Kwietniowa inflacja, wedle wstępnych szacunków, sięgnęła 12,3%. To najwyższy poziom od dwudziestu czterech lat. Co prawda, wzrost wynagrodzeń jeszcze w marcu przewyższał wzrost cen, ale różnica była już niewielka, a w kwietniu być może w ogóle zanikła. Na dodatek nie wszyscy pracujący dostają takie same podwyżki. Uchwalony właśnie przez parlament wzrost wynagrodzeń dla nauczycieli jest prawie trzykrotnie niższy od poziomu inflacji. A przecież w poprzednim roku, gdy inflacja już była wysoka, żadnych podwyżek nie było. Problem dotyczy zresztą całej sfery budżetowej, która ponosi największe koszty rozregulowanego systemu finansowego.

Przyczyny inflacji są wielorakie, a dyskusja co do wagi czynników zewnętrznych (najpierw popandemiczne odbicie, a potem wojna w Ukrainie) i wewnętrznych (spóźniona reakcja NBP i rozdawnicza polityka rządu) nacechowana jest polityką. Ogromny wzrost cen dotyczy zarówno niektórych krajów strefy euro, mimo że Europejski Bank Centralnych utrzymuje stopy procentowe na dotychczasowym poziomie, ale też państw, które pozostały przy własnej walucie i znacznie wcześniej zaczęły je podnosić (Czechy, Węgry). Powoływanie się krytyków obecnego rządu na wysoki poziom inflacji bazowej (wzrost cen bez uwzględnienia energii i żywności – 7,6% w kwietniu) jest mocno wątpliwe – na koszty produkcji praktycznie wszystkich produktów w mniejszym lub większym stopniu (najbardziej przy produkcji nawozów sztucznych) wpływają przecież ceny surowców energetycznych. Z drugiej strony inflacja w Polsce zaczęła rosnąć jeszcze przed pandemią, a nawet po jej wybuchu utrzymywała się na poziomie znacznie wyższym niż w większości innych krajów. Trudno też zapomnieć uspokajające wypowiedzi Prezesa NBP Adama Glapińskiego, które okazały się całkowicie chybione.

Podnoszenie stóp procentowych przez Radę Polityki Pieniężnej jest klasycznym narzędziem zwalczania inflacji. Tyle, że jak wiele innych klasycznych narzędzi nie do końca się sprawdza w zglobalizowanej gospodarce. Bieżącym efektem jest natomiast wzrost oprocentowania kredytów, zwłaszcza hipotecznych, co dla wielu szczęśliwych właścicieli nowych domów czy mieszkań, oznacza radykalne podwyższenie płaconych rat i tym samym obniżenie poziomu życia. Dotyczy to zwłaszcza tych, którzy zaciągnęli zobowiązania w dwóch ostatnich latach (bez mała pół miliona kredytobiorców), gdy stopy procentowe spadły prawie do zera. Ci, którzy zrobili to wcześniej są w lepszej – dzięki wzrostowi realnych wynagrodzeń w ostatnich latach, muszą przeznaczać na spłatę kredytu podobny procent swoich dochodów jak w momencie jego zaciągnięcia. Tylko, że nikt z nich tak nie rozumuje, a punktem odniesienia jest stan sprzed paru miesięcy, a nie wielu lat.

W przeciwieństwie do NBP, polski rząd nie próbuje ograniczyć inflacji, a jedynie jej skutki. Tarcze inflacyjne i obniżki podatków od dochodów osobistych (Polski Ład i jego kolejne modyfikacje) doraźnie poprawiają sytuację konsumentów, ale jednocześnie oznaczają większy napływ pieniędzy na rynek, co w oczywisty sposób doprowadza do wzrostu cen. Ubocznym efektem jest oczywiście rosnące zadłużenie państwa i deficyt budżetowy, który na dodatek upychany jest w coraz większym stopniu poza budżetem. Wybory, które w konstytucyjnym terminie mają się odbyć jesienią przyszłego roku powodują że ta rozdawnicza polityka przynajmniej do tego czasu nie ulegnie zmianie. Zasadnicze pytanie dotyczy okresu powyborczego. Niezależnie od tego, kto będzie Polską rządził, przywrócenie poprzednich stawek podatków na nośniki energii czy żywność, wydaje się bardzo mało prawdopodobne ze względu na ich skrajną niepopularność w społeczeństwie, które uwierzyło w neoliberalny dogmat niskich podatków, nie rozumiejąc jaki ma to wpływ na poziom usług publicznych. Żaden polityk, nawet lewicowy, nie odważy się kwestionować tego powszechnego oczekiwania, co było widać ostatnio, gdy Mateusz Morawicki zapowiedział obniżenie podstawowej stopy podatku dochodowego od osób fizycznych z 17 do 12 procent.

Ograniczanie inflacji poprzez dosypywanie pieniędzy, co przypomina gaszenie ognia benzyną, nie jest niestety charakterystyczne tylko dla rządzących. Podobne propozycje ma opozycja. Można jeszcze zrozumieć pomysł Donalda Tuska emisji obligacji oprocentowanych na poziomie wskaźnika inflacji, chociaż oznacza to jedynie odłożenie problemu w czasie – po ich wykupieniu przez państwo na rynku pojawi się jeszcze więcej gotówki. Jednak już propozycja podwyższenia wynagrodzeń sfery budżetowej o 20% w żaden sposób nie rozwiąże narastającego od lat problemu zarobków tej części polskiego społeczeństwa – w ciągu półtora roku inflacja ograniczy jej skutki do zera. Jedynym sensownym rozwiązanie byłoby powiązanie ich płac z przeciętnym wynagrodzeniem w gospodarce narodowej, co pozwoliłoby im partycypować w korzyściach rozwoju gospodarczego. Ale to nie jest tak atrakcyjne politycznie jak hasło 20% podwyżki, którego realizacja doprowadziłaby zresztą do pojawienia się kolejnego impulsu inflacyjnego. Nic więc dziwnego, że nawet popierający do tej pory Platformę Obywatelska ekonomiści (Leszek Balcerowicz) i dziennikarze zajmujący się gospodarką (Witold Gadomski) poddali ten pomysł ostrej krytyce oskarżając lidera PO o „uleganie pokusie populizmu”

Oczywiście Donald Tusk dobrze wiedział, że ta propozycja nie ma szans na realizację, a po ewentualnie wygranych wyborach zawsze będzie można zrzucić odpowiedzialność za pustą kasę na ośmioletnie rządy PiS-u (kalka propagandowego sloganu o strasznych o strasznych ośmiu latach rządów PO) i wycofać się ze złożonej obietnicy. Rzucając swój populistyczny pomysł lider Platformy nie liczył nawet na przejęcie rozczarowanych zwolenników Prawa i Sprawiedliwości. To dość zróżnicowany elektorat, ale łączy go jedno – skrajna nienawiść do Tuska skutecznie utrwalana i podsycana przez TVP. Sfera budżetowa w niewielkim zresztą stopniu głosuje na obecną władzę. Popiera natomiast różne ugrupowania opozycyjne, a celem Donalda Tuska jest ich marginalizacja i przejęcie wyborców, co zmusiłoby je w końcu do przyjęcia propozycji wspólnej listy wyborczej, którą oczywiście układałby Donald Tusk i jego współpracownicy. Nie chodzi przecież o odsunięcie PiS-u od władzy, a o jej przejęcie. A to wbrew pozorom nie jest to samo – środek do osiągnięcia celu nie jest celem samym w sobie.

Trzecią propozycją Donalda Tuska było zamrożenie oprocentowania kredytów hipotecznych na poziomie sprzed podwyżek stóp procentowych. Uderzyłoby to oczywiście w banki, które musiałyby ponieść koszty tej politycznej decyzji. Pomijając socjalistyczny charakter tej propozycji (gospodarka ręcznie sterowana), który aż bije po oczach, zadziwia atak polityków opozycji (nie tylko PO) na instytucje finansowe. Gdy kilka lat temu Prawo i Sprawiedliwość wprowadzało podatek bankowy, a następnie przejmowało kolejne prywatne banki, spotkało się to z głęboką krytyką ówczesnej opozycji. To PiS mówił o banksterach, a Platforma i Nowoczesna ostrzegały przed osłabianiem naszych instytucji finansowych. Teraz role się odwróciły. Może Prawo i Sprawiedliwość nie broni banków jak niepodległości, ale też nie poddaje ich totalnej krytyce. Za to opozycja odsądza je od czci i wiary pomstując na ogromne zyski, które generują w ostatnich miesiącach. Dlaczego? Dlatego, że nikt nie lubi banków, a przecież „słuchanie ludzi”, to teraz podstawa wszelkiej działalności politycznej i zdaniem liderów opozycji najlepszy sposób na pozbawienia PiS-u poparcia wyborców. Kiedyś politykom rzeczywiście chodziło o realizację programu gospodarczego, który miał zapewnić długofalowy rozwój społeczny. Teraz chodzi wyłącznie o przejęcie władzy. A potem? Potem jak pisał Mickiewicz „Szabel nam nie zabraknie, szlachta na koń wsiędzie, Ja z synowcem na czele i? – jakoś to będzie!”

Pozornie sytuacja polskich finansów nie wygląda jeszcze najgorzej. Deficyt w tym roku nie powinien przekroczyć 3% PKB, zadłużenie w stosunku do tego samego wskaźnika nawet spada, a złotówka nie osłabia się tak jak chociażby turecka lira. W rzeczywistości jednak przyszłość nie rysuje się różowo. Jeżeli wzrost gospodarczy zacznie słabnąć, to zadłużenie finansów publicznych może niebezpiecznie zbliżyć się do konstytucyjnej granicy 60% PKB, a szans na zmianę naszej ustawy zasadniczej nie widać. Na dodatek zamiast oszczędności w wydatkach planuje się ich ogromny wzrost na obronę, a zbliżające się wybory wymuszą kolejne socjalne transfery. W ostatnich miesiącach nastąpił radyklany wzrost rentowności polskich obligacji – np. obligacji pięcioletnich od sierpnia ubiegłego roku z 1,7% do 7,2%. Oznacza to znaczący wzrost kosztów obsługi polskiego długu, którego nominalna wysokość zbliża się już do 1,5 bln zł. O ile w 2021 budżet państwa musiał wydać na ten cel 26 mld zł, to w roku przyszłym według Ministerstwa Finansów może to być już 56 mld zł., a więc znacznie więcej niż kosztuje nas program 500+.

Populistyczne gierki o wyborców mają bardzo poważne dalekosiężne konsekwencje. Obiecywaniem gruszek na wierzbie być może można sobie zapewnić wyborcze zwycięstwo, ale zawsze potem następuje twarde zderzenie z rzeczywistością. Jeżeli po raz kolejny wygra Prawo i Sprawiedliwość, będzie musiało wypić piwo, które samo nawarzyło. Jeżeli sukces odniesie opozycja, będzie musiała zweryfikować swoje przedwyborcze zapowiedzi, co w sytuacji wewnętrznej rywalizacji kilku antypisowskich ugrupowań może się okazać głęboko destrukcyjne dla zwartości nowego układu rządowego. Niezależnie od tego, kto wygra wybory i przejmie stery rządzenia, nastąpi pogłębienie braku zaufania dla obecnej klasy politycznej, które i tak jest na bardzo niskim poziomie. A ponieważ życie nie znosi próżni, znajdzie się ktoś, kto będzie chciał to wykorzystać. I raczej nie będzie to odpowiedzialny miłośnik liberalnej demokracji kierujący się głęboką troską o przyszłość Ojczyzny. Ale przecież to Polska. A więc … jakoś to będzie.

Karol Winiarski

Papież Franciszek od początku swojego pontyfikatu stał się bożyszczem środowisk lewicowo-liberalnych. Jego wypowiedzi, czy to w wywiadach, czy w luźnych rozmowach z dziennikarzami na pokładach samolotów, wzbudzały entuzjazm. Po konserwatywnym i kostycznym Benedykcie XVI pojawił się Ojciec Święty (mocno absurdalny tytuł – nie każdy papież jest przecież chodzącym ideałem), który jest otwarty na ludzi i świat. Mimo, że stopniowo zauroczenie mijało, to dopiero wojna w Ukrainie spowodowała gwałtowne załamanie się sympatii do obecnego papieża.

Postrzeganie Franciszka przez środowiska lewicowo-liberalne zawsze było bardziej projekcją ich własnych oczekiwań niż obiektywną oceną poglądów, a przede wszystkim działań, papieża. Obecna głowa Kościoła Katolickiego miała rzeczywiście kilka wypowiedzi sugerujących możliwość zmiany stanowiska Stolicy Apostolskiej wobec niektórych światopoglądowych problemów współczesnego świata, ale nie poszły za tym prawie żadne decyzje. Równie dużo było natomiast z jego strony deklaracji potwierdzających dotychczasową naukę Kościoła w kluczowych sprawach światopoglądowych. Zwykle słabiej przebijały się one do opinii publicznej, a zwolennicy papieża starali się ich nie dostrzegać. Co ciekawe, nie chciały ich również widzieć środowiska konserwatywne, które bezpardonowo, jak na stosunki panujące w Kościele, atakowały pochodzącego z Argentyny papieża. Niechęć tradycjonalistów w oczywisty sposób powodowała wzrost sympatii do Franciszka po drugiej stronie ideologicznej barykady.

