Zawsze gdy wybucha wojna, pojawia się pytanie – kto wygra? Aspekty militarne rozstrzygają się na polach bitew. Kwestie polityczne określają traktaty pokojowe. Ale skutki wojny trwają latami, a nawet dłużej. I wtedy często okazuje się, że przegranymi są prawie wszyscy uczestnicy konfliktu. Prawie, ponieważ zawsze są też tacy, który okazują się beneficjentami wojen. W trakcie amerykańskiej agresji na Irak obrońcy decyzji podjętej przez Prezydenta George`a W. Busha twierdzili, że nie chodziło o korzyści finansowe, ponieważ USA poniosły koszty idące w biliony dolarów. Rzeczywiście, z punktu widzenia amerykańskich podatników wojna nie miała żadnego racjonalnego uzasadnienia. Ale jednocześnie krytycy tej bezprawnej z punktu widzenia prawa międzynarodowego agresji odpowiadali, że kto inny płacił za wojnę, a kto inny na niej zarabiał.

Nie inaczej jest i w przypadku konfliktu rosyjsko-ukraińskiego. W perspektywie długofalowej wielkim przegranym wojny będzie Rosja. Władimir Putin nie zrealizował zasadniczego celu „operacji specjalnej” czyli obalenia Wołodymira Żeleńskiego i zainstalowania nowych prorosyjskich władz w Kijowie. Wbrew opiniom wielu polskich polityków i „ekspertów”, a nawet byłych wojskowych (z gen. Skrzypczakiem na czele), wynik starcia nie jest jeszcze ostatecznie przesądzony. Mimo, że Ukraina broni się o wiele skuteczniej niż przewidywano, inicjatywa strategiczna w dalszym ciągu znajduje się po stronie rosyjskiej. Agresorzy w dalszym ciągu posuwają się do przodu, chociaż spektakularnych sukcesów nie odnoszą. Zdobyli też pełną przewagę w powietrzu, którą wykorzystują do atakowania celów położonych w głębi ukraińskiego państwa. Biorąc pod uwagę rezerwy i zasoby obydwu państw, długotrwała i wyniszczająca wojna może się zakończyć przynajmniej częściowym sukcesem strony rosyjskiej. Jednak niezależnie od tego jaki będzie ostateczny wynik wojny, politycznie Ukraina jest dla Rosji stracona na wiele lat. A może nawet już na zawsze.

Rosja na własne życzenie wyłączyła się z kręgu cywilizowanych państw i stała się pariasem Europy. Politycznym i gospodarczym. Całkowita izolacja na arenie międzynarodowej ostatecznie wyeliminuje największe państwo świata z grona państw współdecydujących o losach naszej planety. Nałożone na Rosję sankcje cofną ją w rozwoju o dziesięciolecia, a przede wszystkim na wiele lat zahamują rozwój cywilizacyjny. Nawet, gdyby w perspektywie kilku lat zostały one ograniczone, to Rosja straciła wiarygodność jako odpowiedzialny partner handlowy. Znacząco też osłabnie jej główny atut eksportowy – możliwość sprzedaży surowców energetycznych. Mało prawdopodobna jest całkowita rezygnacja krajów europejskich z importu ropy, gazu czy nawet węgla z Rosji, ale stopniowo uzależnienie od nich będzie ograniczane. Gdyby nawet w perspektywie kilkunastu lat poputinowska Rosja wróciłaby do cywilizowanego świata, to transformacja energetyczna radykalnie ograniczy udział paliw nieodnawialnych w produkcji energii. Pozostanie Rosji eksport produktów rolniczych, co może nie wystarczyć do zrównoważenia bilansu handlu międzynarodowego.

Najbardziej oczywiście stracą sami Rosjanie i to ze wszystkich warstw tego niesłychanie zróżnicowanego ekonomicznie społeczeństwa. Trwająca od lat stagnacja gospodarcza przekształci się w wieloletnią recesję, a poziom życia przeciętnego Rosjanina powróci być może nawet do epoki przedputinowskiej. Rosję czeka też głęboka zapaść demograficzna. Wojna, w której giną tysiące młodych Rosjan, z pewnością nie jest czynnikiem pronatalistycznym, ale nie to zadecyduje o demograficznej zapaści tego państwa. Już teraz setki tysięcy Rosjan starają się wyemigrować, a im bardziej pogarszać się będą warunki życia, tym chętnych do poszukiwania lepszego życia będzie przybywać.

Wszystkie te konsekwencje będą oczywiście miały miejsce przy założeniu, że Władimir Putin utrzyma się u władzy, a państwa zachodnie będą konsekwentne w utrzymywaniu nałożonych sankcji. O ile ten pierwszy warunek jest raczej pewny, ponieważ nie widać osób lub sił, które mogłyby pozbawić rosyjskiego autokratę władzy, to drugie założenie nie jest już takie pewne. Powszechne oburzenie z powodu rosyjskiej agresji i ofiary wśród ludności cywilnej wywołują powszechne oburzenie opinii większości państw, chociaż ilość osób biorących udział w protestach nie jest porażająca. Ale gdy tylko zakończą się działania wojenne, nastroje zaczną się stopniowo zmieniać. Ukraina to odległy, mało znany kraj (tak jak dla nas Jemen, Syria, Afganistan czy Erytrea, gdzie giną i są prześladowani ludzie, co nie wzbudza w Polakach większej empatii), a koszty sankcji ponoszą nie tylko Rosjanie, ale też mieszkańcy krajów, które je wprowadzają. W państwach demokratycznych politycy rozliczani są głównie z ekonomicznych efektów ich rządów (a w zasadzie z istniejącej sytuacji gospodarczej, która rzadko wynika z bezpośrednich działań aktualnych władz), a te z powodu wysokich cen paliw i żywności z pewnością będą się pogarszały. Czy wtedy narastająca presja opinii publicznej nie zmusi rządzących do stopniowego łagodzenia nałożonych na Rosję sankcji?

Największym przegranym będzie oczywiście Ukraina. Odbudowa zniszczeń wojennych będzie trwała lata i pochłonie ogromne środki, na które tego niezbyt bogatego kraju może być po prostu nie stać. Jeżeli Ukraina zachowa niezależność, co z każdym dniem staje się coraz bardziej prawdopodobne, to być może przynajmniej częściowo koszty odbudowy mogą zostać pokryte dzięki pomocy międzynarodowej. Trudno jednak powiedzieć czy przeżywające problemy gospodarcze bogate państwa Zachodu będą skłonne w pełni sfinansować odbudowę naddnieprzańskiego kraju. Oczywiście, gdyby Putinowi udało się jednak zainstalować jakiś marionetkowy rząd, to żadnej pomocy, może poza humanitarną, nie będzie.

Pogłębią się też na Ukrainie problemy demograficzne. Straty wojenne są oczywiście najbardziej bolesne, ale nie będą z tego punktu widzenia najważniejsze. Z milionów ukraińskich uchodźców wielu pozostanie poza granicami swojej Ojczyzny. Część nie będzie miała do czego wracać, wielu będzie się obawiało powtórnej agresji, a inni wybiorą po prostu lepsze życie. Być może częściowo będą wspomagali swoje pozostałe w Ukrainie rodziny, ale utrata tak wielu młodych ludzi będzie miała negatywne konsekwencje dla rozwoju tego kraju.

Paradoksalnie jednak najgorszą konsekwencją wojny dla Ukraińców może być głęboki konflikt wewnętrzny. Agresja rosyjska i bohaterska postawa Prezydenta Wołodymyra Zełeńskiego zjednoczyła Ukraińców i odsunęła na bok dotychczasowe podziały. Nie będzie to jednak trwało wiecznie, a kluczowym momentem może się okazać zawarcie porozumienia (pokojowego lub tylko rozejmowego) z Rosją. Ukraińcy bronią się bardzo dzielnie i być może są w stanie zatrzymać Rosjan, ale mało prawdopodobne będzie wyparcie z agresora z zajętych przez niego terenów. A już zupełnie nierealne jest odzyskanie kontroli nad całością Donbasu i Krymem. Po niepowodzeniach pierwszych tygodni wojny, żądania Putina wobec Ukrainy zostały mocno ograniczone, ale neutralizacja czyli rezygnacja z przystąpienia do NATO (a może również UE), uznanie aneksji Krymu i niepodległości pseudorepublik donieckiej i ługańskiej, raczej nie ulegną zmianie, ponieważ byłaby to kompromitacja rosyjskiego przywódcy w oczach własnego narodu. A na to Putin pozwolić sobie nie może. Wołodymyr Zełeński zdaje sobie z tego sprawę i jest gotów zgodzić się na warunki, na które przed wybuchem wojny zgodzić się nie chciał, chociaż ostateczna rezygnacja z Krymu i Donbasu nie wydaje się możliwa. Oczywiście zmiana sytuacji na froncie może skłonić władze ukraińskie do dalej idących ustępstw, ale wówczas Putin z pewnością zażądałby więcej – np. korytarza łączącego Rosję z Krymem, którego opanowania jest już bardzo bliski. Czy jakiekolwiek ustępstwa będą jednak do zaakceptowania przez walczących Ukraińców? Czy zrozumieją, że dalsze przelewanie krwi będzie zbyt dużą ceną za wątpliwe korzyści jakie może przynieść dalszy opór? Wydaje się to bardzo wątpliwe, a jakiekolwiek ustępstwa wobec agresora mogą zostać uznane za zdradę i trwale podzielić ukraińskie społeczeństwo.

Przegranymi w konflikcie będą również państwa nieuczestniczące w konflikcie – niezależnie od tego czy wspierają Ukrainę, czy też zachowują neutralne stanowisko. Pierwsze konsekwencje w postaci ogromnego wzrostu cen surowców energetycznych (ale też niklu, aluminium czy palladu) już widać. Za chwilę odczujemy wzrost cen żywności, ponieważ Rosja i Ukraina są poważnymi dostarczycielami zboża i innych płodów rolnych na europejski rynek. O ile dla mieszkańców bogatszych państw naszego kontynentu może to nie być tak bardzo zauważalne (udział zakupów żywności stanowi zwykle kilkunastoprocentowy udział we wszystkich wydatkach – w Polsce mniej więcej ¼), o tyle w krajach biedniejszych może to doprowadzić do o wiele poważniejszych konsekwencji. To właśnie wzrost cen żywności będący głównie efektem spekulacyjnych zakupów zboża przez instytucje finansowe (efekt tzw. luzowania ilościowego) doprowadził ponad dekadę temu do Arabskiej Wiosny.

Jedność państw członkowskich NATO i UE, która pozornie wzmocniła się w ostatnich tygodniach, oparta jest na bardzo kruchych podstawach. Widać to było już chociażby w kontekście ewentualnych sankcji na handel ropą i gazem z Rosją. Państwa mniej uzależnione od dostaw rosyjskich surowców chętnie temu pomysłowi przyklasnęły, ale już te pozyskujące z Rosji około połowy dostaw tych surowców i nie mogące w krótkim czasie znaleźć alternatywnych źródeł, były i są temu zdecydowanie przeciwne. Różnice stanowisk widoczne też były w kwestii dozbrojenia Ukraińców. Co prawda po agresji rosyjskiej nawet Niemcy zmienili swoje skrajnie pacyfistyczne stanowisko, ale już przepychanki związane z dostarczeniem Mig-ów 29 pokazały, że nawet determinacja USA ma swoje granice, a naczelną zasadą NATO jest unikanie ewentualnego sprowokowania Putina do odwetu. Tak jakby potrzebował on do tego jakiegoś pretekstu. Jeśli uzna, że przyniesie mu to korzyści, to wymyśli prześladowanie Czukczów w Czeladzi jako powód do agresji. Jeśli natomiast będzie się obawiał konsekwencji swoich działań, to nawet zbombardowanie Kremla nie skłoni go do adekwatnej odpowiedzi.

Kto w takim razie skorzysta na wojnie? Z pewnością państwa mające zasoby surowców energetycznych i nadwyżki żywnościowe. Bardzo na to liczą główni do niedawna wrogowie USA (przynajmniej za prezydentury Donalda Trumpa) czyli Wenezuela i Iran. Ale nawet kraje, które nie zamierzają powiększać produkcji (Arabia Saudyjska i Zjednoczone Emiraty Arabskie odmówiły prośbie Amerykanów w tej sprawie), powiększą swoje eksportowe zyski. Nie będą to jednak jedyni beneficjenci ludzkiej tragedii rozgrywającej się w Ukrainie. Nawet w państwach bezpośrednio lub pośrednio zaangażowanych w wojnie będą bowiem tacy, których konta bankowe powiększą się o kolejne miliardy. To oczywiście producenci broni i innego wyposażenia przeznaczonego dla wojska. Dla nich nadchodzą złote żniwa, a im więcej sprzętu ulegnie zniszczeniu i im więcej krwi zostanie przelane, tym więcej na tym zarobią. Dopóki trwa wojna dostawy nowej broni są koniecznością. Po jej zakończeniu trzeba będzie uzupełnić poniesione straty. Przerażeni sąsiedzi Rosji zwielokrotnią swoje militarne wydatki. W tej kwestii nic się nie zmieniło od setek lat. I nic się nie zmieni.

