W cieniu awantury o to co uderzyło w dom mieszkalny w Wyrykach i kto o tym wiedział, a nie powiedział, minister sprawiedliwości Waldemar Żurek uczynił znaczący krok naprzód w prowadzonych wspólnymi siłami od lat przez Prawo i Sprawiedliwość i Platformę Obywatelską działaniach dewastujących polski wymiar sprawiedliwości. Odwołanie dwudziestu pięciu prezesów i wiceprezesów sądów powszechnych mimo negatywnej opinii kolegiów sądów oznacza, że przepisy prawa nie znaczą już nic. Liczy się wyłącznie wola polityczna. Carl Schmitt, na którego kiedyś tak chętnie powoływał się Jarosław Kaczyński, byłby zachwycony.

Jedną ze zmian wprowadzonych przez Zbigniewa Ziobro w czasie, gdy pełnił funkcję ministra sprawiedliwości, była zmiana sposobu powoływania i odwoływania prezesów i wiceprezesów sądów (w przypadku sądów rejonowych na cztery lata, na sześć jeżeli chodzi o sądy okręgowe i apelacyjne). Wcześniej personalna propozycja ministra musiała być zaakceptowana przez zgromadzenie ogólne sędziów danego sądu, a w razie odmowy, przez Krajową Radę Sądownictwa. Po zmianach decyzja o powołaniu prezesa lub wiceprezesa należy wyłącznie do ministra i nie musi się z nikim nawet konsultować przy jej podejmowaniu. Jednak przy ich odwoływaniu przed upływem kadencji konieczna jest zgoda kolegium sądu (okręgowego lub apelacyjnego), a w razie odmowy, sprawa trafia do Krajowej Rady Sądownictwa, która może podtrzymaćsprzeciw większością 2/3 głosów. Wcześniej wniosek o odwołanie prezesa lub wiceprezesa od razu kierowany był do KRS, która zwykłą większością głosów mogła zablokować decyzję ministra. Po zmianie władzy w 2023 roku Adam Bodnar nie zaproponował formalnej zmiany tej procedury, chociaż jednocześnie zwracał się do zgromadzeń sędziowskich o wskazanie dwóch kandydatów na wakujące stanowiska. Z trudnych do zrozumienia powodów nie próbował tego usankcjonować prawnie, mimo że weto Andrzeja Dudy było w tym przypadku mało prawdopodobne.

Zaraz po swoim powołaniu minister Żurek rozpoczął procedurę odwoływania czterdziestu sześciu prezesów i wiceprezesów sądów powszechnych. Powodem był ich udział w działaniach poprzedniej władzy (np. podpisywaniu list poparcia kandydatów do tzw. neo-KRS). Jednocześnie niedługo potem skrytykował Prezydenta Karola Nawrockiego za zapowiedź tworzenia „czarnej listy” sędziów popierających obecną władzę. Posiedzenia kolegiów sądów przyniosły zróżnicowane efekty – prawie połowa wniosków została zaopiniowana pozytywnie, ale w pozostałych przypadkach decyzje kolegiów były odmowne. W niektórych przypadkach przed ostatecznym głosowaniem kolegia zwracały się do zgromadzeń ogólnych sędziów o opinię w tej sprawie. I tu również trudno zrozumieć dlaczego Adam Bodnar nie próbował zapisać tej procedury w ustawie.

Wydawało się, że negatywne decyzje podejmowane przez kolegia sądów zamykają ostatecznie sprawę. Ponieważ obecna Krajowa Rada Sądownictwa nie jest uznawana przez obecną władzę, a Waldemar Żurek nieustannie grozi jej likwidacją, odwołanie od decyzji kolegiów nie wchodziło w grę. Niespodziewanie, tydzień temu minister uznał, że nie będzie respektował przepisów obowiązującej ustawy i odwołał także tych prezesów i wiceprezesów, którzy uzyskali pozytywną opinie kolegiów. Po co w takim razie przeprowadzał całą procedurę? Twierdzenie ministra, że chciał pokazać jak bardzo źli są członkowie kolegiów, można włożyć między bajki. Ciekawe zresztą jak wyjaśni fakt, że jednak niektóre kolegia zachowały się wbrew jego oczekiwaniom wyrażając zgodę na odwołanie prezesów i wiceprezesów. A przecież w ich składzie też byli ziobrowscy nominaci będący zresztą często neosędziami.

To co zrobił Waldemar Żurek nie tylko nie ma podstawy podstawnej, ale jest wręcz działaniem wbrew obowiązującym przepisom. Minister sprawiedliwości twierdzi, że obecna Krajowa Rada Sądownictwa „ukształtowana wbrew konstytucji i standardom międzynarodowym, nie jest w stanie wydać bezstronnej opinii w sprawie odwołań prezesów i wiceprezesów sądów”, a same kolegia, po zmianach, „przestały być niezależnymi, sędziowskimi organami doradczymi, co narusza konstytucyjne zasady trójpodziału władzy i niezależności i odrębności władzy sądowniczej”. Niekonstytucyjności ustawy o KRS nie potwierdził Trybunał Konstytucyjny, co oczywiście można uznać za wynik jego upolitycznienia. Ale standardem międzynarodowym wbrew temu, co twierdzi Waldemar Żurek, nie jest wcale oddanie nominacji sędziowskich w ręce samego środowiska sędziowskiego. W wielu europejskich krajach wpływ czynników politycznych w procedurze powoływania sędziów jest znaczący, a wzorcowymi przykładami są Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Europejski Trybunał Praw Człowieka. Na dodatek żaden, zarówno krajowy, jak i międzynarodowy organ wymiaru sprawiedliwości, nie zakwestionował w sposób bezpośredni obecnego sposobu kształtowania składu kolegiów sądów, a także procedury odwoływania prezesów i wiceprezesów sądów. Gdyby jednak uznać, że tzw. neosędziowie z zasady nie są sędziami, to wszystkie wyroki wydawane z ich udziałem (kilka milionów) są nieważne. Chyba, że to minister zacznie decydować, które wyroki uznaje, a które nie. Jak francuski monarcha absolutny.

Gdy dwa miesiące temu Waldemar Żurek niespodziewanie zostawał ministrem sprawiedliwości zastępując Adama Bodnara, zapowiadał naprawę polskiego systemu sądowniczego. Po kilku tygodniach urzędowania wydaje się, że w mniemaniu ministra jedynym problemem jest obecność w sądach neosędziów i nominatów poprzedniej władzy. Dlatego jedyne konkretne decyzje dotyczą właśnie tej grupy sędziów. Waldemar Żurek rozważa nawet przywrócenie do urzędowania tych sędziowskich członków Krajowej Rady Sprawiedliwości, których kadencja została przerwana w 2018 roku. Pomijając już fakt, że część z nich nie żyje, a niektórzy nie palą się do uczestniczenia w tak ryzykownym pod każdym względem pomyśle, to nie za bardzo wiadomo, co chce tym posunięciem uzyskać, ponieważ do końca kadencji większości z nich (w tym Waldemarowi Żurkowi, który był wówczas członkiem tego ciała) pozostało wówczas około dwóch tygodni.

Najbardziej żenująca na decyzje ministra sprawiedliwości okazała się reakcja tzw. autorytetów prawniczych. Pełne poparcie części z nich i milczenie pozostałych świadczy o ich porażającej krótkowzroczności. Naprawa destrukcyjnych działań poprzedniej władzy poprzez otwarte ignorowanie istniejących przepisów i skrajny woluntaryzm podejmowanych decyzji doprowadzi do jeszcze większego chaosu, a po ewentualnym powrocie do władzy, ułatwi Prawu i Sprawiedliwości całkowite przejęcie kontroli nad wymiarem sprawiedliwości. Nie ma też z nic wspólnego z rzeczywistą naprawą stanu polskiego sądownictwa, które staje się coraz bardziej niewydolne, co skutkuje coraz dłuższym czasem oczekiwania na wyrok. A tu akurat o żadnych pomysłach nowego ministra nie słyszymy.

Karol Winiarski

„Silni, zwarci, gotowi”, „Płonne są rachuby na słabość Polski jej wrogów”. „Nie tylko nie damy całej Polski, ale nawet guzika”. Takie buńczuczne wypowiedzi przywódców II Rzeczpospolitej powtarzała rządowa propaganda w przededniu wybuchu II wojny światowej. Potwierdzeniem tych zapewnień był plan obrony całej granic polsko-niemieckiej, zamiast zdecydowanie łatwiejsze i sensowniejsze z wojskowego punktu widzenia skoncentrowanie się na próbie powstrzymania wroga na linii Wisły. Po tygodniu Niemcy byli pod Warszawą, a wojna była przegrana. Podobno, gdy później pytano Józefa Becka dlaczego politycy i wojskowi opowiadali rzeczy, które nie miały nic wspólnego z rzeczywistością, odpowiedział: „A co mieliśmy mówić? Przyznać, że nie mamy żadnych szans?”

Reakcja większości polityków (nie tylko polskich) i części komentatorów na ubiegłotygodniowe naruszenie polskiej przestrzeni powietrznej przez rosyjskie drony była wręcz entuzjastyczna. „Polska zdała egzamin”. „Procedury zadziałały”. „Sojusznicy pokazali solidarność z Polską”. „Wczorajsza noc pokazała, że jesteśmy w stanie obronić każdy centymetr terytorium NATO, w tym przestrzeń powietrzną”. Słabo zorientowany obserwator pomyślałby, że udało się zestrzelić wszystkie drony i to zaraz po ich pojawieniu się w naszej przestrzeni powietrznej. Tymczasem kilka dni po tym wydarzeniu nie wiemy nawet ile dokładnie obiektów przeleciało nad naszą granicę (19 czy 21 – na szczęście nieuzbrojonych), jaki był ich rodzaj (Gerany czy Gerbery), ani nawet ile udało się zestrzelić (3 czy 4). Wiadomo tylko, że przytłaczająca większość nie została przez polskie i sojusznicze siły unicestwiona, a koszt pocisków użytych do zestrzelenia tych nielicznych, nie mówiąc już o całkowitych kosztach całej operacji, był dziesiątki, jeżeli nie setki razy większy niż wartość samych dronów. Tej samej nocy na terytorium Ukrainy wleciało 415 rosyjskich bezzałogowych obiektów (nie licząc rakiet), z czego 386 zostało zestrzelonych przy użyciu naziemnych środków rażenia. I była to dość standardowa skuteczność ukraińskiego systemu obrony powietrznej wykorzystującego znacznie tańsze niż nasze środki defensywne.

Nie wiadomo dlaczego większość dronów swobodnie przeleciała przez nasz kraj rozbijając się wiele kilometrów od polskiej granicy? Opowieści, że strącano tylko obiekty, które mogły stanowić niebezpieczeństwo, w świetle zniszczenia jednego z budynków mieszkalnych, są po prostu kompromitujące. Albo więc eliminowano tylko te drony, które udało się zlokalizować i nakierować na nie samoloty, albo po prostu oszczędzano kosztujące miliony złotych pociski. Oczywiście nie miałoby to wiele wspólnego z kompletnie absurdalnymi wypowiedziami szefa naszego Sztabu Generalnego: „Nie liczy się wartość rakiety użytej do zestrzelenia drona. Liczy się wartość tego, co ten dron może zniszczyć. Jeśli to ma być życie Polaka, to ono nie ma ceny”. Kierując się takim rozumowaniem, po miesiącu rosyjskich nalotów dronowych z powodu wyczerpania zasobów obronnych bylibyśmy całkowicie bezbronni wobec o wiele groźniejszych Iskanderów czy Kindżałów. Używanie tak drogiego uzbrojenia do zestrzeliwania tak tanich i tym samym tak licznych obiektów jest absurdalne. Tyle, że nie mamy innych środków obrony antydronowej.

Od samego początku wojny w Ukrainie rola dronów nieustannie rośnie. Jest to jednocześnie najszybciej rozwijający się pod względem technologicznym rodzaj uzbrojenia. W równie szybkim tempie Rosja i Ukraina pracują nad systemami antydronowymi. Nie trzeba być ekspertem wojskowym, żeby zauważyć, że współczesna wojna jest zupełnie inna od poprzednich. Broń, która wydawała się decydująca w poprzednich konfliktach, na froncie ukraińskim nie odgrywa większej roli. Teraz okazało się, że jest to wiedza, która nie dotarła do polskich polityków i wojskowych. Polska okazała się całkowicie nieprzygotowana do reakcji na rosyjskie prowokacje, które przecież będą się powtarzać, dlatego że tego typu działania ośmieszają państwo polskie, a jednocześnie nie grożą żadnymi poważnymi konsekwencjami. Tymczasem okazało się, że zamiast współpracować blisko z Ukraińcami, którzy wyprzedzili nie tylko Polskę, ale nawet USA, w prowadzeniu nowoczesnej wojny, kupowaliśmy broń od Wielkiego Brata, która okazuje się bezużyteczna. Za dwa lata dostaniemy od Amerykanów system Barbara, który opiera się na kilku aerostatach, na których zainstalowane systemy radarowe monitorują przestrzeń powietrzną w promieniu kilkuset kilometrów. Tyle, że zestrzelenie takiego sterowca nie będzie stanowiło dla Rosjan żadnego problemu i cały system wart prawie miliard dolarów okaże się kupą złomu. Na dodatek w ostatnich miesiącach, podobno z powodów braku pieniędzy, wstrzymaliśmy realizację innych programów antydronowych i nie zamierzamy też podejmować współpracy z polskimi prywatnymi polskimi firmami, które oferują stosunkowo tanie i zapewne o wiele bardziej skuteczne rozwiązania.

Warto w tym miejscu przytoczyć anonimową wypowiedź oficera wojsk lądowych z najnowszej książki Edyty Żemły „Wojsko z tektury”: „Wie pani, czemu politycy nakupili nam tyle tych ciężkich czołgów czy innych wielkich wozów, chociaż wszyscy wiedzą, że one sprawdziły się na wojnach, które już były, a nie tych które będą? Ponieważ nie wystawi pani na paradę czy defiladę tego, co jest najważniejsze, nowoczesnych systemów obrony powietrznej i antyrakietowej, systemów teleinformatycznych czy przeciwdronowych. Problem w tym, że te systemy nie jeżdżą na gąsienicach i na kołach, nie mają długich luf i masywnych konstrukcji. Jak to pani pokaże na defiladzie? Natomiast czołg to jest czołg. Super wygląda.”. Jest to jedna z mniej bulwersujących wypowiedzi pokazujących prawdziwy stan polskiej armii. Jednocześnie politycy, którzy nie przyłączyli się do chóru entuzjastów działań polskich i sojuszniczych sił po rosyjskiej akcji pokazując jak wygląda rzeczywistość, spotkali się totalną krytyką. Przecież nie można mówić prawdy i denerwować rodaków. Niech żyją w nieświadomości i bezrefleksyjnie akceptują wydawanie setek miliardów złotych na zakupy archaicznych rodzajów uzbrojenia.