Otwartym pozostaje pytanie czy niewielka skuteczność Franciszka wynikała z oporu na jaki natrafił w watykańskiej kurii, czy też była świadomą taktyką mającą na celu utrzymanie jedności najliczniejszej organizacji religijnej na świecie. Kościół Katolicki jest bowiem w obecnych czasach głęboko podzielony, a podział ma w dużym stopniu charakter regionalny. Katolicy w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych są mocno progresywni i dotychczasowe stanowisko Watykanu w wielu kwestiach uważają za anachronizm, podczas gdy w Europie Środkowo-Wschodniej, Ameryce Płd. czy Afryce są zdecydowanie przeciwni wszelkim światopoglądowym nowinkom. Oczywiście i w jednym, i w drugim przypadku, można znaleźć zwolenników przeciwnych poglądów, ale różnice geograficzne są wyraźne i coraz częściej przekładają się także na stanowiska krajowych episkopatów. Zdając sobie sprawę z niebezpieczeństwa schizmy, Franciszek musi manewrować zgodnie z zasadą Panu Bogu świeczkę, a diabłu ogarek. Dlatego utrzymując dotychczasową linię Kościoła, od czasu do czasu wypowiadał się w zgoła odmiennym duchu.

Tezę o taktycznych motywacjach Franciszka może potwierdzać analiza okoliczności, w których Franciszek wypowiadał swoje „rewolucyjne” poglądy. Działo się to najczęściej wówczas, gdy papież miał świadomość, że jego słowa trafią głównie do europejskich czy amerykańskich odbiorców. Gdy jednak jechał do krajów konserwatywnych, to przekaz był całkowicie odmienny, a kontrowersyjne tematy nie były najczęściej w ogóle poruszane. Charakterystyczna była zwłaszcza wizyta w Polsce w trakcie Światowych Dni Młodzieży w 2016 roku. Nadzieje środowisk lewicowo-liberalnych i tzw. postępowych katolików z nią związane były ogromne. Wydawało im się, że papież przyjeżdża do Polski, żeby zrobić porządek w polskim Kościele, a biskupi będą się musieli gęsto tłumaczyć ze swojego politycznego zaangażowania. Nic takiego oczywiście nie miało miejsca, a czarę goryczy przelało przyjęcie na audiencji Antoniego Macierewicza.

Ponowne nadzieje na zmiany pojawiły się, gdy polscy biskupi udali się na tradycyjną, mającą miejsce co kilka lat, wizytę „sprawozdawczą” do Watykanu (ad limina Apostolorum). Tym bardziej, że miało to miejsce po fali doniesień o skandalach seksualnych tuszowanych przez wielu polskich biskupów. I tym razem nastąpiło całkowite rozczarowanie, a biskupi wrócili do Polski w bardzo dobrych nastrojach. Ostatnie uniewinnienie arcybiskupa Stanisława Dziwisza chyba ostatecznie pogrzebało nadzieje na to, że Watykan wymusi na polskim episkopacie zmiany polityki oblężonej twierdzy. Widocznie kuria rzymska i sam Franciszek uznali, że rewolucja polskiemu Kościołowi, który przynajmniej statystycznie trzyma się dobrze, mogłaby tylko zaszkodzić. Przykład irlandzki jest aż nadto zniechęcający.

Oczywiście nie można tak do końca zrażać sobie tych katolików, którzy nie godzą się z obecnie dominującym w polskim Kościele kursem. Stąd od czasu do czasu trzeba dać im pewną nadzieję – przykładem było mianowanie arcybiskupem łódzkim uznawanego za kościelnego „liberała” Grzegorza Rysia czy kary kościelne, które dotknęły niektórych hierarchów, w tym przede wszystkim arcybiskupów Sławoja Leszka-Głodzia i Edwarda Janiaka. Miało to zapewne złagodzić ich rozgoryczenie spowodowane decyzją osadzenia na tronie arcybiskupim w Krakowie Marka Jędraszewskiego. Panu Bogu świeczkę, a diabłu ogarek.

Trudniej jednak jest katolikom, i to niezależnie od ich poglądów na sprawy światopoglądowe, zrozumieć stanowisko Franciszka w sprawie wojny w Ukrainie. Papież nie zdobył się na potępienie Rosji, nie przyjął zaproszenia do Kijowa, wykonywał mało zrozumiałe gesty (wizyta w rosyjskiej ambasadzie, wspólna modlitwa Ukrainki i Rosjanki w trakcie wielkopiątkowej drogi krzyżowej), a jego sekretarz stanu Petro Parolin wyraził sprzeciw wobec wysyłania broni dla broniącej się Ukrainy. Spotkało się to z dość powszechną krytyką i złośliwymi uwagami wobec najważniejszego papieskiego współpracownika. Pojawiły się też oskarżenia o przedkładanie interesów Kościoła ponad oczywistą prawdę. Prawdopodobnie jednak powody takiej postawy papieża są całkowicie odmienne i wynikają z głęboko ewangelicznych przesłanek.

Nauka Chrystusa przepojona jest pacyfizmem. Jezus w żaden sposób nie usprawiedliwiał jakiejkolwiek przemocy, a nawet odmawiał prawa do samoobrony – „Nie stawiajcie oporu niegodziwemu; ale temu, kto cię uderzy w prawy policzek, nadstaw i drugi”. Było to całkowicie sprzeczne z mało pokojowym przesłaniem Starego Testamentu, ale przecież ten był potrzebny Chrystusowi jedynie do uwiarygodnienia swojej osoby i głoszonych poglądów, a nie do rozwijanie zawartych tam nauk. Gdyby Jezus te same prawdy głosił nie powołując się na swoje boskie pochodzenia, nikt poważnie by go nie potraktował. Niewiele się zresztą do dzisiaj zmieniło. Największe nawet bzdury wygadywane przez przywódców państw czy kościołów są traktowane przez miliony ludzi o wiele poważniej niż nawet najmądrzejsze słowa wypowiadane przez tzw. zwykłych ludzi.

Pacyfistyczne nastawienie wczesnochrześcijańskiego Kościoła skończyło się, gdy po Edykcie Mediolańskim Konstantyna Wielkiego stał się on siłą wspierającą Cesarstwo Rzymskie. Trudno przecież było oczekiwać akceptacji ze strony państwa, gdyby jednocześnie odmawiano mu prawa do walki z wrogami. Ta ewidentna sprzeczność między ewangelicznym przekazem, a życiową koniecznością zaowocowała powstaniem idei wojny sprawiedliwej, rozwijanej przez następne wieki. Z czasem doprowadziło to do organizowania wypraw krzyżowych – oczywiście w celu obrony chrześcijan prześladowanych przez niewiernych lub odebrania utraconych przed wiekami ziem (hiszpańska rekonkwista). Cóż, Władimir Putin i jego ideologiczny poplecznik, Cyryl II, też twierdzą, że Rosja się tylko broni i chce odzyskać słusznie należne im tereny.

Stopniowy upadek politycznego znaczenia papiestwa w okresie nowożytnym spowodowany reformacją i powstawaniem w Europie silnych państw mało przejmujących się stanowiskiem Stolicy Apostolskiej, doprowadził stopniowo do zmiany stanowiska Kościoła. Dużą rolę odegrało oświecenie i narastające przekonanie, że polityka nie powinna być sferą działalności instytucji odwołującej się do transcendentalnych wartości. Ostateczny cios przyniosła likwidacja Państwa Kościelnego, co wyeliminowało papieża z bieżącej polityki i pozwoliło skoncentrować się na kwestiach stricte religijnych. Umożliwiło to Kościołowi powrót do ewangelicznych zasad, w tym także do pacyfizmu. Idea wojny sprawiedliwej stopniowo odchodziła w niepamięć, a kolejni papieże angażowali się – całkowicie zresztą bezskutecznie – w działania na rzecz utrzymania albo przywrócenia pokoju. Mało kto pamięta, że Jan Paweł II stanowczo protestował nie tylko przeciw amerykańskiej agresji na Irak w 2003 roku, ale także operacji wyzwalania Kuwejtu spod irackiej okupacji dwanaście lat wcześniej. Oczywiście w Polsce, w której wszyscy powoływali się na nauki Jana Pawła II, całkowicie zignorowano jego stanowisko. Nie był to zresztą odosobniony przypadek. Nikt przecież nie brał pod uwagę krytyki polskiego papieża skierowanemu kapitalistycznemu wyzyskowi w jego neoliberalnej postaci. Papieża może i kochano, ale nie słuchano i nie kierowano się jego wskazaniami. Czasami wywoływało to irytację Jana Pawła II, co zresztą budzi zdziwienie. Jako uczeń i współpracownik Stefana Wyszyńskiego powinien przecież rozumieć, że takie będą konsekwencje preferowania katolicyzmu ludowego kosztem katolicyzmu otartego. Miała to chronić naszych rodaków przed komunistyczną indoktrynacją. Inna sprawa, że większość Polaków intelektualnie nie była (i nie jest) w stanie zrozumieć nawet podstawowych zasad teologicznego przekazu.

Franciszek w sprawach wojny jest kontynuatorem działań poprzednich papieży. Jest to oczywiście o wiele bardziej widoczne, ze względu na znaczenie wojny toczącej się na Ukrainie, ale nie powinno wywoływać zdziwienia. Kościół powrócił do swoich korzeni. Czy to skuteczna metoda zaprowadzenia na ziemi powszechnego pokoju? Oczywiście, że nie. Zwyciężanie zła dobrem jest może szlachetną ideą, ale w praktyce sprzyja agresorom i pokoju na ziemi nie zaprowadzi. Tylko kto powiedział, że ziemia ma być rajem? Przecież ostatecznym celem każdego chrześcijanina ma być wieczne życie po śmierci, a nie spokojne życie w doczesnym świecie.

Karol Winiarski

Mieszkańcy Gdańska, Kalisza, Krakowa lub Warszawy mają prawo czuć dumę płynącą z wielowiekowego dziedzictwa historycznego. Czy wynika z tego, że Mieszkańcy Sosnowca mogą zaznawać poczucia niższości z powodu stosunkowo krótkiego czasu, jaki upłynął od pamiętnego Ukazu? Nie! Wszak nie tylko należy w podobnej dyskusji przeciwko pozornej lekkości bagażu dziejowego Miasta położyć na szali istotny argument, jakim są dokumenty poświadczające Dzieje Milowic, Pogoni oraz Zagórza, ale zdać sobie wreszcie sprawę z wagi często pomijanego – być może przez to, że nazbyt oczywistego – faktu swoistej zalety życia właśnie w bieżącej dobie. Przecież jeszcze teraz, nawet u progu 120. Rocznicy Narodzin Miasta, jesteśmy świadkami Jego najstarszych Reliktów, dostępnych nierzadko dosłownie na wyciągnięcie ręki! Należy tę okoliczność traktować niczym dar, którego nie można zmarnować…

Chociaż do dzisiaj możemy cieszyć oczy echem obecności Dietlów w Sosnowcu (lepiej nie skupiajmy się, dla zachowania spokoju, na północnej stronie ulicy Stefana Żeromskiego), oczywistą ceną postępującej urbanizacji Miasta są nieodwracalne zmiany w krajobrazie. Warto zatem przy tej okazji zwrócić uwagę, że postęp musi pozostawiać swój ślad nie tylko w przekształcającej się tkance architektonicznej, ale jego koszt ponosi także przyroda.

Historia dzieje się – nawiązując do pierwszego akapitu – na naszych oczach, chociażby w kontekście przebudowy placu przed Perłą Marconiego. Ktoś przyzna, nie bez racji, że w Sosnowcu zupełnie zapomniano o Grobie Nieznanego Żołnierza, a nadarzającą się okazję w postaci bieżącego remontu do odkurzenia zapoznanego rozdziału naszej Historii zmarnowano. W zamian Mieszkańcy otrzymają – z nieznacznym opóźnieniem – kolejne betonowe klepisko, z nieśmiały akcentami zieleni. Kontrastuje to silnie chociażby z samą nazwą Miasta…

Nazwą, która nie wzięła się znikąd. Jeszcze przed stu laty Śródmieście dzisiejszego Sosnowca, wraz z okolicznymi Dzielnicami – Milowicami, Pogonią, Sielcem oraz Starym Sosnowcem – wyglądało zgoła inaczej. Dominowała wówczas nad betonem i asfaltem zieleń, co z drugiej strony – biorąc pod uwagę konieczność tolerowania wiecznie zabrudzonej odzieży lub złamanych osi unieruchomionych w błocie wozów – musiało być bolączką naszych Przodków.