Karol Winiarski

Odwoływanie się do znanych wydarzeń lub postaci z przeszłości jest czymś powszechnie praktykowanym. To dość naturalne, że ludzie starają się zobrazować stan obecny poprzez porównywanie z czymś dobrze im znanym (a przynajmniej z czymś co za takowe uchodzi). Bardzo często prowadzi to na manowce, ponieważ okoliczności różnych wydarzeń, nie mówiąc o ich bohaterach, są niekiedy bardzo odmienne. Nie znaczy to jednak, że wszelkie analogie i paralele nie są uprawnione. Tak jest również w przypadku obecnej wojny na Ukrainie. Nie chodzi jednak o proste przyrównywanie Putina do Hitlera. O wiele sensowniejsze jest natomiast analizowanie podobieństw między społeczeństwem niemieckim okresu dwudziestolecia międzywojennego a rosyjskim po rozpadzie Związku Radzieckiego oraz motywacji, którymi kierowali się obydwaj dyktatorzy.

Cesarstwo Niemieckie nie dość, że poniosło porażkę w I wojnie światowej, to zostało obciążone wyłączną odpowiedzialnością za wybuch wojny. Traktat wersalski pozbawiający Niemcy około 10% terytorium oraz ogromne reparacje wojenne, które musiały wypłacać, wywołały u Niemców szok i niedowierzanie. W momencie zakończenia działań wojennych 11 listopada 1918 roku wojska niemieckie w dalszym ciągu okupowały znaczącą część Belgii i skrawki terytorium francuskiego, a na Wschodzie kontrolowały wszystkie nierosyjskie obszary – Ukrainę, Białoruś, Litwę, Łotwę, Estonię oraz ziemie polskie. Trudno więc było im się pogodzić z tak surowymi warunkami narzuconego im (delegacja niemiecka nie została dopuszczona do obrad konferencji wersalskiej) traktatu pokojowego. Stąd próba zrzucenia odpowiedzialności na rewolucjonistów, którzy zadali cios w plecy niezwyciężonej armii cesarskiej, co zresztą do końca nie było takie bezpodstawne – wojny Niemcy wygrać już nie mogli, ale uporczywa obrona na własnym terytorium być może zmusiłaby aliantów do podjęcia rokowań i zawarcia kompromisowego traktatu pokojowego. Z drugiej jednak strony to społeczeństwo niemieckie zmęczone przeciągającą się wojną nie chciało jej kontynuacji, o czym po kilku latach bardzo chciało zapomnieć, a prośbę o rozpoczęcie negocjacji dotyczących zawieszenia broni wystosowało do rządu dowództwo armii cesarskiej, do czego później w ogóle nie chciało się przyznać.

W powstałej po upadku Cesarstwa Niemieckiego Republice Weimarskiej wszystkie siły polityczne kontestowały porządek wersalski, a zwłaszcza granice z Polską i Czechosłowacją. Niemiecki rewizjonizm miał różne odcienie i nasilenie, ale w skrajnie podzielonym państwie niemieckim sprawa odzyskania utraconych na wschodzie terytoriów była jednym z nielicznych elementów łączących komunistów, nazistów, chadeków, liberałów, konserwatystów, a nawet socjaldemokratów. W okresie międzywojennym Niemiec najpierw był Niemcem, a dopiero potem reprezentantów jednego z nurtów ideologicznych.

Bardzo podobna sytuacja ma miejsce od trzydziestu lat we współczesnej Rosji. W okresie zimnej wojny świat był bipolarny – USA i ZSRR walczyły o zdobycie dominacji na naszej planecie. W latach 60-tych wydawało się nawet, ze szala zwycięstwa przechyla się na stronę bloku komunistycznego. Rewolucja kubańska, wojna w Indochinach, dekolonizacja Afryki czy pierwsze wyprawy w kosmos dawały Moskwie nadzieję, że wkrótce kapitalistyczny Zachód będzie musiał uznać wyższość sowieckiego imperium. Jeszcze w latach 70-tych, gdy mankamenty gospodarki centralnie sterowanej zaczęły być coraz bardziej widoczne, kryzys naftowy po wojnie Jom Kippur na tyle osłabił państwa kapitalistyczne, że ich rosnąca technologiczna przewaga nie była dla wszystkich widoczna. Zmiany przyniosły lata 80-te, gdy gospodarki krajów komunistycznych zaczynały pogrążać się w coraz większym kryzysie, a neoliberalne impulsy ponownie rozpędziły rozwój ekonomiczny państw stawiających na wolny rynek. Komunizm po prostu zbankrutował.

To, że upadek Związku Radzieckiego nie nastąpił w wyniku klęski militarnej i nie był nawet wynikiem nagłego załamania, wpłynął w decydujący sposób na jego postrzeganie przez Rosjan, którzy nie byli w stanie zrozumieć dlaczego potężne imperium zniknęło w ciągu kilku lat z mapy świata. Dlatego też całą winą obciążyli Michaiła Gorbaczowa, którego reformy wbrew jego planom doprowadziły do przyspieszenia dezintegracji politycznej i ekonomicznej sowieckiego imperium. Wielkość tej niedocenianej w naszej części Europy postaci – szczególnie widoczna obecnie – polegała na tym, że nie próbował siłą utrzymywać upadającego mocarstwa. Putin, ale też przygniatająca większość Rosjan, nigdy mu tego nie wybaczyła.

Frustrację Rosjan z powodu tak szybkiego i niespodziewanego rozpadu imperium pogłębiły następne lata. Zamiast spodziewanej pomocy Zachodu i swego rodzaju nagrody za zakończenie zimnej wojny, Rosja stała się miejscem żywiołowej i często brutalnej transformacji gospodarczej, która cofnęła Rosjan dziesiątki lat w rozwoju. To, że był to najczęściej skutek decyzji nowych władz rosyjskich, a nie narzuconych z zewnątrz rozwiązań, nie ma większego znaczenia – dla Rosjan to efekt działań zdradzieckiego Zachodu. Nie da się już tego powiedzieć o politycznych decyzjach, które w ciągu ostatnich trzydziestu lat zapadały w Waszyngtonie. Przyjmowanie kolejnych państw (w tym byłych radzieckich republik) do NATO z naszej perspektywy były umacnianiem bezpieczeństwa i stabilizacji Europy Środkowo-Wschodniej. Dla Rosjan był to przejaw ekspansji Zachodu, którego celem było okrążenie Rosji i całkowite jej podporządkowanie amerykańskim interesom. Każde wydarzenia można różnie interpretować. Większość osób przyjmuje wyjaśnienia odpowiadające ich przekonaniom. Wierzą w to, w co chcą wierzyć. Propaganda może jedynie je umocnić.

Nie wiemy na ile poglądy społeczeństwa niemieckiego i rosyjskiego wpłynęły na stan umysłu Hitlera i Putina. Z pewnością jednak umożliwiły im realizację takiej, a nie innej polityki. Nawet bowiem w systemach autorytarnych i totalitarnych władza musi się liczyć z opinią obywateli, nawet jeżeli nie jest ona wyrażana poprzez wybrane w wolnych wyborach instytucje. Tu akurat pomiędzy oboma dyktatorami występują pewne różnice. Hitler doszedł do władzy dzięki swojej wieloletniej aktywności politycznej, ale nigdy w wolnych wyborach nie uzyskał poparcia większości niemieckich wyborców – co nie znaczy, że sukcesy gospodarcze, polityczne, a w końcu i militarne lat następnych, nie zapewniły mu powszechnej akceptacji. Putin został Prezydentem Rosji dość przypadkowo. Gdyby Borys Jelcyn wybrał na swojego następcę kogoś innego, historia świata mogła potoczyć się inaczej. Potem jednak utrwalenie i umocnienie władzy było już wynikiem jego politycznego sprytu i doświadczenia zdobytego w KGB. Każde kolejne wybory coraz mniej wspólnego miały z demokracją, ale raczej nie ulega wątpliwości, że Putin cieszył się (i niestety cieszy nadal) poparciem zdecydowanej większości społeczeństwa. A każde kolejne zdobycze terytorialne, podobnie jak w przypadku Hitlera, to poparcie umacniało.

Wyraźne podobieństwa pomiędzy III Rzeszą a Federacją Rosyjską występują w uzasadnieniu dążeń do zmiany politycznej mapy Europy. Po pierwszej wojnie światowej, głównie w wyniku presji amerykańskiej, ale też konieczności uregulowania problemu terenów pozostałych po rozpadzie imperium austro-węgierskiego, pojawiła się idea samostanowienia narodów. Pozornie prosta i sprawiedliwa zasada w praktyce sprawiła i (dalej sprawia) poważne problemy. Rzadko się bowiem zdarza, żeby można było bezproblemowo wytyczyć granicę między różnymi etnicznymi społecznościami, a nawet gdy jest to możliwe, to często trudno ją pogodzić z historycznymi uwarunkowaniami – dawne kolebki narodów są obecnie zamieszkiwane przez większościowe grupy ludności, która napłynęła na te obszary w następnych wiekach. Dochodzą do tego względy gospodarcze i polityczne. W efekcie nigdy zapadające decyzje nie będą akceptowane przez wszystkich, a plebiscyty zamiast rozwiązać problem, pogłębiały najczęściej konflikty między zamieszkującymi w pokoju przez dziesięciolecia lokalnymi społecznościami.

Stosując zasadę samostanowienia narodów Niemcy pozbawione zostały ziem, które od wielu lat znajdowały się w granicach różnych państw niemieckich (najczęściej Prus). Jednocześnie jednak podobnych kryteriów nie zastosowano w drugą stronę. Zignorowano stanowisko nowego austriackiego parlamentu, który zadeklarował wolę przyłączenia do Niemiec. Granice Czechosłowacji zostały wytyczone zgodnie z ich historycznym przebiegiem, co pozostawiało poza granicami Niemiec kilka milionów ich rodaków, najczęściej zamieszkujących w sposób zwarty przygraniczne terytoria. Wyłączono z obszaru nowych Niemiec także Gdańsk, chociaż nie było wątpliwości co do narodowości przytłaczającej większości mieszkańców tego miasta. O ile władze Republiki Weimarskiej niezbyt skutecznie próbowały podważać ustalenia traktatu wersalskiego zgłaszając postulaty przywrócenia poprzednich granic (głównie kosztem Polski), o tyle Hitler poszedł inna drogą. Jego żądania włączenia do III Rzeszy terenów zamieszkiwanych w większości przez Niemców zyskiwały o wiele większe zrozumienie. Z perspektywy lat wiemy, że było to jedynie przygotowanie do przyszłej ekspansji. Ale wiemy to dziś. Przynajmniej do 1939 roku nie było to wcale takie oczywiste. Dlatego traktat monachijski cieszył się powszechnym poparciem światowej opinii publicznej.

Nie inaczej postępował Putin starając się wykorzystywać fakt, że poza granicami Rosji pozostały miliony Rosjan – najczęściej potomków osób migrujących na te tereny w czasach carskich i sowieckich. Część konfliktów odziedziczył zresztą po swoim poprzedniku – Osetia Południowa i Abchazja wypowiedziały posłuszeństwo władzom gruzińskim jeszcze w początkach lat 90-tych. Podobnie było z Nadniestrzem, które odłączyło się od Mołdawii po krótkiej wojnie. To nie Putin podjął decyzje o wsparciu tych separatystycznych ruchów, a jego poprzednik Borys Jelcyn. Oczywiście nowy rosyjski Prezydent nie miał zamiaru zakończyć tych sporów, ponieważ stanowiły doskonałe narzędzie ingerencji w wewnętrzne sprawy sąsiednich państw, o ile te wykazywały zbyt mocne prozachodnie sympatie. Ale w przypadku braku takowych aspiracji, działań destabilizacyjnych nie podejmowano – najlepszym przykładem jest Kazachstan, który jeszcze w początkach lat 90-tych zamieszkiwało około 40% Rosjan (obecnie dwa razy mniej), a Prezydent Nursułtan Nazarbajew stopniowo ograniczał wielkość i wpływy tej narodowej mniejszości. Moskwa nie interweniowała.