Kwestia naszego zabezpieczenia przed atakami dronowymi wygląda jednak jeszcze gorzej. Sekretarz Generalny NATO Mark Rutte oraz dowódca sił Paktu Północnoatlantyckiego w Europie Alexus Grynkewich ogłosili hucznie nowy program wzmocnienia flanki wschodniej pod budującą nazwą Wschodnia Straż (Eastern Sentry). Już sam fakt, że nastąpiło to kilka dni po rosyjskiej akcji świadczy o czysto marketingowym celu tej inicjatywy. Poważnego programu nie tworzy się w tak ekspresowy sposób. Najgorsze jednak jest to, że wzmocnienie polskiej obrony ma polegać na wysłaniu przez poszczególne kraje samolotów różnych typów (na razie dziewięciu, najwyżej w sumie kilkunastu), kilku śmigłowców oraz dwóch baterii systemu Patriot. Co do systemów antydronowych, to generał Grynkewich poinformował, że właśnie wrócił z krajów nadbałtyckich, gdzie dowiadywał się  „jakie czujniki i jaki sprzęt są potrzebne do pełnego zabezpieczenia wschodniej flanki NATO”. Świadczy to o jednym – Pakt Północnoatlantycki jest równie nieprzygotowany do obrony przed tym rodzajem broni jak Polska. Jeżeli na Kremlu nie byli tego pewni, to teraz otrzymali potwierdzenie z samej Brukseli. W tej sytuacji twierdzenia ministra obrony Władysława Kosiniaka-Kamysza, że Eastern Sentry to „jedna z największych operacji w historii NATO oraz twarda i jasna odpowiedź Sojuszu”, trudno nawet komentować.

O ile reakcje naszych europejskich sojuszników, przynajmniej w sferze retorycznej, były zgodne z oczekiwaniami, to Donald Trump po raz kolejny zaskoczył. Po deklaracjach złożonych w trakcie wizyty Karola Nawrockiego w Białym Domu można było oczekiwać zdecydowanego potępienia działań Kremla. Tymczasem usłyszeliśmy sprzeczne i niekiedy pozbawione elementarnej logiki wypowiedzi amerykańskiego Prezydenta, które świadczą o tym, że na żadną realną pomoc ze strony Stanów Zjednoczonych liczyć nie możemy. Nikt tego oczywiście oficjalnie nie przyzna, ponieważ wielu nie chce w to uwierzyć, a pozostali po prostu nie chcą się przyzna do błędnej polityki prowadzonej przez polskie elity polityczne przez ostatnie trzydzieści lat. Do tego bowiem prowadzi uzależnienie bezpieczeństwa od zewnętrznego patrona, który ma własne interesy i nie będzie ich podporządkowywał oczekiwaniom średniej wielkości krajowi z dalekiej Europy – kontynentu, którego rola we współczesnym świecie ulega szybkiej marginalizacji.

Potwierdzeniem tego jest treść ostatniego listu Donalda Trumpa do europejskich sojuszników. Uzależnienie wprowadzenia sankcji na Rosję od całkowitej rezygnacji z zakupów jej ropy naftowej (o gazie nie wspomniał, co być może potwierdza istnienie planu przymusowego pośrednictwa firm amerykańskich w sprzedaży tego rosyjskiego paliwa krajom europejskim) jest oczywiście słusznym postulatem, ale kierowanie tego żądania do wszystkich krajów NATO oznacza, że nie zostanie on nigdy spełniony. Słowacja, Węgry, a przede wszystkim Turcja z pewnością tego nie zrobią i nikt nie będzie w stanie tego na nich wymusić. Tym bardziej nierealne jest wprowadzenie żądanych przez Donalda Trumpa karnych ceł na Chiny, co miałoby je skłonić do zaprzestania kupowania rosyjskich surowców energetycznych. Chodzi więc o znalezienie wygodnej wymówki i przerzucenie odpowiedzialności na innych.

Jedność w obliczu zagrożenia jest rzeczą cenną i pożądaną. Ale nie powinna fałszować rzeczywistości. Kluczem do podejmowania skutecznych działań jest jej prawidłowa ocena. Błędne zdiagnozowanie sytuacji skutkuje złymi decyzjami. Można oczywiście optymistycznie zakładać, że zarówno politycy jak i wojskowi doskonale zdają sobie sprawę z całkowitego nieprzygotowania naszych sił zbrojnych do wymogów współczesnej wojny, a jedynie podobnie jak Józef Beck przed wojną, robią dobrą minę do złej gry. II RP nie miała szans, żeby dorównać sile militarnej III Rzeszy. W przypadku Polski i Rosji aż takich dysproporcji nie ma – PKB naszego wschodniego sąsiada jest 2,5-krotnie wyższe od naszego, co przy wojnie obronnej daje spore szanse skutecznej obrony (widać to na przykładzie znacznie biedniejszej od Polski Ukrainy). Blef nie byłby potrzebny, gdyby nasze elity nie uznały w swoim czasie, że opieka Wielkiego Brata zza oceanu rozwiązuje wszystkie nasze problemy związane z zewnętrznym bezpieczeństwem. I gdyby nie traktowały Rosjan i Ukraińców jak prymitywnych barbarzyńców, od których niczego nie można się nauczyć. Dopiero teraz Radosław Sikorski pojechał do Kijowa prosić o pomoc w budowie zapory antydronowej. Dwa lata za późno.

Karol Winiarski

Wizyta Karola Nawrockiego w Stanach Zjednoczonych była jego wielkim wizerunkowym sukcesem. Polski Prezydent swobodnie rozmawiał z Donaldem Trumpem, nie popełnił żadnej gafy, nie składał tak ostentacyjnych hołdów jak europejscy przywódcy w trakcie swojej wizyty sprzed dwóch tygodni, a co najważniejsze uzyskał spełnienie wszystkich polskich postulatów, zwłaszcza tych dotyczących obecności US Army w Polsce. Przynajmniej taka była deklaracja amerykańskiego przywódcy, ponieważ żadne formalne decyzje jeszcze nie zapadły – wszyscy czekają na ogłoszenie Narodowej Strategii Bezpieczeństwa, która zostanie przyjęta w ciągu kilku najbliższych tygodni. Trudno jednak przypuszczać, że mimo swojej zmienności i nieprzewidywalności, Donald Trump wycofa się ze swoich dopiero co złożonych publicznie zapewnień. Tym bardziej, że to samo kilka miesięcy temu mówił kilka miesięcy temu w Warszawie Pete Hegseth. Jest to jednak pewne zaskoczenie, ponieważ redukcja wojsk amerykańskich w Europie wydaje się przesądzona, a wycofanie części oddziałów z Polski byłoby łatwiejsze niż z krajów, w których znajdują się stałe bazy amerykańskiej armii (Niemiec, Włoch czy Hiszpanii). Dlaczego więc stanie inaczej?

Pierwsza hipoteza związana jest z charakterem amerykańskiego Prezydenta. Donald Trump nienawidzi swojego polskiego imiennika. Brak chemii między obydwoma politykami widoczny był już wówczas, gdy Donald Tusk pełnił funkcję Przewodniczącego Rady Europejskiej. Niechęć do polskiego premiera pogłębiły jego publiczne wypowiedzi insynuujące agenturalne powiązania Donalda Trumpa z Moskwą. To prawda, że wielu amerykańskich polityków (chociażby wiceprezydent DJ Vance) mówiło o obecnym lokatorze Białego Domu znacznie gorsze rzeczy. Ale potem udawali się do Mar-a-Lago lud Trump Tower i kajali się uzyskując przebaczenie. Donald Tusk nigdy tego nie zrobił. Podobnie jak Anne Applebaum – żona Radosława Sikorskiego, która mocno zaangażowała się kampanię wyborczą Demokratów. Zemsta na polskim premierze poprzez wsparcie pozycji jego największego politycznego rywala wydaje się dość małostkowa i nieprzystająca do przywódcy największego światowego mocarstwa, ale Donaldowi Trumpowi trudno oddzielić swoje emocje od chłodnej politycznej kalkulacji.

Druga możliwość to transakcyjność obecnej administracji amerykańskiej. Zgodnie z tą interpretacją nasz kraj zapłaci za utrzymanie, a może nawet zwiększenie kontyngentu wojskowego USA w naszym kraju, kolejnymi zakupami amerykańskiego sprzętu wojskowego, amerykańskiego gazu, amerykańskiej technologii jądrowej (druga elektrownia jądrowa) oraz oczywiście rezygnacją z pomysłów wprowadzenia podatku cyfrowego. Być może też Amerykanie stawiają na pełny powrót do władzy Prawa i Sprawiedliwości widząc, że obecny rząd nie jest tak wielkim entuzjastą bezwarunkowego kupowania w USA wszystkiego i za wszelką cenę. Oczywiście byłaby to próba pośredniej ingerencji w polskie wybory, ale przecież w trakcie kampanii wyborczej Donald Trump w sposób jednoznaczny i bezpośredni poparł Karola Nawrockiego. Politycy polskiej prawicy, tak wiele mówiący polskiej suwerenności, nie protestowali. Zresztą niektórzy z nich już otwarcie twierdzą, że powinniśmy w pełni podporządkować się amerykańskiej polityce jak wierny wasal seniorowi. Problemem mogą się jednak okazać problemy finansowe polskiego budżetu, który nie będzie w stanie sprostać amerykańskim oczekiwaniom. Zawsze jednak można obniżyć nakłady na ochronę zdrowia i edukację. Dlaczego Polacy mieliby być zdrowsi i mądrzejsi od Amerykanów?

Jest jednak i trzecie wyjaśnienie, najbardziej polityczne. „Wygląda na to, że straciliśmy Indie i Rosję na rzecz najczarniejszych, najmroczniejszych Chin”. To wypowiedź Donalda Trumpa na wieść o spotkaniu Szanghajskiej Organizacji Współpracy w chińskim Tiencinie, na którym licznie zgromadzone tam państwa, w tym także Rosja, zadeklarowały chęć zmiany światowego porządku. To oznacza całkowite fiasko polityki Donalda Trumpa wobec Władymira Putina. Zasadniczym jej celem było co najmniej osłabienie relacji rosyjsko-chińskich. Stąd jego ciepłe słowa o rosyjskim Prezydencie, stąd dążenie do zakończenia wojny w Ukrainie kosztem napadniętego państwa, stąd wyjątkowe powitanie moskiewskiego zbrodniarza na Alasce. A ten „niewdzięcznik” dwa tygodnie później leci do największego rywala Stanów Zjednoczonych i wspólnie z Xi Jinpingiem oraz innymi przywódcami ogłaszają dążenie do zakończenia prymatu USA. Skoro Moskwa nie chce zerwać z Pekinem, to trzeba przynajmniej chwilowo wrócić do dawnych sojuszów. Na bezrybiu i Polska ryba.

Niezależnie od rzeczywistych powodów nagłej przychylności Prezydenta Trumpa dla Polski, nie jest ona zasługą polskich polityków. To nie argumenty Karola Nawrockiego, Władysława Kosiniaka-Kamysza czy Radosława Sikorskiego przekonały amerykańskiego przywódcę do złożenia oczekiwanych przez nas obietnic. Nie jesteśmy rozgrywającymi w polityce międzynarodowej. Nie jesteśmy nawet skutecznym reprezentantem naszej części Europy, o czym świadczy fakt, że dzień po wizycie polskiego Prezydenta pojawiła się informacja, że Waszyngton kończy ich wspieranie w ramach jednego z programów pomocowych. Możemy jedynie szukać pomyślnych wiatrów i próbować wykorzystywać je do realizacji naszych interesów. Tylko czy rzeczywiście prawidłowo je definiujemy?

Mało kto w Polsce kwestionuje zasadność obecności wojsk amerykańskich. Stąd prawdziwy entuzjazm wywołała zapowiedź utrzymania, a może nawet zwiększenia ilości żołnierzy Stanów Zjednoczonych w naszym kraju. Tyle, że ich ilość nie ma większego znaczenia. Kluczowe jest natomiast miejsce ich stacjonowania. Przytłaczająca większość Amerykanów stacjonuje daleko na zachód od Wisły, często blisko granicy z Niemcami. Gdyby istniała groźba ataku ze strony Berlina, to byłoby to dla nas zbawienne. Ale nawet najzagorzalsi zwolennicy prawicy nie twierdzą, że w najbliższym czasie jest to możliwe. Zdecydowanie realniejszym scenariuszem, chociaż dopiero w perspektywie kilku lat, jest agresja rosyjska czy to z własnego terytorium (Obwód Kaliningradzki) czy przez Białoruś. Ważniejsze więc byłoby rozmieszczenie wojsk amerykańskich w kilku bazach na granicy z tymi państwami albo na Przesmyku Suwalskim (obecnie jedynie kilkuset z nich stacjonuje w Orzyszu na Mazurach). Wówczas każdy atak lądowy na nasze terytorium groziłby śmiercią żołnierzy USA. Nie oznaczałoby to automatycznego włączenia Stanów Zjednoczonych do wojny polsko-rosyjskiej, ale znacząco zwiększałoby szanse na pełne zaangażowanie się Waszyngtonu. A to rzeczywiście mogłoby powstrzymać Putina lub jego następcę od agresji. Nawet kilkadziesiąt tysięcy Amerykanów kilkaset kilometrów od linii frontu nie spowoduje, że od razu ruszą nam na pomoc. Zawsze można ich też wycofać – tak stało się ze 160-osobowym oddziałem Gwardii Narodowej Florydy, który został ewakuowany z Ukrainy na tydzień przed rosyjską agresją. Decyzja o rozpoczęciu otwartej wojny z atomowym mocarstwem w sytuacji, gdy nie są zagrożone żywotne interesy USA i nie giną amerykańscy chłopcy, wydaje się bardzo wątpliwa. Tym bardziej, że pełne zaangażowanie Stanów Zjednoczonych w Europie mogłoby zachęcić Chiny do ataku na Tajwan. A na dwie pełnoskalowe wojny regionalne Amerykanów już od dawna nie stać.

