Wybory parlamentarne we Francji zakończyły się zgodnie z przewidywaniami. Podobnie jak w 2017 roku wygrał Emmanuel Macron z bezpieczną, ale znacznie mniejszą niż poprzednio, przewagą nad Marine Le Pen. Pozornie więc nic się nie zmieniło w porównaniu z sytuacją sprzed pięciu lat. W rzeczywistości zmieniło się bardzo dużo. Nie tylko we Francji.

W poprzednich wyborach Macron był wielką nadzieją prounijnych zwolenników demokracji liberalnej w całej Europie. Świeżość i energia kontrastowały z innymi politykami skostniałej francuskiej sceny politycznej, a zapowiedzi głębokiej reformy Unii Europejskiej dawały niektórym złudną nadzieję, że zostanie przełamany dryf, w który wpadła europejska wspólnota. Po referendum brexitowym, po wygranej Trumpa, sukces młodego francuskiego polityka był ożywczym powiewem, który miał stanowić początek odwrotu od populizmu i nacjonalizmu. Po pięciu latach jego prezydentury niewiele z tych nadziei pozostało, a większość wyborców Macrona głosowało bardziej przeciw jego kontrkandydatce niż za nim.

Utrata wielu zwolenników przez francuskiego prezydenta wynikała w dużym stopniu z jego własnych błędów. Macron nawet nie próbował zmienić swojego wizerunku człowieka aroganckiego i przekonanego o własnej nieomylności. Jego pomysły reformy UE, od samego początku całkowicie oderwane od realiów, zakończyły się fiaskiem zanim stały przedmiotem publicznej debaty. Późniejsze decyzje – utworzenie pocovidowego Funduszu Odbudowy, były reakcją na zachodzące wydarzenie, a nie wynikiem wcześniej opracowanego i przemyślanego programu. Powszechne oburzenie w Europie wywołało zablokowanie procesu akcesyjnego dla Macedonii Płn., chociaż spełniła ona żądanie UE zawarcia porozumienia z Grecją. W tym momencie prysł mit wielkiego proeuropejskiego reformatora.

Większe sukcesy odniósł Macron w reformowaniu francuskiego systemu społeczno-ekonomicznego, chociaż wywołały one masowe i długotrwałe protesty społeczne (żółte kamizelki). Przyczyniła się do tego w znacznym stopniu kontrowersyjna decyzja obniżenia podatku dla najbogatszych Francuzów wprowadzonego przez jego poprzednika, chociaż bezpośrednim powodem była niewielka podwyżka podatku od benzyny. Kolejne niezadowolenie wywołała reforma systemu emerytalnego, chociaż ograniczając ilość przywilejów poszczególnych grup zawodowych, trudno ją uznać za nieuzasadnioną. Zmniejszenie bezrobocia mimo pandemii i związanych z tym ograniczeń można uznać za sukces francuskiego prezydenta.

Zdesperowany Macron zmienił nawet swój przekaz dotyczący mniejszości muzułmańskiej we Francji po brutalnym zabójstwie francuskiego nauczyciela przez islamskiego ekstremistę. Chcąc pozyskać wyborców prawicowych zraził sobie dotychczasowych zwolenników ze środowisk lewicowych, dla których kwestie polityki wobec emigrantów odgrywały zawsze ważniejszą rolę niż postulaty socjalne.

Szczególnie żenujące były kontakty Macrona z Putinem, mimo że Rosja aktywnie wspierała jego przeciwników w wyborach prezydenckich. Nawet po wybuchu wojny francuski prezydent nie zerwał kontaktu z agresorem, wielokrotnie z nim rozmawiając bez żadnych zresztą efektów. Inna sprawa, że „kochający Putina głupek”, jak niektórzy określają Macrona, jest i tak najmniej prorosyjskim politykiem spośród wszystkich startujących w wyborach prezydenckich. Fascynacja Rosją we Francji zawsze była większa niż w Niemczech, gdzie bardziej kierowano się ekonomicznym interesem niż wyidealizowanym obrazem wielkiego kraju na wschodzie.

Spadek poparcia dla Macrona nie był jednak wyłącznie efektem popełnionych przez niego błędów. Częściowo wpłynęła na to zmiana wizerunku Marine Le Pen, która przez ostatnie lata starała się intensywnie przesunąć do centrum sceny politycznej rezygnując z najbardziej radykalnych postulatów. Ale najbardziej porażająca była klęska kandydatów tradycyjnych francuskich ugrupowań – socjalistów (Anne Hidalgo) i gaullistów (Valérie Pecrésee). O ile ci pierwsi nie mogą się podnieść po klęsce w 2017 roku, to ostatnie wyniki Republikanów w wyborach regionalnych i pierwsze sondaże prezydenckie, dawały nadzieje na wejście do drugiej tury, a nawet ostateczne zwycięstwo. Tymczasem obie kandydatki nie przekroczyły progu uprawniającego do zwrotu kosztów kampanii wyborczej. Co jednak jeszcze ważniejsze, kandydaci antysystemowi zdobyli w sumie ponad połowę głosów.

Sytuacja we Francji zaczyna przypominać tą z początku lat 30-tych w Republice Weimarskiej. Tam również siły kwestionujące istniejący porządek polityczny zdobywały większość głosów, a przeszkodą przed przejęciem przez nie władzy był ich wzajemny antagonizm i, niestety tylko do pewnego czasu, Prezydent Hindenburg. Oczywiście ani Marine Le Pen, ani nawet Ěric Zemmour to nie Adolf Hitler, a Jean-Luc Mélenchon nie jest Ernstem Thâlmannem, ale chęć wywrócenia do góry nogami istniejącego porządku jest bardzo podobna.

Sytuacja we Francji jest jednym z modeli współczesnego kryzysu systemu liberalnej demokracji. Polega on na rozchwianiu emocjonalnym społeczeństwa, które przestaje ufać dotychczasowym, tradycyjnym partiom politycznym i szuka dla nich coraz bardziej radykalnych alternatyw. Jest jednak w tych preferencjach mocno niestałe i stąd do końca nie wiadomo, kto zwycięży w wyborach. Spektakularny wzrost notowań Marine Le Pen czy w jeszcze większym przypadku Jean-Luca Mélenchona, przy jednoczesnym spadku poparcia dla Ěrica Zemmoura i Valérie Pecrésee, którzy jeszcze miesiąc przed wyborami mieli duże szanse na wejście do drugiej tury, doskonale obrazuje to zjawisko. Widoczne jest ono w wielu innych krajach, i w to zarówno starych, jak i w nowych demokracjach. Przed ubiegłorocznymi wyborami w Niemczech liderzy sondaży zmieniali się kilkukrotnie, czego nigdy w dotychczasowej historii tego państwa nie było.

Drugi kryzysowy wariant to skrajna polaryzacja elektoratu i brak prawie jakiegokolwiek przepływu poparcia między zwolennikami poszczególnych ugrupowań. W tym przypadku nie ma większego znaczenia jakie przekręty zostaną ujawnione, jak wielka jest niekompetencja rządzących, a nawet jak niekorzystnie kształtuje się sytuacja gospodarcza. Zdecydowana większość i tak zagłosuje na swoich, ponieważ podział jest tożsamościowy, a nie ideowy. Trochę podobnie jak w krajach afrykańskich, gdzie powstające partie bardzo szybko przyjmowały charakter plemienny. Oczywiście, czasami różnica między antagonistycznymi partiami czy blokami jest tak niewielka, że wynik wyborów zależy od głosowania tych nielicznych, którzy starają się racjonalnie oceniać sytuację, od mobilizacji elektoratu albo po prostu od manipulacji przepisami ordynacji wyborczej.

Demokracja liberalna przeżywa wyraźny kryzys. Niestety, nie jest to efekt pojawienia się nieodpowiedzialnych lub cynicznych polityków wykorzystujących pandemiczne czy polityczne zawirowania. To konsekwencja zmian jakie zachodzą w społeczeństwach większości europejskich państw. I nic nie wskazuje na to, żeby obecne trendy miały ulec odwróceniu.

Karol Winiarski

W myśl lapidarnego powiedzenia, jakoby wyłącznie zmiana jest niezmiennym składnikiem naszej codzienności, jesteśmy świadkami odejścia od dotychczasowego modelu sposobu sprawowania władzy, nie tylko w sferze stereotypowych wyobrażeń na ten temat, ale przede wszystkim w kontekście ich realizacji. Powoli w niebyt odsuwa się sylwetka polityka odznaczającego się bezkompromisowo śmiałą charyzmą, stawiającego wyłącznie na argumenty merytoryczne, brzydzącego się podejmowania działań nieambitnych ze strachu przed posądzeniem nie tylko o niedostateczne predyspozycje, lecz także o uleganiu pokusie szukania dróg na skróty, wiodących pośrednio lub nie do korzyści osobistych. Tak oczyszczoną niszę wypełnia się próżnią, zakrzykuje arogancką butą, której dumnym licem – w miejsce dotychczas tuszowanego tła – jest brak wiedzy, a wszystko wieńczy się złudnym atutem młodości, która w tym wypadku powinna stanowić powód do poddania się odpowiedniemu kształtowaniu, a nie sama z siebie być przepustką do sprawowania władzy. Deprawuje to podwójnie: trwale przestawia zwrotnicę na kurs daleki od żmudnego i wymagającego procesu uczenia się, tym samym udowadniając, że wybór łatwej drogi jest wyborem dobrym. Dotyczy to każdego szczebla hierarchii politycznej, także poza Polską. Być może niemała tego zasługa w upadku klasy politycznej, co w świadomości społecznej odzwierciedla się przez spadek zaufania do realizowanych mechanizmów. Chociaż nie bez znaczenia jest zliberalizowanie ostrych reguł dostępu do sfery polityki, to ogólny odwrót społeczeństw od autorytetu elit politycznych uderza przede wszystkim w tych jej ostatnich przedstawicieli, którzy pozostawali wierni – ich zdaniem – trwałym zasadom.

Wytrwała obserwacja sosnowieckiej sceny samorządowej prowadzi do wielu nieoczekiwanych wniosków. Wyraźnie jej doniosły akord od wielu miesięcy polega na odwracaniu uwagi Mieszkańców od problemów faktycznych przez mamienie tematami zastępczymi. Niestety, do palety ich została dołączona także rozlana na obszar całej Ukrainy pożoga wojenna.

Ze sprawdzonych wzorców, jak pouczał już Stanisław Anioł, nie tak łatwo rezygnować. Bardzo popularnym chwytem niektórych Radnych naszego Miasta jest utrwalanie wizerunku pozytywnego, nierzadko w kontekście zjawisk, na które nie ma się wpływu, także zdarzeń inicjowanych przez osoby osobiście nieznane. Propagatorem tej taktyki pozostaje w Sosnowcu Pan Radny Litewka, który – wedle przedstawionego telefonicznie stanowiska – zmuszony jest odstąpić od uczciwego trwania w opozycyjnych okopach, których zakres pola działania nieubłaganie dyktują zapisy odpowiedniej ustawy. Zapisy, przypomnijmy, krępujące ambicje porywczej młodości. Dodatkowo, jak utrzymuje Pan Radny, parowanie przez Stronników Pana Prezydenta ambitnych inicjatyw skutecznie deprymuje, wymuszając niejako otwarcie się na nowatorski model działalności. Koncentrowanie się na aktywności zastępczej, której nieodłącznym atrybutem jest żonglowanie banałem, siłą rzeczy musi odnaleźć odbicie w efektywności Służby, do której Pan Radny Litewka został powołany przez Mieszkańców, przez Mieszkańców wszak utrzymywany. Warto postawić – w przeciwieństwie do Pana Radnego – na konkret, którym jest zestawienie przedstawionych w bieżącej kadencji interpelacji. Dotyczą one (w kolejności sporządzenia pism):

a. dojazdu i parkingu w rejonie budynku przy ulicy Braci Mieroszewskich 59 C (17 XII 2018; interpelacja trzech Radnych);

b. naklejek uprawniających Kobiety w ciąży do pierwszeństwa w kolejkach w UM (27 III 2019);

c. utworzenia progu zwalniającego w ciągu ulicy Południowej (7 VI 2019);

d. renowacji przejść dla pieszych na Zagórzu (7 VI 2019);

e. wyznaczenia przejścia dla pieszych przez ulicę Dworską (7 VI 2019);

f. rozbudowy i przebudowy DK 94 (4 VII 2019);

g. „otwarcia” UM dla czworonogów (18 XI 2019);

h. renowacji przejścia dla pieszych łączącego plac Stulecia i ulicę Jana Kilińskiego (3 XII 2019);

i. informacji w sprawie planowanej budowy centrum logistycznego przy ulicy Stanisława Staszica (18 XII 2019; interpelacja pięciu Radnych);

j. zmniejszenia ograniczenia prędkości na ulicy 3 Maja (27 I 2020);

k. posadzenia kwiatów i krzewów wzdłuż chodnika przy ulicy Braci Mieroszewskich (29 VI 2020);

l. zlecenia przygotowania projektu opasek plastikowych na kosze miejskie (29 VI 2020);

m. zakupu maszyny do przesadzania drzew (29 VI 2020);

n. organizacji konkursu na najładniejszy kosz na śmieci (28 I 2021);

o. kontroli pracy Wydziału Komunikacji Miejskiej (!) oraz Biura Rady Miejskiej (5 IV 2022).