Instrumentalne traktowanie spraw mniejszości narodowych przez agresywnie nastawionych dyktatorów jest sprawą oczywistą. Nie zmienia to jednak faktu, że problem istnieje. Powoływanie się przez państwa demokratyczne wyłącznie na zasadę integralności terytorialnej i nienaruszalności granic, jest może wygodne, ale dość wątpliwe moralnie – w końcu demokracja to wola ludu. Zwłaszcza, gdy nie jest się do końca konsekwentnym, czego przykładem jest uznanie niepodległości Kosowa. Jeżeli ktoś uważa, że nie ma problemu, to niech pomyśli o sytuacji mniej więcej dwudziestomilionowego narodu zamieszkującego w sposób mniej lub bardziej zwarty obszary w dorzeczu Wisły w początkach dwudziestego wieku i nie posiadającego od ponad stu lat własnego państwa. Czy w tym przypadku też optowalibyśmy za zignorowaniem zasady samostanowienia narodów i tym samym utrzymaniem ukształtowanych na Kongresie Wiedeńskim granic?

Zarówno w przypadku Hitlera, jak i Putina, być może udałoby się uniknąć wojny, gdyby w 1939 roku Francja i Wielka Brytania, a teraz USA i inne państwa NATO, rozmieściły swoje siły na zagrożonych granicach. Hitler był przekonany, że państwa zachodnie blefują i nie wypowiedzą III wojny. Gdy stało się tak 3 września, był przerażony. Niestety, pomylił się jedynie częściowo, ale i tak lokalny konflikt polsko-niemiecki przekształcił się w wojnę światową. Gdyby Francuzi i Brytyjczycy pojawili się w sierpniu w Polsce, być może nazistowski dyktator wstrzymałby się z rozpoczęciem działań wojennych – kilka dni wcześniej odwołał przecież zaplanowany na 26 sierpnia atak na wieść o zawarciu polsko-brytyjskiego układu sojuszniczego. Uaktywnić mogła się też silna opozycja w niemieckiej armii obawiająca się wojny na dwa fronty. Stało się jednak inaczej.

Mało prawdopodobne jest, aby Władimir Putin gotów był zaryzykowa

w chwili obecnej wojnę z Paktem Północnoatlantyckim. Podobnie jak Hitler uważał, że Zachód blefuje i skończy się na mało znaczących sankcjach, które Rosja przetrwa, tak jak te z 2014 roku. Tymczasem nawet nie pozostawiono go w niepewności – zarówno Prezydent USA Joe Biden, jak Sekretarz Generalny NATO Jens Stoltenberg wielokrotnie zapewniali, że wojska NATO nie udzielą Ukrainie bezpośredniej pomocy militarnej. Tym samym Prezydent Rosji miał pewność, że nie dojdzie do globalnej wojny, która mogłaby się zakończyć dla niego tragicznie. A przecież chociażby z jego zachowania w okresie pandemii wiadomo, że zbytnią odwagą to on nie grzeszy. Po agresji na Ukrainę, NATO stara się nie dopuścić do rozszerzenia się konfliktu na inne europejskie obszary. I nie chodzi wyłącznie o atomowy arsenał Putina, który mógłby użyć w przypadku zagrożenia klęską. Wygodniej przecież zatrzymać rosyjską ekspansję, a przynajmniej znacząco osłabić ekspansywne możliwości Rosji, rękami samych Ukraińców. Byleby tylko bronili się jak najdłużej.

Adolf Hitler zakończył swój żywot w gruzach zdobywanego przez Armię Czerwoną Berlina. Nic nie wskazuje na to, żeby podobnie skończył Władymir Putin. Nie stanie też raczej przed międzynarodowym trybunałem, który osądziłby jego zbrodnie. Sądzi się jedynie przegranych, którzy na dodatek zostali odsunięci od władzy, czego przykładem jest Slobodan Milošević. Nic nie wskazuje na to, żeby Putina czekał taki los. Bardziej prawdopodobne, że skończy tak jak jego wielki idol – Józef Stalin. Miejmy nadzieję, że stanie się to jak najszybciej.

Karol Winiarski

Inwazja Rosji na Ukrainę jest drugim po ataku na World Trade Center przełomowym wydarzeniem XXI wieku. Chociaż od wielu tygodni Putin gromadził swoje wojska, pełnoskalowa agresja na niepodległe państwo była zaskoczeniem. Zwłaszcza, gdy zaledwie dwa dni wcześniej ogłosił uznanie dwóch separatystycznych, marionetkowych tworów – Ługańskiej i Donieckiej Republik Ludowych. Chociaż był to wrogi akt skierowany przeciw Ukrainie, nie zmieniał w praktyce istniejącej od prawie ośmiu lat sytuacji. Wydawało się nawet, że to próba wyjścia z twarzą Putina przed własnym społeczeństwem po odrzuceniu przez państwa zachodnie jego absurdalnych żądań. Dwa dni później nadzieje (wyrażone najbardziej dosłownie przez Ryszarda Terleckiego) rozwiały się, a świat nie będzie już taki sam jak jeszcze tydzień temu.

Bieżące wydarzenia pokazują, że polityka państw demokratycznych wobec Rosji była błędna. Nie chodzi jednak o pośrednie finansowanie wydatków zbrojeniowych poprzez zakup surowców energetycznych – ropy naftowej, gazu ziemnego czy węgla kamiennego. Oczywiście jeszcze od czasów sowieckich było to najważniejsze źródło wpływów budżetowych umożliwiających modernizowanie najpierw radzieckiej, a potem rosyjskiej armii. Gdyby jednak tak podchodzić do problemów światowego handlu, należałoby zerwać stosunki gospodarcze z wieloma innymi państwami – z Chinami na czele. Przecież w najbliższych latach to właśnie Państwo Środka będzie najpoważniejszym przeciwnikiem całego demokratycznego świata. A co z Indiami? Na razie to kraj demokratyczny, ale rządy nacjonalistycznej partii premiera Modiego mogą szybko go zmienić w kolejne nacjonalistyczne imperium. Na dodatek oznaczałoby to znaczący wzrost kosztów produkcji, pogorszenie konkurencyjności rodzimego przemysłu i obniżenie standardu życia własnych obywateli. Rzeczywistym błędem była natomiast rezygnacja wielu państw z budowy infrastruktury umożliwiającej korzystanie z alternatywnych źródeł zaopatrzenia. Pozwoliłoby to uniknąć energetycznego szantażu ze strony Rosji, co skutecznie zrobiła Polska w przypadku gazu ziemnego (ale już nie jeżeli chodzi o ropę naftową czy węgiel kamienny). Uniezależnienie nie oznacza bowiem całkowitej rezygnacji z zakupu surowców, ale poprzez możliwość wyboru uzyskanie zdecydowanie lepszej pozycji negocjacyjnej. A w sytuacji nadzwyczajnej możliwość zastosowania drastycznych sankcji wobec agresora.

Znacznie poważniejsze błędy zostały popełnione gdzie indziej. Chodzi o politykę państw zachodnich, głównie USA, która oznaczała łamanie własnych zasad. Zaczęło się od bombardowań Serbii w 1999 roku, aby wymusić na niej wycofanie się z Kosowa, a następnie dziewięć lat później uznanie niepodległości tego kraju. Potem miał miejsce atak na Irak w 2003 roku bez żadnej podstawy w prawie międzynarodowym. Interwencja w Libii w 2011 roku pozornie była wykonywaniem rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ, ale w praktyce pozwoliła powstańcom obalić Muammara Kadafiego. W obu tych przypadkach konsekwencją był rozpad struktur państwowych, nieustająca wojna domowa i tysiące ofiar. Przyjmowanie kolejnych państw do Paktu Północnoatlantyckiego było złamaniem ustnych obietnic składanych jeszcze Michaiłowi Gorbaczowowi. Tworzenie stałych (nazywanych eufemistycznie rotacyjnymi) baz w nowych państwach członkowskich było już naruszeniem pisemnej umowy zawartej z Rosją w 1997 roku. Budowa bazy antyrakietowej w Polsce i Rumunii oznaczała z kolei naruszenie układu ABM z 1972 roku, wypowiedzianego zresztą w 2001 roku przez USA pod pretekstem zagrożenia ze strony państw zbójeckich (Iranu, który nie miał ani broni jądrowej, ani rakiet do jej przenoszenia oraz Korei Płn., której rakiety mogą dosięgnąć USA, ale przez Pacyfik). Trudno czasami w polityce być nieskazitelnym jak żona Cezara, ale nie można tak jawnie stosować podwójnych standardów. Druga strona zawsze może to wykorzystać.

Czy takie podszyte hipokryzją działania skłoniły Władymira Putina do zmiany jego początkowej polityki, czy też od samego początku Prezydent Rosji planował i konsekwentnie realizował plan odbudowy rosyjskiego imperium, tego nie dowiemy się prawdopodobnie nigdy. Z pewnością jednak ułatwiły mu prowadzenie akcji propagandowej uzasadniającej jego własne agresywne działania. Czym bowiem różni się uznanie niepodległości Abchazji i Osetii Płd. od analogicznego działania państw zachodnich w przypadku Kosowa? Antyzachodnia fobia Putina i znacznej części Rosjan zyskała silną pożywkę. Być może też świadomość łamania własnych zasad była powodem dość umiarkowanej reakcji państw zachodnich na coraz bardziej agresywne poczynania rosyjskiego przywódcy – trudno przecież krytykować kogoś za działania, skoro samemu robiło się coś podobnego.

Błędy popełniali też Ukraińcy. Złamanie dzień po podpisaniu umowy podpisanej przez protestujących na Majdanie z Prezydentem Janukowyczem niewiele miało wspólnego z zasadą pacta sund servanda. Podobnie zresztą jak próba wycofania się Ukrainy z układów mińskich zawartych pod presją militarnej klęski pod Debalczewem. Trudno również zrozumieć sens odcięcia dostaw wody do okupowanego przez Rosjan Krymu. Czy ukraińskie władze naprawdę myślały, że to skłoni Putina do oddania im półwyspu? Jaki cel miały przepisy ograniczające możliwość używania innego języka niż ukraiński, w sytuacji gdy znacząca część mieszkańców mówi na co dzień po rosyjsku? Z jakiego powodu Prezydent Zełenski rozpoczął walkę z liderem prorosyjskiej partii Wiktorem Medwedczukiem umieszczając go w areszcie domowym (właśnie z niego uciekł), gdy jego ugrupowanie wyprzedziło w sondażach partię prezydencką? Czy liczył, że ojciec chrzestny córki byłego szefa administracji prezydenta Kuczmy nie zareaguje na ten krok i przełknie zniewagę? Dlaczego w końcu nie chciano zrezygnować z NATO-wskich aspiracji, co było głównym żądaniem Putina? Ustąpienie przed bezprawnym żądaniem silniejszego byłoby może mało honorowe, ale zmniejszyłoby groźbę agresji. Tym bardziej, że szans na członkostwo w NATO w najbliższych latach Ukraina nie miała i nie ma. Na dodatek już drugiego dnia wojny Prezydent Zełenski zaczął sugerować, że jest skłonny zaakceptować to żądanie.

Twarda postawa USA i państw zachodnich wobec częściowo absurdalnych żądań Putina byłaby całkowicie uzasadniona, gdyby połączono ją z wysłaniem wojsk na Ukrainę, a przynajmniej z jasną deklaracją udzielenia bezpośredniej militarnej pomocy w razie rosyjskiej agresji. To, że Ukraina nie jest członkiem NATO było tylko pretekstem odmowy. Naprawdę obawiano się wybuchu przypadkowej wojny o zasięgu światowym. Nie wiemy, czy Władimir Putin w swym postępującym szaleństwie powstrzymałby się przed agresją, ale z pewnością podjęcie takiej decyzji byłoby znacznie mniej prawdopodobne. Zamiast wysyłania wojsk na Ukrainę, przemieszczono je na wschodnią flankę NATO (w tym do Polski) w sytuacji, gdy kraje graniczące z Rosją nie były bezpośrednio zagrożone rosyjskim atakiem. Co więcej, Amerykanie wielokrotnie deklarowali, że nie będą one użyte do obrony Ukrainy, co było wręcz zaproszeniem Putina do agresji. Tym bardziej, że ogólne zapowiedzi o niewyobrażalnych sankcjach bez ich jasnego sprecyzowania, mogły zostać uznane przez kremlowskiego władcę za kolejną pustą retorykę niezdolnych do działania państw Zachodu. Widać było, że wszyscy chcą walczyć z Rosją do ostatniego żołnierza. Ukraińskiego rzecz jasna.