Dzięki Władymirowi Putinowi nasza sytuacja wydaje się obecnie lepsza niż to wyglądało jeszcze kilka tygodni temu. Ale jeśli amerykańscy żołnierze nie zostaną w większej ilości rozmieszczeni przy wschodniej i północnej granicy Polski, a na dodatek redukcji ulegnie ich ilość w Europie Zachodniej, a zwłaszcza w krajach nadbałtyckich, to radość może się okazać przedwczesna. Nie wiadomo jak zachowają się Amerykanie, gdy podobnie jak to było w przypadku Ukrainy, ich wywiad doniesie o spodziewanej rosyjskiej agresji. Zawsze też zagraniczna pomoc, o ile nie wynika z żywotnych interesów pomagającego, nie jest bezinteresowna, a rachunek wystawiany jest zanim wsparcie zostanie udzielone. Bez gwarancji, że w ogóle do niej dojdzie. Polska to tylko drobny element wielkiej światowej układanki, z czym niektórzy nasi politycy nie chcą się pogodzić, uważając nasz kraj za pępek świata.

Karol Winiarski

Pierwsza za prezydentury Karola Nawrockiego Rada Gabinetowa, zgodnie zresztą z przewidywaniami, okazała się teatralnym starciem dwóch samców alfa i wspierających ich członków obu politycznych plemion. Kibice oczywiście uznali swoich idoli za zwycięzców, chociaż nie do końca wiadomo na czym to zwycięstwo miałoby polegać. Zapewne chodziło o retorykę wystąpień dwóch głównych bohaterów, tak jakby miałoby to jakiekolwiek znaczenie z punktu widzenia Polski i Polaków. Ale przecież w polskiej polityce już dawno nie o to chodzi.

Głównym tematem Rady Gabinetowej miały być kwestie finansowe, a przede wszystkim katastrofalne wyniki tegorocznego budżetu, który po lipcu ma już prawie 157 mld zł deficytu – o 75 mld zł więcej niż w analogicznym okresie roku ubiegłego. Prezydent Karol Nawrocki popełnił jednak falstart zbyt wcześnie zapraszając ministrów do pałacu przy Krakowskim Przedmieściu. Dzień później, oczywiście już bez udziału głowy państwa, rząd przyjął projekt budżetu na ten rok. Jego zapisy pokazują nie tylko dramatycznie pogarszającą się sytuację finansową, ale też skrajną niekompetencję ministra Andrzeja Domańskiego, który w nagrodę za swoje błędy w prognozach finansowych został miesiąc temu dodatkowo ministrem gospodarki. O ile oczywiście to był błąd, a nie świadoma manipulacja.

Na posiedzeniu Rady Gabinetowej Prezydent Karol Nawrocki przedstawił wyliczenia zgodnie z którymi tegoroczne wpływy podatkowe będą o około 50 mld zł niższe od założonych w budżecie. W odpowiedzi Andrzej Domański mówił o kwotowych i procentowych wzrostach wpływów z poszczególnych podatków. Ale już w przedstawionym dzień później projekcie budżetu musiał przyznać, że na dzień dzisiejszy przewidywane dochody państwa będą o około 30 mld zł niższe niż zapisano w uchwalonej pół roku temu ustawie budżetowej (603 mld zł wobec planowanych 632,8 mld zł). Pomyłkę rzędu 5% trudno wytłumaczyć niższą od planowanej inflacją, co zresztą nawet nie do końca jest prawdą. Rok wcześniej pomyłka w prognozowanych dochodach była znacznie większa, co wymusiło zresztą nowelizację budżetu, ale był to budżet przygotowany przez rząd Mateusza Morawieckiego. Tegoroczny plan finansowy państwa od początku do końca był autorskim dziełem Andrzeja Domańskiego.

Trudno natomiast zrozumieć dlaczego planowane wydatki budżetowe mają być mniejsze niż te zapisane w tegorocznym budżecie. Różnica nie jest duża (918,9 wobec 921,6 mld zł), ale to wyjątkowy przypadek w historii polskich finansów i to w sytuacji, gdy jak twierdzi Donald Tusk polska gospodarka osiąga rekordowe wyniki (to też zresztą prawdziwe tylko w odniesieniu do ostatnich czterech lat). Tym bardziej trudno wyjaśnić taki zapis w projekcie budżetu, gdy jednocześnie mają wzrosnąć nakłady na bezpieczeństwo, ochronę zdrowia, mieszkalnictwo i wiele innych dziedzin życia. Spadną jedynie dotacje do wydobycia węgla kamiennego, ale nie jest to tak duża kwota, która tłumaczyłaby spadek przyszłorocznych wydatków.

Budżet na rok 2026 po stronie dochodowej został tym razem zaplanowany z o wiele większą ostrożnością. Zapisano w nim co prawda dodatkowe kwoty z projektowanych dopiero podwyżek podatków i akcyzy na alkohol, które nie mają żadnych szans na uchwalenie z powodu przedwyborczej obietnicy Karola Nawrockiego niepodwyższania żadnych danin publicznych, ale te 10-11 mld zł nie są kwotą, która obaliłaby budżet. Nawet bez nich planowany wzrost dochodów o 7,5% (w porównaniu z ich tegorocznym planowanym wykonaniem, a nie zapisami w budżecie) biorąc pod uwagę przewidywaną inflację (3%) i wzrost gospodarczy (3,5%) jest realny. Oczywiście o ile tegoroczne prognozy rządu okażą się trafniejsze niż te zaprezentowane przez Karola Nawrockiego.

Wskaźniki, które znajdują się w zaprezentowanym projekcie budżetu, urealniają także wskaźniki planowanego zadłużenia państwa. Co roku rząd przedstawia strategię zarządzania długiem publiczny. Tegorocznej jeszcze nie ma. Ubiegłoroczną przygotował Andrzej Domański. Wynikało z niej, że w roku 2025 poziom długu państwowego (PDP) w stosunku do PKB wyniesie 47,1%, a rok później wzrośnie do 48,1%. Tymczasem projekt budżetu na rok 2026 zakłada, że już w tym roku będzie to 48,9%, a za rok osiągnie poziom aż 53,8% PKB. Jak żart brzmi twierdzenie ministerstwa finansów, że jest to „poniżej progu ostrożnościowego 55%, który określony jest w ustawie o finansach publicznych”. Przy takiej dynamice wzrostu zadłużenia nie ma szans, aby taki stan utrzymał się w roku 2027, a w kolejnym roku istnieje nawet poważne zagrożenie przekroczenia progu 60%, który określa już nie tylko ustawa o finansach publicznych, ale Konstytucja RP. A to oznacza drastyczne cięcia w wydatkach publicznych.

Jeszcze tragiczniej wyglądają prognozy dotyczące ogólnego zadłużenia instytucji publicznych czyli zadłużenie sektora instytucji rządowych i samorządowych (EDP). Strategia zarządzania długiem przewidywała, że w roku bieżącym sięgnie ono poziomu 58,4%, a w 2026 roku przekroczy określoną przez UE granicę 60% (60,9%) w stosunku do PKB. Po roku okazało się, że to zupełnie nieaktualne wskaźniki. Próg 60% w stosunku do PKB przekroczymy już w tym roku (60,4%), a w roku następnym będzie to już 66,8%. Tym samym przewidywany wzrost zadłużenia ma wzrosnąć w ciągu roku o ponad 250 mld zł. A według wcześniejszych założeń miał powiększyć się „tylko” o 100 mld zł. i to ze znacznie niższego poziomu (o około 80 mld zł).

Strategia zarządzania długiem publicznym jest dokumentem wymaganym przez Komisję Europejską. W ubiegłym roku Polska została objęta procedurą nadmiernego deficytu i obawiano się, że może to skutkować niekorzystnymi dla naszego kraju konsekwencjami. Dlatego Andrzej Domański w bezczelny sposób okłamał Brukselę (i własnych rodaków) przedstawiając kompletnie nierealne wskaźniki finansowe. Teraz sytuacja uległa zmianie. Na wniosek Polski wyłączono z oceny stanu finansów publicznych część wydatków zbrojeniowych, co widocznie uznano w Warszawie za dogodny moment na ujawnienie prawdy. Rodakami się nie przejmowano zapewne uznając, że mało kogo to zainteresuje, a wiec i koszty manipulacji będą niewielkie.

W świetle przedstawionego przez Radę Ministrów projektu budżetu państwa, twierdzenie ministra Andrzeja Domańskiego o „dobrym stanie finansów publicznych”, brzmi jak kpina z faktów. Wmawianie ludziom, że wszystko jest pod kontrolą ma krótkie nogi. Powoli prawda wychodzi na jaw, a przed wyborami parlamentarnymi w 2027 będzie już w pełni widoczna. Oczywiście przedstawiciele obecnej koalicji będą się starali się zrzucić odpowiedzialność na poprzedni rząd, co choć częściowo jest prawdą (katastrofę zapoczątkował Polski Ład), to po czterech latach będzie zupełnie niewiarygodne oraz na Karola Nawrockiego, co również niewiele będzie miało wspólnego z prawdą. Blokowanie podwyżek podatków oczywiście nie poprawia sytuacji budżetu, a propozycje kolejnych ulg i zwolnień podatkowych świadczą o skrajnej nieodpowiedzialności nowego Prezydenta, ale te pierwsze nie uratowałyby finansów publicznych, a te drugie po prostu nie zostaną uchwalone.

Brutalne zderzenie z rzeczywistością nastąpi ostatecznie po następnych wyborach. I wtedy może się okazać, że chętnych do wzięcia odpowiedzialności za państwo trudno będzie znaleźć. Ratowanie finansów publicznych wymagać bowiem będzie niesłychanie drastycznych oszczędności, które z pewnością spotkają się jeżeli nie z otwartymi protestami, to z pewnością z ogromnym niezadowoleniem społeczeństwa, które uwierzyło, że pieniądze są i będą na wszystko. Na dodatek przed wyborami z pewnością czeka nas festiwal obietnic, których spełnienie będzie oczywiście całkowicie niemożliwe. Fotel premiera może się więc okazać gorącym kartoflem, którego nikt nie będzie chciał wziąć do ręki. I to byłoby najlepsze podsumowanie poziomu polskiej klasy politycznej.

Karol Winiarski

15 sierpnia w Święto Wojska Polskiego odbyła się w Warszawie wielka defilada wojskowa. Polska armia zaprezentowała wszystko co ma najlepszego. Pokaz siły ponoć trzeciej armii NATO wzbudzał podziw oglądających. Wszyscy poczuli się bezpiecznie. Jesteśmy silni, zwarci, gotowi. Kilka dni później rosyjski dron, całkowicie niezauważony, przeleciał ponad sto kilometrów przez terytorium państwa polskiego i rozbił się na polu kukurydzy. Gdyby nie zarejestrowanie wybuchu przez jedną z przydomowych kamer, pewnie do dzisiaj nikt by o tym nie wiedział. A już na pewno nie armia, która jeszcze długo po zdarzeniu zapewniała, że „nie odnotowano naruszenia polskiej przestrzeni powietrznej”, a potem twierdziła, że wybuchł „stary silnik ze śmigłem”.

Miejsce rozbicia drona nie wydaje się przypadkowe. Osiny w północnej Lubelszczyźnie nie są istotne z militarnego punktu widzenia. Ale to nie jedyne Osiny w Polsce. Miejscowość o dokładnie takiej samej nazwie znajduje się na wschód od Mińska Mazowieckiego. Niespełna półtora kilometra od najważniejszego polskiego lotniska wojskowego na wchód od Wisły, na którym znajduje się 23 Baza Lotnictwa Taktycznego. Przypadek? Możliwe, ale bardzo wątpliwy. Najprawdopodobniej to czytelny przekaz ze strony Moskwy – nie jesteście bezpieczni, możemy was zniszczyć.

Wykrycie lecącego nisko drona nie jest sprawą prostą. Zwykłe systemy radarowe najczęściej nie są w stanie go „zobaczyć”. Nie oznacza to jednak, że nie jest to możliwe. Niedługo po wybuchu wojny Ukraińcy zaczęli instalować systemy detekcji akustycznej, które są w stanie „usłyszeć” warkot silnika i tym samym zlokalizować niebezpieczeństwo (około 10 tysięcy – koszt jednego to 500$). W lipcu rosyjskie drony dwukrotnie naruszyły przestrzeń powietrzną Litwy. W przeciwieństwie do sytuacji, która miała miejsce w naszym kraju, Litwini o tym wiedzieli. Oczywiście wykrycie zagrożenia nie oznacza jego fizycznej likwidacji. Zestrzelenie drona jest jeszcze trudniejsze niż jego zlokalizowanie. Litwini tego nie zrobili. Nie potrafili? Nie chcieli? Nie mieli zgody Waszyngtonu czy Brukseli (w gruncie rzeczy to to samo)? Tego nie wiemy. Wiemy, że polska armia zestrzelić drona nie mogła. Nie mogła, ponieważ nie wiedziała, że pojawił się w naszej przestrzeni powietrznej.

Powtarzanie nieustannie przez polskich polityków, że mamy potężną armię, przypomina podobne zapewnienia przywódców politycznych II Rzeczpospolitej przed wybuchem wojny. I nie chodzi tylko o fakt, że dopiero rozpoczęty został proces intensywnej modernizacji polskiej armii, a na efekty trzeba zaczekać kilka lat. W świetle szybko zbliżającej się katastrofy finansów publicznych, na co wyraźnie wskazują dane za lipiec (rekordowy poziom deficytu budżetowego – prawie 37 mld zł.) i nerwowe ruchy Ministerstwa Finansów zapowiadającego podwyżki podatków (bankowego, handlowego, od nagród) oraz akcyzy na alkohol, utrzymanie obecnego poziomu finansowania (blisko 5% PKB) może się okazać problematyczne. Ale nie sama ilość pieniędzy jest najważniejsza. Można wydawać znacznie mniej, ale zdecydowanie sensowniej. Tymczasem my przygotowujemy się do wojny, która toczyłaby się kilka lat temu. W ostatnich latach konflikt ormiańsko-azerski, wojna domowa w Etiopii, a przede wszystkim wojna w Ukrainie całkowicie zmieniły sposób prowadzenia działań wojennych. Nic nie wskazuje na to, że Ministerstwo Obrony Narodowej i dowództwo polskiej armii są tego w pełni świadome.

