Niniejszy artykuł, dotyczący czeladzkiej placówki szkolnej, stanowi wstęp do dyskusji na ten temat. Z pewnością kwerenda w archiwach państwowych pozwoli zainteresowanym poszerzyć ich wiedzę w tej kwestii. Ja ze swej strony, posługując się syntetyczną formą, chciałem pokazać, że taka instytucja wówczas działała na tym terenie, a także postanowiłem przedstawić jej genezę.

30 września 1905 roku zmarł współtwórca i członek zarządu Towarzystwa Górniczo-Przemysłowego „Saturn” – Juliusz Kunitzer (1843-1905). W sprawozdaniu przedsiębiorstwa z 1906 r. czytamy, iż „Towarzystwo utraciło (…) zacnego człowieka, który swojem doświadczeniem i światłą radą dopomagał do jego pomyślnego rozwoju”. Kunitzer to osoba, która niemal w ogóle nie pojawia się w publikacjach dotyczących historii Zagłębia Dąbrowskiego. Nie jest to wynikiem jakiegoś zaniedbania ze strony badaczy przeszłości tego regionu. Po prostu przemysłowiec ten był związany przede wszystkim z Łodzią. Zagłębie to epizod w jego biznesowej działalności. I choć był jednym z największych akcjonariuszy Towarzystwa „Saturn” (dysponował pakietem 600 akcji przedsiębiorstwa) to nie skupiał wszystkich swoich sił i środków na tej inwestycji. Z pewnością była ona dla niego ważna, ale jego uwagę pochłaniały przede wszystkim łódzkie sprawy.

A oto jak sylwetka Kunitzera została przedstawiona na stronie internetowej Archiwum Państwowego w Łodzi: „Przemysłowiec, działacz gospodarczy i społeczny, filantrop. Ur. 19 X we wsi Pohulanka w gminie Przedbórz w gub. kieleckiej, syn Jakuba i Joanny Rozyny z Tietzów. Pochodził z niemieckiej rodziny mieszczańskiej. Ojciec, z zawodu tkacz-sukiennik, przybył do Królestwa Polskiego w latach 30. XIX w. Początkowo mieszkał i pracował w Przedborzu, a następnie w Opatówku. Po jego śmierci ok. 1850 r. Juliusz wraz z matką przeprowadzili się do wsi Tyniec, będącej wówczas przedmieściem Kalisza. Ukończył tu szkołę gminy ewangelickiej, a po praktyce w zakładach tkackich braci Repphan uzyskał tytuł czeladnika tkackiego.

Do Łodzi przybył w połowie lat sześćdziesiątych, gdzie jako wykształcony tkacz szybko znalazł zatrudnienie w fabryce wyrobów wełnianych E. Hentschla. Szybko awansował na kierownicze stanowisko w administracji fabrycznej. Kierował składem handlowym przedsiębiorstwa, a następnie objął stanowisko kierownika technicznego zakładu.

W 1869 r. ożenił się z Agnieszką Meyer, siostrą fabrykanta łódzkiego Ludwika Meyera, który wówczas piastował kierownicze stanowisko w zakładach Hentschla. W posagu otrzymał znaczny majątek, który zainwestował w budowę fabryki. W roku następnym kierował już własnym przedsiębiorstwem, a w 1874 r. wraz ze szwagrem wykupił od dawnego pracodawcy zniszczony przez pożar zakład. Przez kilka lat wspólnie prowadzili przedsiębiorstwo pod nazwą „Kunitzer i Meyer”. W 1879 r. Kunitzer wycofał swoje udziały i założył we wsi Widzew pod Łodzią przędzalnię i tkalnię bawełny. Jego wspólnikiem został Juliusz Heinzel, inny znany łódzki przemysłowiec, który wniósł do spółki poważny kapitał oraz wystarał się o kredyt w łódzkim Banku Handlowym, potrzebny do ukończenia i uruchomienia inwestycji. Lata 1880-1900 były okresem intensywnego rozwoju przedsiębiorstwa, powstawały kolejne budynki – przędzalnia, tkalnia, farbiarnia z drukarnią, bielnik, gazownia, bocznica kolejowa do stacji Łódź Fabryczna. Jednocześnie budowa osiedla 150 drewnianych domów dla robotników, szpitala przyfabrycznego, szkoły i żłobka dla dzieci robotników, kościoła, sklepu doprowadziła do przekształcenia podmiejskiej wsi Widzew w przemysłową dzielnicę Łodzi.