Prawdopodobnie celem Putina było szybkie obalenie obecnych władz i zainstalowanie w Kijowie marionetkowego rządu, który przekształciłby Ukrainę w kolejne wasalne państwo. Nadspodziewanie silny opór armii ukraińskiej i równie zaskakująco mało skuteczne działania armii rosyjskiej znacząco opóźniły realizację tego planu. Trzeba jednak pamiętać, że w pierwszej fazie operacji użyto mniej więcej jedną trzecią sił skoncentrowanych nad granicą ukraińską (około ¼ ogółu lądowych sił rosyjskich) i to tych najsłabiej wyszkolonych i wyposażonych (rozpoznanie pola walki za pomocą mięsa armatniego). Gdy do walki wejdą kolejne rzuty, obrona ukraińska może nie wytrzymać. Może to oznaczać trwającą miesiącami, a nawet latami wojnę partyzancką, która cofnie Ukrainę w rozwoju do XIX wieku.

Najbardziej optymistycznym scenariuszem byłby upadek Putina spowodowany gniewem rosyjskiego ludu przerażonego ilością ofiar i dotkliwością zachodnich sankcji. Tyle, że to mało prawdopodobny rozwój sytuacji. Rosja jest państwem policyjnym, a przykład Białorusi pokazał, że nawet przy całkowitej utracie poparcia, można przy pomocy wojska, policji i służb specjalnych rządzić długie lata. Trudno też oczekiwać, że sprzeciw wobec Putina będzie powszechny i nie jest to wyłącznie wynik skutecznej kremlowskiej propagandy. Ludzie najczęściej wierzą w to w co chcą wierzyć. A Rosjanie są przekonani, że zostali oszukani przez Zachód, który manipulował naiwnym Gorbaczowem i Jelcynem, co doprowadziło do upadku radzieckiego imperium, a potem do wielkiej smuty w latach 90-tych. Dopiero Władimir Putin odbudował ich narodową dumę i przywrócił wiarę w siebie. Czy Rosjanie są wyjątkowi? Wystarczy sobie przypomnieć entuzjastyczną reakcję Niemców na kolejne zwycięstwa Hitlera (chociaż jeszcze we wrześniu 1939 roku dominowała obawa przed powtórką koszmaru I wojny), Polaków na zajęcie Zaolzia (masowe manifestacje poparcia i tytuły doktora honoris causa Uniwersytetu Lwowskiego i Politechniki Lwowskiej dla Rydza-Śmigłego) czy nawet Brytyjczyków po pokonaniu Argentyńczyków w wojnie o Falklandy, co pozwoliło Margaret Thatcher wygrać kolejne wybory, mimo fatalnych notowań w sondażach przed wybuchem konfliktu. Oczywiście sytuacja może się zmienić, gdy sukcesy okupione są ogromnymi ofiarami, ale nawet wówczas poparcie utrzymuje się zwykle na wysokim poziomie.

Pozostają negocjacje, o ile obie strony będą skłonne do kompromisu, co w przypadku Rosji wydaje się mało prawdopodobne. Jeśliby nawet do nich doszło, to ustępstwa władz ukraińskich musiałyby być o wiele większe niż przed rosyjską agresją. To trudne do zaakceptowania, ale świat nie jest idealny, a agresorzy w historii najczęściej niestety wygrywali. Najważniejsze jest życie ludzkie, a im dłużej będzie trwała wojna, tym więcej będzie ofiar – zarówno wśród cywilów, jak i żołnierzy – ukraińskich, ale też i rosyjskich. Armia rosyjska to agresorzy, ale służą tam młodzi chłopcy, którzy znaleźli się w wojsku w wyniku poboru i zostali wysłani na śmierć przez kremlowskiego despotę. Ich śmierć dla rodziców i narzeczonych jest taką samą tragedią jak i dla rodzin ukraińskich ofiar. Im szybciej zostaną przerwane walki, tym więcej synów wróci do rodzinnych domów i tym mniej dzieci zostanie sierotami.

Niestety, najbardziej realnym scenariuszem będzie kontynuowanie agresji aż do całkowitego pokonania i podporządkowania Ukrainy. Trwające tygodniami walki z pewnością osłabią Putina i ograniczą na lata możliwości ofensywne rosyjskiej armii. Zadziwiająco drastyczne sankcje ostatecznie odetną Rosję od Europy i uczynią z niej państwo całkowicie uzależnione od Chin. Ale największymi przegranymi będą Ukraińcy. Wojna zniszczy ich kraj, a Rosjanie i podporządkowany im rząd brutalnie będą tłumić wszelkie przejawy oporu. W Europie zaś powstanie nowa żelazna kurtyna. Tym razem na Bugu, a my na szczęście będziemy po jej lepszej stronie.

Jest jeszcze najgorsza opcja. Zawoalowane groźby użycia broni jądrowej mogą stać się rzeczywistością. To pokazuje jak niebezpieczną jest sytuacja, gdy przywódca państwa nie musi się liczyć z niczyim zdaniem. I nie jest to niestety tylko przypadek Rosji. Coraz częściej się zdarza, że ślepe poparcie dla lidera partii, w przypadku zdobycia władzy zapewnia mu władzę absolutną w państwie. Na szczęście rzadko kiedy jest on w stanie doprowadzić do takich tragedii jak kremlowski satrapa.

Karol Winiarski

Pogoń zdaniem wielu Mieszkańców Sosnowca zasługuje, co jest zupełnie zrozumiałe, na szczególną atencję. Wynika to z zachowania na znacznym obszarze Dzielnicy starej zabudowy (przede wszystkim kwartał ograniczony ulicami Żytnią, Staropogońską, Pszenną i – w przybliżeniu – Władysława Reymonta, jak też w zasadzie cały Wygwizdów), determinującej atmosferę kojarzącą się z przełomem dwu ostatnich stuleci. Chociaż luka w dawnej architektonicznej tkance Pogoni w dużym stopniu wypełniona jest przez budownictwo powojenne, uboższe w formie względem chociażby nielicznych perełek modernistycznych, a sukcesywnie postępującej modernizacji zabudowań jednorodzinnych towarzyszyć zaczyna powrót do budownictwa zbiorowego, jeden z kluczowych nośników pamięci historycznej znacznie trudniej podlega zatarciu. Jest nim siatka ulic. Chociaż na planie Sosnowca to Środula wydaje się nosić najdalej idące modyfikacje w tej materii, rodzące szereg komplikacji życia codziennego nie tylko w aspekcie adresowania korespondencji (niechaj za przykład wystarczy monstrualny zasięg ulicy Bolesława Prusa, którego kilka reliktów funkcjonuje nadal), to z ekspansją Pogoni-Rudnej II można łączyć interesujący przykład ingerencji planistycznej, po której – ujmując rzecz kolokwialnie – nie zrobiono należytego porządku. Sprawa dotyczy ulicy Mazowieckiej.

Do samego wybuchu II Wojny Światowej sięgała ona dalej, aniżeli w obecnie zachowanym układzie, to jest ograniczonym do odcinka pomiędzy ulicą Marii Skłodowskiej-Curie a skrzyżowaniem ulic Pustej z Ludwika Zamenhofa (numeracja budynków po stronie północnej opiewa na 3, 3/I, 5 oraz 7, natomiast po południowej – 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14 i 16). Od dzisiejszego krańca zachodniego wyprowadzała szerokim łukiem na południowy zachód, sięgając ówczesnemu murowi granicznemu Cmentarza Wielowyznaniowego. Pomimo upływu dekad, po dziś dzień możemy z łatwością ów miejsce uchwycić wzrokiem.

Na historycznym śladzie ulicy Mazowieckiej znalazły się, licząc od budynku pod numerem 16, domy przy ulicy Ludwika Zamenhofa 2, 4 oraz 6. W sąsiedztwie ich, od strony południowej, znajduje się pierwszy z dwóch „adresowych artefaktów”, przyporządkowany numerowi 22. Dom ten znajduje się nieopodal zbiegu przedłużenia ulicy Przelotowej z tą, której patronuje Pierwszy Esperantysta. Następnie na deskach kreślarskich dawna ulica kolidowała przy projektowaniu budynków o numerach 8 A i 8 B, także przy ulicy nazwanej na cześć białostockiego Lekarza. Te z kolei zlokalizowane są, podobnie jak ceglany dom przy ulicy Mazowieckiej 22, wzdłuż końcowego fragmentu ulicy Przelotowej. Czy to oczyma wyobraźni podczas spaceru, czy to przez umiejętne zestawienie odpowiednich planów Miasta, natrafić można na budynek przy ulicy Henryka Dietla 15 A (do niedawna ulicy tej patronowali Dąbrowszczacy), usytuowany bliżej ulicy Władysława Reymonta. Mijając go dochodzimy do miejsca, gdzie obecnie znajdują się starsze (numery 3, 5, 7 i 9 – po stronie wschodniej) oraz nowsze (od zachodu – 10 B, 10 C i 10 D) budynki wielorodzinne przy ulicy upamiętniającej znanego Przemysłowca. W toku projektowania domów pod numerami 2, 4, 6 oraz 8 przy tejże ulicy również nie zachowano dawnego porządku tego skrawka Pogoni. Okna zlokalizowane po zachodniej stronie domów otwierających parzystą numerację ulicy Henryka Dietla wychodzą na zbieg ulic Toruńskiej i Poznańskiej, kształtem przypominający podkowę. Tutaj właśnie napotkać można drugi, po domu spod numeru 22, relikt ulicy Mazowieckiej. Jest nim… zaniedbany kiosk, formalnie opatrzony numerem 29, sąsiadujący z domem przy ulicy Toruńskiej 2. Umiejscowiony jest on po zachodniej stronie łuku, który w przeciwieństwie do licznych przykładów pogwałcenia pierwotnego ładu przestrzennego, akurat jest zgodny z historycznym przebiegiem ulicy Mazowieckiej. Tak oto, stojąc pomiędzy budynkami przy ulicy Generała Stefana Grota-Roweckiego 53 A (warsztat samochodowy) a oznaczonymi numerami 49 i 51, można bez mrugnięcia oka przenieść się do czasów, gdy nazwa „Rudna” oznaczała tylko ulicę…

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak
Warszawa, 21 II 2022

Dwanaście milionów złotych kosztowała ponoć kampania firmowana przez „Polskie Elektrownie” informująca według jednych, a dezinformująca według innych, o skutkach polityki klimatyczne UE. Biorąc pod uwagę jej rozmach (bilbordy, ulotki, reklamy w telewizji i internecie), wydaje się, że to suma znacznie zaniżona. Dość prosty (taki sam na wszystkich materiałach propagandowych) przekaz informuje, że w cenie wyprodukowanej energii aż 60% stanowią opłaty za emisję dwutlenku węgla, które od kilkunastu lat obciążają producentów energii w całej UE. Celem całej akcji jest oczywiście przerzucenie odpowiedzialności za największy w obecnym wieku wzrost cen prądu na innych – Unię Europejską, a pośrednio Donalda Tuska. Ale to nie tylko prosta reakcja na niekorzystne z punktu widzenia rządzących podwyżki. Bardzo prawdopodobne, że wzbudzanie strachu przed konsekwencjami polityki klimatycznej UE będzie głównym lejtmotywem najbliższej kampanii wyborczej Zjednoczonej Prawicy.

Informacja o 60-procentowym udziale uprawnień do emisji dwutlenku węgla w cenie produkowanej przez polskie elektrownie energii elektrycznej wzbudziła gorące spory nie tylko wśród polityków, którzy oczywiście kierują się politycznymi interesami (prawda nie ma większego znaczenia), ale również wśród osób zawodowo zajmujących się tą problematyką. Według Forum Energii średni koszt opłat za emisję CO2 w rachunku za prąd to „zaledwie” 23%. Nawet biorąc pod uwagę samą cenę produkcji energii – pomijając koszty przesyłu, podatki i różnego rodzaju opłaty (mocowa, kogeneracyjna, przejściowa) – polityka klimatyczna UE generuje około 40% jej wartości, chociaż jeszcze rok wcześniej była prawie o połowę mniejsza. Zupełnie inne dane przytacza Centrum Informacji o Rynku Energii. Zgodnie z ich wyliczeniami koszt opłat za CO2 stanowi aż 59% kosztów produkcji energii, a dodatkowo 8% „stanowią koszty OZE i efektywności energetycznej wynikające z polityki klimatycznej UE”. Jak widać, w zależności od przyjętych kryteriów można osiągnąć różne rezultaty, a wybór takich, a nie innych danych wejściowych zależy od oczekiwanego wyniku.