Dzisiaj, zapytawszy Przechodniów na ulicy Orlej o znaczenie terminu „Trzciniec”, spotkalibyśmy się najczęściej ze wzruszeniem ramion. Trudno się temu dziwić, skoro szum gęstego lasu Pogoni już dekady temu zastąpił ten samochodowy. Ów Trzciniec to znacznych obszarów dawny kompleks leśny, rozgraniczony wodami milowickiego odcinka Brynicy i pogońskiego (wygwizdowskiego właściwie) brzegu Czarnej Przemszy. Na obszarze Trzcinca właśnie, w świetle skąpych doniesień źródłowych, lokować należy inne zapomniane Miejsca – Lukę oraz Pustkowie pod Lasem. Chociaż Historycy chętniej zgadzają się, chociażby na dowód kładąc pisemne relacje o Karczmie Kennera Herszlika, co do umiejscowienia Pustkowia w rejonie Brynicy, tak terenowe zidentyfikowanie zakresu Luki jest obecnie niemożliwe.

Pogranicze Milowic i Starego Sosnowca, a w szczególności nieuregulowana wstęga Brynicy, także kojarzyć powinien się z Kordonem. Nazwa tego Przysiółka, nie bez przyczyny utożsamianego z Wyspą, jest oczywistym następstwem historycznych uwarunkowań. Mieszkańcy Kordonu trudnili się przede wszystkim połowem ryb, aczkolwiek na Brynicy istnieć miał młyn zwany Sosnówką, a potem Sosnowcem. Wskazywanie jednakże na taki źródłosłów nazwy rodzącego się Miasta – przynajmniej w ujęciu bezpośrednim, to jest bez uwzględnienia udokumentowanych zapożyczeń nazwy młyna na określenia topograficzne z obszaru dzisiejszego Starego Sosnowca – jest dyskusyjne.

Nie można zapomnieć, przytaczając zapomniane nazwy miejscowe Dzielnic tworzących obecnie Miasto, o obszarze, w którym blisko siebie przebiegają granice Konstantynowa, Pogoni, Sielca oraz Środuli. W tym kontekście warto zapytać o przebieg Czartowskiej Ścieżki, która – wedle podań – łączyć miała Pogoń (Wygwizdów) z Sielcem. Jej ścisła identyfikacja nie jest obecnie możliwa, chociażby z uwagi na znaczne przekształcenie biegu koryta Czarnej Przemszy. Należy jednak sądzić, że doprowadzała ona do okolic dzisiejszego placu Tadeusza Kościuszki.

Z trójstykiem ukształtowanego w dzisiejszych ramach Śródmieścia, Pogoni oraz Sielca, to jest rejonem wyznaczanym odcinkiem ulicy 3 Maja od wylotu ulicy Parkowej do wspomnianego placu Tadeusza Kościuszki (do skrzyżowania z ulicą Stefana Żeromskiego dawna ulica Dietlowska), łączone są Dzikie Zarośla. Tak określano, jeszcze na dziesięciolecia przed utworzeniem Sosnowca, obszar niedostępnych mokradeł, będący skrajem Trzcinca.

Warto zatem, Szanowni Mieszkańcy, przywiązywać wagę nie tylko do Historii Miasta, ale też Jego Teraźniejszości, która szybciej niż za kolejne 120 lat stanie się dla Potomnych równie odległa, co dla Współczesnych knieje porastające… plac Konstantego Ćwierka.

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak

Warszawa, 26 IV 2022

Wybory parlamentarne we Francji zakończyły się zgodnie z przewidywaniami. Podobnie jak w 2017 roku wygrał Emmanuel Macron z bezpieczną, ale znacznie mniejszą niż poprzednio, przewagą nad Marine Le Pen. Pozornie więc nic się nie zmieniło w porównaniu z sytuacją sprzed pięciu lat. W rzeczywistości zmieniło się bardzo dużo. Nie tylko we Francji.

W poprzednich wyborach Macron był wielką nadzieją prounijnych zwolenników demokracji liberalnej w całej Europie. Świeżość i energia kontrastowały z innymi politykami skostniałej francuskiej sceny politycznej, a zapowiedzi głębokiej reformy Unii Europejskiej dawały niektórym złudną nadzieję, że zostanie przełamany dryf, w który wpadła europejska wspólnota. Po referendum brexitowym, po wygranej Trumpa, sukces młodego francuskiego polityka był ożywczym powiewem, który miał stanowić początek odwrotu od populizmu i nacjonalizmu. Po pięciu latach jego prezydentury niewiele z tych nadziei pozostało, a większość wyborców Macrona głosowało bardziej przeciw jego kontrkandydatce niż za nim.

Utrata wielu zwolenników przez francuskiego prezydenta wynikała w dużym stopniu z jego własnych błędów. Macron nawet nie próbował zmienić swojego wizerunku człowieka aroganckiego i przekonanego o własnej nieomylności. Jego pomysły reformy UE, od samego początku całkowicie oderwane od realiów, zakończyły się fiaskiem zanim stały przedmiotem publicznej debaty. Późniejsze decyzje – utworzenie pocovidowego Funduszu Odbudowy, były reakcją na zachodzące wydarzenie, a nie wynikiem wcześniej opracowanego i przemyślanego programu. Powszechne oburzenie w Europie wywołało zablokowanie procesu akcesyjnego dla Macedonii Płn., chociaż spełniła ona żądanie UE zawarcia porozumienia z Grecją. W tym momencie prysł mit wielkiego proeuropejskiego reformatora.

Większe sukcesy odniósł Macron w reformowaniu francuskiego systemu społeczno-ekonomicznego, chociaż wywołały one masowe i długotrwałe protesty społeczne (żółte kamizelki). Przyczyniła się do tego w znacznym stopniu kontrowersyjna decyzja obniżenia podatku dla najbogatszych Francuzów wprowadzonego przez jego poprzednika, chociaż bezpośrednim powodem była niewielka podwyżka podatku od benzyny. Kolejne niezadowolenie wywołała reforma systemu emerytalnego, chociaż ograniczając ilość przywilejów poszczególnych grup zawodowych, trudno ją uznać za nieuzasadnioną. Zmniejszenie bezrobocia mimo pandemii i związanych z tym ograniczeń można uznać za sukces francuskiego prezydenta.

Zdesperowany Macron zmienił nawet swój przekaz dotyczący mniejszości muzułmańskiej we Francji po brutalnym zabójstwie francuskiego nauczyciela przez islamskiego ekstremistę. Chcąc pozyskać wyborców prawicowych zraził sobie dotychczasowych zwolenników ze środowisk lewicowych, dla których kwestie polityki wobec emigrantów odgrywały zawsze ważniejszą rolę niż postulaty socjalne.

Szczególnie żenujące były kontakty Macrona z Putinem, mimo że Rosja aktywnie wspierała jego przeciwników w wyborach prezydenckich. Nawet po wybuchu wojny francuski prezydent nie zerwał kontaktu z agresorem, wielokrotnie z nim rozmawiając bez żadnych zresztą efektów. Inna sprawa, że „kochający Putina głupek”, jak niektórzy określają Macrona, jest i tak najmniej prorosyjskim politykiem spośród wszystkich startujących w wyborach prezydenckich. Fascynacja Rosją we Francji zawsze była większa niż w Niemczech, gdzie bardziej kierowano się ekonomicznym interesem niż wyidealizowanym obrazem wielkiego kraju na wschodzie.

Spadek poparcia dla Macrona nie był jednak wyłącznie efektem popełnionych przez niego błędów. Częściowo wpłynęła na to zmiana wizerunku Marine Le Pen, która przez ostatnie lata starała się intensywnie przesunąć do centrum sceny politycznej rezygnując z najbardziej radykalnych postulatów. Ale najbardziej porażająca była klęska kandydatów tradycyjnych francuskich ugrupowań – socjalistów (Anne Hidalgo) i gaullistów (Valérie Pecrésee). O ile ci pierwsi nie mogą się podnieść po klęsce w 2017 roku, to ostatnie wyniki Republikanów w wyborach regionalnych i pierwsze sondaże prezydenckie, dawały nadzieje na wejście do drugiej tury, a nawet ostateczne zwycięstwo. Tymczasem obie kandydatki nie przekroczyły progu uprawniającego do zwrotu kosztów kampanii wyborczej. Co jednak jeszcze ważniejsze, kandydaci antysystemowi zdobyli w sumie ponad połowę głosów.

Sytuacja we Francji zaczyna przypominać tą z początku lat 30-tych w Republice Weimarskiej. Tam również siły kwestionujące istniejący porządek polityczny zdobywały większość głosów, a przeszkodą przed przejęciem przez nie władzy był ich wzajemny antagonizm i, niestety tylko do pewnego czasu, Prezydent Hindenburg. Oczywiście ani Marine Le Pen, ani nawet Ěric Zemmour to nie Adolf Hitler, a Jean-Luc Mélenchon nie jest Ernstem Thâlmannem, ale chęć wywrócenia do góry nogami istniejącego porządku jest bardzo podobna.

Sytuacja we Francji jest jednym z modeli współczesnego kryzysu systemu liberalnej demokracji. Polega on na rozchwianiu emocjonalnym społeczeństwa, które przestaje ufać dotychczasowym, tradycyjnym partiom politycznym i szuka dla nich coraz bardziej radykalnych alternatyw. Jest jednak w tych preferencjach mocno niestałe i stąd do końca nie wiadomo, kto zwycięży w wyborach. Spektakularny wzrost notowań Marine Le Pen czy w jeszcze większym przypadku Jean-Luca Mélenchona, przy jednoczesnym spadku poparcia dla Ěrica Zemmoura i Valérie Pecrésee, którzy jeszcze miesiąc przed wyborami mieli duże szanse na wejście do drugiej tury, doskonale obrazuje to zjawisko. Widoczne jest ono w wielu innych krajach, i w to zarówno starych, jak i w nowych demokracjach. Przed ubiegłorocznymi wyborami w Niemczech liderzy sondaży zmieniali się kilkukrotnie, czego nigdy w dotychczasowej historii tego państwa nie było.

Drugi kryzysowy wariant to skrajna polaryzacja elektoratu i brak prawie jakiegokolwiek przepływu poparcia między zwolennikami poszczególnych ugrupowań. W tym przypadku nie ma większego znaczenia jakie przekręty zostaną ujawnione, jak wielka jest niekompetencja rządzących, a nawet jak niekorzystnie kształtuje się sytuacja gospodarcza. Zdecydowana większość i tak zagłosuje na swoich, ponieważ podział jest tożsamościowy, a nie ideowy. Trochę podobnie jak w krajach afrykańskich, gdzie powstające partie bardzo szybko przyjmowały charakter plemienny. Oczywiście, czasami różnica między antagonistycznymi partiami czy blokami jest tak niewielka, że wynik wyborów zależy od głosowania tych nielicznych, którzy starają się racjonalnie oceniać sytuację, od mobilizacji elektoratu albo po prostu od manipulacji przepisami ordynacji wyborczej.

Demokracja liberalna przeżywa wyraźny kryzys. Niestety, nie jest to efekt pojawienia się nieodpowiedzialnych lub cynicznych polityków wykorzystujących pandemiczne czy polityczne zawirowania. To konsekwencja zmian jakie zachodzą w społeczeństwach większości europejskich państw. I nic nie wskazuje na to, żeby obecne trendy miały ulec odwróceniu.

Karol Winiarski

W myśl lapidarnego powiedzenia, jakoby wyłącznie zmiana jest niezmiennym składnikiem naszej codzienności, jesteśmy świadkami odejścia od dotychczasowego modelu sposobu sprawowania władzy, nie tylko w sferze stereotypowych wyobrażeń na ten temat, ale przede wszystkim w kontekście ich realizacji. Powoli w niebyt odsuwa się sylwetka polityka odznaczającego się bezkompromisowo śmiałą charyzmą, stawiającego wyłącznie na argumenty merytoryczne, brzydzącego się podejmowania działań nieambitnych ze strachu przed posądzeniem nie tylko o niedostateczne predyspozycje, lecz także o uleganiu pokusie szukania dróg na skróty, wiodących pośrednio lub nie do korzyści osobistych. Tak oczyszczoną niszę wypełnia się próżnią, zakrzykuje arogancką butą, której dumnym licem – w miejsce dotychczas tuszowanego tła – jest brak wiedzy, a wszystko wieńczy się złudnym atutem młodości, która w tym wypadku powinna stanowić powód do poddania się odpowiedniemu kształtowaniu, a nie sama z siebie być przepustką do sprawowania władzy. Deprawuje to podwójnie: trwale przestawia zwrotnicę na kurs daleki od żmudnego i wymagającego procesu uczenia się, tym samym udowadniając, że wybór łatwej drogi jest wyborem dobrym. Dotyczy to każdego szczebla hierarchii politycznej, także poza Polską. Być może niemała tego zasługa w upadku klasy politycznej, co w świadomości społecznej odzwierciedla się przez spadek zaufania do realizowanych mechanizmów. Chociaż nie bez znaczenia jest zliberalizowanie ostrych reguł dostępu do sfery polityki, to ogólny odwrót społeczeństw od autorytetu elit politycznych uderza przede wszystkim w tych jej ostatnich przedstawicieli, którzy pozostawali wierni – ich zdaniem – trwałym zasadom.