Kunitzer zaangażował się również w inne inicjatywy gospodarcze i społeczne, m. in. był głównym inicjatorem powstania Kolei Elektrycznych Łódzkich S.A. (od 1900 r. zajmował stanowisko prezesa Rady Nadzorczej) i Łódzkich Wąskotorowych Elektrycznych Kolei Dojazdowych S.A., pełnił funkcję przewodniczącego Łódzkiego Oddziału Rosyjskiego Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu, zasiadał w Radzie Nadzorczej Banku Handlowego w Łodzi, przez wiele lat zajmował stanowisko prezesa Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności.

W 1897 r. zorganizował Konsorcjum Węglowe „Kunitzer et Co.”, które miało zaopatrywać łódzki przemysł w węgiel sprowadzany ze Śląska. Znalazł się także w gronie założycieli konsorcjum eksploatacji i przeróbki rud żelaza w guberni ołonieckiej w południowej Rosji.

Zginął bezpotomnie 30 IX 1905 r. w wyniku ran odniesionych w zamachu zorganizowanym przez łódzką organizację Polskiej Partii Socjalistycznej. Sprawcą zabójstwa był 23-letni Adolf Szulc, pracownik firmy Desurmont i Ska. Drugiego z zamachowców nie ujęto. Akcje Widzewskiej Manufaktury wykupiła od wdowy rodzina Heinzla oraz udziałowcy włoscy – Tanfani i Farinola”.

Jakiś czas po śmierci Kunitzera, powstała fundacja jego imienia. Jej fundusz stanowił wkład akcjonariuszów Towarzystwa „Saturn”. Pieniądze te stały się tzw. kapitałem żelaznym, od którego procenty przeznaczono na działalność czeladzkiej szkoły gospodarstwa domowego dla dziewcząt, które były córkami robotników przedsiębiorstwa. W roku 1912 fundacja dysponowała kwotą 31,829.60 rubli, która była „ulokowana” w papierach procentowych. Wspomniana placówka szkolna zaczęła funkcjonować we wrześniu 1910 r. Prowadziła ją doświadczona kierowniczka razem z pomocnicą. Do szkoły uczęszczało w 1912 r. 28 kobiet. Uczyły się tam: „gotowania, kroju, szycia, prasowania, ogrodnictwa, robót ręcznych oraz porządków i sprzątania”. Od 1 kwietnia 1911 r. do 31 marca 1912 r. na utrzymanie placówki i „zakup drobnych utensyli” przeznaczono 1,812.03 rubli. W tym samym przedziale czasowym, od 1913 do 1914 r. wydatek ten wyniósł 2,152.30 rubli. Fundacja im. ś.p. Juliusza Kunitzera działała także w okresie dwudziestolecia międzywojennego. W 1927 r. dysponowała kwotą w wysokości 5,838 zł.

 Grobowiec Juliusza Kunitzera znajdujący się na terenie Cmentarza Starego w Łodzi

(Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Juliusz_Kunitzer#/media/File:Juliusz_Kunitzer_grob.JPG)

Na zdjęciu tytułowym Juliusz Kunitzer. Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Juliusz_Kunitzer#/media/File:Juliusz_Kunitzer.jpg)

Dariusz Majchrzak

Bibliografia (wybór):

I. Źródła archiwalne:

1. Archiwum Państwowe w Katowicach:
2. Towarzystwo Górniczo-Przemysłowe „Saturn” Spółka Akcyjna w Czeladzi [1862] 1900 – 1944 [1953]II. Opracowania, czasopisma, gazety i.in.:

1. „Gazeta Losowań”, 1911, nr 34
2. Historia Czeladzi, T. 1, praca zbiorowa pod red. J. Drabiny, Czeladź 2012
3. Zeszyty Czeladzkie, 1998, Z. 5

III. Strony internetowe:

1. https://www.lodz.ap.gov.pl/art,57,lodzcy-fabrykanci [15.08.2017 r.]

Źródło: klubzaglebiowski.pl