Kiedy prawie rok temu Mateusz Morawiecki ogłaszał założenia programu, który nosił wówczas nazwę Nowego Ładu, wiadomo było, że przyświecają mu przede wszystkim cele polityczne. Chodziło o przerwanie trwającej już kilka miesięcy wyraźnej flauty w notowaniach Zjednoczonej Prawicy. Jednak poza dość prymitywną próbą kupienia społecznego poparcia, w założeniach programu była zawarta pewna racjonalność i troska o stan finansów publicznych. Stąd próba poważniejszego obciążenia osób zarabiających powyżej średniej krajowej, co miało ograniczyć straty poniesione przez budżet państwa wynikające z radykalnego podniesienia kwoty wolnej od podatku. Zwiększeniu miały za to ulec środki wpływające do Narodowego Funduszu Zdrowia, co dawało nadzieję na choć częściową poprawę finansowania opieki zdrowotnej. Tyle, że im bliżej było do momentu wejścia Polskiego Ładu w życie, tym bardziej ograniczana była grupa podatników, których obciążenia miały zostać zwiększone, a ci którzy w dalszym ciągu nie załapaliby się do grona beneficjentów, mieli w mniejszym stopniu partycypować w kosztach programu.

Pierwszym ustępstwem było wprowadzenie ulgi dla klasy średniej czyli w praktyce dla zdecydowanej większości tych pracowników najemnych, którzy mogli na wprowadzanych rozwiązaniach stracić. Potem została prawie o połowę (z 9% do 4,9%) zmniejszona składka zdrowotna płacona przez przedsiębiorców. Kiedy już po wejściu programu w życie okazało się, że około 400 tys. emerytów dostało niższe świadczenia, zostali oni objęci ulgą dla klasy średniej. W końcu nastąpiła ostateczna kapitulacja – ulgę dla klasy średniej rozciągnięto również na zleceniobiorców, a wszyscy zarabiający miesięcznie nie więcej niż 12,8 tys. zł., będą mogli w tym roku wybrać korzystniejszy dla siebie system opodatkowania (stary albo nowy). Tym samym grono „pokrzywdzonych” ograniczone zostało do kilku procent najbogatszych podatników oraz samotnych rodziców, którym odebrano możliwość wspólnego opodatkowania. Ale przecież do końca roku jeszcze daleko.

Powód tych chaotycznych działań podejmowanych przez Mateusza Morawieckiego jest dość oczywisty. Zamieszanie przy wprowadzaniu Polskiego Ładu doprowadziło do kolejnych spadków sondażowych Zjednoczonej Prawicy. Ratując sytuację i własne stanowisko, polski premier porzucił wszelką podatkową racjonalność, aby udobruchać coraz bardziej zirytowanego prezesa, od którego łaski jest w pełni zależny. Czy ma rację? Strat wizerunkowych nie da się w pełni odrobić. Jednak w ostatecznym rachunku z politycznego punktu widzenia większe znaczenie ma stan kont wyborców.

Problem polega na tym, że do wyborów pozostało co najmniej kilkanaście miesięcy. Nawet jeżeli wyborcy realnie odczują korzyści z Polskiego Ładu, to do czasu pójścia do urn wyborczych mogą o nich zapomnieć. Tym bardziej, że inflacja, choć stopniowo malejąca, pozostanie z nami jeszcze przez wiele miesięcy. Konieczne więc będą kolejne podatkowe lub socjalne transfery, które pozwolą zapewnić utrzymanie się przy władzy. Nawet gdyby się to nie udało, to zwycięska opozycja nikomu nic nie odbierze, co zresztą zapowiedział już kiedyś Grzegorz Schetyna, a ostatnio powtórzył Donald Tusk. Potem zaś będą kolejne wybory i nikt, kto będzie rządził nie odważy się na zmianę polityki finansowej. Wręcz przeciwnie, chcąc utrzymać poparcie wyborców trzeba będzie im oferować kolejne kosztowne prezenty, które trafią bezpośrednio na ich konta bankowe. A to prosta droga do powiększania długu publicznego i utrwalenia stanu chronicznego niedofinansowania usług publicznych.

Dominująca od lat 80-tych na świecie narracja ekonomiczna głosiła konieczność obniżania obciążeń podatkowych. W Polsce apogeum takiej polityki przypadło na koniec lat 90-tych i pierwszą dekadę XXI wieku. To wówczas Leszek Balcerowicz próbował przeforsować reformę podatkową obniżającą radykalnie podatki osób najlepiej zarabiających, która została zablokowana przez Aleksandra Kwaśniewskiego. Drogą Balcerowicza, co paradoksalne, podążał jego największy ówczesny krytyk czyli Leszek Miller. Gdy został premierem radykalnie obniżył podatek dochodowy od osób prawnych, wprowadził liniową stawkę podatkową dla przedsiębiorców, a nawet opowiedział się za podatkiem liniowym dla wszystkich podatników. Najbardziej radykalną wersję obniżenia podatków prezentowała Platforma Obywatelska przed wyborami w 2005 roku. Przygotowana przez Zytę Gilowską (odeszła z PO jeszcze przed wyborami z powodu oskarżeń o nepotyzm) propozycja obniżenia i ujednolicenia wszystkich najważniejszych podatków krajowych (PIT, CIT i VAT) do 15% poległa w wyborach z demagogicznym hasłem „solidarnej Polski” głoszonym przez Prawo i Sprawiedliwość. Demagogicznym, ponieważ zaraz po wygranych wyborach ta sama Zyta Gilowska, tym razem już jako wicepremier i minister finansów w rządach Kazimierza Marcinkiewicza i Jarosława Kaczyńskiego, wprowadziła część swoich „platformianych” pomysłów w życie obniżając podatek dochodowy od osób fizycznych, redukując składkę rentową w części płaconej przez pracowników i likwidując podatek spadkowy dla osób najbliższych spadkodawcy. Wprowadzane przy poparciu opozycyjnej Platformy zmiany dzięki zwiększonej konsumpcji wewnętrznej, pozwoliły już za jej rządów chwalić się pozycją jedynego europejskiego kraju, który nie popadł w recesję w okresie światowego kryzysu gospodarczego. Tyle, że stało się to kosztem ogromnego wzrostu deficytu finansów publicznych i najszybszego w historii zwiększenia zadłużenia państwa.

Wydawało się, że światowy kryzys ekonomiczny, a ostatnio pandemia, zmienią postrzeganie polityki podatkowej. Zwłaszcza w Polsce, gdzie środki wydawane na usługi publiczne należą do najniższych nie tylko w UE, ale także wśród krajów OECD. Częściowa zmiana rzeczywiście następuje. Tyle, że w zupełnie innym kierunku. Polityczny sukces programu 500+ sformatował na lata zasadnicze elementy programu każdego politycznego ugrupowania, które chce odnieść sukces wyborczy, a przecież to zasadniczy cel każdej partii politycznej. Tym samym politycy stali się zakładnikami własnych wyborców, którzy chcą coraz niższych podatków, coraz większych transferów i nie dostrzegają związku między np. stanem polskiej służby zdrowia a istniejącym systemem podatkowym. Albo po prostu uznali, że tak już w tym kraju musi być i tym samym trzeba sobie radzić na własną rękę nie licząc na niewydolne państwo. Bo przecież tak było zawsze – za komuny, za Mazowieckiego, za Buzka, za Millera, za Tuska. To dlaczego teraz ma być inaczej?

Popularnym hasłem pogardzanych obecnie neoliberałów było twierdzenie, że „nie ma darmowego lunchu”. Przez ostatnie kilka lat wydawało się, że wredni liberałowie nie mieli racji. Zwiększanie wydatków socjalnych nie powodowało pogorszenia stanu finansów publicznych. Tyle, że podobnie było z inflacją. Niektórzy ekonomiści jeszcze niedawno uważali, że ten problem przestał istnieć w gospodarczej rzeczywistości współczesnego świata. I nagle okazało się, że klasyczne prawa ekonomii jednak działają. Olbrzymie pieniądze wprowadzone do gospodarki w pierwszych miesiącach pandemii w kumulacji z innymi czynnikami, doprowadziły do niewidzianego od dawna wzrostu cen. Zwolennicy nowej ekonomii są zdziwieni. Zwolennicy klasycznej ekonomii dziwią się, że tamci się dziwią. A konsumenci są przerażeni

Na ekrany polskich kin wszedł właśnie film o Edwardzie Gierku. Pierwsze lata jego rządów przyniosły niespotykany w dotychczasowej historii Polski wzrost gospodarczy, ogromne inwestycje i podniesienie poziomu życia milionów Polaków. Kryzys naftowy będący następstwem wstrzymania dostaw ropy przez kraje arabskie po wojnie Jom Kippur zmienił realia gry w światowej gospodarce. Ekipa Gierka zignorowała ten fakt. Kiedy zorientowano się, że sytuacja gospodarcza się pogarsza, a koszty obsługi zadłużenia zagranicznego rosną, było już za późno. Na dodatek strach przed gniewem ludu uniemożliwił podjęcie bardziej radykalnych działań stabilizujących sytuację gospodarczą. Pod koniec rządów syna zagłębiowskiej ziemi zadłużenie trzykrotnie przekraczało wielkość rocznego eksportu, import był o 2 mld dolarów większy niż eksport, a koszty obsługi zadłużenia przekroczyły wpływy dewizowe. Strajki lipcowo-sierpniowe w 1980 roku przerwały dekadę rządów Edwarda Gierka.

Od tamtych czasów minęło ponad czterdzieści lat. Mamy zupełnie inne realia gospodarcze, inny system ekonomiczny i polityczny, inne otoczenie instytucjonalne (należymy do UE). Ale jedno pozostaje niezmienne. Strach rządzących przed własnym społeczeństwem. Komuniści bali się społecznego wybuchu i kupowali czas licząc na cud, co jedynie zwiększało jego skalę w przyszłości. Teraz obawa rządzących dotyczy utraty władzy i dokładnie w ten sam sposób kupują czas licząc, że wszystko jakoś się ułoży. A jeśli się mylą i historia się powtórzy? Wtedy ponownie zapłacimy za to wszyscy. Ale tym razem nie będziemy mogli zrzucić odpowiedzialności na narzucony system, towarzysza szmaciaka czy wielkiego brata ze Wschodu. To my ich wybieramy i my sami sobie zgotujemy ten los.

Karol Winiarski

Najdonioślejszymi wydarzeniami ostatnich dni roku 2021 było Odejście (23 XII) oraz Pożegnanie (31 XII) Radnego Pawła Wojtusiaka. Echem niesione między blokami Środuli pogłoski o przyczynach kolei losu Samorządowca dla wielu z pewnością będą nieskończonym źródłem inspiracji na polu uwiarygadniania hipotez rodem z magla. Z pewnością jednak o całej sytuacji można zawyrokować tylko jedno – zastanawiające milczenie Urzędu Miejskiego oraz IV Władzy.

Suche i twarde fakty przedstawiają się skromnie. Praktycznie natychmiast na łamach Gazety Wyborczej ukazuje się, utrzymany w stosownym do okoliczności tonie, tekst, zakończony zdawkową uwagą, zwalniającą niejako – nie po raz pierwszy i z pewnością nie ostatni – Urząd Miejski od jakichkolwiek wyjaśnień. Media – nie licząc wszelkich tekstów pochodnych, publikowanych przez redakcje mocno zróżnicowanego autoramentu – milczą. Po kilku dniach, także dzięki Gazecie Wyborczej oraz Dziennikowi Zachodniemu, pojawia się informacja o dacie Pogrzebu. Informacji tej towarzyszy doniesienie z obrad Rady Miejskiej o możliwej kontynuacji mandatu przez Panią Zuzannę Kmitę. Było to ostatnie z doniesień Gazety Wyborczej dotyczące Zmarłego. Z początkiem stycznia wyłącznie (!) Serwisy Grupy Polska Press, Dziennik Zachodni oraz Sosnowiec Nasze Miasto, publikują stonowane relacje, wzbogacone o wymowne fotografie Żałobników. Strona internetowa Miasta przez 9 dni zupełnie przemilczała tę Tragedię.