Nawet jeżeli przyjąć mniej drastyczną wersję wpływu uprawnień do emisji CO2 na ogólne koszty produkcji energii elektrycznej, to i tak mają one znaczący i co gorsze rosnący w niej udział. W wielu krajach, w których znaczący udział w produkcji prądu mają odnawialne źródła energii, nie stanowi to aż tak poważnego problemu. W Polsce, gdzie około 70% produkowanej energii pochodzi z paliw kopalnych (głównie węgla kamiennego i brunatnego), sytuacja jest zupełnie inna. Winę ponoszą za to wszystkie dotychczasowe rządy. Za czasów Platformy doszło co prawda do szybszego rozwoju instalacji wiatrowych, ale w dalszym ciągu inwestowano w nowe bloki energetyczne wykorzystujące węgiel jako paliwo. Po zmianie władzy uchwalona została ustawa, która w praktyce zablokowała wszelkie nowe inwestycje (zasada 10xh – najbliższe zabudowania mogą się znajdować nie bliżej niż w odległości dziesięciokrotności wysokości wiatraka). Jednocześnie jednak rozpoczęto przygotowania do budowy farm wiatrowych na morzu i rozwoju fotowoltaiki. Tyle, że pierwsze wiatraki na morzu pojawią się dopiero za kilka lat, a brak odpowiednich nakładów na modernizację sieci przesyłowych doprowadził do zmiany zasad rozliczania kosztów energii wytwarzanej przez prosumentów, znaczącego ograniczania finansowania inwestycji solarnych i masowych odmów przyłączenia do sieci. Budowa elektrowni atomowych od kilkunastu lat pozostaje w fazie planowania, a spółka która się tym zajmuje pochłonęła już pół miliarda złotych. Umowa, którą podpisał minister Sasin w USA w sprawie małych siłowni jądrowych ma jedną wadę – takie reaktory są dopiero w fazie projektowania. Za opóźnienia w energetycznej transformacji płacimy wszyscy.

Pewnym usprawiedliwieniem dla zaniedbań dotychczasowych rządów była utrzymująca się przez lata niska cena za emisję tony dwutlenku węgla – początkowo kilkanaście, a później – jeszcze w 2017 roku – nawet kilka euro. Gwałtowny i niczym nie uzasadniony wzrost nastąpił dopiero w następnych latach. Winę ponosi absurdalny system, który próbował pogodzić czysto arbitralne, administracyjne działania z zasadami wolnego rynku. Zamiast ustalić rosnącą, ale stałą w danym roku lub półroczu cenę opłaty emisyjnej, pozwolono handlować pozwoleniami. W efekcie najpierw ekolodzy narzekali, że system nie działa, ponieważ niska cena zakupu nie była motywującą do energetycznej transformacji. Teraz, gdy prawdopodobnie w wyniku spekulacji, cena wzrosła do około 90 euro za tonę CO2, pretensje podnieśli wytwórcy energii. Transformacja energetyczna wymaga ogromnych nakładów i trwającego wiele lat procesu inwestycyjnego. Tempo zmian powinno zależeć nie tylko od arbitralnie określonych i ciągle podwyższanych celów redukcyjnych, ale przede wszystkim od rachunku ekonomicznego. Sytuacja, w której z powodu wzrostu cen opłat emisyjnych, koszt energii skacze w ciągu kilku miesięcy o kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt procent, nie sprzyja budowaniu akceptacji dla działań mających na celu ratowanie klimatu. O jakimkolwiek długofalowym planowanie nie wspominając.

Rządowa propaganda obciąża Platformę Obywatelską, a personalnie Donalda Tuska, za wszystkie negatywne konsekwencje związane z polityką klimatyczną UE. Tymczasem akceptacja dla tych działań była udziałem wszystkich kolejnych rządów sprawujących władzę w Polsce od czasu naszej akcesji do UE. Nazywanie opłat podatkiem „tuskowym” jest równie trafne jak określenie ich mianem „kaczorowym”, „kopaczowym”, „millerowym” czy „belkowym”. Polityki tej nie zmienił również obecny rząd. To przecież Mateusz Morawiecki zgodził się na unijnym szczycie w grudniu 2020 roku na zwiększenie celu redukcji emisji CO2 do roku 2030 w stosunku do roku 1990 z 40 do 55 procent. Program „Fit for 55” jest po prostu drogą realizacji tych nierealnych założeń. Jeżeli polski premier tego nie wiedział, to nie powinien kierować polskim rządem.

Przez wiele miesięcy politykę klimatyczną UE kontestowały jedynie Konfederacja i Solidarna Polska. W ostatnich tygodniach widać wyraźną zmianę. Sprzeciw wobec obowiązujących i planowanych rozwiązań stał się jednym z najważniejszych przekazów propagandowych obecnej władzy. Wzbudzanie strachu wśród wyborców jest stałą taktyką Prawa i Sprawiedliwości, która już dwukrotnie pozwoliła temu ugrupowaniu wygrać wybory parlamentarne. W 2015 roku rzekomym zagrożeniem byli uchodźcy, którzy ani przez nasz kraj nie przechodzili, ani tym bardziej nie zamierzali się w nim na stałe osiedlać. Cztery lata później byli to homoseksualiści dążący do uzyskania praw, które już uzyskali w większości krajów UE (nawet na Węgrzech związki partnerskie są legalne). Teraz będzie to polityka klimatyczna UE. Różnica polega na tym, że w tym przypadku obawy będą o wiele bardziej uzasadnione niż poprzednio.

Podobnie jak w przypadku poprzednich kampanii, opozycja jest całkowicie bezradna wobec tej taktyki. Poza może Polskim Stronnictwem Ludowym, żadna z opozycyjnych partii nie może nie bronić polityki klimatycznej UE. Jednocześnie jej skuteczna obrona skazana jest na niepowodzenie. Nawet wśród osób w średnim wieku, nie mówiąc już o starszych, większe znaczenie mają obecne koszty życia niż hipotetyczne zagrożenia, które mogą się pojawić w następnych dziesięcioleciach. Większość młodych z powodu swojej ignorancji nawet nie zdaje sobie sprawy o co chodzi, a na dodatek jest ich niewielu i rzadko chodzą na wybory. Nic nie wskazuje na to, żeby wśród opozycyjnych liderów istniała świadomość nadchodzącego zagrożenia. Przebudzenie po raz kolejny będzie bolesne.

Karol Winiarski

Media społecznościowe nie od dzisiaj stanowią silną konkurencję względem źródeł informacyjnych klasycznego nurtu. Z pewnością wynika to z ich dostępności, co odpowiada potrzebie samorealizacji szerokiej rzeszy twórców internetowych, tym samym stymulując ekspansję gry popytu i podaży treści. Czasem skala tego może zaskakiwać, czy też wręcz nużyć, bowiem nierzadko kryterium jakości materiału nie jest jego wartość, lecz popularność. Z tej przyczyny, jako przykład jeden z wielu, dramatyczne różnice kilku rzędów wielkości wyświetleń w serwisach streamingowych interpretacji Nokturnów Chopina i spazmatycznych reakcji towarzyszących otwieraniu przesyłki z modnym aktualnie telefonem. Nie oznacza to oczywiście, że cała twórczość filmowych amatorów i rzeszy komentujących musi skupiać się wyłącznie na doskonaleniu setnego sposobu przedstawienia problemu wyznacznika Slatera. Wszystko sprowadza się do kwestii balansu pomiędzy treściami ambitnymi i tymi nieco mniej, jak też umiaru w ich dozowaniu, przy czym ten ostatni warunek spada raczej na barki samego zainteresowanego. Podobne zastrzeżenie odnajdzie swe uzasadnienie ponownie w niniejszym felietonie.

Od uporczywego poszukiwania równowagi pomiędzy bastionami merytokracji i skrajnego infantylizmu najwyraźniej uważają się zwolnieni Panowie Radni Litewka oraz Żurawski. Niestety, słabość ta dotyczy także innych Urzędników z alei Zwycięstwa, a w szerszej skali – polskich Samorządowców oraz Polityków centralnego szczebla. Ponieważ wskazani Panowie Radni reprezentują odmienne obozy, uzyskali mandaty z tego samego okręgu wyborczego, a ponadto są w zbliżonym wieku, można podobne porównanie uznać za miarodajne.

Chociaż swego czasu Pan Radny Litewka wykazywał daleką od tłumionej chęć wyprowadzki do Warszawy w celu realizacji ambicji zawodowych, nie należy zapominać, że w dalszym ciągu ma zaszczyt i honor realizować mandat Radnego Sosnowca. Nawet pobieżne zapoznanie się z treściami publikowanymi przez Pana Radnego w mediach społecznościowych osobie niezorientowanej w materii nie pozwala odnaleźć związku z pracą samorządową. W istocie, to bardzo szlachetne nieść pomoc potrzebującym, jednakże zupełnie inaczej postawy takie ocenia się, gdy niosący wsparcie czyni to z dala od blasku fleszy. Tak się niefortunnie składa, że pomiędzy doniesieniami o kolejnych wyczynach Pana Radnego Litewki próżno odnaleźć chociażby dotyczące aktywności w Komisjach. Znany z afery wokół głosowania w budżecie partycypacyjnym Samorządowiec zasiada aż w ośmiu: (a) Bezpieczeństwa i Porządku Publicznego, (b) Budżetowej, (c) Gospodarki Komunalnej i Komunikacji, (d) Kultury, Sportu i Rekreacji, (e) Rewizyjnej, (f) Rozwoju Miasta i Ochrony Środowiska, (g) Skarg, Wniosków i Petycji, jak też (h) Zdrowia, Rodziny i Polityki Społecznej. Na 128 posiedzeń uczestniczył Pan Radny Litewka w 98 (77%), co przekłada się na aktywność w głosowaniach (979 na 1989; 49%; „za” – 902, „przeciw” – 14, „wstrzymujące” – 40). Zabrał głos Pan Radny z tytułu wypowiedzi ogólnych aż 15 razy, racząc tym samym ciepłą barwą głosu przez całe 18 minut. Ponadto, odnalazł Pan Radny 3 okazje do skomentowania cudzych wypowiedzi, poświęciwszy na to tyleż samo minut. Z kolei tylko minuty Pan Radny potrzebował, by podsumować złożenie wniosku formalnego. Nie licząc jedynego doniesienia na Facebooku Pana Radnego Litewki, który miałby coś wspólnego z prawdziwymi problemami Miasta, jakim była niepoważna przepychanka słowna z Panem Radnym Wnukiem, Mieszkańcy są bez przerwy epatowani działaniami zastępczymi. Chociaż nie od dzisiaj wiadomo, że reguły procedowania wniosków do tak zwanego budżetu obywatelskiego w Sosnowcu są zgoła inne w przypadku złożenia ich przez Radnych lub figurantów, to nawet tę aktywność trudno zapisać na konto najbardziej rozpoznawalnego nad Czarną Przemszą Kierowcy BMW, nie zawsze zresztą z uprawnieniami.

Inaczej jest, w kontekście ostatnio wspomnianego aspektu, w przypadku Pana Radnego Żurawskiego. Ów sympatyczny Samorządowiec, rozrywany na wszystkie strony, z pewnością średnio raz na minutę stoi przed dylematem, czy poświęcić uwagę wyciskającym łzy apelom o nabywanie prasy codziennej u podupadającego finansowo Kioskarza na Zagórzu, czy też nawoływaniu do ekspediowania zbędnej włóczki na drugi koniec Polski. Na szczęście w sukurs przyszedł kalendarz, bowiem Dniu Kota Pan Radny był uprzejmy poświęcić kilka dni. Chociaż bardzo dobrze świadczy o wrażliwości wobec istot słabszych, nie gorzej niż przywiązanie do wartości rodzinnych (wzajemna Pana Radnego wymiana kaszkietów z Dziadkiem), to jednak napawa niepokojem w świetle pomijania spraw kluczowych z punktu widzenia Mieszkańców. Wyjąwszy szerszą dyskusję nad działaniami związanymi z realizacją budżetu partycypacyjnego, sprowadzającymi się na przykład do wydatkowania potężnych środków finansowych na walkę o przypomnienie podstawowych reguł korzystania z przejść dla pieszych, Pan Radny Żurawski nie kwapi się, by w sposób przystępny przybliżać swe poczynania w Radzie Miejskiej. Być może jednak po raz kolejny sprawdza się stara zasada, że pozory często mylą, gdyż zasiadanie w wielu Komisjach – (a) Bezpieczeństwa i Porządku Publicznego, (b) Budżetowej, (c) Gospodarki Komunalnej i Komunikacji, (d) Kultury, Sportu i Rekreacji, (e) Oświaty, (f) Rewizyjnej, (g) Rozwoju Miasta i Ochrony Środowiska, oraz (h) Zdrowia, Rodziny i Polityki Społecznej – nie musi przekładać się na podejmowanie decyzji odważnych, dyktowanych głosem wewnętrznym, odpornym na wpływy chociażby ze strony Pana Prezydenta Chęcińskiego. Formalnie aktywność Pana Radnego Żurawskiego przedstawia się stosunkowo dobrze: na 128 posiedzeń uczestnictwo w 116 (91%), co pozwoliło na udział w 1586 z 1943 głosowań (82%; „za” – 1537, „przeciw” – 8, „wstrzymujące” – 8), 5 wypowiedzi ogólnych (3 minuty) oraz 4-krotne ustosunkowanie się do innych Prelegentów (w sumie mniej niż minutę).

