W roku 2018 mija 116 lat od momentu, kiedy w pewnej będzińskiej szkole zabrzmiał pierwszy dzwonek na lekcje. Mowa tu oczywiście o obecnym I Liceum Ogólnokształcącym im. Mikołaja Kopernika.

Pomysł stworzenia w Będzinie nowej placówki szkolnej pojawił się w roku 1900. Wówczas Zgromadzenie Kupców w Będzinie zdecydowało się na podjęcie starań aby powołać do życia Siedmioklasową Szkołę Handlową.

Podstawę prawną do takiego kroku stanowiła „Ustawa o szkołach handlowych” z roku 1896 autorstwa ministra finansów – Siergieja Juliewicza Witte. Dwa lata wcześniej Rada Państwa w Cesarstwie Rosyjskim podjęła decyzję o przekazaniu działających już szkół handlowych pod nadzór Ministerstwa Finansów. Jednocześnie nakazała rozpoczęcie prac nad nową ustawą szkolną. 27 kwietnia 1896 r. car zatwierdził ustawę o szkołach handlowych. Jej zapisy, w przeciwieństwie do reguł obowiązujących szkoły realne, były liberalne. A co za tym idzie szły z duchem czasu, tj. uwzględniały ówczesne realia panujące w kraju. Wspomniana ustawa zakładała „jedynie ramowy program nauczania dla poszczególnych kategorii szkół. Każda szkoła miała mieć własny statut, określający jej kierunek i program w zależności od miejscowych warunków. (…) Szkoły handlowe mogły być utrzymywane przez ziemstwa, władze miejskie, stowarzyszenia i osoby prywatne. Ustawa dzieliła je na następujące kategorie: a) klasy kupieckie, b) szkoły kupieckie, c) szkoły handlowe i d) kursy wiedzy handlowej. (…) Szkoły handlowe należały do średnich zakładów naukowych. Dzieliły się na dwa rodzaje: na szkoły siedmioklasowe i trzyklasowe. Do klasy pierwszej szkół siedmioklasowych mogli wstępować kandydaci w wieku od 10 lat, posiadający wiadomości wymagane przy wstępowaniu do pierwszej klasy szkół realnych. Do szkoły handlowej trzyklasowej przyjmowano tych, którzy wykazali się znajomością materiału nauczania w pierwszych czterech klasach szkół realnych. Dla szkół siedmioklasowych ustawa przewidywała następujące przedmioty: religia, język i literatura rosyjska, dwa języki nowożytne, historia, geografia, matematyka, biologia, fizyka, arytmetyka handlowa, buchalteria teoretyczna i praktyczna, korespondencja handlowa w języku rosyjskim i językach obcych, ekonomia polityczna, wiadomości z prawa handlowego i przemysłowego, chemia, towaroznawstwo, technologia, geografia handlowa, kaligrafia, rysunki i gimnastyka. Szkoły trzyklasowe miały realizować program trzech starszych klas szkół siedmioklasowych. Absolwenci średnich szkół handlowych mieli mieć te same prawa, jakie przysługiwały absolwentom ówczesnych szkół realnych; mogli więc ubiegać się o przyjęcie do wyższych szkół specjalnych, zwłaszcza do politechnik”.

W roku 1900 będzińskie Zgromadzenie Kupców wystąpiło do władz miasta prośbą o zgodę na realizację swojego przedsięwzięcia, zaznaczając, iż szkoła będzie czerpać dochód na utrzymanie ze składek przedsiębiorców z terenu powiatu będzińskiego. Ich wysokość miała być uzależniona od „rodzaju prowadzonej działalności” i wynosić od 5 do 35 rubli. W 1910 r. z opłat zostali wyłączeni sosnowieccy kupcy i przemysłowcy, a to z powodu powstania w Sosnowcu szkoły, która także wymagała stałego źródła utrzymania. Magistrat Będzina, po zapoznaniu się z pismem Zgromadzenia Kupców, pozytywnie odniósł się do wniosku dotyczącego założenia na terenie miasta szkoły średniej.    

W drugiej połowie 1901 r. Ministerstwo Finansów powiadomiło władze guberni piotrkowskiej (w granicach której znajdował się ówczesny powiat będziński), iż minister Siergiej Witte zatwierdził statut będzińskiej palcówki szkolnej. Jednocześnie ministerstwo zgodziło się na „ustanowienie specjalnych dodatków do świadectw handlowych i przemysłowych” na rzecz nowej szkoły. W tym samym roku została powołana (a następnie zatwierdzona przez ministra finansów) Rada Opiekuńcza będzińskiej szkoły handlowej sprawowała pieczę m.in. nad kwestiami finansowymi oraz kadrowymi, a także sprawami wyposażenia szkoły i jej remontami. Jej pierwszym przewodniczącym, w 1901 r., został ówczesny starszy Zgromadzenia Kupców w Będzinie – Jan Szperling. Posadę dyrektora szkoły otrzymał Sergiusz Braiłowski. Funkcję tę pełnił w latach 1901 – 1904.

W roku 1902 odbyły się pierwsze lekcje w Siedmioklasowej Szkole Handlowej Zgromadzenia Kupców w Będzinie. Przed 1933 r., zajęcia miały miejsce w budynku należącym do Dawida Żmigroda, przy ulicy Sławkowskiej 37 (ob. Kołłątaja). Takie zjawisko, jak prowadzenie szkoły w wynajętych pomieszczeniach prywatnego budynku, nie było wówczas czymś niecodziennym. Budowa własnej siedziby niejednokrotnie przewyższała możliwości finansowe założycieli lokalnych szkół. Dlatego korzystali oni z usług właścicieli budynków, uiszczając im wynegocjowany wcześniej czynsz. Przykładem może być tu Jadwiga Krzymowska, która w roku 1899 założyła w Będzinie, przy ul. Sławkowskiej, prywatną szkołę żeńską wraz z pensjonatem.