Na fali stalinowskich czystek z fotografii znikał, jako jeden spośród bardzo wielu, Николай Иванович Ежов…

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak
Warszawa, 22 I 2022

Tytułowe pytanie nurtowało Polaków w okresie rewolucji Solidarności w latach 1980-1981. Dotyczyło oczywiście ewentualnej interwencji wojsk państw Układu Warszawskiego, przede wszystkim Armii Radzieckiej, w zrewoltowanej Polsce. Obecnie podobne pytanie pada w kontekście groźby agresji Rosji na Ukrainę. Pokazuje to jak bardzo zmieniła się sytuacja geopolityczna naszego kraju w ciągu ostatnich czterdziestu lat.

Z czysto racjonalnego punktu widzenia, wydawałoby się, że atak Rosji na Ukrainę nie miałby żadnego sensu. Armia rosyjska, jedna z najlepiej uzbrojonych i wyszkolonych sił zbrojnych na świecie, pokonałaby wojska ukraińskie w ciągu kilku dni i to mimo ich znaczącego wzmocnienia jakie nastąpiło w ciągu kilku ostatnich lat. Problemy zaczęłyby się później. Okupacja znaczących terenów państwa ukraińskiego pochłaniałaby nie tylko ogromne środki finansowe, ale też życie rosyjskich żołnierzy – nie ulega bowiem wątpliwości, że Ukraińcy nie pogodziliby się z rosyjską okupacją. Oznaczałoby to ostateczną utratę szans na pełne podporządkowanie Ukrainy przez Rosję i włączenie jej do rosyjskiej strefy wpływów.

Atak na Ukrainę doprowadziłby też do zaostrzenia sankcji, które po aneksji Krymu zostały nałożone na Rosję. Z pewnością zablokowałoby to możliwość uruchomienia gazociągu Nord Stream II, co z kolei ograniczyłoby wpływy do rosyjskiego budżetu. Rosja mogłaby również zostać wykluczona z systemu SWIFT, a to mocno uderzyłoby w jej system rozliczeń finansowych. Możliwe są także inne sankcje, które w jeszcze większym stopniu pogrążyłyby i tak znajdującą się w stagnacji rosyjską gospodarkę.

Racje ekonomiczne nie są jednak jedynymi kryteriami oceny działań politycznych pod kątem ich racjonalności. Przed pierwszą wojną światową wszystkie analizy wskazywały, że konflikt, niezależnie od jego wyniku, będzie ciosem dla światowej gospodarki. Tak też się stało, ale nie powstrzymało to jego wybuchu. Względy polityczne okazały się ważniejsze od ekonomicznych.

Nikt nie wie jakie są rzeczywiste cele Władymira Putina. Zresztą, nie muszą one być jednoznacznie sprecyzowane i mogą się kształtować zależnie od okoliczności. Wydaje się jednak, że rosyjski Prezydent przede wszystkim chce zmusić Zachód (głównie USA) do podjęcia z nim rozmów, a jednocześnie zwiększyć swoje wpływy na Ukrainie, co w przyszłości umożliwiłoby mu podporządkowanie tego kraju Rosji, tak jak to się stało z Białorusią.

Pierwszy cel został już osiągnięty. Kilkukrotne, bezpośrednie rozmowy prowadzone z Prezydentem Bidenem oraz pomiędzy wysokimi urzędnikami Departamentu Stanu i Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rosji, skupiały uwagę całego świata. Podobnie jak w latach 70-tych i 80-tych negocjacje Prezydentów USA z przywódcami ZSRR. Jednym z powodów poparcia jakim cieszy się Władymir Putin w swojej ojczyźnie jest odbudowa dumy narodowej po okresie smuty w latach 90-tych XX wieku. W sytuacji, gdy od kilku lat gospodarka znalazła się w strukturalnej stagnacji, jest to z punktu widzenia rosyjskiego przywódcy szczególnie istotne i pozwala utrzymywać społeczną akceptację dla swoich rządów. Oczywiście, że nikt nie odbierze jej mu w wyborach. Ale też nie jest w jego interesie tłumienie społecznych protestów i tak bezczelne fałszowanie wyników jak musiał to zrobić jego kolega w Mińsku.

Drugi zasadniczy cel (zapewne uważany przez Putina za rosyjską rację stanu) czyli włączenie Ukrainy do rosyjskiej strefy wpływów, minimalizuje groźbę bezpośredniej wojny. Mocno antyrosyjskie nastroje na Ukrainie po aneksji Krymu i krwawej wojnie w Donbasie (konflikt oczywiście trwa dalej, ale ze znacznie mniejszą intensywnością), stopniowo słabły w latach następnych. Otwarta wojna ponownie zaogniłaby gojące się powoli rany. I to niezależnie od jej ostatecznych wyników – zajęcia Donbasu, „przebicia” się do Krymu czy nawet okupacji całej zadnieprzańskiej części kraju. O wiele korzystniejsze z punktu widzenia interesów Rosji byłoby zwiększenie wpływów prorosyjskich ugrupowań funkcjonujących na Ukrainie. A to wymaga włączenia do gry mieszkańców Donbasu.

Porozumienie zawarte w Mińsku w początkach 2015 roku przewidywało przyznanie Donbasowi szeroką i konstytucyjnie gwarantowaną autonomię w ramach państwa ukraińskiego. Przejmowanie kontroli nad tym obszarem przez wojska ukraińskie miało się zacząć dopiero po przeprowadzeniu wyborów do lokalnego parlamentu. Dawałoby to oczywiście Rosji możliwość ingerowania w sprawy Ukrainy i stopniowego umacniania jej wpływów nie tylko w Donbasie, ale też w Kijowie. Ówczesne władze ukraińskie zgodziły się na takie warunki pod presją Niemiec i Francji oraz w obliczu klęski poniesionej w bitwie o Debalcewe. I do dzisiaj nie wprowadziły ich w życie, czego intensywnie domaga się Rosja. Być może więc przedstawianie zaporowych warunków, które nie są możliwe do spełnienia i koncentracja wojsk rosyjskich przy granicy z Ukrainą, mają na celu wymuszenie pełnej realizacji postanowień mińskich.

Po ostatnich negocjacjach rosyjsko-amerykańskich wszyscy odetchnęli z ulgą – Amerykanie nas nie zdradzili. Po rozmowach w formacie NATO-Rosja ulga jeszcze większa. Pakt zdołał zachować jedność. A przecież na razie nie ma nawet mowy o udziale któregokolwiek z państw członkowskich w jakichkolwiek działaniach zbrojnych. To bardziej świadczy o kondycji NATO i postrzeganiu polityki USA w Europie niż wszelkie deklaracje i zapewnienia Bidena, Stoltenberga i innych polityków. Wiarygodność Amerykanów jest wątpliwa, a w jedność Europy nikt już nie wierzy.

Trudno też zrozumieć dlaczego fiasko rozmów zostało przyjęte z nieukrywanym zadowoleniem przez państwa Europy Środkowej. Oznacza to przecież dalszą niepewność i możliwość eskalacji konfliktu w każdej chwili. Zamiast biernie bronić walącego się status quo, należałoby przejść do poszukiwania kompleksowego rozwiązania problemu – zawarcia z Rosją porozumienia całościowo regulującego stosunki polityczne w Europie Środkowo-Wschodniej. Chodzi oczywiście o podział stref wpływów, które w stosunkach między mocarstwami istniały, istnieją i będą istniały, wbrew temu w co uwierzyliśmy po rozpadzie ZSRR. Świat się zmienia. Dominacja USA przechodzi do historii i trzeba szukać nowych rozwiązań, nawet jeżeli wydają się gorsze od do tej pory funkcjonujących. W przypadku Europy środkowo-wschodniej rozwiązaniem byłaby neutralizacja (finlandyzacja) Ukrainy i Białorusi i stworzenie z tych krajów buforowej strefy bezpieczeństwa między państwami NATO a Rosją. Wymagałoby to trwałego wycofania z tych krajów obcych wojsk i rezygnację z przynależności tych krajów do bloków polityczno-militarnych którejkolwiek ze stron. Oczywiście Krym pozostałby w granicach Rosji.

Pozornie wydaje się to rozwiązaniem skrajnie niekorzystnym dla Ukrainy. Pozornie. Po pierwsze, Ukraina nigdy nie odzyska Krymu i prędzej czy później będzie się musiała z tym pogodzić. Nie jest w stanie wyegzekwować swoich praw do tego półwyspu ani militarnie, nie dyplomatycznie, ani prawnie. Nie może też liczyć na jakieś proukraińskie powstanie, ponieważ większość mieszkańców Krymu jest zadowolona ze zmiany przynależności państwowej. Po drugie, Ukraina nigdy nie wejdzie do NATO. Do sojuszu nie przyjmuje się państw mających nieustabilizowane granice i konflikty zbrojne z sąsiadami. Tym samym, spełnienie tego żądania Rosji, jest ustępstwem prestiżowym, ale w praktyce nic nie zmienia. Po trzecie, jedynym sposobem odzyskania Donbasu jest zgoda na autonomię tego regionu. Oczywiście pozostaje pytanie czy nie lepiej byłoby dla Kijowa zrezygnować z tych terenów, co wzmocniłoby jedność kraju, a i zaoszczędziłoby w przyszłości kosztów i kłopotów związanych z transformacją gospodarczą tego górniczo-hutniczego regionu. Tyle, że tam gdzie w grę wchodzą narodowe emocje, trudno o racjonalną ocenę sytuacji. Zwłaszcza, gdy w walce o Donbas tylu Ukraińców przelało krew i oddało życie.

Porozumienie zmuszałoby też do ustępstw Władymira Putina. Finlandyzacja Ukrainy oznaczałaby rezygnację z prób jej włączenia w rosyjską strefę wpływów. Musiałby również poświęcić Baćkę, co oczywiście jest w interesie wszystkich. Białorusini nie są i raczej nie będą antyrosyjscy. Dlatego zastąpienie coraz bardziej brutalnego i mocno nieobliczalnego dyktatora innym, nieskompromitowanym politykiem, nie oznaczałaby niekorzystnej zmiany. Białoruś i tak połączona byłaby więzami gospodarczymi z Rosją, a więzienia opuściliby więzieni przez Łukaszenkę działacze. Także Polacy.

Niestety, kompleksowe porozumienie w sprawie Europy środkowo-wschodniej jest mało realne. Z jednej strony, coraz bardziej zaangażowane na Dalekim Wschodzie i jednocześnie wewnętrznie skrajnie spolaryzowane i słabnące gospodarczo Stany Zjednoczone, dają Putinowi nadzieję na dalsze rozszerzanie swoich wpływów. Europa znajduje się przededniu potężnego kryzysu finansowego i politycznego, a na dodatek jest coraz bardziej podzielona w kwestiach polityki zagranicznej. Jeszcze kilka lat temu cele Putina były bardziej defensywne – chodziło mu głównie o niedopuszczenie do dalszego rozszerzania NATO na wschód. Teraz jego zamierzenia są już bardziej ofensywne. Dlatego propozycja kompleksowego porozumienia musiałaby być poparta przez USA i NATO groźbą użycia siły militarnej. A to w obecnej sytuacji jest praktycznie niemożliwe.

Dlatego też nie ma też większych szans na coś więcej niż reaktywną politykę Zachodu. Wymagałoby to bowiem o wiele większej dalekowzroczności jego przywódców niż to jest możliwe w obecnych czasach, w których króluje populizm, pijar i strach przed własnymi wyborcami. Do jakichkolwiek ustępstw nie są też zdolni politycy ukraińscy. Każdy, który zgodziłby się na oficjalną rezygnację z Krymu, prawdopodobnie straciłby władzę, a porozumienie nie zostałoby zaakceptowane przez parlament.

Co więc nas czeka? Permanentny konflikt podsycany przez Moskwę, w którym będą ginęli ludzie. Za kilkanaście lat Rosja pogrąży się w głębokim kryzysie gospodarczym i politycznym. Ale najbliższe lata przyniosą wzmocnienie jej pozycji. Tyle, że nie z powodu własnych sukcesów, a w wyniku pogłębiającego się kryzysu świata Zachodu. Putin zdaje sobie z tego sprawę i będzie się starał to wykorzystać. A jak w końcu zdecyduje się zaryzykować i podjąć bardziej stanowcze działania militarne, okaże się, że król (NATO) jest nagi. Ale my wolimy się łudzić, że jesteśmy bezpieczni, ponieważ chroni nas najpotężniejsze mocarstwo na świecie. Tymczasem ono chroni wyłącznie swoje własne interesy, a te w coraz mniejszym stopniu związane są z Europą. A ta z kolei nie jest w stanie obronić się sama. Broniąc wszystkiego, stracimy znacznie więcej. Może nawet wszystko.