Pobieżna analiza pozwala zauważyć, iż zapał Pana Radnego ostatnimi czasy istotnie uległ obniżeniu, przy czym – co napawa optymizmem – Pan Radny nie ogranicza się wyłącznie do granic macierzystego Okręgu. Świadomy szerokiego spojrzenia Pana Radnego tym chętniej zwróciłem się w sprawie trapiącej Mieszkańców wszystkich Dzielnic Miasta, jakim jest problem ulicy Kotlarskiej. Pan Radny z końcem marca tego roku był łaskaw zadeklarować, iż tematem tym zajmie się, prosząc wyłącznie o tygodniową zwłokę. Okres ten, dziwnym trafem, przedłuża się.

Rykoszetem eskalacji agresywnej polityki rosyjskiej jest raptowny wzrost zainteresowania Polityków szczebla centralnego reliktami dominacji ZSRR nad Polską. Sprawa ta oczywiście nie ominęła Sosnowca. Odżyły wątpliwości co do losu jednego z nich na terenie Ostrów Górniczych. Chociaż w sprawie tej zabrał głos Pan Prezydent, być może podjęcie tego tematu byłoby – pomimo przykrych okoliczności – dobrą okazją do właściwego zaznaczenia miejsca na sosnowieckiej scenie politycznej nie tylko w kontekście osobistej działalności Pana Radnego Litewki, ale również reprezentowanego Środowiska. Do tej pory niektórzy Samorządowcy naszego Miasta nie stronili od czerpania z atmosfery konfliktu, zatem braku zabrania jasnego stanowiska w kwestii wschodniej Dzielnicy nie można tłumaczyć koniecznością uszanowania spokoju Uchodźców. Jakim argumentem ma zamiar Pan Radny Litewka przekonać Wyborców do poparcia w wyborach parlamentarnych, skoro idea konkursu na najładniejszy kosz na śmieci nie odnalazła w Ratuszu zrozumienia?

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak

Warszawa, 25 IV 2022

Wojna na Ukrainie trwa już prawie dwa miesiące i nic nie wskazuje, że jej koniec jest bliski. Wręcz przeciwnie, obie strony szykują się do decydującego starcia. Bitwa o Donbas, niezależnie od jej wyniku, nie zakończy jednak rosyjsko-ukraińskiej wojny. Po dwóch miesiącach heroicznej obrony, Ukraińcy nie pogodzą się z utratą części swojego kraju. Odpuścić nie może również Władimir Putin, dla którego wycofanie się z Donbasu mogłoby zagrozić utratą społecznego poparcia. Konflikt w najlepszym razie może zostać zamrożony, podobnie jak w 2015 roku, ale w pespektywie kilku lat faza zbrojna powróci.

Konsekwencje dla Ukrainy są, a będą jeszcze w większym stopniu, katastrofalne. Olbrzymie straty w infrastrukturze, być może utrata najbardziej uprzemysłowionych regionów, odcięcie od odbiorców produkowanej żywności, migracja milionów ludzi, z których nie wszyscy powrócą do kraju po ustaniu działań zbrojnych, oznacza cofnięcie tego kraju w rozwoju o dziesiątki lat. Nawet jeżeli nasz wschodni sąsiad dostanie pomoc międzynarodową na odbudowę, to przestanie być atrakcyjnym miejsce dla inwestorów i nawet tania oraz dobrze wykształcona siła robocza może się okazać niewystarczającym atutem w kontekście nieustabilizowanych relacji z Rosją.

Regres ekonomiczny czeka również Rosję, chociaż jego wielkość jest trudna do przewidzenia. Nie wiadomo jak długo i w jakim zakresie utrzymają się sankcje nałożone na agresora. Trudno również oszacować jaką część surowców energetycznych, które stopniowo będą znikały z rynków państw zachodnich, uda się Moskwie sprzedać w krajach azjatyckich. Zagadką pozostaje także zdolność rosyjskiej nauki do zastąpienia importowanych wysoko specjalistycznych komponentów koniecznych do produkcji maszyn i urządzeń, z których tylko część uda się sprowadzić np. z Chin. Niezależnie od skali gospodarczego upadku, w perspektywie następnych lat oparta na eksporcie surowców energetycznych gospodarka rosyjska będzie się stawać skansenem, a ten największy kraj wejdzie w kolejny okres wielkiej smuty.

Ciężkie czasy czekają nie tylko kraje walczące. I nie chodzi wyłącznie o państwa, które zastosowały sankcje wobec agresora. Wzrost cen węgla, ropy i gazu, a przede wszystkim żywności, jest ciosem dla ekonomii wielu ubogich krajów Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Zyskają oczywiście eksporterzy tych drożejących produktów, którymi, zwłaszcza w przypadku surowców, są najbardziej autorytarne reżimy na świecie (kraje Płw. Arabskiego, Iran, Wenezuela), ale stanowią one znaczącą mniejszość wśród krajów tzw. trzeciego świata. Pierwsze symptomy nadchodzącej burzy już widać – od kilku dni trwają zamieszki na Sri Lance spowodowane gwałtownym wzrostem cen żywności i paliwa. Napięcia narastają w wielu innych krajach, a zdesperowani ludzie pewnie już wkrótce wyjdą na ulice.

Jest jednak państwo, w którym korzyści, zwłaszcza polityczne, znacząco przewyższą koszty wynikające z toczącej się wojny. Chodzi o Stany Zjednoczone, które nie bez przyczyny stanęły na czele koalicji państw wspierających broniącą się Ukrainę. Co więcej, wiele wskazuje na to, że nie będzie to przypadkowy efekt, na który największe światowe mocarstwo nie miało wpływu. W nauce prawa istnieje pojęcie winy umyślnej, która występuje w dwóch wariantach. W zamiarze bezpośrednim sprawca świadomie dąży do osiągnięcia założonego efektu. W zamiarze ewentualnym jedynie godzi się z przewidywanymi skutkami, ale bezpośrednio ich nie powoduje. W przypadku aktualnego konfliktu winę umyślną w zamiarze bezpośrednim ponosi oczywiście Rosja i nic jej z tej odpowiedzialności nie zwolni. Winę umyślną w zamiarze ewentualnym można natomiast z dużą dozą prawdopodobieństwa obciążyć Stany Zjednoczone.

Dla USA sprawy Europy Wschodniej nie mają zasadniczego znaczenia. Rozpad Związku Radzieckiego oznaczał pełne zwycięstwo tzw. wolnego świata nad komunistycznym imperium. Rosja to najwyżej zagrożenie regionalne, a nie globalne. Inna sytuacja wytworzyła się na Dalekim Wschodzie. Kilkanaście lat temu w Waszyngtonie zrozumiano, że dotychczasowa polityka Stanów Zjednoczonych wobec Chin okazała się błędna. Korzystanie z taniej siły roboczej i transfer nowoczesnych technologii dopływających do tego kraju wraz inwestycjami doprowadziły do trwającego już ponad czterdzieści lat bezprzykładnego w historii rozwoju Państwa Środka. Drugą stroną medalu był upadek wielu gałęzi przemysłu w Stanach Zjednoczonych i realny spadek dochodów milionów Amerykanów – korzyści odnosili głównie bogatsi Amerykanie, co doprowadziło do ponownego rozwarstwienia dochodowego społeczeństwa amerykańskiego znacznie ograniczonego w okresie reform Roosvelta (New Deal) i powojennego rozkwitu amerykańskiej gospodarki. Te konsekwencje zapewne niewiele obchodziło elity finansowe USA i powiązanych z nimi polityków. Problemem okazał się inny skutek, który co może budzić zdziwienie, przez wiele lat nie był nad Potomkiem zauważany albo w najlepszym razie był lekceważony. Okazało się, że wzmocnione gospodarczo Chiny po raz pierwszy w swojej historii będą chciały odgrywać globalną rolę w systemie międzynarodowym i nie zadowolą się pozycją regionalnego mocarstwa. Na dodatek stale i szybko rozwijające się Chiny zaczęły gospodarczo doganiać Stany Zjednoczone, które zwłaszcza po kryzysie roku 2008 znacząco spowolniły. Świadomość istniejącego zagrożenia zmusiła władze amerykańskie do rewizji dotychczasowej polityki.

Pierwszym, który próbował zastopować rosnące ambicje azjatyckiego mocarstwa był Barack Obama. Zamierzał to zrobić poprzez mechanizmy ekonomiczne promując ideę wolnego handlu. Pomysł Porozumienia Transpacyficznego łączącego dwanaście krajów po obu stronach Oceanu Spokojnego (oczywiście bez Chin) miał doprowadzić do wzmocnienia ekonomicznego tych krajów i tym samym zrównoważyć rosnącą potęgę Chin przywracając oczywiście „przy okazji” dominującą rolę Stanów Zjednoczonych w regionie. Gotowe już porozumienie zablokował Donald Trump, który uważał, że wolny handel szkodzi jego krajowi, a wobec Chin wolał stosować zupełnie inne metody – podnoszenie stawek celnych na towary sprowadzane z tego kraju, co miało ograniczyć ogromny deficyt handlowy w stosunkach miedzy obydwoma krajami. Zmiana władzy w Waszyngtonie doprowadziła do kolejnej rewizji polityki amerykańskiej. Cel jednak pozostał ten sam – niedopuszczenie do dalszego wzrostu potęgi Chin, a przynajmniej zabezpieczenie się przed groźbą wojny, której efekt nie byłby do końca pewny.

Joe Biden postanowił wrócić do starych, sprawdzonych z czasów zimnej wojny metod. Na przełomie lat 40-tych i 50-tych blok sowiecki został otoczony przez szereg polityczno-militarnych układów – NATO, SEATO, CENTO, ANZUS – które zgodnie z doktryną powstrzymywania miały zahamować komunistyczną ekspansję. Ida tym tropem już w pierwszym roku swojej prezydentury doprowadził do utworzenia AUKUS czyli sojuszu USA, Wielkiej Brytanii i Australii (kosztem relacji z Francja, która nie okazywała odpowiedniej gorliwości w swoich relacjach z Chinami) oraz reaktywowanie QUAD-u czyli powstałego w 2007 roku porozumienia USA, Japonii, Australii i Indii. Problemem pozostawała Rosja, którą od lat kolejni amerykańscy przywódcy próbowali przeciągnąć na swoją stronę. Wsparcie jednego z silniejszych pod względem militarnym, chociaż nie gospodarczym, sąsiadów Chin, mogłoby się okazać kluczowe. Niestety, z amerykańskiego oczywiście punktu widzenia, Władimir Putin odrzucił zachodnie zaloty. Mniej istotne czy kierował się własną antyamerykańską obsesją, czy też obawiał się reakcji indoktrynowanego od dziesięcioleci społeczeństwa rosyjskiego. Ważne, że postawił na Chiny. Skoro kogoś nie można pozyskać, to należy go zneutralizować.