Wytrwała obserwacja sosnowieckiej sceny samorządowej prowadzi do wielu nieoczekiwanych wniosków. Wyraźnie jej doniosły akord od wielu miesięcy polega na odwracaniu uwagi Mieszkańców od problemów faktycznych przez mamienie tematami zastępczymi. Niestety, do palety ich została dołączona także rozlana na obszar całej Ukrainy pożoga wojenna.

Ze sprawdzonych wzorców, jak pouczał już Stanisław Anioł, nie tak łatwo rezygnować. Bardzo popularnym chwytem niektórych Radnych naszego Miasta jest utrwalanie wizerunku pozytywnego, nierzadko w kontekście zjawisk, na które nie ma się wpływu, także zdarzeń inicjowanych przez osoby osobiście nieznane. Propagatorem tej taktyki pozostaje w Sosnowcu Pan Radny Litewka, który – wedle przedstawionego telefonicznie stanowiska – zmuszony jest odstąpić od uczciwego trwania w opozycyjnych okopach, których zakres pola działania nieubłaganie dyktują zapisy odpowiedniej ustawy. Zapisy, przypomnijmy, krępujące ambicje porywczej młodości. Dodatkowo, jak utrzymuje Pan Radny, parowanie przez Stronników Pana Prezydenta ambitnych inicjatyw skutecznie deprymuje, wymuszając niejako otwarcie się na nowatorski model działalności. Koncentrowanie się na aktywności zastępczej, której nieodłącznym atrybutem jest żonglowanie banałem, siłą rzeczy musi odnaleźć odbicie w efektywności Służby, do której Pan Radny Litewka został powołany przez Mieszkańców, przez Mieszkańców wszak utrzymywany. Warto postawić – w przeciwieństwie do Pana Radnego – na konkret, którym jest zestawienie przedstawionych w bieżącej kadencji interpelacji. Dotyczą one (w kolejności sporządzenia pism):

a. dojazdu i parkingu w rejonie budynku przy ulicy Braci Mieroszewskich 59 C (17 XII 2018; interpelacja trzech Radnych);

b. naklejek uprawniających Kobiety w ciąży do pierwszeństwa w kolejkach w UM (27 III 2019);

c. utworzenia progu zwalniającego w ciągu ulicy Południowej (7 VI 2019);

d. renowacji przejść dla pieszych na Zagórzu (7 VI 2019);

e. wyznaczenia przejścia dla pieszych przez ulicę Dworską (7 VI 2019);

f. rozbudowy i przebudowy DK 94 (4 VII 2019);

g. „otwarcia” UM dla czworonogów (18 XI 2019);

h. renowacji przejścia dla pieszych łączącego plac Stulecia i ulicę Jana Kilińskiego (3 XII 2019);

i. informacji w sprawie planowanej budowy centrum logistycznego przy ulicy Stanisława Staszica (18 XII 2019; interpelacja pięciu Radnych);

j. zmniejszenia ograniczenia prędkości na ulicy 3 Maja (27 I 2020);

k. posadzenia kwiatów i krzewów wzdłuż chodnika przy ulicy Braci Mieroszewskich (29 VI 2020);

l. zlecenia przygotowania projektu opasek plastikowych na kosze miejskie (29 VI 2020);

m. zakupu maszyny do przesadzania drzew (29 VI 2020);

n. organizacji konkursu na najładniejszy kosz na śmieci (28 I 2021);

o. kontroli pracy Wydziału Komunikacji Miejskiej (!) oraz Biura Rady Miejskiej (5 IV 2022).

Pobieżna analiza pozwala zauważyć, iż zapał Pana Radnego ostatnimi czasy istotnie uległ obniżeniu, przy czym – co napawa optymizmem – Pan Radny nie ogranicza się wyłącznie do granic macierzystego Okręgu. Świadomy szerokiego spojrzenia Pana Radnego tym chętniej zwróciłem się w sprawie trapiącej Mieszkańców wszystkich Dzielnic Miasta, jakim jest problem ulicy Kotlarskiej. Pan Radny z końcem marca tego roku był łaskaw zadeklarować, iż tematem tym zajmie się, prosząc wyłącznie o tygodniową zwłokę. Okres ten, dziwnym trafem, przedłuża się.

Rykoszetem eskalacji agresywnej polityki rosyjskiej jest raptowny wzrost zainteresowania Polityków szczebla centralnego reliktami dominacji ZSRR nad Polską. Sprawa ta oczywiście nie ominęła Sosnowca. Odżyły wątpliwości co do losu jednego z nich na terenie Ostrów Górniczych. Chociaż w sprawie tej zabrał głos Pan Prezydent, być może podjęcie tego tematu byłoby – pomimo przykrych okoliczności – dobrą okazją do właściwego zaznaczenia miejsca na sosnowieckiej scenie politycznej nie tylko w kontekście osobistej działalności Pana Radnego Litewki, ale również reprezentowanego Środowiska. Do tej pory niektórzy Samorządowcy naszego Miasta nie stronili od czerpania z atmosfery konfliktu, zatem braku zabrania jasnego stanowiska w kwestii wschodniej Dzielnicy nie można tłumaczyć koniecznością uszanowania spokoju Uchodźców. Jakim argumentem ma zamiar Pan Radny Litewka przekonać Wyborców do poparcia w wyborach parlamentarnych, skoro idea konkursu na najładniejszy kosz na śmieci nie odnalazła w Ratuszu zrozumienia?

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak

Warszawa, 25 IV 2022

Wojna na Ukrainie trwa już prawie dwa miesiące i nic nie wskazuje, że jej koniec jest bliski. Wręcz przeciwnie, obie strony szykują się do decydującego starcia. Bitwa o Donbas, niezależnie od jej wyniku, nie zakończy jednak rosyjsko-ukraińskiej wojny. Po dwóch miesiącach heroicznej obrony, Ukraińcy nie pogodzą się z utratą części swojego kraju. Odpuścić nie może również Władimir Putin, dla którego wycofanie się z Donbasu mogłoby zagrozić utratą społecznego poparcia. Konflikt w najlepszym razie może zostać zamrożony, podobnie jak w 2015 roku, ale w pespektywie kilku lat faza zbrojna powróci.

Konsekwencje dla Ukrainy są, a będą jeszcze w większym stopniu, katastrofalne. Olbrzymie straty w infrastrukturze, być może utrata najbardziej uprzemysłowionych regionów, odcięcie od odbiorców produkowanej żywności, migracja milionów ludzi, z których nie wszyscy powrócą do kraju po ustaniu działań zbrojnych, oznacza cofnięcie tego kraju w rozwoju o dziesiątki lat. Nawet jeżeli nasz wschodni sąsiad dostanie pomoc międzynarodową na odbudowę, to przestanie być atrakcyjnym miejsce dla inwestorów i nawet tania oraz dobrze wykształcona siła robocza może się okazać niewystarczającym atutem w kontekście nieustabilizowanych relacji z Rosją.

Regres ekonomiczny czeka również Rosję, chociaż jego wielkość jest trudna do przewidzenia. Nie wiadomo jak długo i w jakim zakresie utrzymają się sankcje nałożone na agresora. Trudno również oszacować jaką część surowców energetycznych, które stopniowo będą znikały z rynków państw zachodnich, uda się Moskwie sprzedać w krajach azjatyckich. Zagadką pozostaje także zdolność rosyjskiej nauki do zastąpienia importowanych wysoko specjalistycznych komponentów koniecznych do produkcji maszyn i urządzeń, z których tylko część uda się sprowadzić np. z Chin. Niezależnie od skali gospodarczego upadku, w perspektywie następnych lat oparta na eksporcie surowców energetycznych gospodarka rosyjska będzie się stawać skansenem, a ten największy kraj wejdzie w kolejny okres wielkiej smuty.

Ciężkie czasy czekają nie tylko kraje walczące. I nie chodzi wyłącznie o państwa, które zastosowały sankcje wobec agresora. Wzrost cen węgla, ropy i gazu, a przede wszystkim żywności, jest ciosem dla ekonomii wielu ubogich krajów Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Zyskają oczywiście eksporterzy tych drożejących produktów, którymi, zwłaszcza w przypadku surowców, są najbardziej autorytarne reżimy na świecie (kraje Płw. Arabskiego, Iran, Wenezuela), ale stanowią one znaczącą mniejszość wśród krajów tzw. trzeciego świata. Pierwsze symptomy nadchodzącej burzy już widać – od kilku dni trwają zamieszki na Sri Lance spowodowane gwałtownym wzrostem cen żywności i paliwa. Napięcia narastają w wielu innych krajach, a zdesperowani ludzie pewnie już wkrótce wyjdą na ulice.

Jest jednak państwo, w którym korzyści, zwłaszcza polityczne, znacząco przewyższą koszty wynikające z toczącej się wojny. Chodzi o Stany Zjednoczone, które nie bez przyczyny stanęły na czele koalicji państw wspierających broniącą się Ukrainę. Co więcej, wiele wskazuje na to, że nie będzie to przypadkowy efekt, na który największe światowe mocarstwo nie miało wpływu. W nauce prawa istnieje pojęcie winy umyślnej, która występuje w dwóch wariantach. W zamiarze bezpośrednim sprawca świadomie dąży do osiągnięcia założonego efektu. W zamiarze ewentualnym jedynie godzi się z przewidywanymi skutkami, ale bezpośrednio ich nie powoduje. W przypadku aktualnego konfliktu winę umyślną w zamiarze bezpośrednim ponosi oczywiście Rosja i nic jej z tej odpowiedzialności nie zwolni. Winę umyślną w zamiarze ewentualnym można natomiast z dużą dozą prawdopodobieństwa obciążyć Stany Zjednoczone.

Dla USA sprawy Europy Wschodniej nie mają zasadniczego znaczenia. Rozpad Związku Radzieckiego oznaczał pełne zwycięstwo tzw. wolnego świata nad komunistycznym imperium. Rosja to najwyżej zagrożenie regionalne, a nie globalne. Inna sytuacja wytworzyła się na Dalekim Wschodzie. Kilkanaście lat temu w Waszyngtonie zrozumiano, że dotychczasowa polityka Stanów Zjednoczonych wobec Chin okazała się błędna. Korzystanie z taniej siły roboczej i transfer nowoczesnych technologii dopływających do tego kraju wraz inwestycjami doprowadziły do trwającego już ponad czterdzieści lat bezprzykładnego w historii rozwoju Państwa Środka. Drugą stroną medalu był upadek wielu gałęzi przemysłu w Stanach Zjednoczonych i realny spadek dochodów milionów Amerykanów – korzyści odnosili głównie bogatsi Amerykanie, co doprowadziło do ponownego rozwarstwienia dochodowego społeczeństwa amerykańskiego znacznie ograniczonego w okresie reform Roosvelta (New Deal) i powojennego rozkwitu amerykańskiej gospodarki. Te konsekwencje zapewne niewiele obchodziło elity finansowe USA i powiązanych z nimi polityków. Problemem okazał się inny skutek, który co może budzić zdziwienie, przez wiele lat nie był nad Potomkiem zauważany albo w najlepszym razie był lekceważony. Okazało się, że wzmocnione gospodarczo Chiny po raz pierwszy w swojej historii będą chciały odgrywać globalną rolę w systemie międzynarodowym i nie zadowolą się pozycją regionalnego mocarstwa. Na dodatek stale i szybko rozwijające się Chiny zaczęły gospodarczo doganiać Stany Zjednoczone, które zwłaszcza po kryzysie roku 2008 znacząco spowolniły. Świadomość istniejącego zagrożenia zmusiła władze amerykańskie do rewizji dotychczasowej polityki.

Pierwszym, który próbował zastopować rosnące ambicje azjatyckiego mocarstwa był Barack Obama. Zamierzał to zrobić poprzez mechanizmy ekonomiczne promując ideę wolnego handlu. Pomysł Porozumienia Transpacyficznego łączącego dwanaście krajów po obu stronach Oceanu Spokojnego (oczywiście bez Chin) miał doprowadzić do wzmocnienia ekonomicznego tych krajów i tym samym zrównoważyć rosnącą potęgę Chin przywracając oczywiście „przy okazji” dominującą rolę Stanów Zjednoczonych w regionie. Gotowe już porozumienie zablokował Donald Trump, który uważał, że wolny handel szkodzi jego krajowi, a wobec Chin wolał stosować zupełnie inne metody – podnoszenie stawek celnych na towary sprowadzane z tego kraju, co miało ograniczyć ogromny deficyt handlowy w stosunkach miedzy obydwoma krajami. Zmiana władzy w Waszyngtonie doprowadziła do kolejnej rewizji polityki amerykańskiej. Cel jednak pozostał ten sam – niedopuszczenie do dalszego wzrostu potęgi Chin, a przynajmniej zabezpieczenie się przed groźbą wojny, której efekt nie byłby do końca pewny.