Karol Winiarski

Nasz system prawny nie jest doskonały- mam na myśli akty prawne, a nie decyzje i nakazy urzędnicze – ale jego podstawowe zasady oparte na prawie rzymskim, muszą być respektowane np. w przypadku kolizji przepisów prawnych – obowiązujący jest akt prawny wyższego rzędu i tak np. obowiązują ustalenia ustawy a nie kolidujący z nią przepis rozporządzenia jakiegoś ministra.

Natomiast decyzje urzędnicze często są w praktyce ważniejsze od ustaw, w tym od ustawy zasadniczej, czyli Konstytucji. Przechodzi się z tym do porządku dziennego. Nie powinno się wprowadzać w życie decyzji urzędniczej, która przynosi szkodę. Niemniej nieraz tak się dzieje i żeby tą decyzję anulować potrzeba konsekwentnej walki z urzędnikami przez okres wielu miesięcy, a nawet lat(np. casus Kluski). W tym felietonie pragnę opisać przypadek arogancji i jak na razie bezkarności urzędniczej spowodowanej wyżej opisanym problemem.

Sytuacja dotyczy rozgrywającej się na naszych oczach tragedii – tj. zagłady bardzo atrakcyjnej przyrodniczo i turystycznie Doliny Białej Przemszy. Jest to największą od czasów II wojny katastrofa przyrodniczo-społeczna, która dotyka nasz region. Dotyczy ona likwidacji rzek: ”Białej”,”Baby”,”Sztoły” – dopływów Białej Przemszy i w dużym stopniu samej Białej Przemszy. Likwidacja spowodowana jest zaprzestaniem odwadniania kopalni „Olkusz-Pomorzany” i tym samym brakiem zasilania w wodę koryt rzecznych. W/w rzeki płynęły od dawien dawna na tym terenie, ale wieloletnia eksploatacja górnicza Zakładów Górniczo – Hutniczych „Bolesław” S.A. w Bukownie spowodowała, że do płytko zalegających chodników kopalnianych w piaszczystym terenie, nastąpiło zassanie cieków wodnych i źródeł do sztolni i chodników – co spowodowało zanik w/w rzek. W związku z czym powstały szkody górnicze, które ZGH „Bolesław” był zobowiązany zgodnie z przepisami prawnymi i koncesją naprawić w trakcie eksploatacji górniczej, jak również po jej zakończeniu. Jednak tego obowiązku starają się Zakłady uniknąć, łamiąc wielokrotnie prawo i dokonując przestępstwa na ogromną skalę.

Katastrofa aktualnie dokonuje się – rzeka Baba i Sztoła są suche – rzeka Biała ma mało wody (przedtem dostarczała 70% zasobów wodnych Białej Przemszy) i ledwie płynie,  a w niej ścieki z oczyszczalni ścieków miasta Olkusz oraz woda z flotacji rud cynkowo-ołowianych ZGH „Bolesław” – skażając Białą Przemszę. Likwidacja najważniejszych dopływów Białej Przemszy, degraduje ją do małego potoczku, który w lecie może nawet wyschnąć. Tak więc organizowanie spływów kajakowych na tej rzece będzie problematyczne.

Na dzień dzisiejszy straty są już bardzo duże – śmierć płazów, ryb, bobrów i utrata ekosystemu, niszczy również wiele gatunków chronionych roślin takich np. jak storczyki i rosiczki. Mało kto wie, że na terenie Doliny Białej Przemszy, jest znacznie więcej chronionych gatunków roślin, niż w Białowieskim Parku Narodowym. Likwidacja tak dużych rzek o łącznej długości 40 km, spowoduje różnorakie szkody społeczne, związane z turystyką, sportem oraz niedzielnym wypoczynkiem. Dolina Białej Przemszy i jej rzeki były wykorzystywane dla dobra okolicznej ludności.

Dolina Białej Przemszy została spopularyzowana przez Klub Ekologiczny „Zielony Ring Przemszy” a następnie przez jego kontynuatora tj. Związek Stowarzyszeń „Zielony Ring Przemszy”, który działa od 2004 roku. Organizował on pionierskie spływy kajakowe rzeką Białą Przemszą, jak również pomagał w organizacji dużych ogólnopolskich spływów. Od 2008 roku, do 2020 roku corocznie odbywały się ogólnopolskie spływy kajakowe. Obecnie wystąpi niemożność z korzystania z rzek i z przybrzeżnej infrastruktury kajakowej (tj. przystanie i biwaki) na rzece Sztole i na Białej Przemszy. Dla lepszego poznania przyrody Doliny Białej Przemszy, corocznie dla młodzieży szkolnej organizował Związek Stowarzyszeń ZRP- duże rajdy piesze. – EKORAJD Doliną Białej Przemszy, a wcześniej nazywany EKORAJDEM Biała Przemsza- Sztoła (www.zielonyringprzemszy.pl).

Oprócz w/w szkód dochodzą jeszcze szkody związane z ujęciami wód pitnych. Ekspertyzy naukowe stwierdzają, że w ciągu najbliższych kilku lat skażone zostaną ujęcia wody pitnej zlokalizowane na Głównym Zbiorniku Wód Podziemnych „Olkusz-Zawiercie”. Są to ujęcia w Olkuszu, Bukownie, Sławkowie, Jaworznie, Dąbrowie Górniczej. Zostaną one skażone wodami, które w czasie zatapiania kopalni „Olkusz-Pomorzany” zostały zanieczyszczone siarczanami i metalami ciężkimi w tym ołowiem.

Ta katastrofa – to przestępstwo dokonane na dużą skalę przez kierownictwo Zakładów Górniczo- Hutniczych „Bolesław” S.A. w Bukownie, przy współudziale urzędników z Okręgowego Urzędu Górniczego w Krakowie, Wyższego Urzędu Górniczego Katowicach, Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach z jednoczesnym przyzwoleniem krajowych służb ochrony środowiska (Zarząd Związku Stowarzyszeń „Zielony Ring Przemszy” przesłał udokumentowane zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa do Prokuratury Krajowej).

Katastrofa została sprokurowana przez pominięcie w planie likwidacji kopalni „Olkusz-Pomorzany” postanowień art. 108 Ustawy – Prawo Górnicze i geologiczne, które stanowi: „Plan ruch zakładu określa szczegółowe przedsięwzięcia w celu zapewnienia ochrony elementów środowiska”. Przepis ten oraz art. 144 i 150 prawa górniczego, koresponduje z ustawami dotyczącymi ochrony środowiska takimi jak Prawo Wodne i inne ustawy środowiskowe, które właśnie mówią jakie szczegółowe działania zabezpieczające środowisko naturalne należy przedsięwziąć. W tym przypadku prawo nakazuje utrzymanie w rzekach przepływów nienaruszalnych. Czyli takich przepływów wód, które spowodują utrzymanie biologicznego życia w rzekach. Tak więc złamano nie tylko prawo górnicze, ale również wiele ustaw w tym Konstytucję, która w art.86 stanowi: „Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie…”

W/w urzędnicy, którzy zatwierdzili świadomie ten przestępczy plan likwidacji kopalni sami popełnili przestępstwo niedopełnienia obowiązków i współuczestnictwa w przestępstwie dokonania ogromnej szkody w środowisku naturalnym. Katastrofa został spowodowana przez kierownictwo ZGH „Bolesław” S.A. oraz urzędników, którzy mimo naszych interwencji, trwających od przeszło roku – nie zmienili swoich decyzji. Tak więc znów okazało się, że decyzja urzędnicza jest ważniejsza w Polsce od prawa. Dewastacja systemu prawa w Polsce rozgrywa się na naszych oczach.

My nie składamy broni walczymy i będziemy się domagać, aby szkodnicy zostali ukarani zgodnie z przepisami prawa karnego (art.182 k.k. oraz art.231 k.k.). Na marginesie pragnę dodać, że wystosowaliśmy pisma do aktualnie urzędujących prezydentów miast i burmistrza Miasta Sławków informując o problemie, gdyż dotyczy on mieszkańców ich miast, ale od żadnego z nich nie uzyskaliśmy odpowiedzi.

Prezydenta Arkadiusza Chęcińskiego nawet osobiści prosiłem o pilną rozmowę – mając na uwadze jego pomoc w naszych interwencjach, do czego zresztą był zobligowany ze względu na mieszkańców Sosnowca, którzy bardzo często korzystali rekreacji sobotnio-niedzielnej w Dolinie Białej Przemszy, w tym ze spływów kajakowych Białą Przemszą. Nie uzyskałem takiej możliwości. Tak więc brak empatii dla ludzi i przyrody wśród urzędników jest powszechny. W parze idzie arogancja i ignorancja. Tak więc w państwie polskim, mamy Państwo Urzędników z coraz większymi praktycznymi uprawnieniami. A wszystko to nasza wina!

Łudzimy się, że brak reakcji na otaczające nas zło i pilnowanie tylko własnych interesów uchroni nas od kłopotów. Tak łudzimy się. Najpierw odbiorą nam dobra wspólne, a jak będziemy pokorni, to przyjdą po dobra osobiste. Zresztą, kto obserwuje otaczającą nas rzeczywistość, to widzi, że to już się dzieje.

Włodzimierz Wieczorek
Sosnowiec, dnia 14 stycznia 2020 roku.

Sucha rzeka Sztoła

Pogrom płazów

Rzeka Biała, ściekami płynąca

Rzeka Biała, ściekami płynąca

Przegląd odznak ekorajdów dla młodzieży szkolnej

Polski Ład miał być sztandarowym pomysłem rządu Mateusza Morawieckiego prowadzącym do przywrócenia notowań Zjednoczonej Prawicy z 2019 roku i zapewnienia jej kolejny wyborczego sukcesu. Tymczasem dotychczasowy bilans wdrażania programu jest katastrofalny. Najpierw doprowadził do sporu w koalicji, który zakończył się zdymisjonowaniem Jarosława Gowina i opuszczeniem koalicji przez jego ugrupowanie. Potem nastąpiła seria zmian w projektach ustaw, które były wprowadzane jeszcze przez cały okres procesu legislacyjnego. Często była to zresztą realizacja postulatów Jarosława Gowina, za forsowanie których musiał opuścić obóz rządowy. Teraz, już po wejściu całego pakietu w życie, okazało się, że zawiera on błędy i nieścisłości, a interpretacja niektórych przepisów nie jest jednoznaczna. Na dodatek wprowadzane są kolejne zmiany (objęcie ulgą dla klasy średniej także najbogatszych emerytów – w tym Jarosława Kaczyńskiego), które przeczą pierwotnym założeniom programu – wprowadzeniu większej progresywności systemu podatkowego.

Wyliczenia rządowych analityków (niekwestionowane nawet przez polityków opozycji) jednoznacznie wskazują, że dla 90% podatników zmiany będą korzystne lub neutralne. I tak prawdopodobnie będzie, co w pełni okaże się po ostatecznym rozliczeniu podatkowym w początkach przyszłego roku. Tyle, że nie będzie to miało aż tak dużego znaczenia z politycznego punktu widzenia, a przecież o ten efekt chodziło inicjatorom projektu. Ewentualne korzyści znikną w inflacyjnym potoku, który zalewa kraj, a wrażenie powszechnego bałaganu i improwizacji, na długo pozostaną w pamięci. Doszło nawet do tego, że pracownicy urzędów skarbowych zaprotestowali przeciw przerzuceniu na nich obowiązku informowania podatników o szczegółach wprowadzanych właśnie poprawek w sposobach wyliczania należnych zaliczek na podatek dochodowy, ponieważ sami nie mają o nich większego pojęcia.