Słuchając polskich polityków można odnieść wrażenie, że w dalszym ciągu święcie wierzą w parasol ochronny NATO (czyli w praktyce USA). Ile wart jest Sojusz Północnoatlantycki przekonaliśmy się po reakcji Sekretarza Generalnego Marka Rutte na zdarzenie w Osinach. „Jesteśmy w bardzo bliskim kontakcie z Polską w tej sprawie”. „Mamy go pod kontrolą”. „Polska powinna w jakiś sposób odpowiedzieć na ostatni incydent”. Reakcji Wielkiego Brata zza oceanu nie było w ogóle. W niczym to jednak nie zmienia narracji polskich polityków. Wydaje się jednak, że nie wszyscy w to święcie wierzą. O ile politycy Prawa i Sprawiedliwości i Prezydent Karol Nawrocki są przekonani, że w razie zagrożenia z pewnością amerykańscy żołnierze pośpieszą nam z pomocą, to już Radosław Sikorski czy Donald Tusk, nie mówiąc już o politykach lewicy, w to nie wierzą. Ale też nie widzą żadnej realnej alternatywy. Opowieści o możliwości zastąpienia Amerykanów siłami europejskimi okazały się pobożnymi życzeniami. Państwa europejskie mają różne interesy, a ich siły zbrojne po ponad trzydziestu latach od zakończenia zimnej wojny są w jeszcze gorszym stanie niż polska armia. Europa jako zwarta siła mogąca samodzielnie stawić rosyjskiemu zagrożeniu po prostu nie istnieje.

Szokujące były reakcje wielu polityków i komentatorów na spotkanie europejskich przywódców z Prezydentem Donaldem Trumpem w Waszyngtonie. Zachwyt nad postawą polityków naszego kontynentu jest przejawem kompletnego niezrozumienia polityki amerykańskiego Prezydenta i brakiem poczucia elementarnej godności. Peany wygłaszane kolejno przez przywódców krajów, w tym także uznających siebie za mocarstwa, pod adresem amerykańskiego Prezydenta były dokładnie tym czego od nich oczekiwał Donald Trump. Po to przecież ich zaprosił do Białego Domu (a nie żeby wysłuchać ich opinii na temat wojny w Ukrainie). Po czerwcowym szczycie NATO w Hadze, gdzie był przyjmowany jak monarcha, a sala posiedzeń wypełniona była hektolitrami wazeliny, wiedział, że w Waszyngtonie wszyscy będą go całowali po dupie. I nie zawiódł się.

Czasami udawany zachwyt (większość obecnych na spotkaniu w duchu pewnie uważa Trumpa za kretyna) przynosi pozytywne efekty. Zaspokajając wygórowane ego amerykańskiego przywódcy zapewne liczą na jego współpracę w sprawach Ukrainy i ustępstwa gospodarcze (cła). W tym przypadku nic jednak na to nie wskazuje. Donald Trump w większym stopniu akceptuje żądania Putina niż opinię swoich europejskich sojuszników. Przecież jeszcze dwa dni przed spotkaniem na Alasce wydawało się, że Zachód reprezentuje wspólne stanowisko w sprawie konieczności natychmiastowego rozejmu w Ukrainie, co zresztą pierwotnie było pomysłem amerykańskiego Prezydenta krytycznie przyjętym przez Ukrainę i jej europejskich sojuszników. Tymczasem wystarczyła rozmowa z Władymirem Putinem, aby Trump nie tylko „zapomniał” o wspólnych ustaleniach sprzed dwóch dni, ale nawet o tym, że sam był autorem tej koncepcji i całkowicie niespodziewanie zgodził się, że to złe rozwiązanie, a jedynym sposobem zakończenia konfliktu jest zawarcie pokoju. W praktyce daje to Moskwie czas na zdobycie kolejnych terenów i nadzieję na pełne podporządkowanie sąsiada.

Zasadniczym problemem europejskich przywódców jest ich realna słabość militarna i związany z tym brak pomysłu na skuteczne zmuszenie Władymira Putina do zakończenia wojny. Problemu nie ułatwia stanowisko samych Ukraińców, którzy chyba nie zdają sobie sprawy, że czas nie gra na ich korzyść, a liczenie na cud może się skończyć katastrofą czyli całkowitą utratą suwerenności. Podtrzymywanie przywódców Ukrainy w tym przekonaniu oznacza kontynuację wojny, co oczywiście wyczerpuje militarnie i gospodarczo Rosję pozwalając państwom europejskim zyskać na czasie, ale kosztem Ukrainy i Ukraińców. Z pewnością im większe straty poniesie agresor, tym dla nas lepiej. Ale jeżeli udałoby mu się podporządkować Ukrainę, to zagrożenie dalszą rosyjską agresją znacząco wzrośnie. Nawet utrata całego Donbasu (co niestety jest prawdopodobnie tylko kwestią czasu) przy utrzymaniu samodzielności ukraińskiego państwa i jego możliwości militarnych, będzie stanowiło dla Moskwy poważny problem przy ewentualnym ataku na inny europejski kraj. Byłaby to przecież świetna okazja dla Kijowa do podjęcia próby odzyskania utraconych terenów. A wojna na dwa fronty to zbyt duże ryzyko, którego Rosja zawsze starała się unikać.

Nieobecność polskiego przedstawiciela w Waszyngtonie jest oczywiście poważną porażką wizerunkową naszego państwa. Prawdopodobnie jej przyczyną nie była wojna domowa toczona między dwoma politycznymi plemionami. Powód jest o wiele bardziej przygnębiający, zwłaszcza dla piewców regionalnej mocarstwowości naszego państwa. Po prostu nikt nas w stolicy Stanów Zjednoczonych nie oczekiwał. I to zarówno Prezydenta Karola Nawrockiego, jak premiera Donalda Tuska. Ten pierwszy, w wyniku swoich wypowiedzi w trakcie kampanii prezydenckiej, nie jest mile widziany w Kijowie. Ale i Donald Tusk nie był z punktu widzenia Ukraińców potrzebny na spotkaniu w Waszyngtonie. Polska bowiem przestała odgrywać istotną rolę w toczącej się na wschodzie wojnie. Dopóki obrona Ukrainy była uzależniona wyłącznie od dostaw sprzętu (w tym także polskiego), nasz kraj ze względu na swoje położenie był bardzo ważny. Ta zależność jest jednak coraz mniejsza z powodu rewolucyjnych zmian w sposobie prowadzenia działań wojennych. Ukrainie potrzebne są pieniądze i wsparcie dyplomatyczne. A tego Polska nie jest w stanie zapewnić. Dlatego przestała być strategicznym partnerem Ukrainy.

Nie jesteśmy też potrzebni innym przywódcom europejskim. Karol Nawrocki jest w tej grupie ciałem obcym, a mit Donalda Tuska jako wielkiego pogromcy prawicowych populistów padł 1 czerwca, gdy Rafał Trzaskowski przegrał z Karolem Nawrockim. Na dodatek zorientowano się, że Polska chce odgrywać znaczącą rolę w kluczowej polityce, ale nie zamierza ponosić z tego tytułu żadnych kosztów. Przejawem tego jest brak zgody na wysłanie naszych żołnierzy na Ukrainę po ewentualnym przerwaniu ognia. I nie ma znaczenia, że pomysł jest kompletnie nieprzemyślany (do skutecznego nadzorowania linii rozgraniczenia liczącej bez mała tysiąc kilometrów potrzebnych byłoby co najmniej sto tysięcy żołnierzy, których nikt w takie ilości nie wyśle) i mało realny ze względu na sprzeciw Rosji. Tym bardziej deklaracja udziału polskich wojsk nie groziłaby tak naprawdę żadnymi negatywnymi konsekwencjami. Odmowa eliminuje nas z europejskiej elity. Takie są koszty strachu przed negatywną reakcją opinii publicznej. Kiedyś nazywano to populizmem. Teraz najwyższą formą demokracji.

Oczywiście nikogo z Polski w Białym domu nie chciał też widzieć Donald Trump. Donald Tusk jest dla niego persona non grata z powodu swoich wypowiedzi i relacji z okresu, gdy był Przewodniczącym Rady Europejskiej. Karol Nawrocki podobno zirytował Donalda Trumpa w trakcie telekonferencji przed spotkaniem na Alasce opowiadając o Bitwie Warszawskiej i bardzo krytycznie wypowiadając się na temat Rosji. Amerykański Prezydent oczekiwał tymczasem pełnej akceptacji swojej polityki obgłaskiwania Władymira Putina, a pouczania ze strony „smarkacza” z Warszawy, który został Prezydentem tylko dzięki jego poparciu są dla niego nie do przyjęcia. Oczywiście nie ma znaczenia ile jest w tym prawdy. Liczy się tylko to co uważa gospodarz Białego Domu.

„Polska jest średniej wielkości krajem. Nie ma takiego przełożenia międzynarodowego jak Niemcy czy Wielka Brytania.” Te słowa Władysława Teofila Bartoszewskiego wzbudziły oburzenie wśród polityków opozycji. Być może urzędujący wiceminister spraw zagranicznych nie powinien publicznie tego przyznawać, ale jest to po prostu prawda, niezależnie od tego jak bardzo chcielibyśmy zaklinać rzeczywistość. Czasami opłaca się „licytować wzwyż”, ale zawsze trzeba pamiętać, że to bardzo ryzykowna gra, która może nas drogo kosztować. Przekonali się o tym politycy II Rzeczpospolitej, chociaż już nie Józef Piłsudski, który był autorem tego wyrażenia i którego stało się wyznacznikiem polityki Józefa Becka. W 1939 roku zderzyliśmy się z brutalną rzeczywistością.

Karol Winiarski

Ocena efektów spotkania Donalda Trumpa z Władymirem Putina na Alasce podzieliła polityków i komentatorów. Nie jest to wyłącznie spowodowane innym stosunkiem do amerykańskiego Prezydenta (chociaż i to ma w tym przypadku pewne znaczenie), ale też brakiem jednoznacznych informacji o przebiegu i efektach toczonych negocjacji. O ile wizerunkowy sukces rosyjskiego przywódcy jest raczej niepodważalny, to czysto polityczne konsekwencje rozmów są różnie interpretowane. Brak ostatecznego porozumienia wielu uważa jeżeli nie za sukces Ukrainy, to przynajmniej za uniknięcie najgorszego. Tyle, że to kompletne niezrozumienie powodów dla których Władymir Putin poleciał na Alaskę i celów jakie mu przyświecały, gdy godził się spotkanie z Donaldem Trumpem.

Propozycja spotkania obydwu prezydentów pojawiła się po pomrukach niezadowolenia z Waszyngtonu i groźbach nałożenia sankcji na kraje importujące rosyjską ropę. Dość podobna sytuacja miała miejsce na początku maja. Wówczas przywódcy kilku europejskich krajów spotkali się w Kijowie z Wołodymirem Zełeńskim i po telefonicznej rozmowie z Donaldem Trumpem postawili Władymirowi Putinowi buńczuczne ultimatum żądając praktycznie natychmiastowego wstrzymania działań wojennych. Był to zresztą postulat amerykańskiego Prezydenta sformułowany zaraz po objęciu przez niego urzędu, który spotkał się wówczas z gwałtowną krytyką europejskich, w tym polskich, polityków. Jak widać po kilku miesiącach całkowicie zmienili zdanie i postanowili się podpiąć pod krytykowany przez siebie pomysł. Kilka godzin później rosyjski przywódca w nocnym wystąpieniu zaproponował bezpośrednie negocjacje rosyjsko-ukraińskie, co spowodowało, że Donald Trump wycofał się z dopiero co postawionego ultimatum pozostawiając europejskich przywódców na lodzie i pokazując ich kompletny brak znaczenia w wielkiej międzynarodowej polityce. Czołowi europejscy politycy podkulili ogony i o wspólnych sankcjach już nie wspominali.

Prowadzone w Turcji negocjacje nie przyniosły żadnych efektów poza wymianą jeńców wojennych. Władymir Putin przygotowujący wówczas letnią ofensywę na froncie nie był zainteresowany zawarciem jakiegokolwiek porozumienia. Dlatego po kilku turach znalazły się one w całkowitym impasie, a rosyjska armia zintensyfikowała działania zbrojne zwiększając przede wszystkim naloty na ukraińskie miasta. Sądząc po narastającym poparciu społeczeństwa ukraińskiego dla zakończenia wojny nawet kosztem strat terytorialnych (ponad 60% w ostatnim sondażu), ta psychologiczna wojna okazała się dość skuteczna. Osiągnięto to jednak kosztem narastającego oburzenia opinii publicznej, a byłoby zapewne jeszcze gorzej, gdyby jednocześnie Izrael nie dokonywałby jeszcze większych zbrodni wojennych na terenie Strefy Gazy. Mimo wszystko, Donald Trump zaczął krytykował Władymira Putina i zagroził nałożeniem sankcji na państwa kupujące rosyjską ropę. Dlatego rosyjski przywódca postanowił powtórzyć manewr z maja. Tym razem musiał jednak podnieść poprzeczkę proponując bezpośrednie spotkanie przywódców USA i Rosji. Reakcja Donalda Trumpa po raz kolejny okazała się całkowicie zgodna z oczekiwaniami Moskwy.

Celem Władymira Putina jest całkowite podporządkowanie Ukrainy, co ma zapobiec ewentualnemu odwetowi Kijowa w przyszłości i rozszerzeniu ruskiego mira na kluczowy z punktu widzenia imperialnych interesów Moskwy teren. Kwestie terytorialne mają dla niego drugorzędne znaczenie. Dlatego odrzuca pomysł rozejmu na froncie (poza wstrzymaniem nalotów – ukraińskie ataki na rafinerie i zakłady zbrojeniowe są coraz bardziej dotkliwe) i forsuje pomysł zawarcia ostatecznego pokoju. Ponieważ w takim traktacie musiałyby zostać podjęte decyzje co do nowych granic obydwu państw, a tym samym zatwierdzenia strat terytorialnych Ukrainy, jest to dla Kijowa o wiele trudniejsze do zaakceptowania niż wstrzymanie działań wojennych, które przynajmniej formalnie niczego nie przesądza. To, że w praktyce nie ma to większego znaczenia, ponieważ w razie nagłego osłabienia Rosji, Ukraina mogłaby odzyskać utracone tereny niezależnie od zawartego wcześniej porozumienia (Rosja przecież też złamała układy gwarantujące ukraińskie granice), nie ma większego znaczenie. Liczy się efekt psychologiczny – ludzie nie chcą pogodzić się ze smutną prawdą i wolą żyć złudzeniami, a Ukraińcy nie są w tym przypadku wyjątkiem. Niestety, rosyjski postulat został w pełni zaakceptowany przez Donalda Trumpa wbrew temu co jeszcze do niedawna głosił, co już chyba nikogo nie dziwi. To wielki negocjacyjny sukces Władymira Putina.