Władimir Putin nie jest psychopatą. Ma jedynie kilka obsesji czyli silnie ugruntowanych przekonań odpornych na jakiekolwiek przeczące im fakty. W gruncie rzeczy wielu z nas, o ile nie wszyscy, takie mniejsze lub większe obsesje posiadają. Zwykle nie jest to zbyt groźne. I podobnie byłoby w przypadku Putina, gdyby w ciągu ponad dwudziestu lat rządów nie uzyskał niczym nieograniczonej władzy we własnym kraju, który jest jednym z silniejszych militarnie państw na świecie (a przynajmniej tak się do niedawna wydawało). Jedną z tych obsesji jest odbudowa potęgi z czasów ZSRR, ale w terytorialnym i organizacyjnym kształcie z okresu Rosji carskiej. A do tego konieczna jest aneksja Ukrainy. Wszystkie inne jego fantazmaty (np. o braku narodu ukraińskiego czy też o rządach nazistów w Kijowie) są jedynie funkcjami tego podstawowego przekonania. W tej sytuacji przyjmuje się tylko potwierdzające to fakty, a jednocześnie odrzuca się wszystkie negatywne scenariusze. Dlatego Putin uwierzył, że armia rosyjska jest silna i zdyscyplinowana, Ukraińcy żołnierze uciekną przy pierwszej nadarzającej się okazji, a mieszkańcy będą witali agresorów jak wyzwolicieli. Zderzenie rosyjskiego despoty z rzeczywistością okazało się bardzo bolesne.

Obsesje Putina postanowiono wykorzystać w Waszyngtonie zanim jeszcze rządy objął Joe Biden. Dlatego od dłuższego czasu dozbrajano Ukraińców mamiąc ich jednocześnie możliwym członkostwem w NATO w bliżej nieokreślonej przyszłości. Zwiększało to opór władz w Kijowie przed realizacją porozumień mińskich wymuszonych przez Rosję na początku 2015 roku po klęsce pod Debalcewem. Tyle, że nikt nie zamierzał udzielać im bezpośredniej pomocy, a przecież jak twierdzą Amerykanie, już kilka miesięcy temu mieli pewność, że Rosja zaatakuje. Co więcej, wzmacniając wschodnią flankę sojuszu zapewniano publicznie, że wojska te w żadnym wypadku nie będą brały udziału w obronie Ukrainy. Ograniczano się do grożenia sankcjami, chociaż nigdy przed wybuchem wojny nie sprecyzowano na czym one miałyby polegać. Wszystko to było czytelnym sygnałem dla Putina – jeżeli zaatakuje Ukrainę, nie narazi się na bezpośrednie starcie z siłami NATO, a jedynie może zostać obciążony sankcjami, które w mniejszym zakresie zostały nałożone już w 2014 roku i z którymi Rosja nauczyła się żyć. Putin był przekonany, ze szybka kampania i pełne podporządkowanie Ukrainy poprzez zainstalowanie tam marionetkowego rządu, zniechęci Zachód do karania Rosji, a dostawy broni dla napadniętych ustaną. Prawdopodobnie nikt w Waszyngtonie nie liczył na tak skuteczną obronę ze strony Ukraińców. Spodziewano się raczej długotrwałego, społecznego oporu i być może walk partyzanckich, które na lata zaangażowałyby Rosję w tym rejonie świata pozbawiając ją możliwości prowadzenia aktywnej polityki zagranicznych na innych obszarach. A przede wszystkim uniemożliwiłyby udzielenia Chinom skutecznej pomocy w razie wybuchu konfliktu z USA. W tym przypadku rzeczywistość przeszła najśmielsze oczekiwania.

Antychińskie powody polityki Waszyngtonu widać po reakcji na stosunek do konfliktu innych krajów. Wobec Pekinu od razu zostały skierowane mocne ostrzeżenia przed wspomaganiem Moskwy. Ale już gdy władze indyjskie zadeklarowały znaczny wzrost zakupów rosyjskiej ropy, reakcja Stanów Zjednoczonych była wyjątkowo umiarkowana. Dlaczego? Dlatego, że Delhi to kluczowy antychiński sojusznik i nie należy go zbytnio strofować. Podobnie, choć z trochę innych powodów, Izraela i coraz mocniej z nim związanych krajów Płw. Arabskiego, które nie zamierzają się przyłączać do antyrosyjskich sankcji, a nawet znacząco zwiększać wydobycia ropy naftowej. Swoją drogą pomysł, także naszego kraju, zwiększenia zakupów saudyjskiej ropy jest szczytem hipokryzji. Petrodolary wzmacniają autorytarny reżim rodziny Saudów, który prześladuje wyznawców innych niż sunnicka wersja islamu, traktuje kobiety jak męską własność (co na to nasze feministki?), morduje przeciwników politycznych, a na dodatek prowadzi brudną wojnę w Jemenie, w której masowo giną cywile, w tym dzieci. Ale widocznie dzieci jemeńskie nie są tyle warte co ukraińskie, o polskich nie wspominając.

Można oczywiście powiedzieć, że Stany Zjednoczone ponoszą ogromne koszty wspierania Ukrainy. Tyle, że to nieprawda. Sprzęt wysyłany do walki z Rosją najczęściej nie jest najnowszej generacji, a ogólne koszty wsparcia to kilka promili w budżecie wojskowym (grubo ponad 700 mld zł rocznie) USA. Sama wojna pozwoli zresztą znacznie zwiększyć sprzedaż produktów amerykańskiego przemysłu zbrojeniowego, co pozytywnie odbije się na budżecie USA. Dodatkowe pieniądze Amerykanie zarobią eksportując gaz ziemny, na którego popyt ze względu na jego cenę, nie było do tej pory zbyt wielu chętnych. Być może Europa kupi także amerykański węgiel i zboże, które do tej pory dopływało z Rosji i Ukrainy. Gdyby Biden był Morawieckim nazwałby głupotę Putina „politycznym złotem”.

Czy cyniczna postawa Waszyngtonu usprawiedliwia Putina? Wręcz przeciwnie. Rosyjski prezydent okazał się nie tylko wojennym zbrodniarzem, ale przede wszystkim idiotą. Oceniając cynicznie jego działania można powtórzyć za Talleyrandem „to gorzej niż zbrodnia, to błąd”. Oczywiście nigdy nie odpowie za swoje czyny, podobnie jak inni światowi przywódcy, którzy nie utracili władzy. Czy ktoś w ogóle pomyślał o postawieniu przed sądem np. George`a W. Busha za agresję na Irak, która w ciągu kolejnych lat doprowadziła do setek tysięcy ofiar? Nie sądzi się nie tylko zwycięzców, ale często także przegranych, o ile w kraju nie dojdzie do radykalnej zmiany władzy. A na to raczej się w Rosji nie zapowiada.

Polityczne gry Amerykanów nie powinny mieć również wpływu na stanowisko Polski. Każdy dzień oporu Ukrainy to minimalizacja groźby rosyjskiego ataku na Polskę. I znowu, podchodząc do problemu skrajnie cynicznie, walki na wschodzie Ukrainy powinny trwać jak najdłużej. Są oczywiście koszty w postaci wzrostu inflacji i kosztów ponoszonych w związku z pobytem uchodźców, ale rynki stopniowo się uspokoją, a emigranci mogą być ratunkiem dla polskiego rynku pracy i demografii. Przede wszystkim jednak utrata przez Rosję kolejnych czołgów, śmigłowców czy samolotów oznacza zwiększenie bezpieczeństwa naszego kraju. Tak niestety wygląda nasz własny interes. Tyle, że w praktyce oznacza to dziesiątki tysięcy kolejnych ofiar – bezpośrednich, jak i będących konsekwencją ogromnego zubożenia społeczeństw obydwu państw. Nie mamy wpływu na wybór wariantu, który ostatecznie zostanie zrealizowany. Ale moralna ocena sytuacji należy do każdego z nas. Powinniśmy natomiast uważać, aby za jakiś czas nie stać się kolejnym poświęconym pionkiem w wielkiej grze prowadzonej przez wielkiego brata zza oceanu.

Karol Winiarski

Wybory parlamentarne na Węgrzech po raz czwarty z rządu zakończyły się wielkim zwycięstwem Viktora Orbana. Koalicja Fideszu i sojuszniczej Chrześcijańsko-Demokratycznej Partii Ludowej zdobywając 135 mandatów w 199-mandatowym Zgromadzeniu Narodowym po raz kolejny uzyskała w nim większość konstytucyjną. Sukces jest tym większy, że tym razem w pokonanym polu znalazły się nie pojedyncze ugrupowania, a zjednoczona opozycja składająca się z sześciu rywalizujących do tej pory ze sobą partii. Na dodatek kampania wyborcza toczyła się w cieniu agresji Rosji na Ukrainę, co powinno skompromitować wieloletnią prorosyjską politykę Victora Orbana. Tym bardziej, że w przeciwieństwie do innych państw, które też obrały ten kierunek, przywódca Węgier nie dokonał radykalnej rewizji swojej polityki i nie stanął jednoznacznie po stronie napadniętego państwa. Wykonując swój klasyczny „taniec pawia” poparł ograniczone sankcje na Rosję, a nawet zgodził się na rozmieszczenie sił amerykańskich na swoim terytorium, ale stanowczo odmówił przekazywania Ukraińcom broni.

Stosunek Węgrów do Rosji pokazuje zadziwiającą amnezję historyczną społeczeństwa węgierskiego. Najbardziej prorosyjski premier spośród krajów członkowskich UE ma przecież w tej sprawie pełne poparcie zdecydowanej większości społeczeństwa swojego kraju. Nawet zwolennicy opozycji nie są wrogo nastawieni do Rosjan. A przecież w ciągu ostatnich dwustu lat Węgrzy trzykrotnie doświadczyli rosyjskiej agresji. W 1849 roku interwencja carskiej armii dowodzonej przez namiestnika Królestwa Polskiego Iwana Paskiewicza (z licznym udziałem Polaków – m. in. przyszłego dyktatora Powstania Styczniowego Romualda Traugutta), stłumiła niepodległościowe wystąpienie Węgrów w czasie Wiosny Ludów. W 1945 roku w kilkutygodniowych krwawych walkach Armia Czerwona zdobyła Budapeszt, a Węgry znalazły się pod sowiecką okupacją. Mimo zwycięstwa opozycyjnej Partii Drobnych Rolników w wolnych wyborach parlamentarnych, stopniowo (taktyka salami) władzę przejęli komuniści wspierani przez Moskwę. W 1956 roku wojska radzieckie w sposób niesłychanie krwawy stłumiły antykomunistyczne powstanie Węgrów, gdy ci obalili stalinowskie władze i chcieli wystąpić z Układu Warszawskiego. A mimo tego Węgrzy chociaż potępiają rosyjską agresję na Ukrainę, to są w zdecydowanej większości przeciwni udzielaniem im militarnej pomocy. To zupełnie inna postawa niż nie tylko Polaków, ale nawet Czechów słynących z tradycyjnych prorosyjskich sympatii, które tylko chwilowo zachwiała interwencja wojsk państw Układu Warszawskiego w sierpniu 1968 roku.

Klęska opozycji na Węgrzech to kolejna zła wiadomość dla polskiej opozycji, a zwłaszcza dla Donalda Tuska i jego politycznych adoratorów, którzy od wielu miesięcy powołując się na węgierski przykład, starali się skłonić inne partie polityczne do zawiązania koalicji wyborczej z Platformą Obywatelską. W przeciwieństwie do Węgier, w Polsce oznaczałoby to w praktyce ich podporządkowanie byłemu Przewodniczącemu Rady Europejskiej. W dużym stopniu właśnie to, a także doświadczenia z przeszłości, doprowadziły do negatywnego przyjęcia tego pomysłu przez wszystkie (poza oczywiście PO) partie opozycyjne, chociaż różnice ideowe wydają się zdecydowanie mniejsze niż w przypadku Węgier. Jednak nie tylko to zasadniczo różni sytuację polityczną w naszych krajach.