Najgorszy jednak będzie mentalny efekt Polskiego Ładu. Od wielu lat wszystkie ugrupowania (ostatnio nawet Lewica), niezależnie od deklarowanej orientacji programowej, wmawiają wszystkim, że podatki powinny być obniżane. O ile kilkanaście lat temu miało to być związane z jednoczesnymi ograniczeniami w wydatkach („tanie państwo”), to obecnie wszyscy głoszą konieczność ich zwiększenia – na wojsko, na służbę zdrowia, na edukację. A jednocześnie oczywiście nie powinno to powodować wzrostu zadłużenia państwa. Ostatnie sześć lat przyniosło pozorne potwierdzenie tych założeń. Dzięki powściągliwości w powiększaniu wydatków państwowych poprzednich rządów, uszczelnieniu systemu podatkowego i korzystnej koniunkturze gospodarczej, to ekonomiczne perpetuum mobile zdawało się działać. Ale ten stan nie może wiecznie trwać. Rezerw już nie ma, zmniejszanie luki podatkowej jest coraz trudniejsze, a koniunktura coraz bardziej niepewna. Na dodatek ten korzystny okres nie został wykorzystany na wzmocnienie sektora usług publicznych i nic nie zapowiada, żeby miało coś się zmienić w najbliższych latach – priorytetem jest bezpieczeństwo i socjalne rozdawnictwo. Zawirowania gospodarcze wywołane najpierw pandemią, a potem histeryczną reakcją większości rządów, lekką ręką rozdających pożyczone lub po prostu wydrukowane pieniądze, zaowocowały największą od lat inflacją, a wkrótce mogą skutkować potężnym kryzysem finansowym lub w najlepszym razie stagflacją. Zderzenie z twardymi prawami ekonomii może być bardzo bolesne.

Chaos w zarządzaniu gospodarką widać również w reakcji na inflację. Najpierw prezes NBP Adam Glapiński żył w świecie własnych oczekiwań zapewniając, że inflacja jest zjawiskiem przejściowym. Teraz to „przejściowe” zjawisko ma przynieść w tym roku średnioroczny wzrost cen na poziomie 7,6%, (chociaż w budżecie zapisano zaledwie 3,3%). Równie biernie zachowywał się premier Morawiecki, który dopiero pod koniec roku zdecydował się na obniżenie podatków od prądu, gazu i paliw oraz dopłaty dla najbiedniejszych. Początek nowego roku to już panika związana z ogromnymi podwyżkami cen energii, zwłaszcza dla odbiorców instytucjonalnych i niektórych indywidualnych. Trudno zresztą zrozumieć decyzję premiera o radykalnej redukcji VAT-u na paliwa (z 23% do 8%). Ceny tego źródła energii nie wzrosły aż tak drastycznie w ciągu ostatnich tygodni jak prądu czy gazu, a po grudniowej redukcji akcyzy nawet spadły o kilkadziesiąt groszy na litrze. Trudno nie traktować tego kroku inaczej jak chęci przypodobania się kierowcom i medialnego pokrycia innych podwyżek kosztem oczywiście kolejnego zubożenia budżetu państwa. Na dodatek wszystkie te posunięcia i kolejne transfery socjalne wynikające z Polskiego Ładu w dłuższej perspektywie będą utrudniać sprowadzenie inflacji do akceptowalnego poziomu.

Kolejne tarcze antyinflacyjne powodują również poważny problem na przyszłość. Wszystkie związane z nimi działania mają ograniczony czasokres obowiązywania. Oczywiście można je przedłużać, ale to oznaczałoby, że wycofanie się z nich nastąpiłoby jeszcze bliżej wyborów. A im dłużej będą obowiązywały, tym bardziej powrót do poprzednich stawek podatkowych byłby odbierany w powszechnej świadomości jako ich podwyżka, co z pewnością nie omieszkałaby wykorzystać opozycja. Bardzo prawdopodobne więc, że większość z nich zostanie utrzymana aż do wyborów. Tym bardziej, że chociaż inflacja zacznie wkrótce spadać, to jednak w Polsce może w dalszym ciągu nawet w początkach 2023 utrzymywać się na poziomie 4-5%, na co wskazuje wskaźnik inflacji bazowej (bez cen energii i żywności), który w grudniu przekroczył 5%.

Brak koordynacji w zarządzaniu informacją widać nie tylko w kwestiach gospodarczych. Wypowiedź Jarosława Kaczyńskiego potwierdzająca korzystanie polskich służb z Pegasusa, ośmieszyła innych polityków Zjednoczonej Prawicy, którzy wcześniej albo zapewniali, że to nieprawda, albo wręcz próbowali całą sprawę obrócić w żart. W tej sytuacji twierdzenia wicepremiera do spraw bezpieczeństwa (który zresztą sam jeszcze niedawno przekonywał o braku jakiejkolwiek wiedzy w tej sprawie), że politycy opozycji nie byli za pomocą tego systemu inwigilowani, nawet jeżeli jest zgodne z prawdą, nie brzmi zbyt wiarygodnie. Tym bardziej, że przypadek Krzysztofa Brejzy temu przeczy.

Dlaczego więc Jarosław Kaczyński ujawnił prawdę? Dlatego że mógł. Mógł, ponieważ wie, że żaden z ośmieszonych polityków nie uniesie się honorem (ciekawe czy w ogóle wiedzą co to takiego) i nie opuści pokładu rządowej łajby. Mógł również dlatego, ponieważ coś co powinno spowodować polityczne trzęsienie ziemi i załamanie sondaży partii rządzącej, nie spowodowało dla niej żadnych negatywnych konsekwencji – w niektórych badaniach opinii publicznej notowania Zjednoczonej Prawicy nawet lekko wzrosły. Po co więc brnąć w kłamstwa, zwłaszcza, że być może faktycznie poza Krzysztofem Brejzą, żaden polityk opozycji nie był inwigilowany. Zapowiedzi niektórych, że poproszą kanadyjską firmę o sprawdzenie ich telefonów, przynajmniej jak na razie nie przyniosły informacji o ujawnieniu kolejnych przypadków działania Pegasusa. Nie zmienia to oczywiście faktu, że sprawdzanie telefonu szefa sztabu wyborczego głównej partii opozycyjnej w trakcie trwającej kampanii wyborczej, nawet jeżeli zaczęło się dwa miesiące wcześniej, jest skandalem. A udostępnienie pozyskanych w ten sposób maili dziennikarzowi TVP po prostu przestępstwem.

Coraz większe turbulencje wstrząsające układem rządzącym nie oznaczają końca rządów Zjednoczonej Prawicy. Prawo i Sprawiedliwość wraz z sojusznikami w dalszym ciągu dysponuje niewielką przewagą w Sejmie. Nie jest co prawda już w stanie realizować poważniejszych projektów politycznych poza rozdawaniem kolejnych przedwyborczych prezentów, ale jego trwaniu przy władzy nic poważniejszego nie zagraża. Nie ma też widoków w tym roku na wcześniejsze wybory, ale być może następnej wiosny Jarosław Kaczyński podejmie próbę skrócenia kadencji parlamentu. Wiele wskazuje na to, że będzie to dla obozu rządzącego optymalny termin, zwłaszcza jeżeli niezborna opozycja w dalszym ciągu nie będzie do wyborów przygotowana, a lider największej opozycyjnej partii ciągle snuł rozważania czy przejęcie władzy jest dla niej korzystnym rozwiązaniem.

Karol Winiarski

Koniec starego i początek nowego roku sprzyjają snuciu przewidywań co do dalszego biegu dziejów. Jak twierdził Niels Bohr „przewidywanie jest bardzo trudne, szczególnie jeśli idzie o przyszłość”. Z drugiej jednak strony umiejętność prognozowania jest jedną z najważniejszych cech przypisywanych człowiekowi. Są nawet naukowcy, którzy uważają, że to zasadnicza cecha odróżniająca nasz gatunek od innych zwierząt.

Wkrótce miną dwa lata od czasu, gdy świat usłyszał o SARS CoV-2. Wbrew histerii, która ogarnęła w ostatnich tygodniach Europę, jego nowy wariant – omikron – nie stanowi aż tak poważnego zagrożenia, a pandemia prawdopodobnie zmierza do końca. Wszystkie dotychczasowe dane wskazują na znacznie większą zaraźliwość tego wariantu koronawirusa w porównaniu z poprzednimi (alfą czy deltą), ale jednocześnie na jego stosunkowo niewielką zjadliwość. Oczywiście duża ilość zakażeń może przełożyć się na niemałą ilość hospitalizacji i zgonów, ale będzie ich mniej niż w przypadku drugiej, trzeciej czy czwartej fali. Pojawienie się omikronu jest wręcz dobrą informacją – istnieje spora szansa, że wyprze on bardziej niebezpieczne warianty, a tym samym zakończy najbardziej śmiertelny okres pandemii. Zagrożeniem jest jedynie paraliż niektórych usług i procesów produkcyjnych związany z przymusową kwarantanną osób, które miały kontakt z zarażonymi (zarażony nie oznacza jednak chorego). Ponieważ w Polsce testuje się najczęściej przypadki objawowe, to sytuacja, która jest już widoczna w USA i niektórych krajach Europy Zachodniej, u nas raczej nie wystąpi. Zarażeń będzie bardzo dużo, ale większość pozostanie niezdiagnozowana i niewykryta.

Covid oczywiście nie zniknie, ale stanie się groźną (rzadko jednak śmiertelną) chorobą wirusową, z którą przyjdzie nam żyć. Podobnie będzie z inflacją, która osiągnie swoje szczytowe poziomy w pierwszym kwartale 2022 roku. Ceny surowców energetycznych ulegają obecnie znaczącym wahaniom z powodu zmiennej pogody – każdy atak zimy albo flauta unieruchamiająca farmy wiatrowe powodują zwiększenie zapotrzebowania na energię albo spadek jej dostaw, a tym samym spekulacyjny wzrost cen na rynkach. Wiosną jednak sytuacja powinna się uspokoić, a przewidywane spowolnienie gospodarcze może wpłynąć na powrót cen do poziomu sprzed jesienno-zimowej paniki. Konsekwencją będzie szybki spadek inflacji. W Polsce sytuacja może nie wyglądać aż tak dobrze, ponieważ kolejne transfery socjalne i szybki wzrost wynagrodzeń będzie jeszcze przez kilka miesięcy powodował wzrost popytu i tym samym wpływał negatywnie na poziom cen. Paradoksalnie więc będzie lepiej i gorzej jednocześnie. Lepiej, ponieważ wzrost cen będzie mniejszy niż obecnie. Gorzej, ponieważ trudniej będzie ograniczyć inflację do poziomu określonego przez NBP (2,5±1%). Ekonomiści będą więc krytykowali mało skuteczną antyinflacyjną politykę NBP. Jednak zwykli obywatele w mniejszym stopniu będą odczuwali galopadę cen, a rząd będzie mógł odtrąbić kolejny „sukces”.

Wbrew nadziejom jednych, a obawom innych, nie należy się spodziewać przedterminowych wyborów parlamentarnych. Nie będzie to jednak wynikiem wewnętrznego wzmocnienia Zjednoczonej Prawicy. Wręcz przeciwnie, będziemy raczej obserwowali narastającą dezintegrację tego obozu politycznego i pogłębiający się imposybilizm Jarosława Kaczyńskiego, który nie jest już w stanie przeprowadzić żadnego poważnego projektu politycznego. Coraz bardziej osamotniony i bezpardonowo atakowany przez Zbigniewa Ziobro Mateusz Morawiecki prawdopodobnie pozostanie na stanowisku premiera, ale bardziej z powodu braku sensownej alternatywy, niż nadziei na pozytywne efekty jego rządów. Korzystniejszym, aczkolwiek mniej prawdopodobnym rozwiązaniem, byłoby powierzenie mu funkcji prezesa Narodowego Banku Polskiego i postawienie na czele Rady Ministrów mniej znanego i kojarzonego z Prawem i Sprawiedliwością polityka. Idealnym kandydatem wydaje się być nowy Minister Rozwoju i Technologii Piotr Nowak. Wymagałoby to jednak wyjścia Jarosława Kaczyńskiego poza wąski krąg najbardziej zaufanych osób i porozumienia z Prezydentem Andrzejem Dudą, który na razie deklaruje wolę przedłużenia misji Adama Glapińskiego.