Oczywiście rosyjski Prezydent nie może swoich celów formułować w całkowicie otwarty sposób. Dlatego na Alasce zgłosił pozornie kompromisową propozycję wymiany terytorialnej. W zamian za przekazanie Rosji pozostałej części obwodu donieckiego, który pozostaje w rękach ukraińskich (w tym przede wszystkim Słowiańska i Kramatorska), łaskawie zgodził się na wycofanie wojsk rosyjskich z okupowanych skrawków obwodów charkowskiego, sumskiego i dniepropietrowskiego, które są kilkunastokrotnie mniejsze niż tereny, które chce otrzymać. Dodatkowo Moskwa miałaby też zrezygnować z tych części obwodów zaporoskiego i chersońskiego, który znajdują się poza jej zasięgiem, a formalnie zostały już włączone do Rosji. Ta wyjątkowa „wspaniałomyślność” Władymira Putina jest genialnym zagraniem. Udało mu się przekonać Donalda Trumpa, że to kompromisowe rozwiązanie, a jednocześnie dobrze wie, że jest ono nie do zaakceptowania dla Wołodymira Zełeńskiego i zostanie odrzucone. I o to właśnie Moskwie chodzi, ponieważ będzie mogła kontynuować ofensywę, a winą za brak porozumienia amerykański Prezydent obarczy Ukrainę. A gdyby jakimś cudem pod presją Waszyngtonu (biorąc też pod uwagę sytuację na froncie) Kijów zgodziłby się na te warunki, konflikt wewnętrzny w Ukrainie po zawarciu pokoju jest więcej niż pewny. A o to przecież Moskwie chodzi. Zasada win-win w klasycznej postaci.

Dość niespodziewanie Donald Trump zgodził się odbyć konsultacje z niektórymi europejskimi przywódcami przed spotkaniem z Wałdymirem Putinem. Może to nagroda za całkowitą niedawną kapitulację w kwestii ceł? Może chęć uwikłania Europy w negocjacje, co ułatwiłoby później wymuszenie zniesienia sankcji nałożonych na Rosję przez UE? A może ukłon dla nowego kanclerza Niemiec Friedricha Merza, który w czasie wizyty w Waszyngtonie wylał hektolitry wazeliny (czyli w języku Trumpa „całował go po dupie”)? Polityka niemiecka uległa w ostatnich miesiącach radykalnej zmianie. Friedrich Merz chce uzyskać dla swojego kraju status podobny do tego, który ma Izrael na Bliskim Wschodzie, co zresztą jest także naiwnym marzeniem polityków Prawa i Sprawiedliwości oraz Karola Nawrockiego. Oznacza to pozbycie się przez Berlin złudzeń co do dalszej możliwości realizacji niemieckich interesów poprzez NATO i UE, które okazały się całkowicie niezdolne do skutecznego działania. Niemcy wracają do samodzielnej polityki, która nie musi się liczyć z interesami całej wspólnoty i bazuje na bilateralnych kontaktach z innymi silnymi państwami. Stąd układ o przyjaźni zawarty z Wielką Brytanią oraz chęć nawiązania ścisłych kontaktów ze Stanami Zjednoczonymi. Polski w tej układance nie widać. Zbyt dużo sprzecznych interesów i zbyt duże zagrożenie dla naszego kraju ze strony Rosji. Wiązanie sobie rąk sojuszem z tak nieprzewidywalnym sąsiadem byłoby zbyt ryzykowne. Lepiej zachować sobie pole szersze pole manewru.

Włączenie Europy w proces negocjacyjny jest oczywiście złudzeniem. Trump nie ma zamiaru kierować się opiniami swoich europejskich partnerów. Może się to przydać jako środek nacisku na Putina i uzasadnienia odmowy akceptacji niektórych jego żądań, ale ostateczną decyzję i tak podejmie Donald Trump kierując się swoimi poglądami i interesami USA. Europa nie odgrywa w tej rozgrywce większej roli. Wynika to nie tylko z powodu coraz mniej konkurencyjnej gospodarki i słabości militarnej. To przede wszystkim psychologiczne uzależnienie od Wielkiego Brata zza oceanu, które uniemożliwia prowadzenia samodzielnej polityki. Przypomina to stosunki w małżeństwie, w którym niepracująca, a tym samym nieposiadająca własnych źródeł utrzymania, żona jest zdradzana, poniżana, a nawet bita przez męża. Nie jest jednak w stanie wyrwać się z tego toksycznego kręgu, ponieważ boi się zderzenia z nową rzeczywistością. Dlatego godzi się z istniejącą sytuacją wmawiając sobie, że nie jest tak źle, a zachowanie męża może ulegnie zmianie. W rzeczywistości trudno nie zgodzić z się z opinią Alberta Świdzińskiego (członek zespołu Strategy&Future), który na uwagę prowadzącego z nim wywiad Piotra Zychowicza o mafijnym zachowaniu Stanów Zjednoczonych wobec swoich europejskich sojuszników odpowiedział, że jest jeszcze gorzej. Mafia w zamian za pieniądze rzeczywiście dawała ochronę. USA biorą kasę, a żadnej ochrony nie gwarantują.

Przy okazji konsultacji prowadzonych przed spotkaniem na Alasce, Amerykanie perfekcyjnie rozegrali polskie elity polityczne. Na prośbę Waszyngtonu w rozmowie z Prezydentem Donaldem Trumpem uczestniczył nie premier Donald Tusk, a Prezydent Karol Nawrocki. Jest oczywiście kwestią wewnętrznych ustaleń, który z polityków odpowiedzialnych za polską politykę zagraniczną będzie uczestniczył w międzynarodowych konferencjach. Ale powinna to być decyzja zapadająca w Warszawie, a nie w Waszyngtonie. Żądanie Amerykanów uwzględnił kanclerz Friedrich Merz, który formalnie był gospodarzem tego spotkania. Potwierdza to nowy kierunek niemieckiej polityki, w której Polska odgrywa marginalną rolę, a wspieranie Donalda Tuska w jego wewnętrznych rozgrywkach nie leży w interesie Niemiec. Bo niby dlaczego miałoby leżeć?

Donald Trump marzy o pokojowej Nagrodzie Nobla. Dlatego tak zależy mu na doprowadzeniu do zakończenia rosyjsko-ukraińskiej wojny nawet kosztem żywotnych interesów Ukrainy i innych europejskich krajów. Do tej pory Prezydent USA w swojej pokojowej krucjacie odniósł kilka spektakularnych sukcesów. Dzięki mediacji dyplomacji amerykańskiej przerwano w ciągu kilku ostatnich miesięcy konflikty zbrojne między Kambodżą a Tajlandią, Indiami a Pakistanem, Iranem a Izraelem, Armenią i Azerbejdżanem oraz Kongiem i Rwandą. Oczywiście żaden z nich nie został ostatecznie zakończony, ponieważ nie wyeliminowano zasadniczych powodów tych sporów, a jedynie udało się doprowadzić do ich chwilowych deeskalacji, ale Donald Trump może sobie wpisać te sukcesy do uzasadnienia wniosku o Nagrodę Nobla. Pokój pomiędzy Rosją a Ukrainą byłby wisienką na torcie i mógłby przesądzić o przyznaniu mu tego wyróżnienia. A przynajmniej takie jest jego przekonanie.

Wojna na wschodzie Europy to jednak zupełnie inny konflikt. Zupełnie inne są cele agresora, inny jest zaangażowany potencjał militarny, a przede wszystkim, co pośrednio wynika z pierwszego powodu, nie ma woli przerwania wojny. Rosja odnosi sukcesy na froncie i wierzy, że jest w stanie osiągnąć najbardziej maksymalistyczne cele, które jej przyświecały w lutym 2022 roku, gdy rozpoczynała agresję. Ukraina miota się między uznaniem rzeczywistości czyli zgodą na utratę znacznej części swojego terytorium, a romantyczną potrzebą walki do samego końca wzmacnianą jak najbardziej przyziemną obawą obecnego kierownictwa przed utratą władzy z powodu buntu najbardziej nieprzejednanych grup społeczeństwa. Dla Donalda Trumpa kluczowe jest jednak zawarcie formalnego porozumienia, które pozwoli mu występować w aurze największego peacemakera XXI wieku. Dlatego będzie naciskał na Władymira Zełeńskiego na jak największe ustępstwa wobec Rosji.

Czy Ukraina powinna ustąpić? Z punktu widzenia naszych interesów nie. Jak bardzo cynicznie i strasznie to nie zabrzmi, im dłużej trwa wojna w Ukrainie, im większe straty materiałowe i ludzkie ponosi Rosja, im dłużej będą trwały sankcje nałożone na ten kraj, tym więcej czasu zyskujemy czasu na przygotowanie do odparcia ewentualnej agresji i tym mniej jest ona prawdopodobna. Oczywiście o ile nie dojdzie do przełamania linii frontu i pełnego sukcesu Rosji. Dlatego też z punktu widzenia Ukrainy dalsze przedłużanie wojny może się okazać zabójcze dla tego państwa. Rosjanie stopniowo posuwają się do przodu i utrata resztek obwodu donieckiego jest kwestią najbliższych miesięcy. Coraz bardziej możliwe też staje się całkowite załamanie obrony ukraińskiej na którymś z odcinków frontu i w konsekwencji poniesienie jeszcze większych strat terytorialnych, a może nawet całkowita kapitulacja. Tym bardziej, że na dalszą pomoc amerykańską nie ma co liczyć, a kupowanie amerykańskiego sprzętu przez państwa europejskie dla walczącej Ukrainy będzie rodziło coraz większy opór w społeczeństwa krajów dla których Rosja stanowi mocno abstrakcyjne zagrożenie. Utrzymanie suwerenności i zdolności do dalszego funkcjonowania jako niezależnego bytu jest ważniejsze niż posiadanie tych czy innych terenów. To jednak wymaga chłodnej analizy sytuacji, a nie decyzji wynikających z emocji i życzeniowego myślenia. Mało prawdopodobne, aby elity ukraińskie były do tego zdolne. W końcu aż tak bardzo od polskich się nie różnią.

Karol Winiarski

W krajach o ustrojach monarchistycznych zmiana panującego następuje najczęściej w sposób naturalny. Po śmierci władcy rządy w państwie przejmuje jego potomek. Dawniej był to najczęściej jego najstarszy syn, o ile takowy istniał. W przypadku braku bezpośredniego następcy decydowało prawo sukcesyjne. W niektórych krajach (np. we Francji) kobiety były całkowicie wykluczone z prawa dziedziczenia władzy, co w XIV wieku „uzasadnili” francuscy legiści powołując się na prawo Franków salickich. Dlatego władzę przejmowała boczna linia panującej dynastii (Walezjusze, a potem Burbonowie). W wielu innych krajach (Anglia, Austria, a nawet Rosja) do władzy stopniowo dopuszczano kobiety, chociaż zawsze pierwszeństwo mieli męscy potomkowie.

Bardzo rzadko zdarzało się, że nowego władcę wybierano. W Polsce działo się tak po wymarciu Jagiellonów (a w zasadzie ich męskiej linii), chociaż formalnie już ta litewska dynastia nie miała w Polsce władzy dziedzicznej. Możni (Rada Królewska – późniejszy Senat) wybierała jednak zawsze Jagiellona, aby utrzymać unię Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim. Po śmierci Zygmunta Augusta zmieniło się to o tyle, że zgodnie z unią lubelską elekcja była wspólna (Zygmunt August zrzekł się dziedzicznej władzy na Litwie, co zbyt wiele go nie kosztowało, ponieważ i tak żadnego potomka nie posiadał będąc ostatnim męskim przedstawicielem dynastii), a prawo wyboru uzyskali wszyscy dorośli męscy członkowie stanu szlacheckiego, o ile pojawili się w odpowiednim czasie na polu elekcyjnym (elekcja viritim).

Oczywiście w XVIII wieku decyzje w tej sprawie zapadały w Petersburgu, Berlinie i Wiedniu, a w razie problemów z ich wprowadzeniem w życie decydowała nie siła argumentów, a argument siły – wojska rosyjskie. Targowiczanie nie byli pierwszymi, którzy zaprosili obce wojska do Rzeczpospolitej. Wcześniej robili tak chociażby Czartoryscy planując obalenie Augusta III (Katarzyna II odmówiła), a wkrótce po jego śmierci w celu przeforsowania Stanisława Augusta Poniatowskiego na tron Polski. Półtora roku przed rozpoczęciem Sejmu Wielkiego z prośbą o detronizację tego ostatniego pojechali do Kijowa zarówno przyszli targowiczanie (Franciszek Ksawery Branicki), jak i przywódcy tzw. stronnictwa patriotycznego (Ignacy Potocki). Ten drugi kilka lat później wspólnie ze Stanisławem Augustem Poniatowskim doprowadzili do uchwalenia naszej pierwszej konstytucji. Jak widać pojęcie zdrady nie do końca było wówczas rozumiane tak jak w późniejszym okresie. Zresztą, gdyby nie drugi rozbiór Polski, który nastąpił kilka miesięcy po przegranej przez nas wojnie w obronie Konstytucji 3 Maja wbrew obietnicom składanym przywódcom Konfederacji Targowickiej przez rosyjską carycę, to być może ich ocena nie byłaby tak jednoznacznie negatywna jak obecnie, a oni sami nie staliby się w Polsce synonimem zdrady narodowej. W końcu protestowali przeciwko uchwalonej bezprawnie i w wyniku spisku Ustawie Rządowej broniąc tradycyjnych, narodowych instytucji ustrojowych.