Wybór lokalizacji będzińskiej Szkoły Handlowej był nieprzypadkowy. Ulica Sławkowska znajdowała się w centrum miasta i była w okresie zaborów jedną z nielicznych wybrukowanych. Przed 1914 r. powstały tu m.in. wypożyczalnie książek, księgarnie oraz drukarnia. A wszystko to pośród, pięknych, secesyjnych kamienic.   

W 1933 r. szkoła została przeniesiona do nowej siedziby, znajdującej się przy ul. Poprzecznej. Dzisiaj jest to ulica Kopernika. Jej nazwa idealnie pasuje do patrona szkoły, którym od roku szkolnego 1934/35 jest właśnie Mikołaj Kopernik. Jego wybór w latach 30. XX w. Rada Opiekuńcza, w piśmie do Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego, argumentowała tym, iż „w nowym gmachu (…) zostało urządzone i jest czynne obserwatorium astronomiczne, zaopatrzone w lunetę astronomiczną firmy X.C. Zeiss objekt 80 mm., teodolit dla ćwiczeń pomiarowych i globus niebieski”. W tym czasie placówka nosiła nazwę: Prywatne Gimnazjum Koedukacyjne. Obecna nazwa funkcjonuje od roku 1957.   

W sąsiedztwie szkoły znajdowały się koszary wojskowe, zbudowane na przełomie XIX i XX w. Początkowo, do 1914 r., stacjonował tam 14. Doński Pułk Kozaków, a w okresie dwudziestolecia międzywojennego 11. Pułk Piechoty, a następnie 23. Pułk Artylerii Lekkiej, z którym szkoła współpracowała.  

Tak pokrótce wyglądały początki będzińskiego „Kopernika”. Szkoła istnieje do dzisiaj i jako jedna z najlepszych w województwie śląskim, podobnie jak w poprzednich dziesięcioleciach, gromadzi w swoim gmachu nie tylko wykwalifikowaną kadrę pedagogiczną, ale przede wszystkim uczniów. Młodych ludzi o niebanalnych osobowościach, z otwartymi umysłami, wiarą w siebie i ambicją pokonania niełatwej drogi do realizacji własnych pasji i marzeń.

Niniejszy artykuł dedykuję zmarłemu w 2017 roku Marianowi Machowskiemu. Świetnemu pedagogowi i wspaniałemu człowiekowi, który przez wiele lat będąc nauczycielem w I. L.O. im. Mikołaja Kopernika w Będzinie zyskał sobie szacunek i sympatię zarówno pracowników szkoły jak również kolejnych pokoleń jej absolwentów.

Siedziba Siedmioklasowej Szkoły Handlowej w Będzinie. 1903 rok.

(Pocztówka ze zbiorów Jarosława Pawlika)

 Siedziba będzińskiej Szkoły Handlowej przy ul. Sławkowskiej

(Pocztówka ze zbiorów Jarosława Pawlika)

 Kadra pedagogiczna będzińskiej szkoły w roku 1913. Na zdjęciu znajdują się następujący nauczyciele: Łazowski, Srokowski, Szmielow, Woyda, Wierzbowski, Zazulewicz, Zillinger, Kaczyński (stoją); ks. Banasiński, Warchoł, Winer, Kwiatkowski, Szykowski, Orłowski (siedzą); Rzadkowski, Fazanowicz (na dywanie)

(Zdjęcie ze zbiorów I L.O. im. Mikołaja Kopernika w Będzinie)

Tableau będzińskiej Szkoły Handlowej wykonane przez sosnowiecki zakład fotograficzny braci Altman. 1917 rok.

(Zbiory I. L.O. im. Mikołaja Kopernika w Będzinie. Fot. Dariusz Majchrzak)

 Nowy gmach będzińskiego „Kopernika”. Lata 30. XX w.

(Zdjęcie ze zbiorów I L.O. im. Mikołaja Kopernika w Będzinie)

I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Będzinie. Widok współczesny.

(Fot. Dariusz Majchrzak)

Na zdjęciu tytułowym grono pedagogiczne i pierwsi uczniowie szkoły w 1902 r.: prof. tańca Jarzyński, geografii i przyrody – Kowal, Prezes Rady Opiekuńczej – Szperling, dyr. Braiłowski, jęz. ros. – Nikołajew, jęz. polski – Buksiński, prof. Stanek, Jarząb, Stechman, de Ville. (Zdjęcie ze zbiorów I L.O. im. Mikołaja Kopernika w Będzinie)

Dariusz Majchrzak 

Bibliografia (wybór):

1. Będzin 1358-2008, T. 3, praca pod red. A. Glimos-Nadgórskiej, Będzin 2008
2. Kalendarz Zagłębia Dąbrowskiego na rok przestępny 1912, Sosnowice 1912
3. Księga jubileuszowa druga. Wydana z okazji 100-lecia I Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika w Będzinie, Będzin 2002
4. Miąso J., Szkolnictwo handlowe w Królestwie Polskim (1855-1914), [w:] Rozprawy z Dziejów Oświaty, 1965, nr 8
5. Spis szkół zawodowych Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1927
6. Zagłębie Dąbrowskie w czasach zaborów i walk o niepodległość (do roku 1918), praca pod red. J. Walczaka, Sosnowiec 2004
7. Zbiory I L.O. im. Mikołaja Kopernika w Będzinie

Źródło: klubzaglebiowski.pl