Joe Biden postanowił wrócić do starych, sprawdzonych z czasów zimnej wojny metod. Na przełomie lat 40-tych i 50-tych blok sowiecki został otoczony przez szereg polityczno-militarnych układów – NATO, SEATO, CENTO, ANZUS – które zgodnie z doktryną powstrzymywania miały zahamować komunistyczną ekspansję. Ida tym tropem już w pierwszym roku swojej prezydentury doprowadził do utworzenia AUKUS czyli sojuszu USA, Wielkiej Brytanii i Australii (kosztem relacji z Francja, która nie okazywała odpowiedniej gorliwości w swoich relacjach z Chinami) oraz reaktywowanie QUAD-u czyli powstałego w 2007 roku porozumienia USA, Japonii, Australii i Indii. Problemem pozostawała Rosja, którą od lat kolejni amerykańscy przywódcy próbowali przeciągnąć na swoją stronę. Wsparcie jednego z silniejszych pod względem militarnym, chociaż nie gospodarczym, sąsiadów Chin, mogłoby się okazać kluczowe. Niestety, z amerykańskiego oczywiście punktu widzenia, Władimir Putin odrzucił zachodnie zaloty. Mniej istotne czy kierował się własną antyamerykańską obsesją, czy też obawiał się reakcji indoktrynowanego od dziesięcioleci społeczeństwa rosyjskiego. Ważne, że postawił na Chiny. Skoro kogoś nie można pozyskać, to należy go zneutralizować.

Władimir Putin nie jest psychopatą. Ma jedynie kilka obsesji czyli silnie ugruntowanych przekonań odpornych na jakiekolwiek przeczące im fakty. W gruncie rzeczy wielu z nas, o ile nie wszyscy, takie mniejsze lub większe obsesje posiadają. Zwykle nie jest to zbyt groźne. I podobnie byłoby w przypadku Putina, gdyby w ciągu ponad dwudziestu lat rządów nie uzyskał niczym nieograniczonej władzy we własnym kraju, który jest jednym z silniejszych militarnie państw na świecie (a przynajmniej tak się do niedawna wydawało). Jedną z tych obsesji jest odbudowa potęgi z czasów ZSRR, ale w terytorialnym i organizacyjnym kształcie z okresu Rosji carskiej. A do tego konieczna jest aneksja Ukrainy. Wszystkie inne jego fantazmaty (np. o braku narodu ukraińskiego czy też o rządach nazistów w Kijowie) są jedynie funkcjami tego podstawowego przekonania. W tej sytuacji przyjmuje się tylko potwierdzające to fakty, a jednocześnie odrzuca się wszystkie negatywne scenariusze. Dlatego Putin uwierzył, że armia rosyjska jest silna i zdyscyplinowana, Ukraińcy żołnierze uciekną przy pierwszej nadarzającej się okazji, a mieszkańcy będą witali agresorów jak wyzwolicieli. Zderzenie rosyjskiego despoty z rzeczywistością okazało się bardzo bolesne.

Obsesje Putina postanowiono wykorzystać w Waszyngtonie zanim jeszcze rządy objął Joe Biden. Dlatego od dłuższego czasu dozbrajano Ukraińców mamiąc ich jednocześnie możliwym członkostwem w NATO w bliżej nieokreślonej przyszłości. Zwiększało to opór władz w Kijowie przed realizacją porozumień mińskich wymuszonych przez Rosję na początku 2015 roku po klęsce pod Debalcewem. Tyle, że nikt nie zamierzał udzielać im bezpośredniej pomocy, a przecież jak twierdzą Amerykanie, już kilka miesięcy temu mieli pewność, że Rosja zaatakuje. Co więcej, wzmacniając wschodnią flankę sojuszu zapewniano publicznie, że wojska te w żadnym wypadku nie będą brały udziału w obronie Ukrainy. Ograniczano się do grożenia sankcjami, chociaż nigdy przed wybuchem wojny nie sprecyzowano na czym one miałyby polegać. Wszystko to było czytelnym sygnałem dla Putina – jeżeli zaatakuje Ukrainę, nie narazi się na bezpośrednie starcie z siłami NATO, a jedynie może zostać obciążony sankcjami, które w mniejszym zakresie zostały nałożone już w 2014 roku i z którymi Rosja nauczyła się żyć. Putin był przekonany, ze szybka kampania i pełne podporządkowanie Ukrainy poprzez zainstalowanie tam marionetkowego rządu, zniechęci Zachód do karania Rosji, a dostawy broni dla napadniętych ustaną. Prawdopodobnie nikt w Waszyngtonie nie liczył na tak skuteczną obronę ze strony Ukraińców. Spodziewano się raczej długotrwałego, społecznego oporu i być może walk partyzanckich, które na lata zaangażowałyby Rosję w tym rejonie świata pozbawiając ją możliwości prowadzenia aktywnej polityki zagranicznych na innych obszarach. A przede wszystkim uniemożliwiłyby udzielenia Chinom skutecznej pomocy w razie wybuchu konfliktu z USA. W tym przypadku rzeczywistość przeszła najśmielsze oczekiwania.

Antychińskie powody polityki Waszyngtonu widać po reakcji na stosunek do konfliktu innych krajów. Wobec Pekinu od razu zostały skierowane mocne ostrzeżenia przed wspomaganiem Moskwy. Ale już gdy władze indyjskie zadeklarowały znaczny wzrost zakupów rosyjskiej ropy, reakcja Stanów Zjednoczonych była wyjątkowo umiarkowana. Dlaczego? Dlatego, że Delhi to kluczowy antychiński sojusznik i nie należy go zbytnio strofować. Podobnie, choć z trochę innych powodów, Izraela i coraz mocniej z nim związanych krajów Płw. Arabskiego, które nie zamierzają się przyłączać do antyrosyjskich sankcji, a nawet znacząco zwiększać wydobycia ropy naftowej. Swoją drogą pomysł, także naszego kraju, zwiększenia zakupów saudyjskiej ropy jest szczytem hipokryzji. Petrodolary wzmacniają autorytarny reżim rodziny Saudów, który prześladuje wyznawców innych niż sunnicka wersja islamu, traktuje kobiety jak męską własność (co na to nasze feministki?), morduje przeciwników politycznych, a na dodatek prowadzi brudną wojnę w Jemenie, w której masowo giną cywile, w tym dzieci. Ale widocznie dzieci jemeńskie nie są tyle warte co ukraińskie, o polskich nie wspominając.

Można oczywiście powiedzieć, że Stany Zjednoczone ponoszą ogromne koszty wspierania Ukrainy. Tyle, że to nieprawda. Sprzęt wysyłany do walki z Rosją najczęściej nie jest najnowszej generacji, a ogólne koszty wsparcia to kilka promili w budżecie wojskowym (grubo ponad 700 mld zł rocznie) USA. Sama wojna pozwoli zresztą znacznie zwiększyć sprzedaż produktów amerykańskiego przemysłu zbrojeniowego, co pozytywnie odbije się na budżecie USA. Dodatkowe pieniądze Amerykanie zarobią eksportując gaz ziemny, na którego popyt ze względu na jego cenę, nie było do tej pory zbyt wielu chętnych. Być może Europa kupi także amerykański węgiel i zboże, które do tej pory dopływało z Rosji i Ukrainy. Gdyby Biden był Morawieckim nazwałby głupotę Putina „politycznym złotem”.

Czy cyniczna postawa Waszyngtonu usprawiedliwia Putina? Wręcz przeciwnie. Rosyjski prezydent okazał się nie tylko wojennym zbrodniarzem, ale przede wszystkim idiotą. Oceniając cynicznie jego działania można powtórzyć za Talleyrandem „to gorzej niż zbrodnia, to błąd”. Oczywiście nigdy nie odpowie za swoje czyny, podobnie jak inni światowi przywódcy, którzy nie utracili władzy. Czy ktoś w ogóle pomyślał o postawieniu przed sądem np. George`a W. Busha za agresję na Irak, która w ciągu kolejnych lat doprowadziła do setek tysięcy ofiar? Nie sądzi się nie tylko zwycięzców, ale często także przegranych, o ile w kraju nie dojdzie do radykalnej zmiany władzy. A na to raczej się w Rosji nie zapowiada.

Polityczne gry Amerykanów nie powinny mieć również wpływu na stanowisko Polski. Każdy dzień oporu Ukrainy to minimalizacja groźby rosyjskiego ataku na Polskę. I znowu, podchodząc do problemu skrajnie cynicznie, walki na wschodzie Ukrainy powinny trwać jak najdłużej. Są oczywiście koszty w postaci wzrostu inflacji i kosztów ponoszonych w związku z pobytem uchodźców, ale rynki stopniowo się uspokoją, a emigranci mogą być ratunkiem dla polskiego rynku pracy i demografii. Przede wszystkim jednak utrata przez Rosję kolejnych czołgów, śmigłowców czy samolotów oznacza zwiększenie bezpieczeństwa naszego kraju. Tak niestety wygląda nasz własny interes. Tyle, że w praktyce oznacza to dziesiątki tysięcy kolejnych ofiar – bezpośrednich, jak i będących konsekwencją ogromnego zubożenia społeczeństw obydwu państw. Nie mamy wpływu na wybór wariantu, który ostatecznie zostanie zrealizowany. Ale moralna ocena sytuacji należy do każdego z nas. Powinniśmy natomiast uważać, aby za jakiś czas nie stać się kolejnym poświęconym pionkiem w wielkiej grze prowadzonej przez wielkiego brata zza oceanu.

Karol Winiarski

Wybory parlamentarne na Węgrzech po raz czwarty z rządu zakończyły się wielkim zwycięstwem Viktora Orbana. Koalicja Fideszu i sojuszniczej Chrześcijańsko-Demokratycznej Partii Ludowej zdobywając 135 mandatów w 199-mandatowym Zgromadzeniu Narodowym po raz kolejny uzyskała w nim większość konstytucyjną. Sukces jest tym większy, że tym razem w pokonanym polu znalazły się nie pojedyncze ugrupowania, a zjednoczona opozycja składająca się z sześciu rywalizujących do tej pory ze sobą partii. Na dodatek kampania wyborcza toczyła się w cieniu agresji Rosji na Ukrainę, co powinno skompromitować wieloletnią prorosyjską politykę Victora Orbana. Tym bardziej, że w przeciwieństwie do innych państw, które też obrały ten kierunek, przywódca Węgier nie dokonał radykalnej rewizji swojej polityki i nie stanął jednoznacznie po stronie napadniętego państwa. Wykonując swój klasyczny „taniec pawia” poparł ograniczone sankcje na Rosję, a nawet zgodził się na rozmieszczenie sił amerykańskich na swoim terytorium, ale stanowczo odmówił przekazywania Ukraińcom broni.

Stosunek Węgrów do Rosji pokazuje zadziwiającą amnezję historyczną społeczeństwa węgierskiego. Najbardziej prorosyjski premier spośród krajów członkowskich UE ma przecież w tej sprawie pełne poparcie zdecydowanej większości społeczeństwa swojego kraju. Nawet zwolennicy opozycji nie są wrogo nastawieni do Rosjan. A przecież w ciągu ostatnich dwustu lat Węgrzy trzykrotnie doświadczyli rosyjskiej agresji. W 1849 roku interwencja carskiej armii dowodzonej przez namiestnika Królestwa Polskiego Iwana Paskiewicza (z licznym udziałem Polaków – m. in. przyszłego dyktatora Powstania Styczniowego Romualda Traugutta), stłumiła niepodległościowe wystąpienie Węgrów w czasie Wiosny Ludów. W 1945 roku w kilkutygodniowych krwawych walkach Armia Czerwona zdobyła Budapeszt, a Węgry znalazły się pod sowiecką okupacją. Mimo zwycięstwa opozycyjnej Partii Drobnych Rolników w wolnych wyborach parlamentarnych, stopniowo (taktyka salami) władzę przejęli komuniści wspierani przez Moskwę. W 1956 roku wojska radzieckie w sposób niesłychanie krwawy stłumiły antykomunistyczne powstanie Węgrów, gdy ci obalili stalinowskie władze i chcieli wystąpić z Układu Warszawskiego. A mimo tego Węgrzy chociaż potępiają rosyjską agresję na Ukrainę, to są w zdecydowanej większości przeciwni udzielaniem im militarnej pomocy. To zupełnie inna postawa niż nie tylko Polaków, ale nawet Czechów słynących z tradycyjnych prorosyjskich sympatii, które tylko chwilowo zachwiała interwencja wojsk państw Układu Warszawskiego w sierpniu 1968 roku.