Ponieważ nawet ramy Serwisu sosnowiec.online mają swoje granice tolerancji, podobnie jak nerwy Mieszkańców świadomie i krytycznie patrzących na działania Samorządowców, wynurzenie się ponad płaszczyznę propagandy w sposób zmasowany uskutecznianej na Facebooku nie obejmie całego spektrum powszechnego dobrobytu i wszechogarniającej szczęśliwości. Warto w tym miejscu przypomnieć, że alarmowana przez Mieszkańców Zagórza-Mecu Redakcja Gazety Wyborczej podała (11 II 2022), iż przy realizacji prac ziemnych na budowie osiedla przy ulicy Księdza Jerzego Popiełuszki zasypano źródło Potoku Zagórskiego. Państwo Radni, w tym Panowie Litewka oraz Żurawski, nie dali przepustki tej nieistotnej informacji do równoległego obiegu, wolnego od spraw niewygodnych…

Poszerzanie medialnej bańki wedle wytycznych jedynie słusznych nie jest domeną wyłącznie Radnych. Znany i ceniony w Mieście Pan Ptasiński, słusznie kojarzony z Centrum Informacji Miejskiej (Agenda Sosnowieckiego Centrum Sztuki – Zamku Sieleckiego), zasłużenie uznawany za Społecznika przez pielęgnowanie nie tylko Historii Zagórza, ale też bacznie przypatrującego się bieżącym wydarzeniom z okolic ulicy Braci Mieroszewskich, sprawę tę przemilczał. Chociaż niejednokrotnie dawał Pan Ptasiński dowody, iż problem ochrony środowiska jest kluczowy, tym razem sprawa ta przegrała w wyścigu o rozgłos z doniesieniem o grasującym gołębiu, cieniem rzucanym przez znaki drogowe, czy też fantazyjnie rozlewającej się kałuży… Podobna niemoc jest przykra, zwłaszcza w kontekście realizowanych z rozmachem spacerów historycznych, gdy zestawi się daty postów Pana Ptasińskiego z informacją Gazety Wyborczej (6 II 2022) o realizacji, między innymi w Sosnowcu, programu z cyklu „Było, nie minęło”. Tym razem uwagę Pana Redaktora Sikorskiego skupiło Powstanie Styczniowe w Zagłębiu Dąbrowskim. Być może do podjęcia tego ważnego tematu nie doszłoby, gdyby nie zaangażowanie Osoby Pana Jurka, który od ponad dekady upomina się o przywrócenie godnego miejsca w świadomości zbiorowej Ruchu Niepodległościowego na naszych Ziemiach. Niestety, jako zajmujący czołowe miejsce na liście objętych niełaską, Pan Jurek nie mógł liczyć na wsparcie ze strony tak Radnych, jak też Centrum Informacji Miejskiej.

Łatwo jest doszukiwać się zewsząd złej woli, zżymać na niesprzyjające uwarunkowania. Być może to jednak pozory? Nic nie dzieje się wszak bez przyczyny. Podobnie jak łamanie sobie głowy nad popularnością wyrażoną liczbą odsłon treści marnych nad ambitnymi, tak postawy większości Radnych, ale i Pana Ptasińskiego, mają źródło wspólne: relację popytu i podaży. Gdyby nie żywe zainteresowanie ze strony Mieszkańców sprawami błahymi, a w szczególności brak zrozumienia chociażby elementarnych zasad funkcjonowania samorządu (obowiązki prezydentów i burmistrzów, kompetencje rad gmin, zadania radnych, etc.), nie byłoby dnia, gdybyśmy nie byli informowani o ambitnych polemikach Radnych, konfrontujących stanowiska z koncepcjami forsowanymi przez Pana Prezydenta. Z drugiej strony, w mediach społecznościowych nie mogłoby także zabraknąć informacji lżejszego kalibru. Czy istotnie Pan Ptasiński straciłby tak wiele, gdyby rozpropagował informację o realizacji programu historycznego?

Nasze Miasto funkcjonuje na dwu płaszczyznach. Czy niemała grupa Mieszkańców zdoła kiedykolwiek dostrzec granicę pomiędzy nimi?

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak
Warszawa, 20 II 2022

Początek lutego przyniósł prawdziwy wysyp projektów mających doprowadzić do reformy sądownictwa dyscyplinarnego w naszym kraju. Pierwszy złożył Prezydent Andrzej Duda proponujący całkowitą likwidację Izby Dyscyplinarnej w Sądzie Najwyższym i przekazanie spraw odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów, prokuratorów i przedstawicieli innych zawodów prawniczych w ręce nowo utworzonej Izby Odpowiedzialności Zawodowej złożonej z wylosowanych sędziów SN (11 spośród 33 wskazywałby Prezydent RP). Dotychczasowi sędziowie Izby Dyscyplinarnej przeszliby w stan spoczynku, albo zasililiby pozostałe izby Sądu Najwyższego.

Kilka dni później pojawił się wspólny projekt firmowany formalnie przez Lewicę i Koalicję Obywatelską, a w rzeczywistości autorstwa Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” wspieranego również przez inne prawnicze organizacje pozarządowe, m. in. Themis, Lex Super Omnia, „Wolne Sądy”. Zakłada on nie tylko likwidację Izby Dyscyplinarnej, ale także unieważnienie wyboru wszystkich sędziów wybranych przez nową Krajową Radę Sądownictwa (przy czym z nie do końca wiadomych powodów tylko sędziowie SN i NSA mieliby także zwrócić wynagrodzenie otrzymane w tym okresie).

W zaistniałej sytuacji musiało zareagować Prawo i Sprawiedliwość, które ustami swojego prezesa już pół roku temu zapowiadało likwidację Izby Dyscyplinarnej. Przez kilka następnych miesięcy widoczny był jednak narastający imposybylizm rządzącego ugrupowania, które nie było w stanie uzgodnić konkretnego rozwiązania ani z Prezydentem, ani z Solidarną Polską Zbigniewa Ziobry. Dopiero pojawienie się w Sejmie innych projektów zmusiło Prawo i Sprawiedliwość do przedstawienia własnego pomysłu na organizację sądownictwa dyscyplinarnego. Pozostawia on Izbę Dyscyplinarną, ale ogranicza jej jurysdykcję do innych niż sędziowie zawodów prawniczych.

Wzmożenie w temacie Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego związane jest oczywiście z brakiem zatwierdzenia Krajowego Programu Odbudowy przez Komisję Europejską spowodowaną między innymi funkcjonowaniem tej izby i karami nałożonymi na Polskę przez TSUE (milion euro dziennie). Kwestią drugorzędną jest zgodność z prawem działań instytucji unijnych, ponieważ nie ma żadnego niezależnego organu, który mógłby to ocenić i wydać wiążącą obie strony decyzję. Równie nieistotne są bajdurzenia Adama Bielana i niektórych polityków Solidarnej Polski o możliwości rezygnacji z miliardów euro czekających na Polskę i wycofania się Polski z unijnego mechanizmu jakim jest Fundusz Odbudowy. Zgodziliśmy się na niego półtora roku temu, a spłata wyemitowanych przez UE obligacji będzie pochodziła albo z nowych unijnych podatków (opłaty węglowej, cyfrowej, być może również mięsnej – o ile zostaną uchwalone), albo z wpłat bezpośrednich dokonywanych przez państwa członkowskie, które finansują także wydatki z kolejnych unijnych budżetów (w ramach siedmioletnich ram finansowych). Można oczywiście opowiadać o zniewoleniu Polski przez UE, brukselskiej okupacji i obronie prawdziwych wartości europejskich, ale ci, którzy o tym mówią powinni odpowiedzieć na podstawowe pytanie – dlaczego w dalszym ciągu jesteśmy członkiem Unii Europejskiej, skoro przecież nikt nas tam na siłę nie trzyma? Na dodatek niektórzy z nich pobierają od naszych „okupantów” całkiem niemałe wynagrodzenie. Cytując Patryka Jakiego, „jak można to nazwać – zdradą?”. A dodając już od siebie, jak można nazwać inaczej pobieraną przez niego pensję europosła – judaszowymi srebrnikami?

Połowiczność rozwiązań proponowanych przez Prezydenta i partię rządzącą wynika nie tylko z obaw przed negatywną reakcją Solidarnej Polski i betonowej części Prawa i Sprawiedliwości, chociaż zwłaszcza dla Jarosława Kaczyńskiego jest to poważny problem, znacząco ograniczający pole politycznego manewru. Dla Zbigniewa Ziobry walka z Unią Europejską jest fundamentem jego politycznej działalności. Nie chodzi oczywiście o osobiste przekonania ministra sprawiedliwości – nie mają one większego znaczenia w porównaniu z politycznym interesem. Zbigniew Ziobro wie, że poparcie Polaków dla europejskiej wspólnoty jest bardzo powierzchowne (bankomat) i stopniowo będzie słabło. A to szansa dla tego młodego jeszcze polityka na wzmocnienie swojej pozycji i przejęcie przynajmniej części schedy po Jarosławie Kaczyńskim. Nie oznacza to jednak, ze przygotowuje się on do samodzielnego startu w wyborach czy zawarcia wyborczego sojuszu z Konfederacją (lub przynajmniej z jego narodową częścią). To odpowiednio plan C i B. Plan A to zmuszenie Jarosława Kaczyńskiego do umieszczenia kandydatów Solidarnej Polski na listach wyborczych Prawa i Sprawiedliwości. Gdyby poparcie dla ugrupowania Zbigniewa Ziobry było na poziomie Porozumienia Jarosława Gowina, mógłby on zostać przez niekwestionowanego lidera polskiej prawicy spuszczony do politycznego kanału. Ale możliwość utraty dwóch lub trzech procent głosów (na więcej Solidarna Polska raczej nie powinna liczyć), może oznaczać utratę władzy. A to dla Jarosława Kaczyńskiego zbyt duże ryzyko, co oznacza, że niezależnie od swoich osobistych odczuć do Zbigniewa Ziobry, będzie go musiał wpuścić do politycznego kurnika.

Jest jednak poważniejszy powód braku zgody na przyjęcie wszystkich warunków stawianych przez Komisję Europejską – likwidacji Izby Dyscyplinarnej, przywrócenia zawieszonych przez nią sędziów do orzekania i zmiany organizacji sądownictwa dyscyplinarnego. Dochodzą do tego wyroki Trybunału Sprawiedliwości UE i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, które uznają sposób powołania sędziów przy udziale nowej KRS za niezgodny z zasadami niezawisłości sędziowskiej i tym samym za nieważny (ciekawe co sędziowie tych organów sądzą o własnym powołaniu?). Pomijając już aspekty prestiżowo-emocjonalne, wprowadziłoby to do polskiego wymiaru sprawiedliwości niewyobrażalny chaos. Unieważnienie powołania około tysiąca sędziów, a tym samym uznanie, że nigdy nie byli sędziami, oznaczałoby konieczność powtórzenia setek tysięcy procesów z ich udziałem. Dla wprowadzających takie rozwiązania byłoby to politycznym samobójstwem.

Zgodny z żądaniami Komisji Europejskiej i wyrokami europejskich sądów jest projekt „Iustitii” poparty w całkowicie bezrefleksyjny sposób przez Koalicję Europejską i Lewicę. Co prawda nie zakłada on automatycznego unieważnienia wszystkich wyroków wydanych przez „fałszywych” sędziów, ale jak w takim razie traktować wydawane przez nich decyzje? Uznanie ich za wyroki kłóci się przecież z elementarnymi zasadami logiki i tak mocno podkreślaną przez liderów prawniczych stowarzyszeń koniecznością pełnego przestrzegania zasad praworządności. Unieważnienie z kolei spowoduje wrogie nastawienie wszystkich tych, którzy ponownie będą musieli miesiącami, a nawet latami czekać na sądowe rozstrzygnięcia ponosząc po raz kolejny związane z tym koszty. Dochodzą do tego pozbawieni swoich stanowisk sędziowie, których często jedyną winą jest to, że znaleźli się na drodze swojej zawodowej kariery w niewłaściwym miejscu w niewłaściwym czasie. To prosta recepta na kolejną wyborczą klęskę i utrwalenie władzy Zjednoczonej Prawicy na kolejne lata. Dlatego Polskie Stronnictwo Ludowe i Polska 2050 nie zgodziły się w pełni zaakceptować projektu „Iustitii” uznając go za zbyt radykalny i zaproponowali w zamian alternatywne, mniej drastyczne, rozwiązania. Oczywiście spotkało się to z ostrą krytyką opozycyjnych radykałów odsądzających liderów obydwu partii od czci i wiary. Tym bardziej, że nie potępili oni w czambuł projektu prezydenckiego deklarując chęć poszukiwania kompromisu. I tu właśnie leży sedno problemu.