Ordynacja wyborcza na Węgrzech jest zupełnie inna niż Polsce. Spośród 199 posłów jednoizbowego węgierskiego parlamentu, większość (106) wybierana jest w jednomandatowych okręgach wyborczych. Pozostałe mandaty (93) rozdzielane są na podstawie wyników głosowania na listy wyborcze w jednym, ogólnokrajowym okręgu wyborczym. Podział kraju na jednomandatowe okręgi wyborcze preferuje rządzącą partię – mniej wyborców w okręgach zlokalizowanych na obszarach, na których Fidesz ma wyraźną przewagę nad opozycją. Prawa wyborcze mają nie tylko węgierscy emigranci, ale też ponad milion Węgrów licznie zasiedlających kraje sąsiednie (Rumunię, Słowację, Serbię, Ukrainę), nawet jeżeli nie mają miejsca zamieszkania na Węgrzech. Zdecydowana większość z nich od lat głosuje na partię Orbana. Do tego dochodzi skomplikowany system głosów wyrównawczych, który również jest korzystny dla Fideszu – nadwyżka głosów uzyskanych w okręgach jednomandatowych zaliczana jest zwycięskiemu ugrupowaniu do listy ogólnokrajowej. W końcu opozycja ma o wiele mniejsze możliwości finansowe i medialne, ponieważ większość środków masowego przekazu znajduje się pod kontrolą władz, a zarządy państwowych firm finansują kampanię wyborczą swoich politycznych protektorów.

Większościowa ordynacja wyborcza z jedną turą głosowania wymusza na słabszych podmiotach politycznych tworzenie koalicji i wystawianie jednego wspólnego kandydata w każdym okręgu wyborczym. Dlatego opozycja węgierska musiała się zjednoczyć, aby przynajmniej w niektórych jow-ach pokonać kandydatów Fideszu. Tak też zrobiła większość polskich partii opozycyjnych w 2019 roku, dzięki czemu zdobyły niewielką większość w wyborach do Senatu. Cztery lata wcześniej kandydaci opozycyjni rywalizujący ze sobą w większości okręgów wyborczych umożliwili Zjednoczonej Prawicy zdominowanie wyższej izby polskiego parlamentu. Tyle, że ordynacja wyborcza do Sejmu jest zupełnie inna, a tworzenie jednej listy z różnych podmiotów politycznych zawsze oznacza utratę części wyborców. I nie zawsze korzyści wynikające z systemu d`Hondta są w stanie zrównoważyć poniesione straty.

Wybory na Węgrzech pokazują jeszcze jedną, dość zaskakującą, prawidłowość, która widoczna była również w 2019 roku w Polsce w trakcie wyborów do Parlamentu Europejskiego. To rażąca różnica między sondażami przedwyborczymi, a rzeczywistymi wynikami. Tak jak nikt się nie spodziewał siedmioprocentowego zwycięstwa Zjednoczonej Prawicy nad Koalicją Europejską, tak wszystkich zszokowały rozmiary zwycięstwa Fideszu. Być może jest to efekt kampanii wyborczej, której partii rządzącej o wiele łatwiej prowadzić. Wystarczy wybrać te elementy programu jednego z ugrupowań wchodzących w skład antyrządowej koalicji, które budzą największe społeczne kontrowersje i zniechęcać w ten sposób mniej zdeklarowanych wyborców opozycji do głosowania na jej wspólną listę wyborczą. A jeszcze lepiej spersonalizować atak, co od wielu miesięcy codziennie praktykują Wiadomości TVP wobec przewodniczącego PO. Skoro udało się to w przypadku lidera węgierskiej opozycji Petera Marki-Zaya – statecznego ojca siedmiorga dzieci o konserwatywnych poglądach i nieposzlakowanej przeszłości (uporczywie łączono go ze skompromitowanym byłym liderem socjalistów Ferencem Gyurcsanym), to tym łatwiej będzie to zrobić z Donaldem Tuskiem.

Prawdziwym problemem polskiej opozycji jest jednak jej wewnętrzne skłócenie i brak jasnego, wspólnego programu, który miałby być realizowany po ewentualnym zwycięstwie. Poza przekonaniem o konieczności odsunięcia PiS-u od władzy nic więcej ich nie łączy. Nie wiadomo też co, poza ogólnie deklarowanym przywróceniem praworządności, nowe władze miałyby robić. Nawet hasło przywrócenia praworządności, chociaż powszechnie akceptowane, nie zostało doprecyzowane w postaci konkretnych rozwiązań. Co stanie się nie tylko z sędziami dublerami w Trybunale Konstytucyjnym, ale też z pozostałymi członkami tego organu, który może zablokować wszelkie uchwalane ustawy? Co z setkami sędziów powoływanymi przez Prezydenta na wniosek nowej KRS? Co z wyrokami, które wydawali? Co z prokuraturą, która została w pełni podporządkowana rządzącej partii, a zwłaszcza z w pełni dyspozycyjnymi prokuratorami? Nie wszystkie partie opozycyjne poparły radykalny projekt Stowarzyszenia Iustitia, który zresztą budzi wątpliwości z punktu widzenia … praworządności. Co ze znajdującą się w zapaści służbą zdrowia? Co z upadającą edukacją? Co z pochłaniającymi niebotyczne pieniądze bez widocznych efektów siłami zbrojnymi? Co ze spółkami skarbu państwa i spółkami komunalnymi stanowiącymi dojne krowy dla krewnych królika? Co z systemem podatkowym kompletnie rozregulowanym przez kolejne nieudane reformy? Co ze stosunkami państwa z Kościołem Katolickim? Zwolennicy opozycji jak na razie muszą wybierać kota w worku.

Skoro brak pomysłu na przyszłość, stąd zastępczo toczy się dyskusja o optymalnych konfiguracjach wyborczych. Wszyscy zgadzają się, że samodzielny start wszystkich partii jest samobójstwem politycznym. Platforma mówi o jednej liście. Inne ugrupowania wolałaby dwie listy. Tylko nikt nie precyzuje, które partie miałyby się na nich znaleźć. Ani PSL, ani Polska 2050 nie chcą z PO. Platforma z kolei nie chce z Lewicą, chociaż ostatnio Donald Tusk przestał ją odsądzać od czci i wiary. Z Lewicą zresztą nie chce też PSL i Polska 2050, które na dodatek do wspólnego startu też nie są przekonane. Wszystko więc wskazuje, że opozycja dokona jednak spektakularnego politycznego samobójstwa. Pytanie czy kolejna jej porażka ma aż tak zasadnicze znaczenie? Patrząc na ostatnie sejmowe głosowania, gdy ze strachu przed narażeniem się roszczeniowej części swojego elektoratu, w pełni popierała najbardziej absurdalne pomysły partii rządzącej, a na dodatek sama zaczęła się z rządzącymi licytować w powiększaniu długu publicznego, można mieć co tego wątpliwości.

Karol Winiarski

2 kwietnia 1997 roku Zgromadzenie Narodowe uchwaliło Konstytucję III RP. Data nie była najszczęśliwsza, ponieważ zgodnie z polską tradycją ustawy zasadnicze określa się od nazwy miesięcy, w których zostały przegłosowane w parlamencie lub podpisane przez Prezydenta RP (konstytucje oktrojowane, czyli nadane przez władców, jak to było w przypadku konstytucji Księstwa Warszawskiego czy Królestwa Polskiego, nie są brane pod uwagę). Stąd mamy konstytucje: majową (uchwaloną 3 maja 1791 roku), marcową (przegłosowaną 17 marca 2021 roku), kwietniową (23 kwietnia 1935 roku – tu akurat przyjęto dzień jej podpisania przez Prezydenta Mościckiego), a nawet lipcową (uchwaloną przez Sejm Ustawodawczy 22 lipca 1952 roku, a podpisaną przez Bolesława Bieruta dzień później). W przypadku obecnej konstytucji można oczywiście było przyjąć inne daty – maj, ponieważ w tym miesiącu odbyło się zatwierdzające ją ogólnonarodowe referendum albo lipiec, gdyż po uznaniu wspomnianego referendum za ważne przez Sąd Najwyższy, nowa ustawa zasadnicza została podpisana przez Prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego. Tyle, że maj i lipiec i tak już były „zajęte”.

Droga do nowej konstytucji była długa i wyboista. Zmiany ustrojowe, które nastąpiły w 1989 roku, przyniosły dwie nowelizacje Konstytucji Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Pierwsza, w kwietniu tegoż roku, wprowadzała postanowienia podpisanej właśnie umowy okrągłostołowej reaktywując między innymi Senat i urząd Prezydenta RP. Druga, pod sam koniec roku, miała bardziej symboliczne znaczenie zmieniając nazwę państwa polskiego, nakładając orłu koronę i likwidując zapisy o przewodniej roli Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w budowaniu socjalizmu oraz sojuszu ze Związkiem Radzieckim. Od początku jednak było oczywistym, że suwerenne państwo polskie nie może mieć konstytucji uchwalonej w okresie stalinizmu. Tym bardziej, że wkrótce znaleziono oryginalny tekst jej projektu (po rosyjsku) z osobistymi poprawkami Józefa Stalina (notabene łagodzącymi najbardziej ideologiczne zapisy wprowadzone przez nadgorliwych towarzyszy w Warszawie), które oczywiście zostały w całości uwzględnione.

Przeszkodą uniemożliwiającą szybkie uchwalenie nowej konstytucji był nie w pełni demokratyczny charakter nowego polskiego parlamentu. Co prawda Senat, reaktywowany po prawie 50 latach, został wybrany w całkowicie wolnych wyborach, ale już Sejm (zwany kontaktowym) obciążony był piętnem porozumień okrągłostołowych i trudno było go uznać za organ w pełni odzwierciedlający wolę narodu (tylko 35% posłów wybranych było w wolnych wyborach). Stąd też trzeba było czekać do nowych wyborów parlamentarnych, a te miały miejsce dopiero w październiku 1991 roku. Tym razem parlament okazał się aż nadto reprezentatywny – w Sejmie znalazło się 29 ugrupowań, co było wynikiem braku progów wyborczych i przyjęcia formuły Hare`a-Niemeyera jako metody podziału mandatów. Mimo wszystko udało się uchwalić dwie ustawy konstytucyjne – 23 kwietnia 1992 roku „o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej” oraz 17 października 1992 roku „o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczpospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym” zwaną potocznie Małą Konstytucją. Można jednak przypuszczać, że gdyby próbowano znaleźć konsensus dotyczący światopoglądowych sformułowań, które dotyczyłyby np. kwestii rozdziału Kościoła od państwa, ochrony życia poczętego czy problemów lustracyjno-dekomunizacyjnych, takiej zgodności poglądów mogłoby już nie być. Tym bardziej, że przewodniczącym Komisji Konstytucyjnej mającej opracować projekt nowej ustawy zasadniczej został senator Walerian Piotrowski – jeden z autorów ustawy delegalizującej aborcję. Prace nad nową konstytucją nawet nie ruszyły z miejsca, ponieważ w maju 1993 roku po przegłosowaniu jednym głosem votum nieufności wobec rządu Hanny Suchockiej, Lech Wałęsa rozwiązał parlament.