Nadzieje na całkowite uniezależnianie się głowy państwa od „naczelnika”, które wzrosły po ostatnim vecie Prezydenta są co najmniej naiwne. Andrzej Duda psychologicznie jest zdolny do chwilowego przeciwstawienia się woli prezesa, ale nie stać go na trwałą polityczną samodzielność. Tym bardziej, że poglądy Prezydenta są w znacznym stopniu zgodne z tym co głosi Prawo i Sprawiedliwość i radykalnie sprzeczne z dążeniami opozycji. Zdaje też on sobie sprawę, że jej ewentualne zwycięstwo ostatecznie zamknie mu drogę do jakiejkolwiek kariery po odejściu z Pałacu Namiestnikowskiego. Dlatego będzie jedynie punktowo hamował działania swojego obozu politycznego, zwłaszcza gdy tak jak w przypadku nowego projektu ustawy o Sądzie Najwyższym, ograniczać one będą jego własne uprawnienia. Dużo zresztą zależy od samego Jarosława Kaczyńskiego. Ostatnie veto Prezydenta to w dużym stopniu jego wina. Ostentacyjne lekceważenie głowy państwa – od półtora roku obaj panowie się nie spotkali – z pewnością miało wpływ na decyzję Andrzeja Dudy.

Wszystko wskazuje więc na administracyjny charakter najbliższych dwóch lat rządów Zjednoczonej Prawicy charakteryzujący się brakiem podejmowania poważniejszych reform, gaszeniem pojawiających się pożarów i przygotowaniem do najbliższych wyborów parlamentarnych. Ta wymuszona przez patowy układ sił w obozie władzy polityka, nie musi zakończyć się katastrofą. Niezła sytuacja gospodarcza, prawdopodobny spadek poziomu inflacji w drugiej połowie bieżącego roku i wygaśnięcie pandemii oraz kolejne transfery socjalne mogą pozwolić co najmniej utrzymać dotychczasowy poziom poparcia dla rządzącego ugrupowania, a nawet powtórzyć wyborczy wynik z 2015 roku. Mało prawdopodobne, aby dało to ponownie bezwzględną większość mandatów w Sejmie, ale koalicja z Konfederacją pozwoli na kontynuowanie rządów.

Nic też nie wskazuje na jakiekolwiek zmiany w obozie opozycji. Powrót Donalda Tuska uratował upadającą Platformę Obywatelską i pozwolił przywrócić jej notowania z okresu „przedbudkowego” – głównie kosztem Polski 2050. Efekt Tuska jednak szybko przeminął i wydawało się, że Szymon Hołownia może odzyskać znaczącą część utraconego poparcia. Gdy jednak po względnym uporządkowaniu sytuacji w partii Donald Tusk ponownie zaaktywizował się medialnie, trend znowu się odwrócił. W dalszym ciągu jednak Polska 2050 zajmuje trzecie miejsce we wszystkich sondażach partyjnych. To za mało, żeby móc skutecznie rywalizować z Koalicją Obywatelską, ale za dużo, żeby dać się skonsumować jak to się stało w przypadku Nowoczesnej. Dlatego Hołownia odrzuca propozycje wspólnego startu w wyborach, chociaż połączenie sił mogłoby po wielu latach doprowadzić do zmiany lidera sondaży wyborczych. To, czy dotrwa w swym postanowieniu do wyborów, zależy oczywiście od dalszych notowań jego partii. Jeżeli poparcie znacząco spadnie poniżej 10%, może być bardziej skłonny zgodzić się na propozycję Donalda Tuska.

Nowa Lewica powstała z połączenia SLD i Wiosny najgorsze chwile ma już chyba za sobą. Secesja kilku znanych polityków nie doprowadziła i raczej nie doprowadzi do dezintegracji nowego ugrupowania, a jedynie osłabi siły „antyczarzastej” opozycji. Autokratyczny sposób zarządzania partią przez Włodzimierza Czarzastego może się nie podobać, ale ogranicza autodestrukcyjne tendencje tkwiące w polskiej lewicy. Wyraźna niechęć Donalda Tuska do tej formacji i słabnący urok Szymona Hołowni może sprzyjać stopniowej odbudowie notować Lewicy, które są wyraźnie niższe od wyniku uzyskanego w 2019 roku – wyborców o lewicowych poglądach jest znacznie więcej niż ankietowanych wskazujących na ugrupowanie Czarzastego, Biedronia i Zandberga jako swój pierwszy wybór.

Po poważnym kryzysie jaki dotknął Polskie Stronnictwo Ludowe wczesną jesienią, notowania tego ugrupowania wróciły w okolice progu wyborczego. Ryzyko samodzielnego startu jest spore, ale po doświadczeniach z Pawłem Kukizem, wśród ludowców wzrosła niechęć do przekształcenia PSL-u z partii chłopskiej w ugrupowanie ogólnonarodowe. A przecież ta droga przyniosła jej względny sukces wyborczy w 2019 roku. Słabnie też pozycja Władysława Kosiniaka-Kamysza, który zdaje sobie sprawę z konieczności takiej ewolucji tej jednej z najstarszych polskich partii politycznych. Wybór Waldemara Pawlaka na Przewodniczącego Rady Naczelnej wzmacnia tendencje separatystyczne i zmniejsza szanse na zawarcie koalicji z Porozumieniem Jarosława Gowina, nie mówiąc już o Platformie Obywatelskiej czy Polsce 2050. Może się okazać, że to kwestia przekroczenia lub nieprzekroczenia progu wyborczego przez PSL może zadecydować o tym, kto będzie rządził w Polsce po 2023 roku.

Coraz bardziej widoczną piętą achillesową ugrupowań opozycyjnych (poza Polską 2050), jest brak programu. To dość zabawne, że po sześciu latach przebywania w opozycji, Donald Tusk zapowiada organizowanie konwencji programowych, na których dowiemy się czego właściwie chce Platforma (poza oczywiście odsunięciem od władzy PiS-u), a niedoszła kandydatka na Prezydenta obiecuje przedstawienie ustawy o mediach publicznych … dzień po wyborach. Może większość wyborców programów wyborczych nie czyta (członkowie partii, a nawet kandydaci na posłów i senatorów zapewne również), ale jest pewna grupa pozostająca poza plemienną polaryzacją, która bierze to pod uwagę podejmując decyzje przy urnie wyborczej. Na razie wystarczy krytykować bierność rządzących przy kolejnych falach pandemii i ogromną ilość zgonów oraz pokazywać przykłady drastycznych podwyżek cen gazu i prądu, ale, pomijając już ich ograniczoną odpowiedzialność za ten stan rzeczy, nie widać jakiś cudownych recept uzdrowienia sytuacji. Trudno się więc dziwić, że kumulacja negatywnych zjawisk społecznych i gospodarczych nie znajduje odzwierciedlenia w sondażach partyjnych.

Oczywiście nie można w pełni przewidzieć wszystkich możliwych zdarzeń, które w zasadniczy sposób mogą wpłynąć na rozwój wydarzeń. Rok temu nikt nie brał pod uwagę pojawienia się delty czy omikronu, sytuacji na granicy polsko-białoruskiej czy kryzysu energetycznego. Obecnie również nie wiemy jak rozwinie się konflikt rosyjsko-ukraiński, kto wygra wybory we Francji, a przede wszystkim czy nie dojdzie do poważnego spowolnienia gospodarczego, a może nawet głębokiego kryzysu, który zniweczy wszelkie prognozy. Jeżeli jednak nic nadzwyczajnego się nie stanie, to Polska w końcówce 2022 nie będzie się w zasadniczy sposób różniła się od Polski w początkach tego roku. Oczywiście poza tym, że będziemy jeszcze bardziej podzieleni i przekonani, że ci po drugiej stronie politycznej barykady, to samo zło.

Karol Winiarski

Piętnaście lat temu miała miejsce premiera filmu młodego wówczas niemieckiego reżysera Floriana Henckel von Donnersmarcka (potomek znanej górnośląskiej rodziny arystokratów i przemysłowców) „Życie na podsłuchu”. Jego akcja toczy się w połowie lat 80-tych, a głównym bohaterem jest nie tyle inwigilowany przez enerdowskie Stasi dramaturg, co podsłuchujący go funkcjonariusz, w którym rodzą się ludzkie odruchy. Film pokazuje jednocześnie sprawnie funkcjonujący aparat tajnej policji politycznej nastawiony na totalną inwigilację całego społeczeństwa. Wydawało się wówczas, że przynajmniej w byłych europejskich demoludach, to opowieść o czasach słusznie minionych. Dzisiaj nie można już być tego pewnym.

Medialne o doniesienia o podsłuchiwaniu przez nasze służby, korzystające z izraelskiego systemu inwigilacyjnego Pegasus, szefa sztabu wyborczego Koalicji Obywatelskiej w wyborach parlamentarnych w 2019 roku Krzysztofa Brejzy, a następnie manipulowaniu treściami jego sms-ów przez TVP, nie wywołały większego wrażenia. Częściowo było to oczywiście spowodowane pojawieniem się tej informacji dzień przed wigilią. W większym stopniu to jednak efekt tzw: „gotowanej żaby”. Ilość afer dotyczących polskich polityków, które w ostatnich latach zostały ujawnione, dość skutecznie znieczuliła opinię publiczną. A jednak w tym przypadku sprawa jest znacznie poważniejsza. Nie chodzi bowiem o wątpliwe moralnie działania mające na celu wygranie wyborów, czy nawet o drenowanie państwowego majątku, ale o fundamentalną zasadę demokracji – równość szans wyborczych.

Można oczywiście – zresztą całkiem słusznie – twierdzić, że ugrupowania startujące w wyborach nigdy nie mają w pełni równych szans. I nie chodzi oczywiście o ich popularność w społeczeństwie, ale chociażby o zasoby finansowe, od których zależą możliwości prowadzenia kampanii wyborczej. Jednak i w tym przypadku w wielu krajach prawo wyborcze stara się z jednej strony ograniczyć ilość środków przeznaczanych na propagandę wyborczą, a z drugiej zapewnić przynajmniej częściową refundację wydatkowanych pieniędzy. Nie są to regulacje idealne, a na dodatek dość łatwe do obejścia, ale przynajmniej w jakimś zakresie wyrównują szanse startujących. Wieloletnie doświadczenia pokazują też, że nie wszystko zależy od kampanii wyborczej, a zwłaszcza od ilości włożonych w nią środków finansowych.

W państwach autorytarnych i zmierzających w tym kierunku sprawujący władzę dążą do przejęcia, a przynajmniej neutralizacji, środków masowego przekazu. O ile podporządkowanie mediów publicznych najczęściej nie stanowi większego problemu, to już z prywatnymi bywa różnie. W państwach o słabszych tradycjach demokratycznych (np. w Turcji) najczęściej zastrasza się dziennikarzy albo po prostu wsadza ich do więzienia. Tam, gdzie w większym stopniu władze starają się zachować pozory (tak było początkowo np. w Rosji), dąży się raczej do ich wykupu – najczęściej przez całkowicie uzależnionych od władzy biznesmenów lub po prostu przez spółki skarbu państwa. Dość nowatorskim pomysłem było stworzenie na Węgrzech specjalnej fundacji, która przejęła kontrolę na prawie wszystkimi prywatnymi mediami, które „dobrowolnie” zostały do niej przekazane przez dotychczasowych właścicieli. Jak jednak pokazują doświadczenia z czasów komunistycznych, nawet pełna kontrola środków masowego przekazu nie gwarantuje utrzymania władzy. Jej utrata następuje jednak tylko w przypadku całkowitego bankructwa gospodarczego (państwa komunistyczne) albo klęski wojennej (np. Argentyna po klęsce w wojnie z Wielką Brytania o Falklandy czy faszystowskie Włochy w trakcie II wojny św.), a to nie zdarza się często.

O ile szukanie dodatkowych (nie zawsze legalnych) środków finansowych na prowadzenie kampanii wyborczej, czy uzyskiwanie wpływu na media zdarza się w mniejszym czy większym stopniu w wielu krajach, to podsłuchiwanie przeciwników politycznych jest sytuacją wyjątkową. Najsłynniejsza związana z tym afera, amerykańska Watergate, doprowadziła do dymisji Prezydenta Richarda Nixona. Zaostrzająca się w wielu krajach polaryzacja polityczna i rozwój techniki powodują, że wzrasta u sprawujących władzę pokusa skorzystania z nowych możliwości. Zwłaszcza w państwach naszej części Europy.

Coraz wyraźniej widać, że zwycięstwo demokracji w dawnych krajach tzw. demokracji ludowej, było pozorne. Niestety, większość polityków, co ciekawe także młodszego pokolenia, nie rozumie (albo nie chce zrozumieć) podstawowej zasady tego systemu – władzy nie zdobywa się na zawsze. Wyborcze zwycięstwo z zasady oznacza sprawowanie rządów tylko przez określony czas. Dlatego w walce wyborczej nie wykorzystuje się możliwości, które znajdują się w rękach służb specjalnych i nie eliminuje z życia politycznego polityków opozycji, o ile oczywiście rażąco nie złamali obowiązującego prawa. A przede wszystkim dopuszcza się możliwość oddania władzy po przegranych wyborach. Po to, żeby przy następnej elekcji mieć szansę tę władzę odzyskać.