Swoje największe chwile Rzeczpospolita przeżywała w XVI wieku. Mieliśmy wówczas w Polsce ustrój nazywany niegdyś demokracją szlachecką, a obecnie coraz częściej systemem mieszanym, w którym istniała równowaga pomiędzy elekcyjnym monarchą, magnatami reprezentowanymi przez Senat i średnią szlachtą skupioną w izbie poselskiej. Celem toczonych na forum Sejmu sporów było dobro Rzeczpospolitej, a sposobem jego osiągnięcia szukanie kompromisu – jak wówczas mówiono dążenie do „powszechnej zgody”. Stosowane od połowy wieku następnego „liberum veto” było skrajną i wypaczoną formą obowiązującej od zawsze zasady. Coraz większa polaryzacja, rywalizacja magnackich koterii wspieranych przez zagranicznych mocodawców i narastający brak wzajemnego zaufania polskich elit politycznych doprowadziły do paraliżu państwowych instytucji, a konsekwencji do stopniowego upadku Rzeczpospolitej.

Od dłuższego czasu umiarkowani politycy po obydwu stronach są zakładnikami radykałów, którzy albo są przekonani o własnej nieomylności, albo cynicznie dążą do maksymalnej polaryzacji społeczeństwa. Ci pierwsi są przekonani, że ratują świat. Ci drudzy uważają, niestety słusznie, że taka taktyka zapewni im głosy wyborców. Zdobycie i utrzymanie władzy stawiają ponad wszystko. Wyborcy są przedmiotem, a nie podmiotem wyborczej rywalizacji. Ale będą też jej ofiarami. I jednym, i drugim nie zależy na odblokowaniu unijnych funduszy. Wręcz przeciwnie. Dla polityków Solidarnej Polski pozbawienie Polski miliardów euro będzie dowodem na nieudolność Mateusza Morawieckiego. Politycy Platformy są przekonani, że oburzenie z tego powodu i strach przed polexitem pozbawi ostatecznie Prawo i Sprawiedliwość wyborców i pozwoli im powrócić do władzy (chociaż sami jeszcze nie wiedzą, co z nią zrobią). Zmiana stanowiska Komisji Europejskiej zniweczyłaby te plany. A wiele wskazuje na to, że Ursula von der Leyen chciałaby zakończyć spór z Polską, nawet bez pełnego spełnienia wszystkich stawianych wcześniej żądań. Dlatego wszelki kompromis jest dla nich nie do przyjęcia.

A co z tymi, którzy zdają sobie sprawę, że polityczni przeciwnicy nie rozpłyną się we mgle, a ich wyborcy dalej będą żyli między nami? Albo przejdą na stronę radykałów, albo zostaną wyeliminowani z życia politycznego. Nie są nikomu do niczego potrzebni. Powrócą do łask po latach, ponieważ ludzki rozum zawsze dochodzi do głosu na zgliszczach i stosach trupów. Ale wtedy dla wielu z nas będzie już za późno.

Karol Winiarski

Głosowanie nad ustawą zwaną popularnie „lex Kaczyński” albo „lex konfident” zakończyło się spektakularną klęską partii rządzącej. Zaledwie 151 posłów PiS poparło projekt regulacji prawnej mającej podobno służyć skutecznej walce z covidem. Za odrzuceniem projektu głosowało 24 posłów Zjednoczonej Prawicy, 37 wstrzymało się od głosu, a 16 nie wzięło udziału w głosowaniu. Politycy opozycji i sympatyzujący z nimi dziennikarze ogłosili (po raz nie wiadomo już który) utratę przez partię rządzącą większości sejmowej i koniec PiS-u, a Donald Tusk wezwał Mateusza Morawieckiego do zgłoszenia wniosku o votum zaufania dla jego rządu. Euforia jest jednak zdecydowanie przedwczesna.

Przede wszystkim porażka w głosowaniu była nie tylko wkalkulowanym ryzykiem, ale wręcz stanowiła zasadniczy element gry Jarosława Kaczyńskiego. Absurd rozwiązań zawartych w projekcie ustawy, widoczny nawet dla gorących zwolenników rządzącej formacji, był oczywisty. Najgorszym z możliwych rozwiązań byłoby więc wejście ustawy w życie – przez kolejne miesiące opozycja miałaby nieustające używanie pokazując całkowite fiasko wprowadzonych rozwiązań. Dlatego od samego początku ani przez chwilę nie chodziło o uchwalenie jakichkolwiek przepisów mających zmniejszyć szybkość rozprzestrzeniania się i śmiertelność wirusa. Wręcz przeciwnie, zasadniczym celem Jarosława Kaczyńskiego było przegranie głosowania i ostateczne zamknięcie tematu.

Dyskusja nad antycovidowym ustawodawstwem trwała od wielu miesięcy i w opinii prezesa PiS-u w coraz większym stopniu obciążała polityczne konto Prawa i Sprawiedliwości. Kolejne fale pandemii i narastająca liczba zgonów negatywnie jego zdaniem odbijały się na notowaniach rządzącej partii i nie pozwalały na poważniejsze sondażowe odbicie. Jednak wprowadzenie obostrzeń lub jakiejś formy przymusowych szczepień mogło przynieść jeszcze gorsze polityczne skutki. Pogłębiłoby to wewnętrzne napięcia w klubie związane z rosnącą w siłę frakcją antysanitarystów. Co prawda, można było dla antycovidowych rozwiązań pozyskać poparcie opozycji, ale to nie rozwiązywało innego zasadniczego problemu – niechęci części elektoratu do takich rozwiązań. I to głównie wyborców Konfederacji, którzy w przypadku wyborczej polaryzacji mogliby jednak przerzucić swój głos na najsilniejsze prawicowe ugrupowanie – Prawo i Sprawiedliwość.

Gra, którą podjął Jarosław Kaczyński nie przyniosła całkowitego zwycięstwa. Nie przyniosła, ponieważ przynieść nie mogła. Było to jednak rozwiązanie w danym momencie optymalne, które ograniczało do minimum polityczne straty (przegrane głosowanie to jednak poważna wizerunkowa strata). Zasadniczym celem było zakończenie dyskusji nad niewygodnym tematem bez podjęcia jakichkolwiek decyzji i przerzucenie odpowiedzialności za całkowitą bierność w walce z pandemią na opozycję. Dlatego gdy okazało się, że Koalicja Obywatelska, Polska 2050, Koalicja Polska i Lewica były gotowe poprzeć tzw. ustawę posła Hoca, która była mocno złagodzoną wersją poprzednio proponowanych rozwiązań, PiS musiał zgłosić nowy projekt. Taki, za którym opozycja zagłosować nie mogła. Głosowanie wypadło zgodnie z oczekiwaniami prezesa, chociaż być może liczył na mniejszą ilość kontestatorów w swoim własnym klubie. Jarosław Kaczyński dobrze wiedział (chociażby po głosowaniu na komisji zdrowia), że ustawa nie ma żadnych szans na przegłosowanie. Gdyby nie chciał porażki, ustawa w ogóle nie znalazłaby się w porządku obrad. Tak jak to się stało na tym samym posiedzeniu z wnioskiem o uchylenie immunitetu prezesa NIK Mariana Banasia. Nie głosowano go, ponieważ wynik był dalece niepewny, a dla PiS-u to sprawa istotna.

Czyżby więc Jarosław Kaczyński rzeczywiście był politycznym geniuszem? Niekoniecznie. Po pierwsze, w dużym stopniu sam doprowadził do sytuacji, w której czasami nie ma większości w swoim własnym klubie. Nie jest to bowiem pierwszy przypadek, w którym część posłów głosuje inaczej niż chce prezes. O wiele drastyczniejsza sytuacja miała miejsce kilkanaście miesięcy temu, gdy wbrew partyjnej dyscyplinie całkiem spora grupa posłów nie poparła „piątki dla zwierząt”. Początkowo wszyscy zostali zawieszenie, ale po kilku tygodniach wrócili do klubu, a jeden z „banitów”, Henryk Kowalczyk, został nawet wicepremierem i ministrem rolnictwa. Brak konsekwencji nie służy budowaniu autorytetu i zapobieganiu kolejnym niesubordynacjom.

Wątpliwości budzi również znaczenie przebiegu pandemii dla spadku notowań Prawa i Sprawiedliwości. O ile w pierwszych miesiącach był to jeden z zasadniczych czynników wpływających na polityczne wybory tych mniej zdeklarowanych wyborców, to w chwili obecnej wydaje się, że przestało to odgrywać większą rolę. Po co więc było ryzykować osobisty wizerunek (klęska „lex Kaczyński” z pewnością go nie poprawia), gdy poważniejszego zagrożenia nie było?

Jest jeszcze jeden powód, który poddaje w wątpliwość sens decyzji Jarosława Kaczyńskiego. Wszystko wskazuje na to, że problem za dwa-trzy tygodnie problem sam by się rozwiązał. Piąta fala pandemii wyraźnie osiągnęła swoje apogeum i w najbliższych dniach zacznie opadać równie intensywnie jak rosła. Przynajmniej przez kilka wiosennych i letnich miesięcy temat zejdzie z pierwszych stron gazet. Po prostu ilość zakażeń będzie na bardzo niskim poziomie, a ponieważ zjadliwość dominującego omikronu jest na znacznie niższym poziomie niż poprzednich wariantów, to i ilość zgonów też na szczęście będzie niewielka. Może nawet to ostatnia duża fala, a sama choroba stanie się schorzeniem sezonowym, która nie będzie wymagała kolejnych lockdownów i ograniczeń. A to oznaczałoby, że prezes PiS niepotrzebnie zdecydował się na poniesienie wizerunkowych kosztów, których ponosić nie musiał.

Przy tej okazji warto wspomnieć o autokompromitacjach ministra Niedzielskiego. I nie chodzi nawet o jego kompletny brak decyzyjności, chociaż człowiek mający odrobinę honoru już dawno podałby się do dymisji. Zasadniczym problemem ministra jest ogłaszanie co kilka dni całkowicie sprzecznych ze sobą komunikatów. W grudniu dowiedzieliśmy się, że piąta fala będzie w styczniu. Gdy na początku stycznia ilość zakażeń rzeczywiście zaczęła rosnąć, minister bardzo szybko ogłosił, że to tylko anomalia świąteczno-noworoczna (Sylwester zakażeń), a omikron dotrze do nas w drugiej połowie stycznia osiągając szczyt w połowie lutego albo na początku marca. Już jednak tydzień później mogliśmy się dowiedzieć, że jednak apogeum nastąpi znacznie szybciej – na początku lutego, co zresztą faktycznie miało miejsce. Tyle, że już kilka dni później pojawiła się nowa wersja – szczyt zakażeń (grubo powyżej stu tysięcy) miał nastąpić dopiero w trzecim tygodniu lutego.

Adam Niedzielski nie wymyśla sobie tych prognoz. On po prostu bezkrytycznie cytuje to, co podsyłają mu różne ośrodki naukowe – głównie wrocławski MOCOS i warszawski ICM. A te nie dość, że mocno się między sobą różnią, to jeszcze co kilka dni zmieniają swoje przewidywania. Przebieg pandemii nie jest łatwy do określenia, chociaż akurat przebieg piątej fali w poszczególnych krajach aż tak bardzo się między sobą nie różni. Eksperci mogą się mylić, ale ogłaszanie cały czas prognoz, które się kompletnie nie sprawdzają nie służy budowaniu zaufania do nauki. Tym bardziej, jeżeli bezrefleksyjnie powtarza je minister zdrowia.

Jarosław Kaczyński skutecznie rozegrał bitwę, której wcale nie musiał staczać. Mogło się to jednak dla niego zakończyć o wiele gorzej. Wystarczyło, że opozycja wstrzymałaby się od głosu ogłaszając, że nie może poprzeć złego projektu, ale skoro rządzący uważają go za skuteczny sposób na walkę z pandemią, to nie będzie im przeszkadzać. I wtedy Mateusz Morawiecki musiałby realizować poroniony pomysł swojego protektora, a temat powracałby przez następne miesiące (ograniczona ilość zachorowań pozostanie z nami jeszcze przez długi czas). Ale to wymagałoby od opozycji pewnej politycznej finezji, co od dawna jest wyłącznie pobożnym życzeniem.