Obecny sposób wyboru Prezydenta RP trochę przypomina czasy Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Prawo wyboru mają jednak wszyscy pełnoletni obywatele, a nie kilkuprocentowa warstwa szlachty (naród polityczny), zaś sam proces głosowania odbywa się przy urnach wyborczych, a nie na polu elekcyjnym, co radykalnie ograniczało możliwość brania udziału w elekcji – uczestniczyło w niej zwykle kilka, najwyżej kilkanaście tysięcy osób z grona kilkuset tysięcy należących do stanu szlacheckiego. Zmniejsza to oczywiście niebezpieczeństwo przekupstwa (przynajmniej bezpośredniego, ponieważ rozdawnicze obietnice kandydatów też są takowym, chociaż ich realizacja ma nastąpić w przyszłości) oraz ingerencji obcych państw. Manipulacja wyborcami odbywa się inaczej – albo wspomnianymi obietnicami, albo poprzez rozbudzenie społecznych emocji. Zwłaszcza ten ostatni sposób okazuje się w ostatnich latach nad wyraz skuteczny. Narastająca ignorancja i ciemnota polskiej szlachty doprowadziła w XVII i XVIII wieku do upadku potężnej niegdyś Rzeczpospolitej. Współczesna Polska mocarstwem nie jest, ale coraz bardziej pozbawieni wiedzy i umiejętności racjonalnej analizy rzeczywistości polscy wyborcy prowadzą nasz kraj w tym samym kierunku.

Jarosław Kaczyński jest prawdziwym polskim kingmakerem. I podobniej jak jego historyczny odpowiednik z okresu Wojny Dwóch Róż – Robert Neville, hrabia Warwick – nie zawsze ma szczęście do wprowadzonych przez siebie na tron kandydatów. Spośród czterech prezydentów, których wypromował (a czasami wręcz wymyślił), tylko jeden okazał się jego lojalnym współpracownikiem – Lech Kaczyński. Z Lechem Wałęsą do konfliktu doszło już kilka miesięcy po wyborach, a dwa lata później Jarosław Kaczyński palił kukłę polskiego Prezydenta oskarżając go o agenturalną przeszłość (nie bez pewnych podstaw – do połowy lat 70-tych późniejszy lider Solidarność był tajnym i płatnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa, po czym zerwał współpracę). Dwa lata wcześniej w trakcie „wojny na górze” zupełnie mu to jednak nie przeszkadzało.

Andrzej Duda po początkowym pełnym podporządkowaniu swojemu politycznemu patronowi (ułaskawienie Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika, odmowa mianowania trzech sędziów Trybunału Konstytucyjnego prawidłowo wybranych przez poprzedni Sejm), zaczął wykazywać nieakceptowalną samodzielność i opór wobec narzucanych mu rozwiązań. Bardziej nawet wobec działań Zbigniewa Ziobry (którego zresztą kiedyś był zastępcą w Ministerstwie Sprawiedliwości) niż wobec samego prezesa Prawa i Sprawiedliwości. Efektem było kilka zawetowanych ustaw, które utrudniły i opóźniły proces przejmowania kontroli nad wymiarem sprawiedliwości. Dość zabawne są przy tym zarzuty ze strony niektórych polityków obecnej koalicji, którzy jak widać oczekiwali, że Andrzej Duda przejdzie do obozu antyPiS-owskiego i będzie realizował polecenia Donalda Tuska. Tymczasem były już Prezydent RP miał po prostu bardzo konserwatywne i katolicko-narodowe przekonania (niekiedy bardziej radykalne od Jarosława Kaczyńskiego), a próby przeciwstawienia się oczekiwaniom Nowogrodzkiej wynikały bardziej z poczucia własnej godności i narastającym przekonaniu o wielkim znaczeniu politycznym niż z różnicy poglądów. Jarosław Kaczyński, który charakterologicznie nie jest w stanie uznać jakiejkolwiek samodzielności wypromowanych przez siebie polityków nie potrafił (a nawet się nie starał) traktować Prezydenta jako współpartnera. W konsekwencji unikał bezpośrednich kontaktów z człowiekiem, którego uważał za niewdzięcznika i którego w gruncie rzeczy nie szanował.

Karol Nawrocki będzie dla Jarosława Kaczyńskiego o wiele większym problemem. W przeciwieństwie do swojego poprzednika, nowy Prezydent RP ma o wiele twardszy charakter. Wychowany w cieplarnianych warunkach Andrzej Duda nie był w stanie utrzymać stanowczej postawy (mimo rad, które przekazywał w rozmowie ze swoim następcą) ograniczając się do chwilowych i często emocjonalnych odruchów protestu. Nie potrafił też dobrać sobie oddanych i skutecznych współpracowników, którzy nie traktowaliby Kancelarii Prezydenta jako trampoliny do innych politycznych funkcji albo po prostu do spółek skarbu państwa czyli do koryta. Karol Nawrocki, człowiek z niższych warstw społecznych, polski selfmademan wyrastający w środowisku trójmiejskich kiboli i gangsterów, z którymi dalej utrzymuje bliskie kontakty, zaprawiony w pojedynkach bokserskich i ustawkach jest zupełnie innym człowiekiem. Co dość paradoksalne, bardziej nawet przypomina Donalda Tuska niż Jarosława Kaczyńskiego, o Andrzeju Dudzie nie wspominając.

Przez pierwsze dwa lata kadencji Karol Nawrocki będzie zapewne dość zgodnie współpracował z Jarosławem Kaczyńskim. Nie tylko dlatego, żeby okazać mu wdzięczność za to, że ten zrobił go Prezydentem RP (obywatelskość kandydata to oczywiście sprytna marketingowa zagrywka, ale to Jarosław Kaczyński wybrał go na kandydata po miesiącach szczegółowych badań opinii publicznej, to on dał mu pieniądze na kampanię i to politycy Prawa i Sprawiedliwości z polecenia prezesa organizowali mu kampanię wyborczą w terenie). Wątpliwe nawet, żeby Karol Nawrocki uważał, że ma być za coś wdzięczny. Z jego zachowania widać, że uważa się coraz bardziej za politycznego geniusza dotkniętego ręką Boga. Tacy ludzie nic nikomu nie zawdzięczają (oczywiście poza Opatrznością). Taktyczny sojusz pomiędzy obydwoma politykami będzie wynikał wyłącznie z posiadania wspólnego wroga, którego zniszczenie jest w ich obopólnym interesie. Dopóki Donald Tusk będzie premierem, dopóty Pałac Prezydencki i Nowogrodzka będą ze sobą w miarę zgodnie współdziałali. Po odzyskaniu władzy przez Prawo i Sprawiedliwość ich drogi się ostatecznie rozejdą. Co oczywiście nie oznacza, że zerwanie będzie zupełne – zwłaszcza w sprawach światopoglądowych obu polityków wiele łączy, chociaż i w tym przypadku Karol Nawrocki wydaje się mieć znacznie bardziej radyklane poglądy od Jarosława Kaczyńskiego. Trudno jednak oczekiwać, aby dwóch samców alfa mogło ze sobą zgodnie i bezkonfliktowo współdziałać. Pytanie jak zachowają się inni politycy polskiej prawicy.

Po stronie Karola Nawrockiego z pewnością opowiedzą się liderzy Konfederacji. Zwłaszcza Krzysztofowi Bosakowi znacznie bliżej poglądami do obecnego Prezydenta niż do prezesa Prawa i Sprawiedliwości, który endecką retorykę używa rzadko i raczej czysto instrumentalnie. Stosunki Sławomira Mentzena z Jarosławem Kaczyńskim bardzie przypominają stan wojny, co wynika z rywalizacji o dominację na prawicy i paternalistycznego traktowania lidera Nowej Nadziei. Oczywiście takie ambicje ma też Karol Nawrocki, ale taktyczny sojusz z byłym rywalem w kampanii prezydenckiej przeciw dotychczasowemu przywódcy prawicowego „stada” jest jak najbardziej oczywisty. Na niekorzyść Jarosława Kaczyńskiego przemawia też jego wiek. Mimo dobrej formy intelektualnej nie ulega wątpliwości, że w najbliższych latach będzie on stopniowo kończył swoją polityczną karierę. Czy warto w tej sytuacji stawiać na odchodzącego przywódcę, gdy na Krakowskim Przedmieściu rezyduje nowy, energiczny i osiągający sukcesy samiec alfa?

Taktyka walki z rządem Donalda Tuska uzgodniona pomiędzy Nowogrodzką i Pałacem Prezydenckim jest w krótkiej perspektywie politycznie skuteczna, ale w dłuższej samobójcza. Zgłaszanie przez Prezydenta szeregu kolejnych kosztownych dla budżetu propozycji zepchnie rządzących do głębokiem defensywy, a tłumaczenie, że pieniędzy „nie ma i nie będzie” mało kogo przekona. Przecież za PiS-u były na wszystko, a niektóre ze zgłaszanych propozycji to wyborcze obietnice Koalicji Obywatelskiej. Odmowa uchwalenia tych projektów utrwali obraz rządów Donalda Tuska jako czasów biedy i stagnacji, a wiarygodność partii rządzącej, która nie spełnia swoich własnych postulatów, pozbawi ją resztek wiarygodności.

Po przejęciu władzy przez Prawo i Sprawiedliwość oraz Konfederację (a bardziej prawdopodobnie przez jej narodową część), budżet państwa cudownie się nie rozrośnie, zadłużenie nie stopnieje, a rentowność obligacji nie spadnie poniżej zera. Na dodatek mogą przestać płynąć pieniądze unijne. I to nie tylko dlatego, że Bruksela ponownie „zobaczy” w Polsce brak praworządności, ale po prostu z powodu zakończenia dotychczasowej perspektywy finansowej (lata 2021-2027). Na pieniądze z nowej przyjdzie poczekać kilka lat, a na dodatek nie będą one aż tak duże jak zapowiadają rządzący. Jakoś nikt nie zauważył, że od tego co dostaniemy trzeba odjąć to co będziemy musieli wpłacić do unijnej kasy. Jeżeli nawet budżet UE na lata 2028-2034 zostanie uchwalony w przyjętym kształcie (szanse na to są minimalne), to oprócz około 525 mld zł, które otrzymamy, będziemy musieli wpłacić do Brukseli 350 mld zł (1,26 polskiego PKB). Zostanie około 25 mld zł na rok. To oczywiście bilans przepływów bezpośrednich. Te pośrednie oraz koszty unijnych regulacji są trudne do oszacowania, ale mogą nawet znacznie przekroczyć to co realnie wpłynie do naszego systemu finansowego.

W tej katastrofalnej sytuacji budżetowej żadne obniżki podatków i żadne nowe wydatki socjalne nie będą w praktyce możliwe. Zamiast tego czeka nas scenariusz rumuński czyli podwyżki podatków i mrożenie wydatków – zwłaszcza tych socjalnych. Tymczasem Karol Nawrocki będzie się domagał (tym razem już od „swojego” rządu) uchwalenia składanych przez niego ustaw. To też będzie kwestia jego wiarygodności. Przecież w 2030 roku po raz kolejny stanie w szranki wyborcze. O ile oczywiście uchwalona wcześniej nowa konstytucja nie zapewni mu dożywotniego panowania. Karol I to brzmi całkiem nieźle. Przynajmniej z jego punktu widzenia. Ma już przecież prawowitego sukcesora. Ale szans na to nie ma żadnych. Podobnie jak na wzmocnienie roli Prezydenta w nowej konstytucji. A pierwszym przeciwnikiem takiego rozwiązania będzie nie kto inny jak Jarosław Kaczyński.

Karol Winiarski

Wzrost podstawowej stawki podatku VAT o 2 punkty procentowe, a stawki obniżonej o 4 punkty. Podwyżka akcyzy, podatku sektorowego od banków, podatku od dywidend. Zamrożenie płac w sferze budżetowej, wszelkich świadczeń socjalnych oraz rent i emerytur, uwolnienie cen energii elektrycznej. Nie to, to nie są decyzje, ani nawet plany polskiego rządu. To program oszczędnościowy wprowadzany w Rumunii. Tyle, że sytuacja finansów publicznych w Rumunii jest zbliżona do tej w naszym kraju.

Rumunia była w ostatnich latach najszybciej (poza Irlandią, ale to specyficzny przypadek) rozwijającym się krajem Unii Europejskiej. Zaczynając z bardzo niskiego poziomu (o wiele niższego niż Polska) potrafiła w ciągu ostatnich dwudziestu lat doścignąć nas (a nawet w ubiegłym roku prześcignąć) pod względem dochodu narodowego i rzeczywistego spożycia na głowę mieszkańca. Główny indeks rumuńskiej giełdy wzrósł w ciągu dekady o 160%. Był to jednak dobrobyt na kredyt. Rumunia jest państwem z największym deficytem finansów publicznych w UE – 9,3% PKB w roku 2024. Zadłużenie nie jest rekordowe (55% PKB), ale bardzo szybko rośnie. Co gorsza, oprocentowanie obligacji skarbowych oscylujące obecnie w okolicach 7,25% jest największym w UE i powoduje konieczność przeznaczania rocznie kilkudziesięciu miliardów euro na spłatę odsetek od zaciągniętych zobowiązań. Jednocześnie znacząco obniżył się wzrost gospodarczy – w ubiegłym roku wyniósł zaledwie 1% PKB, a szacunki na rok bieżący nie przewidują jego przyśpieszenia.

Polska ma dokładnie taki sam poziom zadłużenia i bardzo podobną dynamikę jego przyrostu. Koszty obsługi długu w tym roku sięgną 100 mld zł. Ustępujemy pod względem deficytu finansów publicznych, który w roku ubiegłym sięgnął poziomu 6,6% PKB, co daje nam jednak mało zaszczytne drugie miejsce w UE. Mamy także na razie wyższy wzrost gospodarczy przekraczający 3% PKB. Malejąca inflacja (w Rumunii rośnie) jest korzystna z punktu widzenia konsumentów, ale już nie budżetu. Nie dość, że wolniej powiększają się dochody budżetowe, to wolniej rośnie też nominalna wielkość PKB, a co za tym idzie wzrost zadłużenia w stosunku do PKB przyśpiesza. Największy spadek polskiego długu publicznego w stosunku do produktu krajowego brutto miał miejsce w okresie gwałtownego wzrostu inflacji po rosyjskiej agresji na Ukrainę, ponieważ nominalna wielkość PKB rosła bardzo szybko, a wartość dotychczasowego zadłużenia nie zmieniała się.