W nowym Sejmie, wybranym dopiero we wrześniu 1993 roku, znalazło się tylko 6 ugrupowań. Była to konsekwencja nowej ordynacji wyborczej, która wprowadzała 5-procentowy próg dla partii politycznych i niepartyjnych komitetów wyborczych oraz 8-procentowy dla koalicji. W efekcie większość startujących ugrupowań, głownie centroprawicowych, znalazła się poza Sejmem. Znacznie powiększało to szanse na uchwalenie nowej konstytucji, ale stawiało pod znakiem zapytania prawo tak bardzo niereprezentatywnego parlamentu (ponad 30% wyborców nie miało w nim swoich reprezentantów) do uchwalenia ustawy zasadniczej. Z drugiej jednak strony nie było pewności, że po kolejnych wyborach sytuacja będzie inna, a na dodatek stworzyłoby to niebezpieczny precedens kwestionowania legalności każdej nowej konstytucji – zawsze ktoś przecież do Sejmu by się nie dostał. Alternatywą byłaby zmiana sposobu przygotowania projektu ustawy zasadniczej, np. poprzez powierzenie tego zadania wybieranej bez żadnych progów wyborczych konstytuancie, ale na to nie chciała się zgodzić większość partii zasiadających w nowym Sejmie – tzw. koalicja konstytucyjna złożona z Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Polskiego Stronnictwa Ludowego, Unii Demokratycznej (wkrótce Unii Wolności – po połączeniu z Kongresem Liberalno-Demokratycznym) i Unii Pracy. Przeważył argument, że uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe konstytucja i tak musi być zatwierdzona przez społeczeństwo w ogólnonarodowym referendum, a więc przeciwnicy znajdujących się w niej rozwiązań będą mieli możliwość przekonania do swoich racji większości Polaków.

Idąc na pewne ustępstwo partie sejmowe zgodziły się włączenie do prac nad nową konstytucją tzw. projektu obywatelskiego pod warunkiem jego podpisania przez co najmniej pół miliona wyborców. Pozaparlamentarne ugrupowania prawicowe nie byłyby w stanie zebrać takiej ilości podpisów, gdyby nie zaangażowanie NSZZ „Solidarność” z jej przewodniczącym Marianem Krzaklewskim. Liczący jeszcze wówczas około miliona członków związek bez problemu zorganizował akcję poparcia dla projektu obywatelskiego, co pozwoliło dołączyć go do sześciu innych zgłoszonych przez ugrupowania parlamentarne. Nie miało to większego znaczenia z punktu widzenia kształtu ustawy zasadniczej (niewiele jej zapisów znalazło się w ostatecznym tekście konstytucji), ale pozwoliło skonsolidować ugrupowania opozycyjne pod przewodnictwem Mariana Krzaklewskiego, co zaowocowało utworzeniem w 1996 roku Akcji Wyborczej „Solidarność”, która w roku następnym wygrała wybory parlamentarne.

Pracom nad nową konstytucją nie służył kalendarz wyborczy i wydarzenia polityczne. Pierwszy przewodniczący Komisji Konstytucyjnej, Aleksander Kwaśniewski, wkrótce po objęciu tego stanowiska zaangażował się w kampanię wyborczą przed wyborami prezydenckimi zakończonymi jego zwycięstwem nad Lechem Wałęsą. Włodzimierz Cimoszewicz, który objął po nim to stanowisko, rychło musiał się przenieść na fotel premiera, gdy Józef Oleksy oskarżony o współpracę z rosyjskim wywiadem, podał się do dymisji. Dopiero trzeci z kolei przewodniczący, Marek Mazurkiewicz, poprowadził prace Komisji Konstytucyjnej do szczęśliwego końca. W jej trakcie niejednokrotnie dochodziło do sporów dotyczących poszczególnych zapisów, chociaż co symptomatyczne, największe kontrowersje wzbudziła kwestia preambuły. Wydawało się nawet, że może się ona okazać przeszkodą nie do pokonania i spowoduje fiasko całego przedsięwzięcia. Na szczęście problem rozwiązała propozycja opracowana przez działacza Klubu Inteligencji Katolickiej i wieloletniego redaktora naczelnego miesięcznika Znak Stefana Wilkanowicza, a formalnie zaproponowana przez Tadeusza Mazowieckiego.

Merytoryczne zapisy nowej konstytucji dyskutowane w Komisji Konstytucyjnej nie wzbudzały większych emocji społecznych. Szerszym echem odbiło się jedynie wystąpienie Mariana Krzaklewskiego w trakcie debaty konstytucyjnej na forum parlamentu, w trakcie której nazwał wywodzących się z demokratycznej opozycji zwolenników przygotowanego już projektu nowej konstytucji targowiczanami. Ostatecznie, 2 kwietnia 1997 roku Zgromadzenie Narodowe przegłosowało nową Konstytucję większością 451 głosów przy 40 przeciw i 6 wstrzymujących. 25 maja tegoż samego roku została ona zatwierdzona w ogólnonarodowym referendum, chociaż frekwencja nie przekroczyła 43%, a ilość głosujących za (53,45%) była znacznie mniejsza niż przewidywano na podstawie przedreferendalnych sondaży. 16 lipca po stwierdzeniu ważności referendum przez Sąd Najwyższy, Aleksander Kwaśniewski podpisał tekst konstytucji, który tego samego dnia został opublikowany w Dzienniku Ustaw. Trzy miesiące później, 17 października 1997 roku, Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej weszła w życie.

Dyskusje nad obecnie obowiązującą ustawą zasadniczą z mniejszym lub większym natężeniem trwają cały czas, a opinie na jej temat są mocno rozbieżne. Co ciekawe, sporo osób zmieniło w ciągu minionego ćwierćwiecza swoje pierwotne oceny. Wielu jej ówczesnych zdeklarowanych przeciwników deklaruje się obecnie zdecydowanie po stronie obrońców – najbardziej spektakularnym przykładem jest oczywiście Lech Wałęsa. Z drugiej jednak strony, coraz częściej wypowiadają się osoby, które wyrażają narastające rozczarowanie widocznym brakiem jej skuteczności w obronie praworządności i demokratycznego ładu. Istota problemu leży jednak zupełnie gdzie indziej.

Nie ma konstytucji, która zapobiegłaby dążeniom autokratów do zmonopolizowania władzy, zwłaszcza jeżeli są oni popierani przez większość społeczeństwa. Nie inaczej jest i w Polsce. Wystarczy mieć większość w Sejmie (veto Senatu zawsze można odrzucić), sprzyjającego rządzącym Prezydenta, a konstytucja przestaje być przeszkodą na drodze do zdobycia nieograniczonej władzy. Nawet Trybunał Konstytucyjny nie jest niezbędnie konieczny, ponieważ jego wyroków można nie publikować, można je ignorować, a w ostateczności uchwalić nowe prawo w podobnym kształcie i zyskać co najmniej kilka miesięcy zanim zostaną one ponownie uznane za niekonstytucyjne. A jeśli jeszcze uda się podporządkować Trybunał Konstytucyjny, to ma się już zapewniony pełny komfort rządzenia. Na dodatek można też unieważniać wyroki europejskich trybunałów. Ale problem jest jeszcze poważniejszy.

Każda konstytucja, a nasza nie jest wyjątkiem, zawiera zapisy, które ze względu na ich ogólnikowość, można bardzo różnie interpretować. Od wielu lat stało się to często wykorzystywaną drogą zmian rzeczywistości ustrojowej bez konieczności poprawiania treści konstytucyjnych przepisów. Nowelizacja ustaw zasadniczych najczęściej nie jest sprawa prostą, a przy narastającej polaryzacji wielu społeczeństw, uzyskanie konsensusu koniecznego do przegłosowania nowych zapisów, często okazuje się niemożliwością. Jednocześnie zmiany społeczne postępują i niektóre przepisy stają się anachroniczne. W tej sytuacji najłatwiej dokonać zmiany dotychczasowej interpretacji bez ingerowania w ich treść. Zniesienie niewolnictwa w USA w XIX wieku odbyło się poprzez uchwalenie 13 poprawki do amerykańskiej Konstytucji. Sto lat później likwidacja segregacji rasowej nastąpiła poprzez kolejne wyroki Sądu Najwyższego uznające istniejące w stanach południowych przepisy za niekonstytucyjne. A przecież przez poprzednie kilkadziesiąt lat nikt ich zgodności z Konstytucją USA nie kwestionował.

Ta prosta i dość powszechnie stosowana metoda niesie jednak za sobą fundamentalne zagrożenie. Po pierwsze, zmiana wykładni może iść w różnych kierunkach i niekoniecznie odzwierciedlać poglądy większości społeczeństwa. Są one zresztą zmienne, a co gorsze mogą się okazać równie niebezpieczne dla różnego rodzaju mniejszości (narodowych, religijnych, seksualnych), jak rządy najbardziej krwawych dyktatorów. Po drugie, maleje rola parlamentu jako ciała ustrojodawczego, a rośnie władzy sądowniczej, której społeczna legitymizacja jest zdecydowanie mniejsza. Sędziów sądów konstytucyjnych nigdzie przecież nie wybiera się w wyborach powszechnych. I w końcu po trzecie, tracą na znaczeniu konstytucje jako fundamenty ustrojowe współczesnych państw. Skoro każdy zapis można zinterpretować zgodnie z aktualną potrzebą polityczną, to treść konkretnych przepisów nie ma większego znaczenia.

Trochę to zresztą przypomina sytuację tych religii, które oparte są na zapisach świętych ksiąg, powstałych przed tysiącami lat w konkretnych warunkach historycznych i społecznych. Wiele ze znajdujących się w nich nakazów i zakazów obecnie jest całkowicie anachronicznych. Tyle, że to przecież słowa przekazane przez tego czy innego boga, a więc zmienić ich nie można. Stąd nadaje się im nową interpretację, co zresztą po raz pierwszy zrobił sam Chrystus, a potem św. Paweł ze Starym Testamentem. Tylko kto współczesnym interpretatorom dał prawo nowego tłumaczenia boskim przykazań? Jak wielkie powoduje to komplikacje pokazuje chociażby przykład sprzed kilku lat, gdy pracownik IKEI odmówił powstrzymania się od homofonicznych zachowań powołując się na konkretne zapisy Starego Testamentu.

W przypadku ustaw zasadniczych pozornie nie jest tak źle. Ich treść jest jak najbardziej ludzka, a nie boska, chociaż coraz częściej okazuje się, że pewnych uregulowań nie można wprowadzić ze względu na obowiązujące konwencje. Jest to jednak droga trudna i długa. Dlatego wybierana coraz rzadziej – Konstytucja III RP doczekała się jedynie dwóch nowelizacji. O wiele prościej jest uznać, że jakiś zapis znaczy dzisiaj zupełnie co innego niż znaczył wczoraj. A to oznacza, że oświeceniowy pomysł zorganizowania życia społecznego dla dobra wszystkich na gruncie fundamentalnych zasad zawartych w konstytucji, powoli przechodzi do historii. Dom bez fundamentów długo nie postoi.

Karol Winiarski

Rok temu premier Mateusz Morawiecki triumfalnie ogłosił program, który miał zmienić Polskę – Nowy Ład nazwany później Polskim Ładem. Od początku nie ulegało wątpliwości, że zasadniczym jego celem jest przełamanie sondażowego dryfu i odzyskanie poparcia jakim Prawo i Sprawiedliwość cieszyło się w trakcie cyklu wyborczego w latach 2018-2020. Efekty realizacji tej koncepcji okazały się nawet znacznie gorsze niż wieszczyła to opozycja. Pierwszym skutkiem był konflikt w ramach Zjednoczonej Prawicy, który zakończył się wyrzuceniem z koalicji i rządu Jarosława Gowina i jego nielicznych już wówczas współpracowników. Ale prawdziwa katastrofa nastąpiła w momencie wejścia w życie nowych przepisów w początkach 2022 roku. Zderzenie z rzeczywistością często weryfikuje zbyt optymistyczne założenia, o czym właśnie boleśnie przekonuje się w Ukrainie Władimir Putin. Mateusz Morawiecki zaliczył tę lekcją kilka miesięcy temu.

Jeszcze w trakcie uchwalania ustaw podatkowych pod koniec poprzedniego roku na bieżąco je poprawiano starając się ograniczyć negatywne konsekwencje dla kolejnych grup zawodowych, a zwłaszcza dla coraz bardziej mitycznej tzw. klasy średniej. Okazało się jednak, że błędów i nieprzewidzianych skutków jest znacznie więcej, co zmusiło rząd do kolejnych zmian już w trakcie obowiązywania nowych rozwiązań – w sumie naliczono prawie tysiąc poprawek. Stanowisko stracił też minister finansów i odpowiedzialny za program jego zastępca. W końcu okazało się, że tego bubla nie da się naprawić i trzeba z niego zrezygnować. Oczywiście nikt się do tego otwarcie nie przyznaje, a więc oficjalnie mamy do czynienia z kolejną naprawczą poprawką.