Odmienność zachowań polskich i innych wschodnioeuropejskich polityków nie wynika oczywiście z ich genetycznych uwarunkowań. W większym stopniu można winą obciążyć wzorce kulturowe przekazywane w procesach socjalizacyjnych z pokolenia na pokolenie. A to pokazuje głównego odpowiedzialnego – społeczeństwo. Gdy ponad miesiąc temu austriackie organy ścigania wszczęły śledztwo przeciw kanclerzowi Sebastianowi Kurzowi (samo w sobie u nas nie do pomyślenia) za kupowanie fałszywych wyników badań opinii publicznej, co umożliwiło mu zdobycie władzy w Austriackiej Partii Ludowej, już po kilku dniach podał się on do dymisji. Co więcej, kilka tygodni później zapowiedział wycofanie się z życia politycznego. Czyżby ruszyło go sumienie? Nie. To sondaże jednoznacznie pokazały, że Austriacy nie tolerują takich zachowań i nie będą stosować taryfy ulgowej nawet jeżeli dotyczy to powszechnie lubianego i cenionego kanclerza.

W Polsce taka reakcja opinii publicznej jest nierealna. Od dłuższego czasu polaryzacja elektoratu, usilnie podtrzymywana przez dwie najsilniejsze partie, powoduje nie tylko brak przepływu wyborców pomiędzy zwolennikami rządu i opozycji, ale prawie całkowitą odporność na jakiekolwiek zarzuty formułowane pod adresem ich politycznych wybrańców. Do części informacje o aferach w ogóle nie docierają, inni w nie po prostu nie wierzą, a pozostali są w stanie te informacje zracjonalizować, uznając wyższe racje stojące po stronie oskarżonych. Dotyczy to nawet sytuacji zawłaszczania publicznego majątku, a co dopiero podsłuchów wobec politycznych przeciwników.

W trakcie kampanii parlamentarnej przed wyborami w 1991 roku byłem szefem sztabu Unii Demokratycznej w okręgu sosnowieckim. Standardem były wówczas spotkania kandydatów z wyborcami we wszystkich miastach i miasteczkach okręgu wyborczego. Jedno z nich miało się odbyć w niedzielne popołudnie w Wolbromiu. Ponieważ zwykle wyborców było mniej niż kandydatów, ogromnym zaskoczeniem były tłumy, które pojawiły się w miejscowym domu kultury. Okazało się, że wszyscy spodziewali się obecności Jacka Kuronia (zaproszenia były wieszane na plakacie wyborczym z jego zdjęciem). Nic więc dziwnego, że zgromadzeni byli mocno rozczarowani, że zamiast powszechnie znanego byłego wówczas ministra pracy i polityki socjalnej, pojawili się kompletnie nieznani kandydaci z naszego okręgu, chociaż akurat dwaj pierwsi na liście – profesorowie Jerzy Zdrada i Andrzej Romanowski – pochodzili z Krakowa i byli dość znanymi tam działaczami demokratycznej opozycji. W trakcie spotkania jeden z obecnych wolbromian zabrał głos twierdząc, że „za komuny było lepiej”. Na te słowa gwałtownie zareagował prof. Zdrada, który zaczął opowiadać o własnych doświadczeniach z okresu działalności opozycyjnej, gdy był zatrzymywany, śledzony i podsłuchiwany przez Służbę Bezpieczeństwa. Siedząc za stołem prezydialnym miałem możliwość obserwacji obecnych na sali. Na twarzach wszystkich malowało się bezgraniczne zdumienie. Jakie represje? Jakie podsłuchy? Jakie SB? Dla nich to była kompletna abstrakcja. Realne za to były problemy bytowe, a transformacja gospodarcza przyniosła w pierwszych latach spadek poziomu życia nawet w porównaniu do trudnych lat końcówki PRL-u.

Od tamtego czasu minęło już ponad trzydzieści lat. Polska jest w zupełnie innym miejscu, poziom życia jest na nieporównywalnie wyższym poziomie. Ale dla większości Polaków, zwłaszcza tych głosujących na Prawo i Sprawiedliwość, bezpieczeństwo – zarówno to fizyczne, jak i socjalne – jest o wiele ważniejsze od szeroko rozumianej wolności. Tym bardziej, gdy groźba jej ograniczenia nie dotyczy ich bezpośrednio. I dlatego afera podsłuchowa nie wywoła na nich większego wrażenia. No chyba, że podsłuchiwanymi okażą się nie tylko liderzy opozycji.

Karol Winiarski

P.S.

Dzień przed wigilią zmarł nagle Paweł Wojtusiak, od jedenastu lat radny Rady Miejskiej Sosnowca. Poznałem Pawła kilkanaście lat temu. Od tego czasu nasze polityczne drogi schodziły się i rozchodziły. Często nie podzielałem jego życiowych wyborów. Zawsze jednak uważałem go za jednego z inteligentniejszych i bardziej kompetentnych samorządowców, który może jeszcze wiele osiągnąć zarówno w lokalnej, jak i krajowej polityce. Tak się jednak nie stało i już nigdy nie stanie. Będzie go nam wszystkim brakowało. Żegnaj Pawle.

„Co jest najlepszego w Katowicach? Monorail do Sosnowca!” – krzyczała z afisza trawestacja dawno przebrzmiałego żartu. Refleksy ostatnich promieni słonecznych na nieskazitelnie gładkich szybach peronu przy ulicy 5 Czerwca, 3 Maja przed Wielką Przemianą, umilały oczekiwanie na ultraszybki pociąg magnetyczny. Chociaż wiosna miała się ku końcowi, to wysokościowce Sosnowieckiego Centrum Finansowego otulały przyjemnym cieniem historyczne Śródmieście Miasta. Podziwiając majestatyczne iglice niebotyków z placu 5 Czerwca – za ciemnych czasów okolice ulic Kotlarskiej i Wiązowej – nikt nie mógł mieć wątpliwości, że Stolica Zagłębia Dąbrowskiego pędzi torem postępu ku świetlanej przyszłości.

W ostatniej jednak chwili rozmyślił się Naczelnik Szaraczek i zrezygnował z wyprawy na Środulę, w okolice bulwaru 5 Czerwca. Skuszony doniesieniem prasowym o odsłonięciu na ścianie jednej z nowo oddanych hal magazynowych na pograniczu Środuli, Konstantynowa i Sielca płachty z reprodukcją ostatniej z zachowanych ścian dawnej przędzalni, w mig decyzję podjął. Przyszła ona tym łatwiej, gdyż nie miał jeszcze sposobności docenić naocznie rozmachu otwartych dokładnie przed rokiem węzłów przesiadkowych, którymi to w odstępach bez mała półtorakilometrowych upstrzona była panorama Sosnowca. Ponieważ pędząc nudny żywot urzędniczy nieczęsto nadarza się okazja wyrwania się z kajdan rutyny, pierwotnie planował wolny dzień spędzić aktywnie. Już sama perspektywa ucieczki zza biurka była atrakcją na miarę pustynnej śnieżycy, a w końcu właśnie dzisiaj przypadał Dzień Miasta, co skłaniało tym bardziej do ekstrawagancji na miarę horyzontów oraz kieszeni Naczelnika. Urzędnicy z alei Zwycięstwa mogli, na mocy Dekretu Towarzysza I Sekretarza, na pół dniówki odstąpić od obowiązków. Czynili tak niechętnie nie tylko dlatego, by dobrze odegrać rolę wzruszonych przed obiektywem aparatu, lecz z uwagi na widmo odrobienia tych kilku godzin w sobotę. Nie z tego powodu trwoga przejęła postać Szaraczka. Nie miał pewności, czy na drugi dzień Prezydium nie będzie huczeć od tego, że nieprawomyślni wspierali ruchy prospołecznych rewolt, których cele mijają się z jasno nakreśloną linią.

Ponieważ o wszystko można Naczelnika Szaraczka podejrzewać, ale z wyjątkiem odwagi cywilnej, „sprezentowany” fajrant zdecydował spędzić bardziej asekuracyjnie. Przy niegdysiejszej ulicy Stanisława Małachowskiego, obecnie identyfikowanej bez kłopotu także wśród przyjezdnych – za sprawą wyprowadzania z ronda o tej samej nazwie – jako 5 Czerwca, cuda Wielkiej Przemiany trudno zliczyć jednym tchem. Na szczególną uwagę zasługuje Muzeum Tolerancji, ustanowione celem upamiętnienia szlachetnego zrywu Aktywu Miejskiej Rady Narodowej w obronie Społeczności LGBT, zaatakowanej przy ówczesnym placu Stulecia (zaprzyjaźnione pióra nie szczędziły atramentu tej sprawie, szczególnie skrupulatnie donosząc o sukcesywnych zatrzymaniach wszystkich prowodyrów, nawet tych zidentyfikowanych dopiero następnego dnia). Swoją siedzibę otrzymało w budynku dawnego Banku Polskiego, w ostatniej chwili ocalonego przed doprowadzeniem przez ostatniego właściciela do ostatecznej ruiny. Stać się tak mogło tylko dzięki, jak wiemy, heroicznemu poświęceniu Towarzysza Rudzielca, który za ostatnie zaoszczędzone środki wykupił gmach…

Hałas tłuczonego szkła niespodzianie przeszył ciemność, która powoli ustępowała ostremu, pulsującemu światłu. Naczelnik Szaraczek, zaciągnąwszy kusą firankę z trudem chroniącą przed uporczywym efektem renowacji oświetlenia ulicznego, poprawił tylko szlafmycę i – zgrabnie omijając resztki strąconej szklanki – przed zamknięciem oczu walczył z myślami dobry kwadrans, czy lepiej z całych sił postarać się wrócić do Miasta takiego, o jakim do tej pory kazano mu je widzieć, czy lepiej uciec? Raz jeden przynajmniej mógł pozwolić sobie na samodzielne myślenie…

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak

Warszawa, 27 XII 2021

Od dłuższego czasu partie opozycyjne (na lewo od PiS-u) zdobywają w sondażach w sumie prawie 50-procentowe poparcie. Całkiem spore grono polityków i komentatorów jest przekonanych, że odsunięcie obecnego układu rządzącego od władzy jest tylko kwestią czasu. Tymczasem nie jest to takie oczywiste.

Zanim przedstawiciele opozycji zajmą miejsca w ławach rządowych, muszą wygrać wybory. A to wymaga nie tylko zdobycia większej ilości głosów od Zjednoczonej Prawicy. Przede wszystkim trzeba uzyskać większość mandatów, a to wbrew pozorom nie jest to samo. W 2019 roku partie opozycyjne (KO, SLD, PSL) zdobyły łącznie 48,5% głosów. PiS miał poparcie mniejsze o 5 punktów procentowych. Ale to Zjednoczona Prawica uzyskała większość (235) mandatów i utrzymała władzę. Jeszcze większą przewagę w liczbie zdobytych głosów miały te partie cztery lata wcześniej – prawie 7 punktów procentowych. A jednak to ugrupowanie Jarosława Kaczyńskiego po raz pierwszy w historii uzyskało bezwzględną większość w Sejmie. Wszystko dlatego, że system przeliczania głosów na mandaty stosowany od wielu lat w wyborach do Sejmu (metoda d`Hondta) mocno faworyzuje najsilniejsze ugrupowania. Do tego dochodzą progi wyborcze, które trzeba przekroczyć, żeby w ogóle uczestniczyć w podziale mandatów. W konsekwencji sprawą kluczową jest odpowiednie zorganizowanie opozycyjnych hufców przed wyborami. A to wcale nie jest takie oczywiste, jak uważają liderzy PO czy niektórzy Tuskolubni dziennikarze i polityczni komentatorzy.