Klęska opozycji na Węgrzech to kolejna zła wiadomość dla polskiej opozycji, a zwłaszcza dla Donalda Tuska i jego politycznych adoratorów, którzy od wielu miesięcy powołując się na węgierski przykład, starali się skłonić inne partie polityczne do zawiązania koalicji wyborczej z Platformą Obywatelską. W przeciwieństwie do Węgier, w Polsce oznaczałoby to w praktyce ich podporządkowanie byłemu Przewodniczącemu Rady Europejskiej. W dużym stopniu właśnie to, a także doświadczenia z przeszłości, doprowadziły do negatywnego przyjęcia tego pomysłu przez wszystkie (poza oczywiście PO) partie opozycyjne, chociaż różnice ideowe wydają się zdecydowanie mniejsze niż w przypadku Węgier. Jednak nie tylko to zasadniczo różni sytuację polityczną w naszych krajach.

Ordynacja wyborcza na Węgrzech jest zupełnie inna niż Polsce. Spośród 199 posłów jednoizbowego węgierskiego parlamentu, większość (106) wybierana jest w jednomandatowych okręgach wyborczych. Pozostałe mandaty (93) rozdzielane są na podstawie wyników głosowania na listy wyborcze w jednym, ogólnokrajowym okręgu wyborczym. Podział kraju na jednomandatowe okręgi wyborcze preferuje rządzącą partię – mniej wyborców w okręgach zlokalizowanych na obszarach, na których Fidesz ma wyraźną przewagę nad opozycją. Prawa wyborcze mają nie tylko węgierscy emigranci, ale też ponad milion Węgrów licznie zasiedlających kraje sąsiednie (Rumunię, Słowację, Serbię, Ukrainę), nawet jeżeli nie mają miejsca zamieszkania na Węgrzech. Zdecydowana większość z nich od lat głosuje na partię Orbana. Do tego dochodzi skomplikowany system głosów wyrównawczych, który również jest korzystny dla Fideszu – nadwyżka głosów uzyskanych w okręgach jednomandatowych zaliczana jest zwycięskiemu ugrupowaniu do listy ogólnokrajowej. W końcu opozycja ma o wiele mniejsze możliwości finansowe i medialne, ponieważ większość środków masowego przekazu znajduje się pod kontrolą władz, a zarządy państwowych firm finansują kampanię wyborczą swoich politycznych protektorów.

Większościowa ordynacja wyborcza z jedną turą głosowania wymusza na słabszych podmiotach politycznych tworzenie koalicji i wystawianie jednego wspólnego kandydata w każdym okręgu wyborczym. Dlatego opozycja węgierska musiała się zjednoczyć, aby przynajmniej w niektórych jow-ach pokonać kandydatów Fideszu. Tak też zrobiła większość polskich partii opozycyjnych w 2019 roku, dzięki czemu zdobyły niewielką większość w wyborach do Senatu. Cztery lata wcześniej kandydaci opozycyjni rywalizujący ze sobą w większości okręgów wyborczych umożliwili Zjednoczonej Prawicy zdominowanie wyższej izby polskiego parlamentu. Tyle, że ordynacja wyborcza do Sejmu jest zupełnie inna, a tworzenie jednej listy z różnych podmiotów politycznych zawsze oznacza utratę części wyborców. I nie zawsze korzyści wynikające z systemu d`Hondta są w stanie zrównoważyć poniesione straty.

Wybory na Węgrzech pokazują jeszcze jedną, dość zaskakującą, prawidłowość, która widoczna była również w 2019 roku w Polsce w trakcie wyborów do Parlamentu Europejskiego. To rażąca różnica między sondażami przedwyborczymi, a rzeczywistymi wynikami. Tak jak nikt się nie spodziewał siedmioprocentowego zwycięstwa Zjednoczonej Prawicy nad Koalicją Europejską, tak wszystkich zszokowały rozmiary zwycięstwa Fideszu. Być może jest to efekt kampanii wyborczej, której partii rządzącej o wiele łatwiej prowadzić. Wystarczy wybrać te elementy programu jednego z ugrupowań wchodzących w skład antyrządowej koalicji, które budzą największe społeczne kontrowersje i zniechęcać w ten sposób mniej zdeklarowanych wyborców opozycji do głosowania na jej wspólną listę wyborczą. A jeszcze lepiej spersonalizować atak, co od wielu miesięcy codziennie praktykują Wiadomości TVP wobec przewodniczącego PO. Skoro udało się to w przypadku lidera węgierskiej opozycji Petera Marki-Zaya – statecznego ojca siedmiorga dzieci o konserwatywnych poglądach i nieposzlakowanej przeszłości (uporczywie łączono go ze skompromitowanym byłym liderem socjalistów Ferencem Gyurcsanym), to tym łatwiej będzie to zrobić z Donaldem Tuskiem.

Prawdziwym problemem polskiej opozycji jest jednak jej wewnętrzne skłócenie i brak jasnego, wspólnego programu, który miałby być realizowany po ewentualnym zwycięstwie. Poza przekonaniem o konieczności odsunięcia PiS-u od władzy nic więcej ich nie łączy. Nie wiadomo też co, poza ogólnie deklarowanym przywróceniem praworządności, nowe władze miałyby robić. Nawet hasło przywrócenia praworządności, chociaż powszechnie akceptowane, nie zostało doprecyzowane w postaci konkretnych rozwiązań. Co stanie się nie tylko z sędziami dublerami w Trybunale Konstytucyjnym, ale też z pozostałymi członkami tego organu, który może zablokować wszelkie uchwalane ustawy? Co z setkami sędziów powoływanymi przez Prezydenta na wniosek nowej KRS? Co z wyrokami, które wydawali? Co z prokuraturą, która została w pełni podporządkowana rządzącej partii, a zwłaszcza z w pełni dyspozycyjnymi prokuratorami? Nie wszystkie partie opozycyjne poparły radykalny projekt Stowarzyszenia Iustitia, który zresztą budzi wątpliwości z punktu widzenia … praworządności. Co ze znajdującą się w zapaści służbą zdrowia? Co z upadającą edukacją? Co z pochłaniającymi niebotyczne pieniądze bez widocznych efektów siłami zbrojnymi? Co ze spółkami skarbu państwa i spółkami komunalnymi stanowiącymi dojne krowy dla krewnych królika? Co z systemem podatkowym kompletnie rozregulowanym przez kolejne nieudane reformy? Co ze stosunkami państwa z Kościołem Katolickim? Zwolennicy opozycji jak na razie muszą wybierać kota w worku.

Skoro brak pomysłu na przyszłość, stąd zastępczo toczy się dyskusja o optymalnych konfiguracjach wyborczych. Wszyscy zgadzają się, że samodzielny start wszystkich partii jest samobójstwem politycznym. Platforma mówi o jednej liście. Inne ugrupowania wolałaby dwie listy. Tylko nikt nie precyzuje, które partie miałyby się na nich znaleźć. Ani PSL, ani Polska 2050 nie chcą z PO. Platforma z kolei nie chce z Lewicą, chociaż ostatnio Donald Tusk przestał ją odsądzać od czci i wiary. Z Lewicą zresztą nie chce też PSL i Polska 2050, które na dodatek do wspólnego startu też nie są przekonane. Wszystko więc wskazuje, że opozycja dokona jednak spektakularnego politycznego samobójstwa. Pytanie czy kolejna jej porażka ma aż tak zasadnicze znaczenie? Patrząc na ostatnie sejmowe głosowania, gdy ze strachu przed narażeniem się roszczeniowej części swojego elektoratu, w pełni popierała najbardziej absurdalne pomysły partii rządzącej, a na dodatek sama zaczęła się z rządzącymi licytować w powiększaniu długu publicznego, można mieć co tego wątpliwości.

Karol Winiarski

2 kwietnia 1997 roku Zgromadzenie Narodowe uchwaliło Konstytucję III RP. Data nie była najszczęśliwsza, ponieważ zgodnie z polską tradycją ustawy zasadnicze określa się od nazwy miesięcy, w których zostały przegłosowane w parlamencie lub podpisane przez Prezydenta RP (konstytucje oktrojowane, czyli nadane przez władców, jak to było w przypadku konstytucji Księstwa Warszawskiego czy Królestwa Polskiego, nie są brane pod uwagę). Stąd mamy konstytucje: majową (uchwaloną 3 maja 1791 roku), marcową (przegłosowaną 17 marca 2021 roku), kwietniową (23 kwietnia 1935 roku – tu akurat przyjęto dzień jej podpisania przez Prezydenta Mościckiego), a nawet lipcową (uchwaloną przez Sejm Ustawodawczy 22 lipca 1952 roku, a podpisaną przez Bolesława Bieruta dzień później). W przypadku obecnej konstytucji można oczywiście było przyjąć inne daty – maj, ponieważ w tym miesiącu odbyło się zatwierdzające ją ogólnonarodowe referendum albo lipiec, gdyż po uznaniu wspomnianego referendum za ważne przez Sąd Najwyższy, nowa ustawa zasadnicza została podpisana przez Prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego. Tyle, że maj i lipiec i tak już były „zajęte”.

Droga do nowej konstytucji była długa i wyboista. Zmiany ustrojowe, które nastąpiły w 1989 roku, przyniosły dwie nowelizacje Konstytucji Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Pierwsza, w kwietniu tegoż roku, wprowadzała postanowienia podpisanej właśnie umowy okrągłostołowej reaktywując między innymi Senat i urząd Prezydenta RP. Druga, pod sam koniec roku, miała bardziej symboliczne znaczenie zmieniając nazwę państwa polskiego, nakładając orłu koronę i likwidując zapisy o przewodniej roli Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w budowaniu socjalizmu oraz sojuszu ze Związkiem Radzieckim. Od początku jednak było oczywistym, że suwerenne państwo polskie nie może mieć konstytucji uchwalonej w okresie stalinizmu. Tym bardziej, że wkrótce znaleziono oryginalny tekst jej projektu (po rosyjsku) z osobistymi poprawkami Józefa Stalina (notabene łagodzącymi najbardziej ideologiczne zapisy wprowadzone przez nadgorliwych towarzyszy w Warszawie), które oczywiście zostały w całości uwzględnione.

Przeszkodą uniemożliwiającą szybkie uchwalenie nowej konstytucji był nie w pełni demokratyczny charakter nowego polskiego parlamentu. Co prawda Senat, reaktywowany po prawie 50 latach, został wybrany w całkowicie wolnych wyborach, ale już Sejm (zwany kontaktowym) obciążony był piętnem porozumień okrągłostołowych i trudno było go uznać za organ w pełni odzwierciedlający wolę narodu (tylko 35% posłów wybranych było w wolnych wyborach). Stąd też trzeba było czekać do nowych wyborów parlamentarnych, a te miały miejsce dopiero w październiku 1991 roku. Tym razem parlament okazał się aż nadto reprezentatywny – w Sejmie znalazło się 29 ugrupowań, co było wynikiem braku progów wyborczych i przyjęcia formuły Hare`a-Niemeyera jako metody podziału mandatów. Mimo wszystko udało się uchwalić dwie ustawy konstytucyjne – 23 kwietnia 1992 roku „o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej” oraz 17 października 1992 roku „o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczpospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym” zwaną potocznie Małą Konstytucją. Można jednak przypuszczać, że gdyby próbowano znaleźć konsensus dotyczący światopoglądowych sformułowań, które dotyczyłyby np. kwestii rozdziału Kościoła od państwa, ochrony życia poczętego czy problemów lustracyjno-dekomunizacyjnych, takiej zgodności poglądów mogłoby już nie być. Tym bardziej, że przewodniczącym Komisji Konstytucyjnej mającej opracować projekt nowej ustawy zasadniczej został senator Walerian Piotrowski – jeden z autorów ustawy delegalizującej aborcję. Prace nad nową konstytucją nawet nie ruszyły z miejsca, ponieważ w maju 1993 roku po przegłosowaniu jednym głosem votum nieufności wobec rządu Hanny Suchockiej, Lech Wałęsa rozwiązał parlament.

W nowym Sejmie, wybranym dopiero we wrześniu 1993 roku, znalazło się tylko 6 ugrupowań. Była to konsekwencja nowej ordynacji wyborczej, która wprowadzała 5-procentowy próg dla partii politycznych i niepartyjnych komitetów wyborczych oraz 8-procentowy dla koalicji. W efekcie większość startujących ugrupowań, głownie centroprawicowych, znalazła się poza Sejmem. Znacznie powiększało to szanse na uchwalenie nowej konstytucji, ale stawiało pod znakiem zapytania prawo tak bardzo niereprezentatywnego parlamentu (ponad 30% wyborców nie miało w nim swoich reprezentantów) do uchwalenia ustawy zasadniczej. Z drugiej jednak strony nie było pewności, że po kolejnych wyborach sytuacja będzie inna, a na dodatek stworzyłoby to niebezpieczny precedens kwestionowania legalności każdej nowej konstytucji – zawsze ktoś przecież do Sejmu by się nie dostał. Alternatywą byłaby zmiana sposobu przygotowania projektu ustawy zasadniczej, np. poprzez powierzenie tego zadania wybieranej bez żadnych progów wyborczych konstytuancie, ale na to nie chciała się zgodzić większość partii zasiadających w nowym Sejmie – tzw. koalicja konstytucyjna złożona z Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Polskiego Stronnictwa Ludowego, Unii Demokratycznej (wkrótce Unii Wolności – po połączeniu z Kongresem Liberalno-Demokratycznym) i Unii Pracy. Przeważył argument, że uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe konstytucja i tak musi być zatwierdzona przez społeczeństwo w ogólnonarodowym referendum, a więc przeciwnicy znajdujących się w niej rozwiązań będą mieli możliwość przekonania do swoich racji większości Polaków.