Zmiana regulacji dotyczących podatków rozliczanych w cyklu rocznym, a tak jest przypadku podatków dochodowych, możliwa jest tylko pod jednym warunkiem. Żaden z podatników nie może na tym stracić. Dlatego propozycje, które mają wejść w życie od lipca przewidują kolejne znaczące obniżki podstawowej stawki podatkowej – z 17% do 12%. Dodatkowo ma zostać przywrócona możliwość wspólnego rozliczania samotnych rodziców z dziećmi, a składki zdrowotne płacone przez przedsiębiorców mają być w znacznej części odliczane od podatku. Oznacza to oczywiście pozostawienie w kieszeni podatników od kilkudziesięciu do kilkuset złotych miesięcznie. Tyle, że najwięcej skorzystają najbogatsi, co nie tylko jest sprzeczne z pierwotnymi założeniami Polskiego Ładu, ale uderza w całą filozofię rządów Prawa i Sprawiedliwości. Zasada solidarności społecznej poległa w starciu z wyborczym interesem rządzącej partii.

Zysk podatników oznacza kolejną stratę dla systemu finansów publicznych. Tym razem ma to być „tylko” 15 mld zł. Mniej więcej połowa tych środków nie wpłynie do budżetów samorządów terytorialnych, co oznacza dla nich kolejny cios, szczególnie bolesny dla dużych miast. Tam jednak najczęściej rządzi opozycja, a więc jest nadzieja na upieczenie dwóch pieczeni na jednym ogniu – zrobienia dobrze podatnikom i przerzucenia kosztów na drugą stronę politycznej barykady. Przy okazji po raz kolejny uda się wpuścić opozycję w pułapkę politycznej schizofrenii. Nietrudno bowiem przewidzieć, że większość jej liderów będzie za, a nawet przeciw.

Problemu z poparciem kolejnej podatkowej rewolucji nie będą mieli Konfederaci, którzy najchętniej zlikwidowaliby wszystkie podatki, a także Jarosław Gowin, który już wypowiedział się entuzjastycznie na ten temat. Większą ekwilibrystykę będą musiały wykonać pozostałe ugrupowania. Dla Lewicy problemem będzie kwestia sprawiedliwości społecznej – zmiana spowoduje wzrost rozwarstwienia społecznego. Ale przecież trudno w Polsce nie zagłosować za obniżką podatków. Koalicja Obywatelska znajdzie się między młotem (wyborcy), a kowadłem (wściekli samorządowcy). Ale przecież to elektorat zadecyduje o tym kto będzie rządził po następnych wyborach. Podobnie będzie w przypadku Polskiego Stronnictwa Ludowego, chociaż w ich przypadku dylemat będzie mniejszy – udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych nie stanowią zbyt dużej części dochodów gmin wiejskich i niewielkich gmin miejsko-wiejskich, a tam mieszka większość elektoratu tej partii. Co do Polski 2050 to pewnie chciałaby się ona odróżnić od pozostałych ugrupowań (zwłaszcza KO), ale strach przed niezadowoleniem wyborców pewnie okaże się silniejszy. Gdyby jednak nawet liderzy poszczególnych ugrupowań starali się zachować bardziej odpowiedzialnie, mogliby doprowadzić do buntu w swoich ugrupowaniach. W końcu wśród największych beneficjentów proponowanych rozwiązań będą sami posłowie i senatorzy.

Nowy pomysł zrobienia wszystkim dobrze zbiegł się propozycją wyłączenia wydatków na obronę z konstytucyjnych ograniczeń zadłużania (60% PKB) i tak już zresztą obchodzonych różnymi sposobami (zaczęła Platforma Obywatelska Funduszem Drogowym, twórczo rozwinęło ten pomysł Prawo i Sprawiedliwość w okresie pandemii). Pomijając już nawet fakt, że straty jakie ponoszą Rosjanie od Ukraińców na wiele lat uniemożliwią im prowadzenie jakiejkolwiek poważnej operacji wojsk lądowych, a trauma upadłej wiary w potęgę rosyjskiej armii będzie trwała jeszcze dłużej, to powstaje pytanie dlaczego właśnie obrona ma być traktowana inaczej niż inne wydatki budżetowe. W ciągu ostatnich dwóch lat zmarło w Polsce milion osób – o 200 tys. więcej niż wynikałoby to z uwarunkowań demograficznych (tylko około połowę z tych zgonów spowodowała bezpośrednio pandemia). To znacznie więcej niż mogłaby spowodować nawet wielomiesięczna wojna prowadzona środkami konwencjonalnymi. A i tak w Polsce już wcześniej umierało wielu ludzi, którzy mogli dalej żyć, gdyby wydatki na ochronę zdrowia nie były jednymi z najniższych w Europie. Dlaczego więc tej bezpośredniej ochrony życia ludzkiego nie wyłączymy z ograniczeń zadłużeniowych. A może powinniśmy tak potraktować oświatę, która pogrąża się w zapaści w tempie niespotykanym w dziejach III RP. To przecież ta sfera naszego życia zadecyduje o cywilizacyjnym rozwoju Polski w najbliższych dziesięcioleciach. A może takimi preferencjami obejmiemy wydatki na naukę, w której od lat znajdujemy się w ogonie państw europejskich. Bez jej rozwoju nigdy nie dogonimy najbardziej rozwiniętych państw świata. Ale gdzie tam. Będziemy się zbroili, ponieważ komuś się ubzdurało, że pokiereszowana armia rosyjska za chwilę ruszy z pancernym impetem na członka najpotężniejszego sojuszu militarnego współczesnego świata.

Od wielu lat tkwimy w populistycznej pułapce, która powoli doprowadza nasze państwo do spirali finansowej katastrofy. W latach 90-tych starano się zachować stabilność finansową i ograniczać szybkość zadłużania państwa, mimo bardzo trudnej sytuacji ekonomicznej w okresie transformacji gospodarczej. Pierwsza dekada nowego wieku przyniosła realizację neoliberalnego dogmatu obniżania podatków, za którymi najczęściej nie szły oszczędności w wydatkach publicznych (wyjątkiem był tzw. plan Hausera w końcówce rządów SLD). Paradoksalnie najdalej w tym kierunku posunął się Jarosław Kaczyński ulegając sile przekonywania Zyty Gilowskiej, chociaż wygrywał wybory pod hasłami walki Polski socjalnej z Polską liberalną. Wydawało się, że światowy kryzys gospodarczy zapoczątkowany w 2008 roku zmieni sposób myślenia o systemie finansów publicznych. Tuskowa idea taniego państwa zakładała minimalizację wydatków publicznych, ale też dążenie do ograniczenia deficytu budżetowego. Tyle, że nieudolność Jacka Rostowskiego spowodowała, że przez większość okresu jego rządów pozostawało to marzeniem ściętej głowy – stąd gwałtowny wzrost zadłużenia państwa, któremu nie były w stanie zapobiec nawet manipulacje przy OFE.

Radykalna zmiana nastąpiła po zmianie władzy. Nauczony wcześniejszymi doświadczeniami (porażką w wyborach w 2007 roku) Jarosław Kaczyński uznał, że najlepiej kupić wyborców ich własnymi pieniędzmi. Ogromne transfery socjalne, które początkowo nie powodowały zwiększania zadłużania państwa (światowa koniunktura, uszczelnienie systemu podatkowego, konsumpcja zapasów wypracowanych przez poprzedników), zapewniły kolejne sukcesy wyborcze i ugruntowały przekonanie o słuszności obranej drogi. Wszystko jednak zmieniła pandemia i spadek poparcia dla rządzącej partii. Żeby utrzymać władzę należało znowu dorzucić do populistycznego pieca i oprócz wykorzystywania społecznych lęków przed ciapatymi, pedałami i eurokratami, dać ludziom kasę. Najlepiej wszystkim. Albo prawie wszystkim. Z tego właśnie sposobu rozumowania zrodził się Polski Ład i jego obecna radykalna wersja.

Być może kolejne wybory ponownie zakończą się zwycięstwem Zjednoczonej Prawicy. Być może nawet przez następnych kilka lat da się pudrować coraz bardziej cuchnący stan naszych finansów publicznych. Być może nawet ostateczna zapaść służby zdrowia i edukacji nie od razu osłabi poparcie dla rządzących. Ale w końcu okaże się, że król jest nagi. Tyle, że wtedy naprawa systemu finansów publicznych będzie nas kosztowała o wiele więcej niż gdyby zmiana szaleńczej polityki nastąpiła teraz. Co gorsza, niewiele się zmieni jeżeli za rok władzę przejmie opozycja. Wewnętrzna rywalizacja tworzących ja ugrupowań i nieustający strach przed powrotem Kaczyńskiego do władzy, uniemożliwią podjęcie jakichkolwiek poważniejszych działań sanacyjnych. Zawsze przecież, w perspektywie miesięcy czy lat, będą jakieś wybory. A elektorat chce więcej i więcej. Zwłaszcza przy szalejącej inflacji. Spirala populizmu się nakręca.

Karol Winiarski

Życie polega na przemijaniu. Tej nienaruszalnej prawdzie staramy się zaprzeczyć przez pielęgnowanie Pamięci o Zmarłych. Czym innym jest, jak nie powtórnym skazaniem na niepamięć, porzucenie ciążącego na nas, wszystkich żyjących, obowiązku?

Historia dawnego Cmentarza Starokatolickiego Kościoła Mariawitów (ówczesna ulica Daleka, obecnie Plonów) wiąże się z rozwojem Parafii, przy czym jego powstanie datuje się na okres wcześniejszy, niż wybudowanie istniejącego po dziś dzień Kościoła przy ulicy Rybnej. Siedziba Parafii powstała na Wygwizdowie dopiero około roku 1913, a pierwszych pochówków dokonywano w 1906 roku. Na przestrzeni lat Cmentarz zaczął popadać w ruinę, co wynikało z postępującego spadku liczby Wiernych, a tym samym pogarszającej się sytuacji finansowej Parafii. Ostatnie pochówki miały miejsce w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Chociaż w 1997 roku bramę oraz mur okalający Cmentarz wyremontowano, Nekropolia pozostawała zamknięta. Po dokonaniu ekshumacji terenu Cmentarza nie zabezpieczono należycie – doły grzebalne nie zostały zasypane, a mur wraz z bramą przez lata były dewastowane. Ekspansja działającej w bezpośrednim sąsiedztwie Firmy z branży transportowej skutecznie przyczyniła się do zdegradowania, już i tak skromnych, pozostałości Cmentarza.

W niedalekiej odległości, na terenie obecnego parku Tysiąclecia (skrzyżowanie ulic Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Podjazdowej), istniał do przełomu wieków XIX i XX Cmentarz epidemiczny. Założony na obszarze objętym wówczas działalnością wydobywczą, wraz z przeprowadzoną niedawno gruntowną rewitalizacją zielonej enklawy Milowic, jako jedna z nielicznych dawnych Nekropolii dzisiejszego Sosnowca doczekała się przywrócenia godnego miejsca w zbiorowej pamięci Mieszkańców.

Na Dębowej Górze – na wschód od Cmentarza Komunalnego przy ulicy Wojska Polskiego i na południe od zespołu osadników – znajduje się zarastający zbiornik, nazywany przez Mieszkańców Podsypą. Geneza akwenu wiąże się z eksploatacją pól piaskowych na potrzeby górnictwa węgla kamiennego, datowaną na okres międzywojenny. W latach osiemdziesiątych XX stulecia jego wody zalały nieużytkowane wyrobiska. W bliskim sąsiedztwie Podsypy istniał w XIX wieku bardzo mały Cmentarz choleryczny. Obecnie zidentyfikowanie Nekropolii jest praktycznie niemożliwe.

Na Zagórzu, u zbiegu obecnych ulic Teofila Lenartowicza i Karola Szymanowskiego, znajdował się w wieku XIX kolejny Cmentarz choleryczny. Zajmował on działkę przylegającą od wschodu do parceli zabudowanej parterowym domem. Przy ogrodzeniu posesji, od strony nieużytków, jeszcze przed kilkoma laty stał krzyż wykonany ze stali, pomalowany na czarno.