Karol Winiarski

Historia i teraźniejszość to nowy przedmiot, który zagości w szkołach ponadpodstawowych od września. Jak każdy pomysł ministra Czarnka, wzbudził on aprobatę po stronie rządzących i powszechną krytykę po stronie opozycyjnej. Oburzenie wzmogło się po przedstawieniu projektu podstawy programowej, w której zarysowana jest dość wyraźna myśl przewodnia przyświecająca autorom tego pomysłu. Polacy to wspaniały naród, którzy niczego nigdy nikomu nie zrobili i oczywiście wszyscy jak jeden mąż walczyli z komuną (bo przecież komuniści to nie Polacy). Kościół odgrywał zawsze pozytywną rolę w naszej historii i żadnych patologii w nim nie było. Unia Europejska jest w stanie głębokiego kryzysu, a Niemcy starają się poprzez nią zdominować Europę. Zasadnicza zmiana w polskiej historii dokonała się w roku 2005, a więc po przejęciu władzy przez Prawo i Sprawiedliwość. Jest to oczywiście wizja historii i teraźniejszości zgodna z aktualną polityką historyczną, ale – jak każda zresztą polityka historyczna – pokazująca skrajnie uproszczony obraz przeszłości i rzeczywistości. Najważniejsze problemy związane z nowym przedmiotem polegają jednak na zupełnie czymś innym.

Czysto chronologiczny program nauczania historii w szkole średniej zawsze wzbudzał wątpliwości. Najważniejsze z punktu widzenia aktualnych wydarzeń społeczno-politycznych treści realizowane były dopiero w drugim półroczu klasy maturalnej czyli w okresie, gdy cała uwaga uczniów skoncentrowana była na przygotowaniu się do egzaminu dojrzałości. Na dodatek chroniczny deficyt czasu na realizację coraz bardziej rozbudowanego programu w wielu przypadkach oznaczał, że historia powojenna traktowana była po macoszemu. Tym samym uczniowie uczyli się o imperium Aleksandra Macedońskiego, wyprawach krzyżowych, wojnach polsko-szwedzkich, Wiośnie Ludów, kampanii wrześniowej, ale już o Solidarności, okrągłym stole czy wojnie na górze nie mieli żadnego pojęcia. Oczywiście o tych „przerabianych” tematach też większość niewiele wiedziała, ponieważ najpóźniej po sprawdzianie mózg oczyszczał pamięć ze zbędnych informacji, aby zrobić miejsce na kolejne równie ważne wiadomości z kolejnych lekcji i innych przedmiotów.

Wspomniany problem być może trochę przypadkowo rozwiązywała całkowicie niedoceniana, a w rzeczywistości rewolucyjna w dziejach polskiej oświaty, reforma programowa wprowadzona przez minister Katarzynę Hall. Samo bowiem utworzenie, a potem likwidacja gimnazjów poza problemami organizacyjnymi, miały marginalne znaczenie z punktu widzenia wartości polskiego systemu edukacyjnego. Zasadniczą zmianę przyniosła dopiero reforma wprowadzona w życie za „pierwszego Tuska”, a więc gdy trzystopniowa szkoła powszechna funkcjonowała już od dekady. Jej zasadniczym celem było umożliwienie uczniom szkół średnich koncentrację na tych dziedzinach nauki, które były dla nich ważne z punktu widzenia ich dalszej edukacji. Oznaczało to, że edukacja w zakresie pozostałych przedmiotów miała kończyć się w pierwszej klasie szkoły ponadgimnazjalnej poza pewnymi treściami realizowanymi w ramach przedmiotów uzupełniających – przyrody oraz historii i społeczeństwa. Wyjątkiem był język polski, matematyka i języki obce, które zostały uznane za niezbędne dla wszystkich uczniów, co zresztą wcale nie jest takie oczywiste jak się na pozór wydaje. Kto bowiem w dorosłym życiu rozwiązuje swoje problemy korzystając ze znajomości logarytmów czy równań kwadratowych z dwoma niewiadomymi? Czy losy Macieja Boryny albo Stanisława Wokulskiego są ważniejsze od zasad funkcjonowania Unii Europejskiej i od znajomości obowiązującego w Polsce prawa? Argumenty o uczeniu myślenia, które padają zwykle w związku z matematyką, są o tyle wątpliwe, że program nauczania przedmiotów ścisłych polega bardziej na umiejętności stosowania wyuczonych schematów do rozwiązania zadań, co niewiele ma wspólnego z twórczym, kreatywnym myśleniem. To ostatnie w większym zresztą stopniu może pojawić się w trakcie na lekcjach przedmiotów humanistycznych, w czasie których poruszane problemy nie mają jednego, prostego rozwiązania. A to znacznie bardziej przypomina realne życie.

Nowa podstawa programowa powodowała, że w pierwszej klasie szkoły średniej omawiana była historia XX wieku. Historia Polski (także dzieje II RP, sprawa polska w czasie II wojny światowej, PRL i początki III RP) była raz jeszcze przerabiana na lekcjach historii i społeczeństwa – najczęściej w klasie drugiej. Protesty środowisk prawicowych zarzucających rządzącym ograniczenie nauczania historii w szkole średniej były więc absurdalne i świadczyły o ich totalnej ignorancji. Oczywiście wszystko to przestało mieć jakiekolwiek znaczenie, gdy minister Zalewska zlikwidowała gimnazja, a struktura systemu edukacji, a także program nauczania wróciły do stanu, który obowiązywały w czasach PRL-u i pierwszych latach III RP. Oznaczało to, że historia najnowsza pojawi się gdzieś na wiosnę ostatniego roku nauki – czyli na miesiąc lub dwa przed maturą. O ile w ogóle się pojawi.

Jak widać problem ten dostrzegło aktualne kierownictwo Ministerstwa Edukacji i Nauki. Realizowany w dwóch pierwszych klasach przedmiot historia i teraźniejszość jest w pewnym sensie powrotem do stanu z czasów istnienia gimnazjum. Zakres czasowy został co prawda ograniczony do czasów powojennych, ale w powiązaniu z większą ilością godzin (trzy, a nie dwie) pozwoli to przynajmniej teoretycznie na znacznie lepsze wyedukowanie uczniów szkół średnich w zakresie historii najnowszej. I to nie tylko Polski. To bez wątpienia ogromne pozytywy tego pomysłu. Niestety, na tym się one kończą.

Pierwszy problem to likwidacja przedmiotu wiedza o społeczeństwie. Niektóre z realizowanych do tej pory na jego lekcjach zagadnień wejdą w zakres podstawy programowej historii i teraźniejszości, ale w znacznie węższym zakresie. Niektórych zaś nie będzie wcale, w tym przede wszystkim podstaw obowiązującego w Polsce prawa, co powinno być priorytetem nauki w szkole średniej – najlepiej realizowanym w ramach odrębnego przedmiotu.

Drugi problem to wiek uczniów realizujących nowy przedmiot. Tu akurat pole manewru jest dość ograniczone, a problem dotyczy wszystkich przedmiotów humanistycznych. Piętnastolatkowie, a nawet szesnastolatkowie to osoby jeszcze mocno niedojrzałe, bez większych osobistych doświadczeń życiowych. Tymczasem historia to nie tylko fakty. To także interpretacje, a nade wszystko ocena zachodzących wydarzeń. To zaś wymaga nie tylko czysto faktograficznej wiedzy, ale także umiejętności refleksyjnego myślenia. Ta zaś pojawia się z wiekiem i to raczej już po osiągnieciu dojrzałości (nie bez powodu tak się określa ukończenie 18 roku życia). Jednak każdy rok przynosi poprawę w tym zakresie i dlatego byłoby sensowniej, gdyby program realizowany był w klasie drugiej i trzeciej, a najlepiej w trzygodzinnym wymiarze wyłącznie w klasie trzeciej.

Trzeci problem to oczywiście ideologiczne założenia przyświecające pomysłowi wprowadzenia hit-u do programu nauczania. Trudno rozstrzygnąć czy minister Czarnek rzeczywiście wierzy w możliwość sformatowania uczniów zgodnie z konserwatywno-narodowym przesłaniem jego ugrupowania czy też cynicznie stara się zaspokoić marzenia Jarosława Kaczyńskiego. Niezależnie od powodów, efekt może być podobny jak w przypadku podobnych pomysłów realizowanych przez komunistów w okresie PRL-u. To przecież właśnie młodzi ludzie, wychowani przez komunistyczny system edukacji, doprowadzili do zmiany ustroju.

Naiwna wiara w możliwości wychowawcze i indoktrynujące szkoły charakteryzuje zresztą polityków i dziennikarzy po obydwu stronach spolaryzowanej sceny politycznej. O ile jedni wierzą, że szkoła może wychować katolickich patriotów, to ci drudzy są przekonani, że można z młodych ludzi zrobić liberalno-demokratycznych euroentuzjastów. Tymczasem szkoła już dawno nie wychowuje, a i w coraz mniejszym stopniu też uczy. Pozostaje oczywiście rola socjalizacyjna, ale to efekt kontaktów nawiązywanych z innymi uczniami, a nie konsekwencje wychowawczych wysiłków nauczycieli.

Zapaść polskiego systemu edukacji postępuje. Starzejąca się kadra nauczycielska, której trudno będzie zmienić wieloletnie przyzwyczajenia, negatywna selekcja do zawodu wynikająca z rażąco niskich zarobków rozpoczynających pracę (potem wbrew powszechnym twierdzeniom nie jest tak tragicznie, co zresztą dość przewrotnie pokazał falstart Polskiego Ładu) i fatalnej atmosfery wytwarzanej od kilku lat przez kolejne ekipy kierujące Ministerstwem Edukacji Narodowej, a przede wszystkim przyśpieszające zmiany technologiczne, kulturowe i społeczne sprawiają, że system edukacyjny pochłaniający ogromne ilości publicznych pieniędzy, marnotrawi je w niewyobrażalny sposób. Tyle, że nikt nie ma odwagi dokonać rewolucyjnych zmian, a jeśli ktoś je już podejmuje, to w imię realizacji swoich ideologicznych obsesji, które bardziej pasują do czasów II RP czy PRL-u, niż do wyzwań współczesnego świata. Dlatego w dalszym ciągu będziemy ładowali do uczniowskich głów megabajty informacji z pełną świadomością, że niewiele z tego trwale tam zagości. I może dlatego Przemysław Czarnek jest bardziej postacią żałosną niż groźną. Ale akurat przedmiot historia i teraźniejszość po pewnych zmianach powinien pozostać w programie szkolnej edukacji, gdy obecny minister będzie już tylko nocnym koszmarem.

Karol Winiarski

Czasy II Wojny Światowej odbiły się dotkliwym piętnem na losach Miasta. Wszelkie, chociażby pobieżne, próby oszacowania strat, nawet po upływie bez mała ośmiu dekad, nie pozwalają przejść obojętnie obok Tragedii dawnych Mieszkańców Sosnowca.

Pamiątki lat okupacyjnych uświadczymy praktycznie na każdym kroku, przemierzając nie tylko Pogoń w kierunku Środuli, identyfikując granice zapoznanej Ostrej Górki, czy też eksplorując relikty Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau. Chociaż tragiczny, to niezmiernie ważki element naszej Tożsamości, zaklęty w skrywanych Fotografiach, podniszczonych Murach, a przede wszystkim Sercach Ludzi Stąd…

Kto jednak spodziewałby się, zupełnie nieoczekiwanego, wpływu rozpętanej 4 IX 1939 roku wojennej pożogi na współczesny podział administracyjny Sosnowca?

Niemcy, stereotypowo uznawani za praktycznych, wprowadzili nowy, formalny podział administracyjny Miasta, co odnalazło swe odzwierciedlenie na jednej z ówczesnych map (Wydawnictwo S. Hirzela, Lipsk 1942; https://fotopolska.eu/1513637,foto.html). Obok tradycyjnych nazw miejscowych, z pewnością uznawanych wówczas za te gorsze, jako wnoszące nowy porządek funkcjonować miały prostsze, odnoszące się do topografii – Mitte (Centrum), West (Zachód), Nord (Północ), Ost (Wschód) oraz Süd (Południe). Chociaż niebawem jedna okupacja miała uczynić miejsce drugiej, to pomysł ten nie zatarł się. Podobny, sztuczny opis Sosnowca, utrwalany był w różnorodnych opracowaniach statystycznych i faktograficznych, głównie w odniesieniu do najgęściej zaludnionego obszaru południowego, a sporadycznie pogranicza Środuli, Zagórza i Józefowa (m.in. Rechowicz, 1977). Należy przy tym zaznaczyć, że na mapach publikowanych po 1945 roku zapisy te nie były spotykane, co do obecnej doby nie uległo zmianie. Bodaj najnowszą i najważniejszą publikacją, która w tym aspekcie „czerpie” z lat okupacyjnych jest „Monografia” (Barciak et al., 2016).

Można się uśmiechnąć nad ironią biegu Historii, gdy nawet w tak iście bladym cieniu totalitaryzmu dostrzeże się nazwę jednej z (nad wyraz niewielu) Jednostek Pomocniczych (Rad Dzielnic) Gminy…

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak
Warszawa, 25 I 2022