Idąc na pewne ustępstwo partie sejmowe zgodziły się włączenie do prac nad nową konstytucją tzw. projektu obywatelskiego pod warunkiem jego podpisania przez co najmniej pół miliona wyborców. Pozaparlamentarne ugrupowania prawicowe nie byłyby w stanie zebrać takiej ilości podpisów, gdyby nie zaangażowanie NSZZ „Solidarność” z jej przewodniczącym Marianem Krzaklewskim. Liczący jeszcze wówczas około miliona członków związek bez problemu zorganizował akcję poparcia dla projektu obywatelskiego, co pozwoliło dołączyć go do sześciu innych zgłoszonych przez ugrupowania parlamentarne. Nie miało to większego znaczenia z punktu widzenia kształtu ustawy zasadniczej (niewiele jej zapisów znalazło się w ostatecznym tekście konstytucji), ale pozwoliło skonsolidować ugrupowania opozycyjne pod przewodnictwem Mariana Krzaklewskiego, co zaowocowało utworzeniem w 1996 roku Akcji Wyborczej „Solidarność”, która w roku następnym wygrała wybory parlamentarne.

Pracom nad nową konstytucją nie służył kalendarz wyborczy i wydarzenia polityczne. Pierwszy przewodniczący Komisji Konstytucyjnej, Aleksander Kwaśniewski, wkrótce po objęciu tego stanowiska zaangażował się w kampanię wyborczą przed wyborami prezydenckimi zakończonymi jego zwycięstwem nad Lechem Wałęsą. Włodzimierz Cimoszewicz, który objął po nim to stanowisko, rychło musiał się przenieść na fotel premiera, gdy Józef Oleksy oskarżony o współpracę z rosyjskim wywiadem, podał się do dymisji. Dopiero trzeci z kolei przewodniczący, Marek Mazurkiewicz, poprowadził prace Komisji Konstytucyjnej do szczęśliwego końca. W jej trakcie niejednokrotnie dochodziło do sporów dotyczących poszczególnych zapisów, chociaż co symptomatyczne, największe kontrowersje wzbudziła kwestia preambuły. Wydawało się nawet, że może się ona okazać przeszkodą nie do pokonania i spowoduje fiasko całego przedsięwzięcia. Na szczęście problem rozwiązała propozycja opracowana przez działacza Klubu Inteligencji Katolickiej i wieloletniego redaktora naczelnego miesięcznika Znak Stefana Wilkanowicza, a formalnie zaproponowana przez Tadeusza Mazowieckiego.

Merytoryczne zapisy nowej konstytucji dyskutowane w Komisji Konstytucyjnej nie wzbudzały większych emocji społecznych. Szerszym echem odbiło się jedynie wystąpienie Mariana Krzaklewskiego w trakcie debaty konstytucyjnej na forum parlamentu, w trakcie której nazwał wywodzących się z demokratycznej opozycji zwolenników przygotowanego już projektu nowej konstytucji targowiczanami. Ostatecznie, 2 kwietnia 1997 roku Zgromadzenie Narodowe przegłosowało nową Konstytucję większością 451 głosów przy 40 przeciw i 6 wstrzymujących. 25 maja tegoż samego roku została ona zatwierdzona w ogólnonarodowym referendum, chociaż frekwencja nie przekroczyła 43%, a ilość głosujących za (53,45%) była znacznie mniejsza niż przewidywano na podstawie przedreferendalnych sondaży. 16 lipca po stwierdzeniu ważności referendum przez Sąd Najwyższy, Aleksander Kwaśniewski podpisał tekst konstytucji, który tego samego dnia został opublikowany w Dzienniku Ustaw. Trzy miesiące później, 17 października 1997 roku, Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej weszła w życie.

Dyskusje nad obecnie obowiązującą ustawą zasadniczą z mniejszym lub większym natężeniem trwają cały czas, a opinie na jej temat są mocno rozbieżne. Co ciekawe, sporo osób zmieniło w ciągu minionego ćwierćwiecza swoje pierwotne oceny. Wielu jej ówczesnych zdeklarowanych przeciwników deklaruje się obecnie zdecydowanie po stronie obrońców – najbardziej spektakularnym przykładem jest oczywiście Lech Wałęsa. Z drugiej jednak strony, coraz częściej wypowiadają się osoby, które wyrażają narastające rozczarowanie widocznym brakiem jej skuteczności w obronie praworządności i demokratycznego ładu. Istota problemu leży jednak zupełnie gdzie indziej.

Nie ma konstytucji, która zapobiegłaby dążeniom autokratów do zmonopolizowania władzy, zwłaszcza jeżeli są oni popierani przez większość społeczeństwa. Nie inaczej jest i w Polsce. Wystarczy mieć większość w Sejmie (veto Senatu zawsze można odrzucić), sprzyjającego rządzącym Prezydenta, a konstytucja przestaje być przeszkodą na drodze do zdobycia nieograniczonej władzy. Nawet Trybunał Konstytucyjny nie jest niezbędnie konieczny, ponieważ jego wyroków można nie publikować, można je ignorować, a w ostateczności uchwalić nowe prawo w podobnym kształcie i zyskać co najmniej kilka miesięcy zanim zostaną one ponownie uznane za niekonstytucyjne. A jeśli jeszcze uda się podporządkować Trybunał Konstytucyjny, to ma się już zapewniony pełny komfort rządzenia. Na dodatek można też unieważniać wyroki europejskich trybunałów. Ale problem jest jeszcze poważniejszy.

Każda konstytucja, a nasza nie jest wyjątkiem, zawiera zapisy, które ze względu na ich ogólnikowość, można bardzo różnie interpretować. Od wielu lat stało się to często wykorzystywaną drogą zmian rzeczywistości ustrojowej bez konieczności poprawiania treści konstytucyjnych przepisów. Nowelizacja ustaw zasadniczych najczęściej nie jest sprawa prostą, a przy narastającej polaryzacji wielu społeczeństw, uzyskanie konsensusu koniecznego do przegłosowania nowych zapisów, często okazuje się niemożliwością. Jednocześnie zmiany społeczne postępują i niektóre przepisy stają się anachroniczne. W tej sytuacji najłatwiej dokonać zmiany dotychczasowej interpretacji bez ingerowania w ich treść. Zniesienie niewolnictwa w USA w XIX wieku odbyło się poprzez uchwalenie 13 poprawki do amerykańskiej Konstytucji. Sto lat później likwidacja segregacji rasowej nastąpiła poprzez kolejne wyroki Sądu Najwyższego uznające istniejące w stanach południowych przepisy za niekonstytucyjne. A przecież przez poprzednie kilkadziesiąt lat nikt ich zgodności z Konstytucją USA nie kwestionował.

Ta prosta i dość powszechnie stosowana metoda niesie jednak za sobą fundamentalne zagrożenie. Po pierwsze, zmiana wykładni może iść w różnych kierunkach i niekoniecznie odzwierciedlać poglądy większości społeczeństwa. Są one zresztą zmienne, a co gorsze mogą się okazać równie niebezpieczne dla różnego rodzaju mniejszości (narodowych, religijnych, seksualnych), jak rządy najbardziej krwawych dyktatorów. Po drugie, maleje rola parlamentu jako ciała ustrojodawczego, a rośnie władzy sądowniczej, której społeczna legitymizacja jest zdecydowanie mniejsza. Sędziów sądów konstytucyjnych nigdzie przecież nie wybiera się w wyborach powszechnych. I w końcu po trzecie, tracą na znaczeniu konstytucje jako fundamenty ustrojowe współczesnych państw. Skoro każdy zapis można zinterpretować zgodnie z aktualną potrzebą polityczną, to treść konkretnych przepisów nie ma większego znaczenia.

Trochę to zresztą przypomina sytuację tych religii, które oparte są na zapisach świętych ksiąg, powstałych przed tysiącami lat w konkretnych warunkach historycznych i społecznych. Wiele ze znajdujących się w nich nakazów i zakazów obecnie jest całkowicie anachronicznych. Tyle, że to przecież słowa przekazane przez tego czy innego boga, a więc zmienić ich nie można. Stąd nadaje się im nową interpretację, co zresztą po raz pierwszy zrobił sam Chrystus, a potem św. Paweł ze Starym Testamentem. Tylko kto współczesnym interpretatorom dał prawo nowego tłumaczenia boskim przykazań? Jak wielkie powoduje to komplikacje pokazuje chociażby przykład sprzed kilku lat, gdy pracownik IKEI odmówił powstrzymania się od homofonicznych zachowań powołując się na konkretne zapisy Starego Testamentu.

W przypadku ustaw zasadniczych pozornie nie jest tak źle. Ich treść jest jak najbardziej ludzka, a nie boska, chociaż coraz częściej okazuje się, że pewnych uregulowań nie można wprowadzić ze względu na obowiązujące konwencje. Jest to jednak droga trudna i długa. Dlatego wybierana coraz rzadziej – Konstytucja III RP doczekała się jedynie dwóch nowelizacji. O wiele prościej jest uznać, że jakiś zapis znaczy dzisiaj zupełnie co innego niż znaczył wczoraj. A to oznacza, że oświeceniowy pomysł zorganizowania życia społecznego dla dobra wszystkich na gruncie fundamentalnych zasad zawartych w konstytucji, powoli przechodzi do historii. Dom bez fundamentów długo nie postoi.

Karol Winiarski

Rok temu premier Mateusz Morawiecki triumfalnie ogłosił program, który miał zmienić Polskę – Nowy Ład nazwany później Polskim Ładem. Od początku nie ulegało wątpliwości, że zasadniczym jego celem jest przełamanie sondażowego dryfu i odzyskanie poparcia jakim Prawo i Sprawiedliwość cieszyło się w trakcie cyklu wyborczego w latach 2018-2020. Efekty realizacji tej koncepcji okazały się nawet znacznie gorsze niż wieszczyła to opozycja. Pierwszym skutkiem był konflikt w ramach Zjednoczonej Prawicy, który zakończył się wyrzuceniem z koalicji i rządu Jarosława Gowina i jego nielicznych już wówczas współpracowników. Ale prawdziwa katastrofa nastąpiła w momencie wejścia w życie nowych przepisów w początkach 2022 roku. Zderzenie z rzeczywistością często weryfikuje zbyt optymistyczne założenia, o czym właśnie boleśnie przekonuje się w Ukrainie Władimir Putin. Mateusz Morawiecki zaliczył tę lekcją kilka miesięcy temu.

Jeszcze w trakcie uchwalania ustaw podatkowych pod koniec poprzedniego roku na bieżąco je poprawiano starając się ograniczyć negatywne konsekwencje dla kolejnych grup zawodowych, a zwłaszcza dla coraz bardziej mitycznej tzw. klasy średniej. Okazało się jednak, że błędów i nieprzewidzianych skutków jest znacznie więcej, co zmusiło rząd do kolejnych zmian już w trakcie obowiązywania nowych rozwiązań – w sumie naliczono prawie tysiąc poprawek. Stanowisko stracił też minister finansów i odpowiedzialny za program jego zastępca. W końcu okazało się, że tego bubla nie da się naprawić i trzeba z niego zrezygnować. Oczywiście nikt się do tego otwarcie nie przyznaje, a więc oficjalnie mamy do czynienia z kolejną naprawczą poprawką.

Zmiana regulacji dotyczących podatków rozliczanych w cyklu rocznym, a tak jest przypadku podatków dochodowych, możliwa jest tylko pod jednym warunkiem. Żaden z podatników nie może na tym stracić. Dlatego propozycje, które mają wejść w życie od lipca przewidują kolejne znaczące obniżki podstawowej stawki podatkowej – z 17% do 12%. Dodatkowo ma zostać przywrócona możliwość wspólnego rozliczania samotnych rodziców z dziećmi, a składki zdrowotne płacone przez przedsiębiorców mają być w znacznej części odliczane od podatku. Oznacza to oczywiście pozostawienie w kieszeni podatników od kilkudziesięciu do kilkuset złotych miesięcznie. Tyle, że najwięcej skorzystają najbogatsi, co nie tylko jest sprzeczne z pierwotnymi założeniami Polskiego Ładu, ale uderza w całą filozofię rządów Prawa i Sprawiedliwości. Zasada solidarności społecznej poległa w starciu z wyborczym interesem rządzącej partii.