Pierwsze miesiące bieżącego roku przyniosły jeden z najszybszych wzrostów deficytu budżetowego i zadłużenia. Wciągu pierwszego półrocza luka w budżecie państwa osiągnęła poziom prawie 120 mld zł, co stanowi 41,5% planowanej w tym roku nadwyżki wydatków nad dochodami. Nigdy jeszcze w naszej historii nie doświadczyliśmy tak złej sytuacji centralnego budżetu. Trzeba jednak pamiętać, że wszelkie porównania z poprzednimi latami mogą się okazać zawodne. Zmiana ustawy o dochodach jednostek samorządów terytorialnych nie tylko zwiększyła ich dochody, ale też zmieniła terminarz przekazywania kolejnych transz z budżetu państwa – w styczniu i lutym otrzymały one dwie miesięczne raty, co w oczywisty sposób pogorszyło bilans budżetu państwa. Widać to zwłaszcza w drugim kwartale, w którym wielkość miesięcznych deficytów była mniejsza niż w pierwszych trzech miesiącach bieżącego roku. Nie do końca też wiadomo jak będzie wyglądał w budżecie państwa ostatni miesiąc roku. Do tej pory zawsze był to okres gwałtownego wzrostu deficytu (w 2024 roku było to prawie 70 mld zł), co z jednej strony było spowodowane znacząco mniejszymi dochodami z podatku od wartości dodanej czyli VAT-u, a z drugiej radykalnie większymi wydatkami. Nie wiadomo jak będzie to wyglądało w tym roku. Biorąc jednak pod uwagę, że dochody z podatku VAT, który jest najważniejszym źródłem wpływów budżetowych (prawie połowa dochodów) rosną trochę wolniej niż przewidywano, można przypuszczać, że roczny deficyt sięgnie 250 mld zł. Tym samym będzie on niższy od założonego w budżecie (prawie 289 mld zł.), ale wyższy niż w roku ubiegłym (211 mld zł).

Podobnie jak deficyt, w błyskawicznym tempie rosło zadłużenie Skarbu Państwa. Według wstępnych szacunków ministerstwa finansów w ciągu pierwszego półrocza br. powiększyło się ono o prawie 174 mld zł. Oznacza to, że dzienny przyrost sięgał jednego miliarda zł. W sumie dług Skarbu Państwa przekroczył 1,8 bln zł. Nie jest to jednak całkowite zadłużenie naszego państwa. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych (EDB), który stanowi podstawę wyliczeń EUROSTATU znacząco przekroczył 2,2 bln zł. i powoli zbliża się do granicznego poziomu 60% PKB. Taką barierę przewiduje też nasza Konstytucja. Tyle, że odsyła sposób jego wyliczenia do ustawy, a ta nie bierze pod uwagę zadłużenia funduszy pozabudżetowych, które wynoszą już około 400 mld zł. Dzięki tej sztuczce zadłużenie Skarbu Państwa w stosunku do PKB jest o około 12 punktów procentowych mniejsze i nie przekroczyło jeszcze progów ostrożnościowych określonych w ustawie o finansach publicznych. W praktyce nie ma to oczywiście większego znaczenia, ponieważ za długi istniejących 20 funduszy pozabudżetowych i tak odpowiada państwo, a więc my wszyscy. A ponieważ rentowność naszych obligacji (dziesięcioletnich) waha się między 5,2 a 5,6 procenta, to na samą obsługę zadłużenia wydamy w tym roku około 100 mld zł. To prawie 3 tys. zł na głowę statystycznego Polaka.

Nic nie wskazuje, żeby w najbliższych latach sytuacja polskich finansów publicznych uległa znaczącej poprawie. Można raczej obawiać się, że ulegnie ona dalszemu pogorszeniu. W przeciwieństwie do Rumunii wprowadzenie tak drastycznych oszczędności nie jest możliwe z powodów politycznych. Zabójcza polaryzacja polskiej sceny politycznej oraz szybki wzrost poparcia dla Konfederacji, która wydaje się pewnym uczestnikiem przyszłego nowego układu koalicyjnego, a która z zasady odrzuca wszelkie podwyżki podatków (to jeden z głównych punktów ósemki Mentzena, którą musieli podpisywać kandydaci na Prezydenta, o ile chcieli otrzymać poparcie lidera Konfederacji), wykluczają w praktyce wprowadzenie jakiegokolwiek skutecznego planu konsolidacji finansów publicznych, co jest eufemistycznym określeniem drastycznych oszczędności. Zwłaszcza, że ewentualne cięcia w wydatkach nie zostaną zaakceptowane przez koalicjanta Konfederatów czyli najprawdopodobniej Prawo i Sprawiedliwość. Na dodatek zbliżające się powoli wybory parlamentarne z pewnością wywołają kolejną licytację bardzo kosztownych obietnic składanych przez wszystkie ważniejsze ugrupowania rywalizujące na naszej scenie politycznej. Gdy jeszcze do tego dodamy całkowicie bezrefleksyjną zgodę na dalszy wzrost wydatków zbrojeniowych, to zderzenie się z finansową ścianą w najbliższych latach wydaje się sprawą przesądzoną. A wówczas oszczędności i związane z nimi koszty społeczne będą o wiele poważniejsze niż mogłyby być, gdyby je wprowadzono obecnie. Ale który z polskich polityków by się tym przejmował. Trudno zresztą im się dziwić. Każdy kto zgłosiłby podobne propozycje, decyzją wyborców wylądowałby na politycznym śmietniku. Mało kto lubi brutalną prawdę, a posłańców złych wieści ścinano już w Starożytności. Tyle, że najczęściej przychodzi za to zapłacić ogromną cenę. Rumuni się właśnie o tym przekonują.

Karol Winiarski

Zwycięstwo Karola Nawrockiego zniweczyło wszelkie plany „przywrócenia praworządności”, które obecna koalicja planowała zrealizować po zakończeniu kadencji Andrzeja Dudy. Nic też nie wskazuje na szansę uzyskania przez nią po następnych wyborach większości pozwalającej na utrzymanie władzy, a co dopiero na możliwość przełamywania prezydenckiego veta. Jeżeli nie nastąpią nieprzewidziane wydarzenia, to do władzy powróci Prawo i Sprawiedliwość najprawdopodobniej w koalicji z Konfederacją lub jego „bosakową” częścią. To jednak przyszłość, a na razie sprawujący władzę muszą wypracować plan B, którego nie mieli, gdy przejmowali władzę. Zresztą nawet plan A nie był do końca dopracowany kształtując się w bólach i sporach dopiero po zwycięskich wyborach parlamentarnych.

Pierwszy problem przed którym po raz kolejny staną koalicjanci to kwestia Krajowej Rady Sądownictwa. Kadencja obecnej kończy się wiosną przyszłego roku. Jest ona nieuznawana przez rządzących (z powodu wyboru sędziowskich członków tego ciała przez Sejm, a nie przez samych sędziów), co zresztą nie przeszkadzało im wybrać w jej skład reprezentantów Sejmu i Senatu. Za udział w pracach organu, którego legalność kwestionują, pobierają całkiem niemałe diety – np. senator Krzysztof Kwiatkowski zarzucający sędziom Trybunału Konstytucyjnego wyłącznie materialne motywacje działania, wzbogacił się w ubiegłym roku o prawie 110 tys. zł. Jak na korzyści z funkcjonowania organu, którego ponoć nie ma, to całkiem przyzwoita kwota.

Projekt nowej ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa zakładał wybór sędziowskich członków tego organu przez samych sędziów w bezpośrednich wyborach. Byłoby to rozwiązanie w pełni gwarantujące realizację jednej z gwarancji sędziowskiej niezawisłości – apolitycznego sposobu wyboru sędziów. Jednocześnie jednak naruszałoby inną „świętą” zasadę demokracji – suwerenności narodu, a więc wyboru wszelkich władz (w tym sądowniczej) w sposób bezpośredni – albo przynajmniej pośredni – przez obywateli. Projekt nie został uchwalony przez parlament, ponieważ zakładał wygaśnięcie kadencji obecnej rady, a na dodatek wyłączał z możliwości kandydowania tzw. „neosedziów”. Wykluczyło to w praktyce możliwość zaakceptowania takiego rozwiązania przez Prezydenta Andrzeja Dudę.

Z tych samych powodów trudno oczekiwać podpisu pod ustawą ze strony Karola Nawrockiego. Tym bardziej, że zawetowanie ustawy postawi w trudnej sytuacji rządzącą koalicję. Po wygaśnięciu kadencji obecnej KRS na wiosnę przyszłego roku, będzie ona miała możliwość wyboru wszystkich piętnastu sędziowskich członków KRS. Tyle, że oznaczałoby to zaprzeczenie całej jej dotychczasowej narracji o niekonstytucyjności tego rozwiązania. Dlaczego wybierani przez nowo wybraną KRS sędziowie (formalnego powołania dokonuje Prezydent) mieliby być legalni, a ich poprzednicy już nie? Z drugiej strony wstrzymanie się z wyborem tego organu uniemożliwi wstrzymany obecnie wybór nowych sędziów (minister sprawiedliwości po prostu nie ogłasza nowych konkursów) i przedłuży jeszcze bardziej długość toczących się postepowań sądowych. Doraźnie można ten problem częściowo rozwiązać poprzez delegacje ministra sprawiedliwości, które mimo ewidentnej niezgodności z zasadą sędziowskiej niezawisłości (zgodnie ze znowelizowaną już w tej kadencji ustawą, minister sprawiedliwości w dalszym ciągu nie tylko powołuje, ale też może w każdej chwili odwołać sędziego z delegacji), nie są kwestionowane przez tzw. „obrońców praworządności”. Na dodatek brak nowych powołań ułatwi nowej władzy po kolejnych wyborach obsadzenie sądów swoimi ludźmi. A taki przecież był od początku cel reform sądowych Zbigniewa Ziobry.

Drugim problemem jest Trybunał Konstytucyjny. W grudniu ubiegłego roku, gdy zakończyła się kadencja trzech sędziów wybranych przez Prawo i Sprawiedliwość (w tym jednego sędziego-dublera), koalicja rządowa dość niespodziewane uznała, że nie będzie wybierała nowych sędziów. Jednocześnie Rada Ministrów uchwaliła, że „Trybunał Konstytucyjny w aktualnym składzie jest niezdolny do wykonywania zadań określonych w art. 188 i art. 189 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”, a co za tym idzie uznała, że „nie jest dopuszczalne ogłaszanie dokumentów, które zostały wydane przez organ nieuprawniony”. Tym samym wymyślono „podstawę prawną” uzasadniającą niepublikowanie wyroków Trybunału Konstytucyjnego. I to nawet tych, które zostały wydane w pięcioosobowych składach bez udziału sędziów-dublerów. To kuriozalne wyłączenie uchwałą rządową konstytucyjnego organu państwowego pozbawiło Polskę sądu konstytucyjnego. O tym co jest, a co nie jest zgodne z Konstytucją decyduje teraz Donald Tusk.

Jeszcze do niedawna wydawało się, że dopiero w styczniu 2027 (kiedy zakończy się kadencja sędziego Jarosława Wyrembaka), liczba sędziów Trybunału Konstytucyjnego wybranych przez Prawo i Sprawiedliwość spadnie poniżej połowy jej konstytucyjnego składu. Niespodziewana zapowiedź odejścia Krystyny Pawłowicz w stan spoczynku (w grudniu br.), przyśpieszy ten moment o kilka miesięcy – stanie się to we wrześniu 2026 roku, gdy dobiegnie końca kadencja sędziego Justyna Piskorskiego. Tym samym pojawi się realna możliwość uzyskania większości w Trybunale Konstytucyjnym przez sędziów wybranych przez obecną koalicję. Tylko, że formalnym powodem wspomnianej powyżej uchwały była obecność w Trybunale Konstytucyjnym sędziów-dublerów, co zdaniem obecnej koalicji unieważniało legalność całego trybunału. Co ciekawe, wcześniej tak daleko idących konsekwencji tej sytuacji rządząca koalicja nie brała pod uwagę – kwestionowano jedynie wyroki wydawane z udziałem sędziów-dublerów. Tymczasem zarówno Jarosław Wyrembak jak i Justyn Piskorski są właśnie sędziami-dublerami, a w zasadzie kolejnymi dublerami przedwcześnie zmarłych pierwotnych dublerów. Gdyby więc po odejściu z Trybunału Konstytucyjnego tylko pierwszego z nich wybrano własnych sędziów, a koalicja uznałaby, że trybunał odzyskał zdolność orzekania, to byłoby to całkowitym zaprzeczeniem dotychczasowej narracji. Prawdopodobnie więc niespodziewany apel Szymona Hołowni o wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego nie znajdzie zrozumienia u pozostałych koalicjantów i dopiero w styczniu 2027 roku dojdzie do hurtowego wyboru ośmiu nowych sędziów i przejęcia kontroli nad cudownie „uzdrowionym” trybunałem. Oczywiście, o ile obecna koalicja będzie jeszcze wówczas istniała.

Pozostaje jeszcze problem prezesa Trybunału Konstytucyjnego, którym pod koniec 2024 roku został Bogdan Święczkowski. Jego kadencja skończy się dopiero w grudniu 2030 roku (jako prezesa – jako sędziego dopiero w początkach 2031 roku). A ponieważ to prezes decyduje o składach orzekających (oczywiście poza przypadkami, gdy ustawa wymusza pełny skład), to w dalszym ciągu niektóre orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego będą korzystne dla Prawa i Sprawiedliwości – oczywiście, o ile sędziowie wybrani przez Prawo i Sprawiedliwość nie wybiją się na niezależność, co nie jest wcale takie nieprawdopodobne. Można oczywiście próbować postawić Bogdana Święczkowskiego przed sądem dyscyplinarnym (trzech sędziów trybunału w pierwszej oraz pięciu w drugiej instancji) i złożyć go z urzędu, ale składy są losowane i nie ma pewności, że los nie wyłoni większości złożonej z sędziów wybranych przez Prawo i Sprawiedliwość. Łatwiejszą, ale wątpliwą prawnie drogą byłoby po prostu uznanie dokonanego ponad rok temu wyboru za nieważny z powodu udziału w nim sędziów-dublerów. Tyle, że druga strona z pewnością tego nie uzna i w efekcie mielibyśmy dwa trybunały.

Jedynym sposobem na reaktywowanie niezależnego sądownictwa konstytucyjnego w Polsce jest radykalna zmiana sposobu wybierania sędziów, która jednak wymaga zmiany Konstytucji. Dopóki sędziów Trybunału Konstytucyjnego będą wybierali posłowie, zawsze będą podejrzenia, że przy wyborze kierują się poglądami kandydatów, a nie wyłącznie ich kwalifikacjami i dorobkiem naukowym. Nie jest to zresztą wyłącznie polska specyfika, a okoliczności wyboru sędziów Sądu Najwyższego w USA ocierają się już o patologię. Z drugiej jednak strony przekazanie tych kompetencji w ręce samych sędziów grozi powstaniem całkowicie niezależnego od wyborców organu, który kierując się tak naprawdę własnymi poglądami wchodzących w jego skład sędziów uzyskałby ogromy wpływ na proces prawodawczy w Polsce. Po raz kolejny bowiem zasada niezawisłości sędziowskiej pozostaje w sprzeczności z zasadą suwerenności narodu.