Mniej więcej w tym samym czasie funkcjonował na obszarze Modrzejowa Cmentarz o podobnym charakterze. Zlokalizowany był on na północ od zabudowań, nieopodal Czarnej Przemszy. Obecnie jego ślady odnaleźć można wyłącznie na planach z epoki.

W rejonie dzisiejszej ulicy Sikorek – według relacji okolicznych Mieszkańców, pamiętających jeszcze pozostałości nagrobków oraz pomników w pobliżu nasypu ulicy Czerpakowej – do połowy ubiegłego wieku istniał Cmentarz epidemiczny. Obecnie próżno szukać po nim, podobnie jak w przypadku Nekropolii modrzejowskiej, innych niż historiograficznych doniesień.

Ślad obecności Żydów pozostaje trwale zaznaczony w codzienności Miasta oraz Regionu. Obok wspaniałych przykładów zachowania Dziedzictwa Ofiar II Wojny Światowej, jesteśmy świadkami postępującego – i najpewniej nieodwracalnego – procesu jego niszczenia. Założony z końcem czwartej dekady XX wieku Kirkut przy północnym krańcu obecnej ulicy Stalowej, a wówczas Francuskiej, pełnił swą funkcję krótko, bowiem do czasu likwidacji Getta. Jego ufundowanie, o które zabiegano już w latach dwudziestych, związane było z zapełnieniem Cmentarza przy ulicy Książęcej (Gospodarczej). Jak wynika z przeprowadzonych w latach sześćdziesiątych prac inwentarzowych, Kirkut bardzo szybko popadał w ruinę. Do naszych czasów przetrwało, w różnym stanie zachowania, kilkanaście nagrobków, rozrzuconych na znacznym obszarze, pozbawionym ochrony.

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak
Warszawa, 27 III 2022

Sosnowiec, który pod wieloma względami wymyka się stereotypowym schematom, z pewnością w szeregu innych miast na prawach powiatu pozostaje wzdłuż wspólnej linii, rozumianej przynajmniej w ujęciu legislacyjnym. Należy już tytułem wstępu ograniczyć zasięg problemu, by inne zagadnienia – drenaż populacyjny, nierównomierne realizowanie inwestycji, etc. – nie zaciemniały obrazu sprawy. Z drugiej strony nie jest to do końca możliwe, gdyż chociażby dwa wymienione zjawiska są warunkowane przyczynami wewnętrznymi i zewnętrznymi, a właśnie bodajże najistotniejszej z tych pierwszych poświęcony jest niniejszy felieton.

Jeden z filarów społeczeństwa obywatelskiego określa ustawa o samorządzie terytorialnym. W myśl jej zapisów zdefiniowano, w sposób niebudzący zastrzeżeń, zakres kompetencji przedstawicieli odpowiednich rad. W przypadku radnych miast można wskazać raptem na cztery zasadnicze prerogatywy: (i) wybór przewodniczącego rady; (ii) uczestniczenie w pracach rady, jej komisjach, jak też innych instytucjach samorządowych; (iii) aktywne reprezentowanie wyborców na forum rady oraz w innych instytucjach samorządowych; (iv) stałe utrzymywanie kontaktu z mieszkańcami, w tym z organizacjami, w ramach których są zrzeszeni. Warto w tym miejscu zastrzec, że zgodnie ze stanowiskiem Rzecznika Praw Obywatelskich – wyrażonym chociażby w korespondencji z autorem – obowiązek utrzymywania stałej więzi z mieszkańcami należy rozumieć ostrożnie, bowiem na gruncie tego zapisu radnym przyzwala się na arbitralną interpretację tego wymogu (należy zadać sobie pytanie, bynajmniej nieretoryczne, czy spełnienie obowiązku ustosunkowywania się do pism nie wynika przede wszystkim z prawideł dobrego wychowania, co dla osób kulturalnych jest normą, której sankcjonowanie jest zbędne). Wymogu, co również warto nadmienić, który nie ogranicza dostępności radnych mieszkańcom z innych okręgów wyborczych (radny jest, innymi słowy, radnym całego miasta, a nie własnego okręgu).

Z powyższego wynikają wprost następujące obowiązki radnych: (i) w toku realizacji czynności urzędowych radny nie może kierować się interesem własnym, rozumianym bezpośrednio i pośrednio, w tym (ii) jest zobligowany do powstrzymania się od wydawania decyzji, które wymóg ten wyczerpują, a co do zasady (iii) radny, wypełniając mandat, nie może wykorzystywać swej pozycji w celu osiągnięcia korzyści osobistej dla siebie lub bliskich, co (iv) także uniemożliwia wykorzystywanie informacji poufnych w osiąganiu korzyści; (v) podporządkowanie się dyscyplinie finansowej oraz (vi) procedurom nadzoru wewnętrznego i zewnętrznego.

Tyle sucha litera prawa. W tym miejscu warto jednak zapomnieć o tym, że Sosnowiec od innych miast różni się tylko nazwą i zestawić powyższe z sytuacjami obserwowanymi na co dzień.

Ponad miesiąc temu, 23 II 2022, zadałem sobie niezmiernie przyjemnego – jednocześnie kształcącego i poprawiającego nastrój – trudu telefonicznego skontaktowania się z Panami Radnymi Żurawskim oraz Litewką (odejście od porządku alfabetycznego oddaje chronologię rozmów). Ten, pozornie desperacki, krok wynikał wyłącznie z wyjścia naprzeciw lękom Panów Radnych, którzy pisemnie indagowani na okoliczność zagrożenia ekologicznego na terenie Zagórza-Mecu, byli łaskawi zbyć milczeniem zapytania.

Pan Radny Żurawski, jak przystało na piastującego Godność Radnego Sosnowca (i dojrzałego emocjonalnie w szczególności) nie dał mi dojść do głosu, gdy usiłowałem wyartykułować istotę rozmowy telefonicznej, albowiem był uprzejmy wyrazić obawy co do kondycji, między innymi, mojej jaźni, po czym – na co wskazywał rosnący w siłę stan roztrzęsienia mego Szanownego Interlokutora – połączenie uległo raptownemu przerwaniu. Absolutnie daleki od urazy, bowiem pozbawione podstaw merytorycznych (o kulturze nie wspomnę) ataki nie są w stanie mnie obrazić, po odczekaniu ponad minuty pozwoliłem sobie ponownie wybrać służbowy numer telefonu Pana Radnego Żurawskiego. Powzięcie zwłoki okazało się słuszne nie tylko dlatego, by Pan Radny opanował drżący głos, ale okazało się pomocne przy uzupełnieniu arsenału słownych ekskrementów. Gdy już te zostały wyczerpane, w słuchawce ponownie ozwała się cisza, a powietrze wokół mnie rozdarł – głośniejszy niż poprzednio – rechot. Ponieważ poczułem się w obowiązku podziękować Panu Radnemu za poświęcony czas, pozwoliłem sobie wystosować stosowny list elektroniczny. Do tej pory nie jestem w stanie zrozumieć treści otrzymanej odpowiedzi, gdyż ta wskazuje na brak znajomości Autora gramatycznych, ortograficznych oraz stylistycznych prawideł Polszczyzny… Nie są to, wbrew pozorom, fakty, których doświadczenia nie mogłem się spodziewać. Zastanawia mnie jednak do tej pory rozmiar pokładów arogancji i narcyzmu Pana Radnego Żurawskiego, które to najpewniej przysłaniają świadomość ryzyka rejestrowania rozmów telefonicznych.

Być może resztki trzeźwości umysłu przyszło zachować Panu Radnemu Litewce, którego normy zachowań zdecydowanie nie przystają do przyjętych przez Kolegę z okręgu wyborczego. Wierząc głęboko, że wykazywanie przez Pana Radnego Litewkę nie tylko szacunku do cudzego czasu (punktualność), ale również umiejętność wysławiania się, nie ma nic wspólnego z fasadową kurtuazją, z przykrością należy niestety stwierdzić, że już pierwsze minuty drugiej, zasadniczej rozmowy telefonicznej, przyniosły rozczarowanie. Usiłowałem bowiem uzyskać od Pana Radnego Litewki odpowiedź na nurtujące nie tylko moją osobę pytanie, dlaczegóż to miast relacji w mediach społecznościowych z wyciskających siódme poty dysput nad procedowaną aktualnie uchwałą, środek ciężkości przekazu jest przesunięty – co tu dużo kryć – w dziwacznym kierunku? Mój Rozmówca niezwykle aktywnie usiłował przekonać mnie, że słowem „hipokryzja” nie powinno się tłumaczyć podobnej aktywności, lecz ta wynika z rażącej dysproporcji sił na korzyść Pana Prezydenta Chęcińskiego. Ponieważ, jak zaciekle przekonywał sympatyczny głos w słuchawce, ta działa niesłychanie demobilizująco w kontekście podejmowania jakichkolwiek inicjatyw prospołecznych, których los jest przesądzony, pozostaje wyłącznie wzbić się ponad ramy kompetencji i działać w skali szerszej. Po spokojnym wysłuchaniu Pana Radnego Litewki, odpowiedź na pytanie o ewentualne zrzeczenie się mandatu w świetle deprymującej przewagi stała się dla mnie zaproszeniem do kolejnego labiryntu manipulowania faktami i półprawdami. Labiryntu, jak miało się rychło okazać, bynajmniej nie najbardziej krętego, gdyż tłumacząc kulisy skazania na grzywnę za przekroczenie ustawy o ochronie danych osobowych Pan Radny Litewka wił się niczym piskorz, gubiąc się we własnych argumentach przez frywolne mieszanie prawdy z własnymi wymysłami. Pozostało mi na koniec przyjąć za dobrą monetę, iż Pan Radny czuje się niewinny, a właśnie pozostawanie wiernym postawie honorowej zabraniało zrzeczenia się mandatu. Poprzeczka podniesiona wysoko, gdyż ustawicznie przywoływał Pan Radny Litewka losy prezydentury Pana Chęcińskiego, gmatwane przez nikczemne knowania Regionalnej Izby Obrachunkowej, usiłując przekonać mnie, że skoro Pan Prezydent Chęciński nie zrezygnował, to i nasz niedoszły Pan Poseł zrezygnować tchórzliwie nie może…

Wszystko to działo się na progu agresji Federacji Rosyjskiej. Tragedia ta winna przypomnieć nam wszystkim podstawowe kanony. Niestety, ofiara Ukraińców stanowi paliwo dla medialnych popisów Panów Radnych Litewki i Żurawskiego. Pośród licznych, aczkolwiek często ubogich w treści, komentarzy Zwolenników próżno szukać nie tyle co oburzenia, ale chociażby zdziwienia, które wynikać miałoby z obojętności Przedstawicieli Mieszkańców na realne problemy Miasta. Czy przyjmowanie błazeńskich póz przez Pana Radnego Żurawskiego jest w istocie bardziej atrakcyjne niż chociażby fotografia wykonana zaraz po północy, dokumentująca tytaniczną pracę nad kolejną korektą projektu uchwały?! Czy manifestowana na każdym kroku buta Pana Radnego Litewki niepostrzeżenie przeistacza się w paraliżującą słabość podczas obrad przy alei Zwycięstwa 20?!

Hipokryzja, proszę Szanownych Mieszkańców, ma wiele twarzy. Wydarzenia ostatnich dni w Mieście, a pośród nich zdemaskowanie działalności Pani Jolanty Lamprecht, poniekąd racjonalizują – lecz nie tłumaczą – postawy Panów Radnych. Dlaczego bowiem wymienieni Przedstawiciele Wyborców, a zwłaszcza Pan Radny Żurawski, mają w sposób mniej wprawny gubić się we własnych poczynaniach, gdy przywiąże się uwagę do słów Pana Prezydenta Chęcińskiego, który piętnując poglądy Pani Nauczycielki ze Szkoły Podstawowej nr 18 obwieścił w mediach społecznościowych: „Nie ma przyzwolenia na jakiekolwiek treści ksenofobiczne!”. Jak interpretować w świetle tych słów niemoc Pana Prezydenta na atak bandytów stadionowych na placu Stulecia? Czy odpowiedzią na podobne zachowania może być wyłącznie, odpowiednio promowane, wypuszczenie serii koszulek z pacyfistycznym hasłem? W zahipnotyzowanym biernością Sosnowcu najwyraźniej tak.