Zysk podatników oznacza kolejną stratę dla systemu finansów publicznych. Tym razem ma to być „tylko” 15 mld zł. Mniej więcej połowa tych środków nie wpłynie do budżetów samorządów terytorialnych, co oznacza dla nich kolejny cios, szczególnie bolesny dla dużych miast. Tam jednak najczęściej rządzi opozycja, a więc jest nadzieja na upieczenie dwóch pieczeni na jednym ogniu – zrobienia dobrze podatnikom i przerzucenia kosztów na drugą stronę politycznej barykady. Przy okazji po raz kolejny uda się wpuścić opozycję w pułapkę politycznej schizofrenii. Nietrudno bowiem przewidzieć, że większość jej liderów będzie za, a nawet przeciw.

Problemu z poparciem kolejnej podatkowej rewolucji nie będą mieli Konfederaci, którzy najchętniej zlikwidowaliby wszystkie podatki, a także Jarosław Gowin, który już wypowiedział się entuzjastycznie na ten temat. Większą ekwilibrystykę będą musiały wykonać pozostałe ugrupowania. Dla Lewicy problemem będzie kwestia sprawiedliwości społecznej – zmiana spowoduje wzrost rozwarstwienia społecznego. Ale przecież trudno w Polsce nie zagłosować za obniżką podatków. Koalicja Obywatelska znajdzie się między młotem (wyborcy), a kowadłem (wściekli samorządowcy). Ale przecież to elektorat zadecyduje o tym kto będzie rządził po następnych wyborach. Podobnie będzie w przypadku Polskiego Stronnictwa Ludowego, chociaż w ich przypadku dylemat będzie mniejszy – udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych nie stanowią zbyt dużej części dochodów gmin wiejskich i niewielkich gmin miejsko-wiejskich, a tam mieszka większość elektoratu tej partii. Co do Polski 2050 to pewnie chciałaby się ona odróżnić od pozostałych ugrupowań (zwłaszcza KO), ale strach przed niezadowoleniem wyborców pewnie okaże się silniejszy. Gdyby jednak nawet liderzy poszczególnych ugrupowań starali się zachować bardziej odpowiedzialnie, mogliby doprowadzić do buntu w swoich ugrupowaniach. W końcu wśród największych beneficjentów proponowanych rozwiązań będą sami posłowie i senatorzy.

Nowy pomysł zrobienia wszystkim dobrze zbiegł się propozycją wyłączenia wydatków na obronę z konstytucyjnych ograniczeń zadłużania (60% PKB) i tak już zresztą obchodzonych różnymi sposobami (zaczęła Platforma Obywatelska Funduszem Drogowym, twórczo rozwinęło ten pomysł Prawo i Sprawiedliwość w okresie pandemii). Pomijając już nawet fakt, że straty jakie ponoszą Rosjanie od Ukraińców na wiele lat uniemożliwią im prowadzenie jakiejkolwiek poważnej operacji wojsk lądowych, a trauma upadłej wiary w potęgę rosyjskiej armii będzie trwała jeszcze dłużej, to powstaje pytanie dlaczego właśnie obrona ma być traktowana inaczej niż inne wydatki budżetowe. W ciągu ostatnich dwóch lat zmarło w Polsce milion osób – o 200 tys. więcej niż wynikałoby to z uwarunkowań demograficznych (tylko około połowę z tych zgonów spowodowała bezpośrednio pandemia). To znacznie więcej niż mogłaby spowodować nawet wielomiesięczna wojna prowadzona środkami konwencjonalnymi. A i tak w Polsce już wcześniej umierało wielu ludzi, którzy mogli dalej żyć, gdyby wydatki na ochronę zdrowia nie były jednymi z najniższych w Europie. Dlaczego więc tej bezpośredniej ochrony życia ludzkiego nie wyłączymy z ograniczeń zadłużeniowych. A może powinniśmy tak potraktować oświatę, która pogrąża się w zapaści w tempie niespotykanym w dziejach III RP. To przecież ta sfera naszego życia zadecyduje o cywilizacyjnym rozwoju Polski w najbliższych dziesięcioleciach. A może takimi preferencjami obejmiemy wydatki na naukę, w której od lat znajdujemy się w ogonie państw europejskich. Bez jej rozwoju nigdy nie dogonimy najbardziej rozwiniętych państw świata. Ale gdzie tam. Będziemy się zbroili, ponieważ komuś się ubzdurało, że pokiereszowana armia rosyjska za chwilę ruszy z pancernym impetem na członka najpotężniejszego sojuszu militarnego współczesnego świata.

Od wielu lat tkwimy w populistycznej pułapce, która powoli doprowadza nasze państwo do spirali finansowej katastrofy. W latach 90-tych starano się zachować stabilność finansową i ograniczać szybkość zadłużania państwa, mimo bardzo trudnej sytuacji ekonomicznej w okresie transformacji gospodarczej. Pierwsza dekada nowego wieku przyniosła realizację neoliberalnego dogmatu obniżania podatków, za którymi najczęściej nie szły oszczędności w wydatkach publicznych (wyjątkiem był tzw. plan Hausera w końcówce rządów SLD). Paradoksalnie najdalej w tym kierunku posunął się Jarosław Kaczyński ulegając sile przekonywania Zyty Gilowskiej, chociaż wygrywał wybory pod hasłami walki Polski socjalnej z Polską liberalną. Wydawało się, że światowy kryzys gospodarczy zapoczątkowany w 2008 roku zmieni sposób myślenia o systemie finansów publicznych. Tuskowa idea taniego państwa zakładała minimalizację wydatków publicznych, ale też dążenie do ograniczenia deficytu budżetowego. Tyle, że nieudolność Jacka Rostowskiego spowodowała, że przez większość okresu jego rządów pozostawało to marzeniem ściętej głowy – stąd gwałtowny wzrost zadłużenia państwa, któremu nie były w stanie zapobiec nawet manipulacje przy OFE.

Radykalna zmiana nastąpiła po zmianie władzy. Nauczony wcześniejszymi doświadczeniami (porażką w wyborach w 2007 roku) Jarosław Kaczyński uznał, że najlepiej kupić wyborców ich własnymi pieniędzmi. Ogromne transfery socjalne, które początkowo nie powodowały zwiększania zadłużania państwa (światowa koniunktura, uszczelnienie systemu podatkowego, konsumpcja zapasów wypracowanych przez poprzedników), zapewniły kolejne sukcesy wyborcze i ugruntowały przekonanie o słuszności obranej drogi. Wszystko jednak zmieniła pandemia i spadek poparcia dla rządzącej partii. Żeby utrzymać władzę należało znowu dorzucić do populistycznego pieca i oprócz wykorzystywania społecznych lęków przed ciapatymi, pedałami i eurokratami, dać ludziom kasę. Najlepiej wszystkim. Albo prawie wszystkim. Z tego właśnie sposobu rozumowania zrodził się Polski Ład i jego obecna radykalna wersja.

Być może kolejne wybory ponownie zakończą się zwycięstwem Zjednoczonej Prawicy. Być może nawet przez następnych kilka lat da się pudrować coraz bardziej cuchnący stan naszych finansów publicznych. Być może nawet ostateczna zapaść służby zdrowia i edukacji nie od razu osłabi poparcie dla rządzących. Ale w końcu okaże się, że król jest nagi. Tyle, że wtedy naprawa systemu finansów publicznych będzie nas kosztowała o wiele więcej niż gdyby zmiana szaleńczej polityki nastąpiła teraz. Co gorsza, niewiele się zmieni jeżeli za rok władzę przejmie opozycja. Wewnętrzna rywalizacja tworzących ja ugrupowań i nieustający strach przed powrotem Kaczyńskiego do władzy, uniemożliwią podjęcie jakichkolwiek poważniejszych działań sanacyjnych. Zawsze przecież, w perspektywie miesięcy czy lat, będą jakieś wybory. A elektorat chce więcej i więcej. Zwłaszcza przy szalejącej inflacji. Spirala populizmu się nakręca.

Karol Winiarski

Życie polega na przemijaniu. Tej nienaruszalnej prawdzie staramy się zaprzeczyć przez pielęgnowanie Pamięci o Zmarłych. Czym innym jest, jak nie powtórnym skazaniem na niepamięć, porzucenie ciążącego na nas, wszystkich żyjących, obowiązku?

Historia dawnego Cmentarza Starokatolickiego Kościoła Mariawitów (ówczesna ulica Daleka, obecnie Plonów) wiąże się z rozwojem Parafii, przy czym jego powstanie datuje się na okres wcześniejszy, niż wybudowanie istniejącego po dziś dzień Kościoła przy ulicy Rybnej. Siedziba Parafii powstała na Wygwizdowie dopiero około roku 1913, a pierwszych pochówków dokonywano w 1906 roku. Na przestrzeni lat Cmentarz zaczął popadać w ruinę, co wynikało z postępującego spadku liczby Wiernych, a tym samym pogarszającej się sytuacji finansowej Parafii. Ostatnie pochówki miały miejsce w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Chociaż w 1997 roku bramę oraz mur okalający Cmentarz wyremontowano, Nekropolia pozostawała zamknięta. Po dokonaniu ekshumacji terenu Cmentarza nie zabezpieczono należycie – doły grzebalne nie zostały zasypane, a mur wraz z bramą przez lata były dewastowane. Ekspansja działającej w bezpośrednim sąsiedztwie Firmy z branży transportowej skutecznie przyczyniła się do zdegradowania, już i tak skromnych, pozostałości Cmentarza.

W niedalekiej odległości, na terenie obecnego parku Tysiąclecia (skrzyżowanie ulic Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Podjazdowej), istniał do przełomu wieków XIX i XX Cmentarz epidemiczny. Założony na obszarze objętym wówczas działalnością wydobywczą, wraz z przeprowadzoną niedawno gruntowną rewitalizacją zielonej enklawy Milowic, jako jedna z nielicznych dawnych Nekropolii dzisiejszego Sosnowca doczekała się przywrócenia godnego miejsca w zbiorowej pamięci Mieszkańców.

Na Dębowej Górze – na wschód od Cmentarza Komunalnego przy ulicy Wojska Polskiego i na południe od zespołu osadników – znajduje się zarastający zbiornik, nazywany przez Mieszkańców Podsypą. Geneza akwenu wiąże się z eksploatacją pól piaskowych na potrzeby górnictwa węgla kamiennego, datowaną na okres międzywojenny. W latach osiemdziesiątych XX stulecia jego wody zalały nieużytkowane wyrobiska. W bliskim sąsiedztwie Podsypy istniał w XIX wieku bardzo mały Cmentarz choleryczny. Obecnie zidentyfikowanie Nekropolii jest praktycznie niemożliwe.

Na Zagórzu, u zbiegu obecnych ulic Teofila Lenartowicza i Karola Szymanowskiego, znajdował się w wieku XIX kolejny Cmentarz choleryczny. Zajmował on działkę przylegającą od wschodu do parceli zabudowanej parterowym domem. Przy ogrodzeniu posesji, od strony nieużytków, jeszcze przed kilkoma laty stał krzyż wykonany ze stali, pomalowany na czarno.

Mniej więcej w tym samym czasie funkcjonował na obszarze Modrzejowa Cmentarz o podobnym charakterze. Zlokalizowany był on na północ od zabudowań, nieopodal Czarnej Przemszy. Obecnie jego ślady odnaleźć można wyłącznie na planach z epoki.

W rejonie dzisiejszej ulicy Sikorek – według relacji okolicznych Mieszkańców, pamiętających jeszcze pozostałości nagrobków oraz pomników w pobliżu nasypu ulicy Czerpakowej – do połowy ubiegłego wieku istniał Cmentarz epidemiczny. Obecnie próżno szukać po nim, podobnie jak w przypadku Nekropolii modrzejowskiej, innych niż historiograficznych doniesień.

Ślad obecności Żydów pozostaje trwale zaznaczony w codzienności Miasta oraz Regionu. Obok wspaniałych przykładów zachowania Dziedzictwa Ofiar II Wojny Światowej, jesteśmy świadkami postępującego – i najpewniej nieodwracalnego – procesu jego niszczenia. Założony z końcem czwartej dekady XX wieku Kirkut przy północnym krańcu obecnej ulicy Stalowej, a wówczas Francuskiej, pełnił swą funkcję krótko, bowiem do czasu likwidacji Getta. Jego ufundowanie, o które zabiegano już w latach dwudziestych, związane było z zapełnieniem Cmentarza przy ulicy Książęcej (Gospodarczej). Jak wynika z przeprowadzonych w latach sześćdziesiątych prac inwentarzowych, Kirkut bardzo szybko popadał w ruinę. Do naszych czasów przetrwało, w różnym stanie zachowania, kilkanaście nagrobków, rozrzuconych na znacznym obszarze, pozbawionym ochrony.

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak
Warszawa, 27 III 2022