Trzecim problemem jest oczywiście status tzw. „neosędziów”. Dotychczasowe projekty ich weryfikacji wzbudzały wątpliwości nawet Komisji Weneckiej, nie mówiąc już o opozycji, która zdecydowanie protestowała przeciw kwestionowaniu legalności ich powołania. Trudno też było liczyć na jakąkolwiek współpracę ze strony Prezydenta Andrzeja Dudy, który będąc współautorem części ustaw sądowych, bronił ich jak niepodległości, a swoje powołania uważał za święte i nienaruszalne. Stąd oczekiwanie na zmianę obsady urzędu prezydenckiego, co miało umożliwić wprowadzenie radykalnych rozwiązań. Porażka Rafała Trzaskowskiego zniweczyła te nadzieje. Problem pozostanie więc nierozwiązany, ponieważ ostateczne uznanie legalności „neosędziów” spotkałoby się z protestami najbardziej nieprzejednanych przedstawicieli środowiska tzw. „paleosędziów”.

Największy problem związany z „neosędziami” dotyczy Sądu Najwyższego, w którym cały czas liczba przedstawicieli tej grupy rośnie (w tym przypadku konkursy ogłasza Prezydent, a nie minister sprawiedliwości jak w przypadku innych sędziów). To właśnie w tym organie konflikt między dwoma grupami sędziów jest największy, a na dodatek Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych kwestionowana jest przez europejskie trybunały. Dochodzi tu zresztą do kuriozalnych sytuacji. Kontrolowana przez obóz rządzący prokuratura chce pozbawienia immunitetu Pierwszą Prezes Sądu Najwyższego. Tyle, że Małgorzata Manowska jest „neosędzią” i dlatego z punktu widzenia osób kwestionujący status sędziów powoływanych przez „neo-KRS” nie tylko nie stoi na czele Sądu Najwyższego, ale i w ogóle nie jest sędzią tego organu. A skoro nie jest, to tym samym nie przysługuje jej immunitet, co powoduje, że wniosek prokuratury jest pozbawiony sensu. Do takiego absurdu prowadzi chaos prawny zapoczątkowany przez poprzedni rząd, a pogłębiony przez działania obecnej władzy.

Półtora roku temu, po przejęciu władzy obecna koalicja miała możliwość podjęcia próby ograniczonej weryfikacji sędziów powołanych w okresie rządów poprzedniej władzy i wyeliminowania ich najbardziej skompromitowanych przedstawicieli. Pod naciskiem sędziowskich hunwejbinów uznano jednak, że należy przeprowadzić radykalną czystkę, co w naturalny sposób nastawiło wszystkich zagrożonych cofnięciem nominacji „neosędziów” przeciwko obecnej władzy. 1 czerwca okazało się, że taka opcja nie będzie możliwa, a powrót do mniej radykalnych rozwiązań też już nie jest możliwy. W efekcie będziemy mieli pogłębianie się chaosu w wymiarze sprawiedliwości, a po następnych wyborach Zbigniew Ziobro dokończy przerwany dwa lata temu proces destrukcji wymiaru sprawiedliwości. I nic w tym względzie nie zmieni wyrzucenie z rządu Adama Bodnara.

Karol Winiarski

Niespełna trzytygodniowy lot Sławosza Uznańskiego-Wiśniewskiego w kosmos zjednoczył prawie wszystkich Polaków. Fala narodowej dumy i egzaltacji zalała wszystkie media. „Rewolucja”, „przełom”, „historyczne wydarzenie”. Gdyby ktoś z zewnątrz zapoznał się z tymi komentarzami pomyślałby, że nasz astronauta jako pierwszy poleciał na Marsa albo co najmniej odbył lot kosmiczny w rakiecie polskiej produkcji wystrzelonej z polskiego kosmodromu. Tymczasem Sławosz Uznański-Wiśniewski był 365 osobą na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej, a poleciał na nią, ponieważ Polska (czyli my wszyscy) zapłaciliśmy za jego lot 65 mln euro (280 mln zł.). Oczywiście nie umniejsza to jego wiedzy i zdolności, ponieważ został wybrany spośród szerokiego grona chętnych. Ale gdyby nie pieniądze polskich podatników, mógłby najwyżej polecieć obejrzeć sobie kosmodrom NASA w Cape Canaveral na Florydzie.

Pomysł wysłania drugiego Polaka w kosmos (pierwszym był Mirosław Hermaszewski w 1978 roku) zrodził się kilka lat temu za rządów Prawa i Sprawiedliwości. To akurat nie powinno dziwić, ponieważ narodowa tromtadracja zawsze była i jest w dalszym ciągu elementem politycznego marketingu tego ugrupowania. Oprócz bezpośrednich kosztów wysłania Sławosza Uznańskiego-Wiśniewskiego w kosmos, Polska zadeklarowała znaczące zwiększenie swojej składki płaconej do Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA). W latach 2023-2025 wyniosła ona dodatkowo 295 mln euro, czyli grubo ponad mld zł. I tu przechodzimy do sedna problemu.

Większy wkład w ESA daje możliwość odzyskania części tych pieniędzy w postaci kontraktów dla polskich firm i dostęp do naukowej wiedzy dla naszych uniwersytetów i instytutów naukowych. Oczywiście twierdzenie ministra Domańskiego, że „że każde zainwestowane euro w sektor kosmiczny zwraca się od trzech do sześciu razy przez nowe miejsca pracy, podatki i eksport wysokich technologii” jest kompromitujące dla każdego ekonomisty, a dla ministra finansów zwłaszcza. Zapewne niektóre zainwestowane pieniądze mają taką stopę zwrotu, ale z pewnością nie wszystkie. Gdyby tak było, zamiast wydawać miliardy na zbrojenia czy programy socjalne, powinniśmy inwestować w sektor kosmiczny i po kilku latach nielegalni emigranci rzeczywiście waliliby do nas drzwiami i oknami, a nie tylko w chorej wyobraźni polskiej prawicy (oczywiście większość w to nie wierzy, ale przynosi im to polityczne profity).

W ramach misji IGNIS Sławosz Uznański-Wiśniewski miał możliwość wykonania 13 eksperymentów, które zostały wybrane spośród projektów przedstawionych przez polskie uczelnie i instytuty naukowe. Sami twórcy tego przedsięwzięcia przyznawali, że było mało czasu na ich przygotowanie – jak to często bywa, skoro są pieniądze, to szkoda żeby się zmarnowały. Ale najważniejsza jest tematyka przeprowadzonych przez naszego astronautę eksperymentów. Otóż wszystkie bez wyjątku dotyczyły problemów związanymi z lotami kosmicznymi. W wielu opisach powtarzają się sformułowania o wspieraniu załóg „podczas przyszłych misji na Księżyc, Marsa i dalszych” czy kluczowym znaczeniu prowadzonych badań „dla lepszego przygotowania astronautów do długoterminowych misji kosmicznych”. Czy naprawdę lot na Marsa jest naszym narodowym celem na najbliższe lata?

Oczywiście pojawiają się w uzasadnieniu większości eksperymentów zapewnienia, że mogą być one wykorzystane także na Ziemi. Tyle, że jest to zwykła ściema. Jeżeli przeprowadzamy jakiś eksperyment w warunkach mikrograwitacji, to jaką mamy pewność, że przy ziemskiej grawitacji przyniesie on takie same efekty? Gdyby tak było, to po co lecieć w kosmos, żeby zbadać „jak izolacja i zamknięcie wpływają na zdrowie psychiczne” czy „jak nasze ciało reaguje na stres, fizyczny i psychiczny, w różnych środowiskach”? Przecież te eksperymenty i tak trzeba będzie powtórzyć na Ziemi (na szczęście koszty będą wielokrotnie mniejsze) i dopiero wtedy dowiemy się czy to co działa w kosmosie, przynosi takie same efekty na naszej planecie.

Eksploracja kosmosu rozpoczęła się prawie siedemdziesiąt lat temu w okresie zimnej wojny i była elementem rywalizacji dwóch ówczesnych wielkich mocarstw – USA i ZSRR. Przez wiele lat prywatny biznes nie angażował się w tą działalność, ponieważ była ona kosztowna, zbyt ryzykowna i nie rokowała nadziei na znaczące zyski. Dopiero po pewnym czasie, gdy dzięki zaangażowaniu funduszy państwowych przetarto kosmiczne szlaki, a jednocześnie pojawiły się możliwości komercyjnego wykorzystania przestrzeni kosmicznej, otwarło się pole do zaangażowania w pozaziemskiej przestrzeni prywatnych firm. Najbardziej spektakularnym przykładem jest oczywiście Elon Musk i jego SpaceX, z którego usług korzystają również państwa prowadzące eksplorację kosmosu na innych polach. Najnowszym przykładem biznesowego zaangażowania jest działalność start-upu Varda Space Industries, który zamierza produkować na orbicie okołoziemskiej lek używany do terapii osób zarażonych wirusem HIV. Jest to możliwe dzięki badaniom przeprowadzonym na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej przez inną prywatną firmę farmaceutyczną Merck. Ale cały proces produkcji leku i jego transportu na ziemię będzie się odbywał w sposób całkowicie zautomatyzowany i bez konieczności posyłania ludzi w kosmos.

Badanie przestrzeni kosmicznej w dalszym ciągu pozostaje domeną państw. Poznanie najodleglejszych obszarów wszechświata, genezy jego powstania oraz wielu tajemnic, które kryją międzygwiezdne przestrzenie jest niesłychanie ciekawe i ważne z naukowego punktu widzenia, ale nie rokuje możliwości komercyjnego wykorzystania. Dlatego zaangażowania prywatnych firm nie należy tam oczekiwać. Te finansowane z publicznych środków przedsięwzięcia są jednak realizowane bez konieczności wysyłania w przestrzeń kosmiczną żywych ludzi. Po co więc kosztem niemałych kosztów i przezwyciężając różne problemy związane z przebywaniem w kosmosie astronautów oraz ich ponowną adaptacją do życia na Ziemi po powrocie, wysyłać przedstawicieli naszego gatunku na orbitę? Jak pokazuje przykład badań prowadzonych przez Sławosza Uznańskiego-Wiśniewskiego jest to samonapędzające się przedsięwzięcie. Wysyłamy człowieka w przestrzeń kosmiczną, żeby lepiej przygotować kolejnych astronautów do przebywania w kosmosie. Tylko po co?

Bajdurzenie o stałych bazach na Księżycu czy Marsie, w których nie wiadomo po co mieliby przebywać żywi ludzie, mają na celu ukrycie prawdziwych motywacji stojących u podstaw tych pomysłów. Chodzi po prostu o rywalizację między wielkimi mocarstwami, która właśnie powróciła, chociaż w trochę innym układzie – Związek Radziecki został zastąpiony przez Chiny. Po rozpadzie ZSRR, Stany Zjednoczone znacząco ograniczyły nakłady na kosmiczne misje, a zwłaszcza loty załogowe. Sytuacja się zmieniła, gdy do prestiżowej rywalizacji przystąpiły Chiny. W roku 2027 Amerykanie po 55 latach mają ponownie wylądować na Księżycu (misja Artemis 3). Mają tym samym uprzedzić pojawienie się na Srebrnym Globie chińskich tajkonautów. Wyprawa na Marsa „udowodniłaby”, że America Great Again, chociaż słabnącą rola USA jest aż nadto widoczna. Desperackie próby wymuszenia na innych państwach ustępstw w kwestiach handlowych i niechęć do angażowania się militarnego w rozwiązywanie światowych konfliktów jest przejawem słabości, a nie siły Stanów Zjednoczonych. Misja załogowa na Marsa tego nie zmieni. Ale stworzy takie wrażenie, a to jest znacznie ważniejsze niż twarde fakty.

Wraz ze Sławoszem Uznańskim-Wiśniewskim w misji Axiom-4 brali udział astronauci z Indii i Węgier. Hindus poleciał zdobyć doświadczenie – za kilka lat ma stanąć na czele pierwszego załogowego lotu indyjskiego statku kosmicznego. Jest więc konkretny cel, chociaż można się zastanawiać czy Indie nie mają poważniejszych wyzwań niż przyłączanie się do kosmicznego wyścigu. W przypadku Polski i Węgier oczywiście takich planów nie ma. Chodzi więc wyłącznie o pijar i wzbudzenie pozytywnego wzmożenia w społeczeństwie. Paradoks polega na tym, że owoce pomysłu PiS-owskiego rządu przypadły nowej władzy, która nie ma nawet pomysłu co dalej zrobić z tym prezentem.

Jakie będą długotrwałe skutki kilkunastodniowej wyprawy naszego astronauty? Prawdopodobnie niewielkie. Być może kilka firm zawrze kontrakty z Europejską Agencją Kosmiczną, co pozwoli im zarobić trochę pieniędzy. Nastąpi też zapewne krótkotrwały wzrost zainteresowania młodych ludzi, który minie zapewne szybciej niż się pojawi. Zabawne są oczekiwania, że więcej osób podejmie studia na kierunkach związanych z technologią kosmiczną. Trudno przecież sobie wyobrazić, że osoby o humanistycznych zainteresowaniach nie mające większej wiedzy matematycznej czy fizycznej, nagle doznają tak ogromnej przemiany intelektualnej. Być może nastąpi pewne przesunięcie w ramach osób zamierzających podjąć studia politechniczne czy na uniwersytetach w zakresie przedmiotów ścisłych, ale trudno to uznać za korzystną zmianę – kończąc inne kierunki bardziej przysłużyliby się rozwojowi naszego państwa, które przecież płaci za ich studia. Nie jest przypadkiem, że oprócz Polaka w kosmicznej wyprawie brał udział astronauta z Węgier. To ciągle obecna w obydwu społeczeństwach nostalgia za dawną mocarstwowością, którą tak skutecznie wykorzystują politycy. Kolejne rozczarowania obecną pozycją obydwu państw rodzi coraz większą frustrację, a kosmiczne wyprawy tego nie zmienią. To zaś sprzyja radykalizmom. Zamiast patrzeć w górę, powinniśmy skoncentrować się wokół naszych ziemskich problemów. Z korzyścią dla nas wszystkich.

Karol Winiarski