Polityka niewiele wspólnego ma z matematyką. Startując w jednym komitecie wyborczym ugrupowania polityczne nie muszą uzyskać poparcia równego zsumowanej ilości głosów, które otrzymałyby startując osobno. Dość oczywistą rzeczą jest, że różnice ideologiczne i programowe pomiędzy PO, PSL, Polską 2050, Nowoczesną, Zielonymi, Nowa Lewicą, o Lewicy Razem nie wspominając, są w wielu kwestiach zasadnicze. Zawsze więc część wyborców o jednoznacznie lewicowych lub prawicowych poglądach nie zagłosuje na wspólną listę. Jest co prawda sondaż Kantara sprzed kilku tygodni, który pokazywał nawet lepszy wynik listy zjednoczonej opozycji od sumy poparcia idących oddzielnie do wyborów partii ją tworzących, ale było to jedyne do tej pory takie badanie. Z październikowego sondażu IBRIS-u wynika, że wspólny start oznaczałby stratę ponad 4 punktów procentowych. Co gorsza z punktu widzenia opozycji, poparcie dla Zjednoczonej Prawicy wzrosłoby wówczas o ponad 2 punkty procentowe, a różnica między opozycją a rządzącymi zmniejszyłaby się z 13 do 7 punktów procentowych. To może oznaczać, że znikają korzyści wynikające z metody d`Hondta, a o tym kto będzie rządził po wyborach zależeć będzie od Konfederacji, która uzyskałaby prawie 10 procent głosów – prawie 1,5 punktów procentowych więcej niż w sytuacji oddzielnego startu partii opozycyjnych.

Warto również pamiętać, że część wyborców decyduje o swoich politycznych wyborach pod wpływem kampanii wyborczej. Dotyczy to zwłaszcza osób niezdecydowanych, które wahają się co samego udziału w sejmowej elekcji. Partii Jarosława Kaczyńskiego o wiele łatwiej będzie atakować wspólną listę, której liderem będzie Donald Tusk, niż rozproszone siły opozycji z całą paletą przywódców. Nawet jeżeli grillowanie Platformy okazałoby się skuteczne, to wyborcy opozycji mogą wówczas zagłosować na partię Hołowni czy Kosiniaka-Kamysza. Jeżeli będzie to jedna lista, takiej możliwości mieć nie będą. Tu zresztą nie trzeba sondaży czy politologicznych analiz. Jest namacalny dowód w postaci wyborów do Parlamentu Europejskiego w 2019 roku. Wydawało się, że starcie Prawa i Sprawiedliwości z Koalicją Europejską (wszystkie partie opozycyjne z wyjątkiem Wiosny i Razem), musi się zakończyć klęską rządzących. Tym bardziej, że przecież prounijne sympatie deklaruje ogromna większość Polaków, a mieszkańcy wsi i małych miasteczek wykazywali zawsze mniejsze zainteresowanie tymi wyborami. Tymczasem było to najbardziej spektakularne zwycięstwo Jarosława Kaczyńskiego, którego partia otrzymała ponad 45% głosów – o prawie 7 punktów procentowych większe niż Koalicja Europejska. Dopiero zsumowanie wyników KE, Wiosny i Razem dawało niewielką przewagę opozycji. Trudno jednak zakładać, że w sytuacji wspólnego startu, wszyscy konserwatywni wyborcy PSL-u czy PO chcieliby zagłosować na listę, na której znajdowaliby się przedstawiciele radykalnej lewicy. W najlepszym razie mielibyśmy więc wówczas remis. I to raczej ze wskazaniem na PiS.

Bardzo często pojawia się również przykład węgierski jako argument za zjednoczeniem całej opozycji w walce o władzę. Tyle, że w kraju Orbana jest zupełnie inna ordynacja niż w Polsce – większość posłów (106 ze 199) jest wybieranych w jednomandatowych okręgach wyborczych. W tej sytuacji wspólny start i wyłonienie w każdym z tych okręgów jednego kandydata jest sprawa oczywistą. Przyniosło to zresztą sukces także naszej opozycji w wyborach do Senatu w 2019 roku. Ale w Polsce, przynajmniej na dzień dzisiejszy, mamy do Sejmu ordynację w pełni proporcjonalną. Jest też jeszcze jeden drobny szczegół. Opozycja na Węgrzech się zjednoczyła, wybrała wspólnego kandydata na premiera, kandydatów na posłów w jow-ach, ale żadnych wyborów jeszcze nie wygrała. Jeżeli Fidesz po raz kolejny zdobędzie za kilka miesięcy większość, entuzjazm wobec węgierskich pomysłów zniknie tak szybko jak wiosenny śnieg.

Są oczywiście również argumenty wspierające pomysł wspólnej listy opozycyjnej. Przede wszystkim eliminuje to możliwość nieprzekroczenia progu wyborczego przez któreś z ugrupowań czyli powtórzenia sytuacji z 2015 roku, gdy zarówno Zjednoczona Lewica jak i Partia Razem, które w sumie zdobyły około 11% głosów, znalazły się poza Sejmem. Nie można też wykluczyć zmiany ordynacji wyborczej za pięć dwunasta. Sprawdziło się to na Węgrzech, można wypróbować i w Polsce. A działanie z zaskoczenia powoli staje się znakiem rozpoznawczym Jarosława Kaczyńskiego.

Analiza argumentów dotyczących taktyki startu w wyborach musi jednak uwzględniać też partykularne interesy poszczególnych partii. A te są często całkowicie rozbieżne. Oczywiście, wszystkie ugrupowania dążą do odebrania PiS-owi władzy, co w coraz większym stopniu oznaczać będzie odsunięcie polityków tej partii od koryta. Ale wbrew szumnym deklaracjom, co najmniej równie ważne jest uzyskanie jak najlepszego wyniku własnego ugrupowania, co powinno zwiększyć szanse na jak największy udział w nowym rządzie. Wspólny start może być również nie do zaakceptowania przez część szeregowych działaczy partii. Poza różnicami poglądów, powodem jest obawa przed utratą atrakcyjnych miejsc na liście wyborczej. Mandat posła to marzenie wielu polityków.

Oczywiście największym zwolennikiem wspólnej listy zjednoczonej opozycji jest Platforma Obywatelska, przynajmniej od czasu powrotu na pozycję lidera wśród antyPiS-owskich ugrupowań. Wydaje się, że celem Donalda Tuska jest skłonienie Szymona Hołowni i Władysława Kosiniaka-Kamysza do podporządkowania się Platformie i marginalizacja Nowej Lewicy poprzez przejęcie części ich działaczy wraz z elektoratem. Tym samym powstałoby coś w rodzaju Zjednoczonego Centrum z mocno rozbudowanymi skrzydłami. Dałoby to w zamyśle autora ponad 40-procentowe poparcie w wyborach i niewielką większość w Sejmie. W trochę dłuższej perspektywie Polska 2050 i PSL zostałyby całkowicie zwasalizowane i zredukowane do roli nic nie znaczących przystawek. Podobnie jak to się stało z Nowoczesną (Zieloni i Inicjatywa Polska nigdy większej roli nie odgrywały).

Koncepcja Tuska jest szalenie ryzykowna. Marginalizacja Lewicy może doprowadzić do nieprzekroczenia przez to ugrupowanie progu wyborczego i utraty przez opozycję prawie 5% głosów. Gdyby w tej sytuacji pozostałym partiom opozycyjnym startującym ze wspólnej listy zabrakło mandatów do uzyskania większości w Sejmie, jedynym możliwym układem rządzącym byłaby koalicja Zjednoczonej Prawicy z Konfederacją czyli coś w rodzaj Polskiej Zjednoczonej Prawicy Radykalnej. Donald Tusk byłby ostatecznie politycznie skończony.

Koncepcja lidera PO wynika nie tylko z chęci zdobycia hegemonistycznej pozycji na opozycji, ale również z powodu przekonania, że wspólne rządy z Lewicą, w której politycy Razem mają nieproporcjonalnie większy wpływ w stosunku do rzeczywistej siły, szybko zakończyłyby się spektakularną awanturą. Trudno w tym przypadku byłemu szefowi Rady Europejskiej nie przyznać racji. Tyle, że na wspólną listę nie mają najmniejszej ochoty ani Szymon Hołownia, ani Władysław Kosiniak-Kamysz. Ten drugi ma coraz silniejszą opozycję wewnątrzpartyjną (zwycięstwo Waldemara Pawlaka w wyborach na przewodniczącego Rady Naczelnej PSL nie jest przypadkowe), która wolałaby symetryczne podejście do dwóch dominujących na naszej scenie politycznej ugrupowań. Marzeniem lidera PSL jest zbudowanie wraz Polską 2050, Porozumieniem Gowina i dawnymi politykami Platformy silnej centroprawicowej koalicji, która zdobywając około 20-procentowe poparcie byłaby równorzędnym partnerem dla PO. Problem polega na tym, że dla Szymona Hołowni start z jednej listy z Polskim Stronnictwem Ludowym oznaczałby utratę głównego atutu – pozoru nowości na polskiej scenie politycznej. A to mogłoby spowodować odejście znacznej części wyborców i szybki uwiąd Polski 2050. Wspólnego startu z Lewicą nie chce nikt.

Politycy opozycji dobrze wiedzą, że przepływ elektoratu między rządzącymi a opozycją jest minimalny. Dlatego też bardziej walczą między sobą niż z Jarosławem Kaczyńskim. Oczywiście większość opozycyjnego elektoratu PiS-u nienawidzi. Jego pozyskanie wymaga więc stałego i ostrego atakowania partii rządzącej. Tyle, że to zamyka drogę do pozyskania wątpiących zwolenników Zjednoczonej Prawicy, a tym samym ogranicza szanse uzyskania znaczącej przewagi gwarantującej zwycięstwo opozycji. Zwiększa też polaryzację społeczeństwa, co jest największym zagrożeniem dla naszej przyszłości. A przecież nawet jeżeli opozycja zwycięży, to elektorat Prawa i Sprawiedliwości nie zniknie. Liberalna demokracja to rządy większości z poszanowaniem praw mniejszości. Pomijając realność realizacji tego założenia, nie można ignorować 1/3 społeczeństwa. Polska powinna być dla wszystkich i nikt nie powinien się czuć w niej obco. Rządy przemijają, naród pozostaje.

Karol Winiarski

Czterdzieści lat temu Rada Państwa wprowadziła na terenie Polski stan wojenny przekazując władzę w ręce Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego – pozakonstytucyjnego organu złożonego z ponad dwudziestu generałów i pułkowników Ludowego Wojska Polskiego. Ocena przeważającej części polityków i historyków tej decyzji Wojciecha Jaruzelskiego była od początku zdecydowanie negatywna. Ale jeszcze do niedawna około połowa ankietowanych Polaków uważała, że stan wojenny był uzasadniony – 51% w sondażu OBOP z 2011 roku. Dopiero w ostatnich latach sytuacja uległa dość zasadniczej zmianie. Najnowszy sondaż Social Changes pokazuje już zdecydowaną przewagę (47% do 27%) krytyków tego, co wydarzyło się 13 grudnia 1981 roku. Trudno jednak nie zauważyć, że większość obecnie żyjących nie była świadkiem tych wydarzeń, albo ze względu na ówczesny wiek nie jest w stanie ich pamiętać. Trudno też przypuszczać, że ta zmiana jest wynikiem głębokiej wiedzy historycznej i szczegółowej analizy wszystkich okoliczności tamtych wydarzeń.

Wyemitowane ostatnio nagrania fraternizowania się Adama Michnika z Wojciechem Jaruzelskim budzą niesmak. Ofiary prześladowań i rodziny osób, które straciły życie w okresie stanu wojennego maja prawo czuć się znieważone zachowaniem redaktora naczelnego Gazety Wyborczej. I nie zmienia tego ani piękna karta opozycyjna Adama Michnika, ani też powszechnie znana u niego skłonność bratania się z politycznymi przeciwnikami z okresu PRL-u (pochlebne opinie o autorach stanu wojennego – Wojciechu Jaruzelskim i Czesławie Kiszczaku – znane były już od dawna). Bardziej niejednoznaczna jest natomiast ocena opinii wyrażanych przez Adama Michnika o wydarzeniach sprzed 40 lat.

Nie ulega wątpliwości, że stan wojenny został wprowadzony niezgodnie z ówczesną Konstytucją. A w zasadzie nawet nie sam stan wojenny (tu wątpliwości może budzić spełnienie wymaganych do tego przesłanek, ale to samo można powiedzieć o stanie wyjątkowym, który do niedawna obowiązywał przy granicy polsko-białoruskiej), co cztery dekrety, które zostały wówczas wydane przez Radę Państwa. Ponieważ trwała wtedy sesja Sejmu, Rada Państwa nie miała do tego prawa. Ale to w zasadzie jedyna sprawa, co do której prawie wszyscy są zgodni, chociaż i tu pojawiają się nieliczne głosy usprawiedliwiające tą decyzję stanem wyższej konieczności.