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak
Warszawa, 26 III 2022

W ekspresowym trybie przez polski parlament przemknęła ustawa o obronie ojczyzny, podpisana w równie błyskawicznym tempie przez Prezydenta Andrzeja Dudę. Tym razem opozycja nie tylko nie protestowała, ale gremialnie poparła projekt (tylko pięciu posłów wstrzymało się od głosu, pełna jednomyślność wśród senatorów). Nie wynikało to jednak z braku zastrzeżeń do liczącej setki stron aktu prawnego. Wręcz przeciwnie, marszałek Grodzki stwierdził, że „Mamy wiele zastrzeżeń do ustawy o obronie ojczyzny, ale kierując się priorytetem bezpieczeństwa Ojczyzny i wymogami chwili, decydujemy się przekazać ją Sejmowi bez poprawek”. Miała to być realizacja obietnicy Donalda Tuska, który zapowiedział uchwalenie ustawy przez aklamację. Te kuriozalne wypowiedzi liderów największej opozycyjnej partii, która zresztą nie po raz pierwszy świadomie głosuje za przepisami, z którymi się nie zgadza, stawiają konieczność zadania sobie fundamentalnego pytanie. Po co nam taka opozycja? I po co nam w ogóle parlament?

Ustawa o obronie Ojczyzny wytycza wieloletni kierunek rozwoju polskiej armii, a sam proces wprowadzania przewidzianych tam rozwiązań i ich przewidywane efekty będą widoczne za kilka lat. W tej sytuacji uchwalanie bez głębszych analiz i refleksji tak ważnego aktu prawnego, jest przejawem skrajnej nieodpowiedzialności. Tym bardziej, że przecież mamy świeże doświadczenia z Nowym Ładem, który okazał się legislacyjnym bublem i totalnym podatkowym bałaganem. Nie wszystkie błędy da się potem bezproblemowo skorygować, a radość opozycji, że rządzący zgodzili się poddać realizację ustawy pod kontrolę parlamentu (cóż za łaska) wzbudza jedynie pusty śmiech. Przecież od ponad sześciu lat opozycja kontroluje rządzących. A rządzący opozycję. Pegasusem.

Wymóg chwili, o której mówił marszałek Grodzki, nie wynika z bezpośredniego zagrożenia Polski rosyjskim atakiem. Lądowa agresja na pełną skalę nigdy nie była bardzo prawdopodobna. Atak na państwo należące do NATO byłby dla Putina mocno ryzykowny. W Polsce nie ma rosyjskojęzycznej mniejszości, która mogłaby poprzeć agresorów, a przynajmniej stanowić pretekst do rozpoczęcia inwazji. Problemem byłaby też logistyka. Poza obwodem kaliningradzkim nie mamy bezpośredniej granicy z Rosją, a przygotowanie Białorusi jako zaplecza do długotrwałego konfliktu nie jest wcale takie proste. Wojna z Ukrainą spowodowała, że jakikolwiek lądowy atak na Polskę jest jeszcze mniej prawdopodobny niż był przed rosyjską agresją.

Rosja ponosi na Ukrainie ogromne straty ludzkie i materiałowe. Zamiast blitzkriegu mamy przeciągające się walki, które przybierają coraz bardziej pozycyjny charakter. Rozpoczynanie wojny z NATO w trakcie toczącego się konfliktu, w którym nie odnosi się sukcesów, jest równie prawdopodobne jak porozumienie Kaczyńskiego z Putinem o rozbiorze Ukrainy, o którym mówią Roman Giertych i Tomasz Lis. Zabrzmi to niesłychanie brutalnie, ale im dłużej toczą się walki i im więcej będzie ofiar po rosyjskiej (ale i tym samym również po ukraińskiej) stronie, tym bardziej zwiększy się nasze bezpieczeństwo w najbliższych latach. Walczymy z Rosją do ostatniej kropli ukraińskiej krwi.

Nawet gdyby w najbliższym czasie zostało zawarte jakieś rosyjsko-ukraińskie porozumienie, to nie zakończy to sporu pomiędzy dwoma wschodniosłowiańskimi narodami. Tym samym Moskwa będzie przez kolejne dziesięciolecia zaabsorbowana relacjami z Kijowem, a to ograniczy jej możliwości działania na innych kierunkach. Wiele lat pochłonie również uzupełnienie strat w sprzęcie poniesionych w Ukrainie, o ile w ogóle będzie to możliwe. Nałożone na Rosję sankcje poważnie osłabią rosyjską gospodarkę, a tym samym i możliwości rosyjskiego przemysłu zbrojeniowego. Być może jesteśmy świadkami ostatecznego końca potęgi powstałego trzysta lat temu imperium.

Kluczową sprawą jest jednak załamanie dość powszechnej wiary w potęgę rosyjskiej armii. Reformy podjęte po wojnie z Gruzją w 2008 roku wydawały się przynosić bardzo pozytywne efekty, a przynajmniej tak to oceniała zdecydowana większość analityków. Tymczasem okazało się, że jest to armia o bardzo zróżnicowanej wartości bojowej, fatalnej logistyce (brak paliwa i jedzenia) oraz niezbyt wysokim morale, zwłaszcza wśród poborowych. Trudno z takim wojskiem iść na podbój Europy, a nawet najbliższych sąsiadów. Putin boleśnie zderzył się z rzeczywistością i widać po wyrazie jego twarzy jak bardzo go to zaskoczyło. Nie ma nic gorszego jak wiara we własną propagandę.

Nie znaczy to jednak, że żadne niebezpieczeństwo nam nie grozi. Rosja dysponuje sporym, choć mocno uszczuplonym w trakcie toczącej się obecnie wojny, potencjałem rakietowym. Przyparty do muru Putin może szantażować Państwa zachodnie groźbą ataku powietrznego żądając zniesienia sankcji. A nic tak nie uwiarygodnia ultimatum jak demonstracja posiadanych możliwości – w tym przypadku wysłanie na przykład kilku rakiet na słabo zaludnione tereny wschodniej Polski. Tyle, że przed takim szantażem nie obroni nas trzystutysięczna armia, którą przewiduje ustawa o obronie ojczyzny, a co jest przejawem skrajnie anachronicznego myślenia (mniej więcej tyle liczyła u schyłku PRL-u). Pokazują to wyraźnie dwa ostatnie konflikty – wojna ormiańsko-azerska o Górski Karabach i właśnie agresja rosyjska na Ukrainę. Widać jak bardzo ograniczone znaczenie mają czołgi, gdy tylko strona broniąca dysponuje skuteczną bronią przeciwpancerną. Większą rolę odgrywają siły powietrzne, ale i te przy skutecznej obronie przeciwlotniczej ponoszą ogromne straty, a ich skuteczność jest mocno ograniczona. Coraz większe znaczenie mają natomiast różnego rodzaju bezzałogowe drony, które poza większą skutecznością są też po prostu wielokrotnie tańsze i łatwiejsze do wyprodukowania. To właśnie tureckie bayraktary zapewniły Azerbejdżanowi pierwsze od trzydziestu lat zwycięstwo, a Ukraińcom spektakularne sukcesy w rozbijaniu rosyjskich kolumn pancernych.

Ustawa zakłada, że corocznie będziemy wydawali na obronę 3% PKB. To około 70 mld zł – o 20 mld więcej niż obecnie. Wzrost wydatków ma być realizowany poza budżetem państwa (z powodu niebezpieczeństwa przekroczenia konstytucyjnego progu zadłużenia), ale wykup wyemitowanych obligacji i tak obciąży wszystkich obywateli. W praktyce oznacza to, że mniej pieniędzy będziemy mogli przeznaczyć np. na edukację, naukę czy służbę zdrowia. A przecież dopiero co wszyscy załamywali ręce z powodu katastrofalnych skutków pandemii i ogromnej ilości nadmiarowych zgonów w ciągu ostatnich dwóch lat. Było ich znacznie więcej niż pochłonęłaby nawet długotrwała i brutalna agresja rosyjska (o ile nie doszłoby oczywiście do użycia broni jądrowej). Coroczny dodatkowy zastrzyk w wysokości 20 miliardów zł radykalnie poprawiłby w ciągu kilku lat stan polskiej służby zdrowia i mógłby uratować dziesiątki tysięcy istnień ludzkich. Zamiast tego będziemy nabijali kabzę zagranicznym producentom sprzętu wojskowego i utrzymywali setki tysięcy bezproduktywnych ludzi w koszarach.

Zamiłowanie Jarosława Kaczyńskiego do rozbudowy armii, w anachroniczny z punktu widzenia dzisiejszych czasów sposób, nie dziwi. Pełnego poparcia parlamentarzystów Zjednoczonej Prawicy dla tego pomysłu również można było się spodziewać – część myśli podobnie, a reszta przegłosowałaby własną egzekucję, gdyby prezes tego zażądał. Dlaczego jednak wśród opozycji nie znalazł się nikt, kto wyraziłby sprzeciw? Odpowiedź jest prosta. Ze strachu. Nie przed Putinem czy Kaczyńskim. Przed wyborcami. Ci bowiem pod presją wydarzeń za wschodnią granicą są oczywiście za zwiększeniem środków na obronę. Tak jak dopiero co byli za zwiększeniem nakładów na służbę zdrowia. A jak przyjdzie fala upałów, to będą za przyśpieszeniem transformacji energetycznej. I bez wątpienia posłowie i senatorowie (także opozycyjni) też będą za. Bo przecież zawsze, a zwłaszcza przed wyborami, trzeba słuchać ludzi. Tylko w takim razie po co nam parlament? Może wystarczy robić pogłębione badania opinii publicznej i na tej podstawie podejmować decyzje? Zaoszczędzimy sporo pieniędzy, ponieważ koszty sondaży będą znacznie mniejsze niż utrzymywanie całej parlamentarnej menażerii, a lud będzie usatysfakcjonowany. Tylko kogo wówczas obciążałby odpowiedzialnością za wszelkie niepowodzenia? Prezydent i rząd mogą nie wystarczyć. Może więc jednak dla zachowania jego satysfakcji i psychicznej równowagi warto jednak zachować istnieje tej kosztownej atrapy zwanej Sejmem i Senatem.

Karol Winiarski

Wieczory z aktorkami i aktorami to okazja do bliższego poznania twórców z widzami oraz do zobaczenia zdjęć ze spektakli. Spotkania będą się odbywały w klimatycznej przestrzeni teatralnej Niekawiarni. Cykl spotkań poprowadzi Aneta Chwalba – dziennikarka TVP3 Katowice, twórczyni magazynu Do Teatru!

Pierwszą aktorką, która wzięła udział w spotkaniu w piątkowy wieczór była Mirosława Żak.

Mirosława Żak to absolwentka PWST w Krakowie. W latach 2010-2018 pracowała w Teatrze Dramatycznym w Wałbrzychu, w latach 2018-2019 w Teatrze Miejskim w Gliwicach. Współpracowała  m.in. z Moniką Strzępką, Pawłem Świątkiem, Kubą Kowalskim, Marcinem Liberem, Eweliną Marciniak, Łukaszem Czujem, Wojtkiem Farugą. Ma na koncie kilka ciekawych ról filmowych oraz recitali muzycznych. W Teatrze Zagłębia debiutowała rolą konferansjerki w spektaklu” Przodownicy miłości. Rewia związkowo-robotnicza”, w styczniu 2020 roku. Za tę rolę otrzymała Złota Maskę. W roku 2021 została też laureatką nagrody „Kreaton” przyznawanej przez Towarzystwo Przyjaciół Teatru Zagłębia.

Źródło: tekst Teatr Zagłębia, fotorelacja własna