Nieustające kontrowersje budzi podawana przez Wojciecha Jaruzelskiego (chociaż dopiero po 1989 roku) groźba interwencji wojsk Armii Radzieckiej jako zasadniczego powodu wprowadzenia stanu wojennego. Biorąc pod uwagę wydarzenia z okresu Powstania Węgierskiego w 1956 roku czy Praskiej Wiosny w 1968 roku oraz potwierdzone źródłowo informacje o planach wkroczenia wojsk radzieckich (a także czechosłowackich i enerdowskich) w grudniu 1980 roku, nie można a priori odrzucić twierdzeń nieżyjącego już przywódcy PZPR. Wprawdzie ujawniane po upadku ZSRR dokumenty i wspomnienia członków grona kierowniczego radzieckiej partii komunistycznej nie potwierdzają istnienia tego zagrożenia, ale trzeba jednak pamiętać, że nie wszystkie dokumenty z radzieckich archiwów zostały ujawnione (i pewnie długo jeszcze nie będą), a władze radzieckie potrafiły działać w sposób nagły i niespodziewany, czego przykładem jest decyzja Biura Politycznego KPZR o interwencji w Afganistanie. Sprawa jest jeszcze bardziej skomplikowana, gdy weźmie się pod uwagę, że Sowieci w ogóle nie musieli wkraczać do Polski, aby osiągnąć swoje polityczne cele. I to nie dlatego, że stale stacjonowało u nas kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy Armii Czerwonej.

W 1981 roku Polska była całkowicie uzależniona od dostaw surowców energetycznych – ropy naftowej i gazu ziemnego – od ZSRR. Wynikało to nie tylko z powodu chronicznego deficytu dolarów na ich zakup w innych krajach, ale przede wszystkim z braku technicznych możliwości ich dostarczenia. Był to potężny środek nacisku, zwłaszcza w obliczu zbliżającej się zimy. A te były wówczas znacznie bardziej mroźne niż obecnie. Polityczna presja wywierana na ówczesne władze PRL wspierane groźbą znacznego ograniczenia dostaw od nowego roku, musiały być brane pod uwagę przez Wojciecha Jaruzelskiego przy podejmowaniu decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego.

Oczywistym jest, że z punktu widzenia władz radzieckich lepszym rozwiązaniem było stłumienie ruchu Solidarności przez polskie władze niż bezpośrednia interwencja wojskowa, która w bez porównania większym stopniu groziła pogłębieniem gospodarczej izolacji ZSRR i oburzeniem światowej opinii publicznej. Tym bardziej, że zagrożenie stworzone przez powstanie pierwszego niezależnego związku zawodowego w krajach komunistycznych, było pod koniec 1980 roku znacznie mniejsze niż jeszcze rok wcześniej. Okazało się bowiem, że sytuacja w Polsce prawie w ogóle nie rezonowała w innych krajach bloku sowieckiego. Nie było efektu domina, którego obawiały się władze radzieckie i do którego rzeczywiście doszło, ale w 1989 roku. Sytuacja gospodarcza w Bułgarii, Rumunii, Czechosłowacji, na Węgrzech czy NRD nie była jeszcze tak zła jak w Polsce pod koniec lat 70-tych i tym samym rozczarowanie co do komunizmu nie było tak powszechne jak w naszym kraju. Na dodatek propagandowy przekaz w pełni kontrolowanych przez władze tych krajów mediów nie budził entuzjazmu mieszkańców demoludów wobec wydarzeń w Polsce. Inna sprawa, że komunistyczni propagandyści nie musieli się zbytnio wysilać – gwałtowne pogarszanie się sytuacji bytowej Polaków było faktem i skutecznie zniechęcało do dążeń wolnościowych w innych krajach bloku sowieckiego

Stan wojenny był także z ulgą powitany w Waszyngtonie i stolicach Zachodniej Europy. Amerykanie zawsze byli zadowoleni, gdy Sowieci mieli problemy ze swoimi satelitami, ale nie byli zainteresowani zbytnią eskalacją konfliktu. Zarówno w przypadku wydarzeń na Węgrzech, jak i w Czechosłowacji, po prostu chowali głowę w piasek i nie robili nic by pomóc ofiarom sowieckiej interwencji. Dokładnie tak samo byłoby i w przypadku Polski. Dzięki doniesieniom pułkownika Ryszarda Kuklińskiego znali plany ekipy Jaruzelskiego, a jednak nie przekazali tej informacji władzom Solidarności, ani też nie próbowali powstrzymać komunistów od realizacji scenariusza stanu wojennego. Uznali widać, że to lepsze rozwiązanie niż sowiecka interwencja, a szans na wyrwanie Polski z komunistycznego bloku w istniejących warunkach nie ma. Trudno zresztą im się dziwić, że nie chcieli ryzykować wybuchu III wojny światowej, która mogłaby się przekształcić w konflikt nuklearny. Nic zresztą w tym względzie się nie zmieniło, o czym świadczy odżegnanie się Bidena od udzielenia bezpośredniej militarnej pomocy Ukraińcom w razie rosyjskiego ataku. Nie zmienia to jednak faktu, że sojusznicy Wielkiego Brata zza oceanu zawsze byli traktowani przez Wuja Sama instrumentalnie.

Pozostaje jeszcze jedno kluczowe pytanie, na które zwłaszcza historycy niechętnie odpowiadają, a działacze Solidarności zabierają głos jeszcze rzadziej. Jak potoczyłyby się losy Polski, gdyby Wojciech Jaruzelski nie wprowadził stanu wojennego. Snucie alternatywnych scenariuszy zawsze jest w historii sprawą szalenie ryzykowną, ale bez tego nauka historii traci w ogóle sens. Cóż nam przyjdzie z wiedzy o przeszłości, gdy nie podejmujemy nawet próby analizy innych możliwych rozwiązań? Jak możemy oceniać głównych bohaterów wydarzeń, skoro nie zastanawiamy się jakie byłyby konsekwencje innych podejmowanych przez nich decyzji? Czy możemy wówczas w ogóle twierdzić, że historia jest nauczycielką życia?

Ta wyjątkowa wstrzemięźliwość w kreowaniu alternatywnych scenariuszy nie jest jednak w tym wypadku przypadkowa. Prawda jest bowiem brutalna – dobrego rozwiązania nie było. Można było wybierać jedynie między złymi i jeszcze gorszymi scenariuszami.

Interwencja radziecka, bardzo mało zresztą prawdopodobna, zakończyłaby się setkami, a może nawet tysiącami ofiar. Co prawda, armia i milicja raczej nie wystąpiłyby zbrojnie przeciw wojskom sowieckim, ale masowy opór społeczny był bardzo prawdopodobny. A to przyniosłoby ofiary wśród ludności cywilnej i masowe represje obejmujące zarówno zaangażowanych w ruch oporu, jak i przypadkowych mieszkańców. Nienawiść między Polakami a Rosjanami byłaby głębsza niż Rów Mariański.

Równie mało realne było przejęcie władzy przez Solidarność. Gdyby jednak do tego doszło, otoczona przez kraje bloku sowieckiego Polska, odcięta od dostaw ropy i gazu z ZSRR, znalazłaby się w katastrofalnej sytuacji. Szybko też poparcie dla Solidarności (słabnące już zresztą jesienią 1981 roku, co pokazywały sondaże opinii publicznej robione na własny użytek przez władze), całkowicie by się załamało. Piramida Maslowa działa zawsze i wszędzie. Wolność bez zaspokojenia podstawowych potrzeb fizjologicznych i bezpieczeństwa, nie jest zbytnio cenioną wartością. Na dodatek Solidarność nie miała żadnych gotowych scenariuszy wyprowadzenia kraju z kryzysu. Nieliczni działacze rozumieli, że naprawianie socjalizmu nie ma sensu i potrzebne są twarde reformy rynkowe. Większość wierzyła jednak w jakąś formę zreformowanego socjalizmu na modłę jugosłowiańską albo naiwnie myślała, że można szybko i bez większych kosztów społecznych wprowadzić socjaldemokratyczne rozwiązania rodem ze Szwecji. Idea samorządnej Rzeczpospolitej promowana przez Jacka Kuronia była szczytną ideą, tyle że całkowicie oderwaną od polskich realiów. Całkiem możliwe, że liderzy Solidarności byliby wkrótce równie znienawidzeni co komuniści.

Tak samo trudno sobie wyobrazić zawarcie porozumienia podobnego do tego w 1989 roku. Okrągły Stół był możliwy dzięki przemianom w ZSRR, ale przede wszystkim dlatego, że obie strony – władza i opozycja – zdawały sobie sprawę z własnej słabości. Pod koniec lat 80-tych poparcie dla Solidarności w niczym nie przypominało tego z lat 1980-81. PZPR była wydmuszką, a złudzeń co do szans rozwoju Polski w dotychczasowym systemie społeczno-gospodarczym nie było już nawet w kręgach rządowo-partyjnych. Obie strony były więc skazane na rozmowy i wynegocjowanie kompromisowego rozwiązania. W 1981 roku sytuacja była zupełnie inna. Partia była w kryzysie, ale struktury siłowe pozostawały w pełni lojalne wobec generała Jaruzelskiego, a ten daleki był od chęci oddania czy nawet podzielenia się władzą. Wiedział zresztą, że jego słabość chętnie wykorzystają inni towarzysze uzyskując wsparcie z Moskwy od ekipy Leonida Breżniewa. Dziesięciomilionowa Solidarność czuła się silna, a jej liderzy byli przekonani, że władza nie jest już w stanie odzyskać inicjatywy. Stan wojenny był dla nich szokiem, a szybkie spacyfikowanie zdecydowanie mniejszych od spodziewanych protestów, oznaczało bolesne zderzenie z rzeczywistością.

Najbardziej prawdopodobnym scenariuszem był więc narastający chaos i pogłębiająca się katastrofa gospodarcza. Lokalnie wybuchające konflikty, strajki i demonstracje zdesperowanych ludzi pozostawałyby całkowicie poza kontrolą Komisji Krajowej Solidarności, która już kilka miesięcy wcześniej zaczęła tracić kontrolę nad swoimi regionalnymi strukturami. Ograniczenia w dostawach ropy naftowej i gazu, a być może braki nawet podstawowych produktów żywnościowych mimo rozbudowanego systemu reglamentacji, mogły doprowadzić do krwawych starć. Ostatecznie ktoś musiałby zaprowadzić porządek. I raczej nie odbywałoby się w tak uporządkowany sposób jak w połowie grudnia 1981 roku. Twierdzenie Adama Michnika o „najbardziej liberalnym zamachu stanu w dziejach świata” budzi odruchowy sprzeciw, ale porównując takie wydarzenia z podobnymi w przeszłości i przyszłości (ostatni przypadek to Myanmar czyli Birma), rzeczywiście liczba ofiar stanu wojennego była stosunkowo niewielka. Każda śmierć jest oczywiście tragedią, ale naiwnością jest sądzić, że w każdej sytuacji można całkowicie uniknąć ofiar.

Wojciech Jaruzelski na zawsze pozostanie postacią kontrowersyjną. Trudno zapomnieć chociażby o jego negatywnej roli w okresie antysemickich czystek w wojsku w roku 1968, a w latach 80-tych doprowadził do kompletnego upadku gospodarczego zbyt późno decydując się na radykalne reformy gospodarcze, które zaczął realizować dopiero rząd Mieczysława Rakowskiego pod koniec 1988 roku. Jednocześnie jednak przyczynił się do pokojowego przekazania władzy w roku 1989, a rok później nie trzymał się kurczowo prezydenckiego fotela, co umożliwiło przeprowadzenie wolnych, powszechnych wyborów Prezydenta RP. Paradoksalnie jego ocena w oczach społeczeństwa będzie się zapewne pogarszać, ale opinie zawodowych historyków mogą powoli ewoluować na jego korzyść. Co ciekawe powód będzie ten sam – stopniowe odchodzenie osób, które w tamtych wydarzeniach uczestniczyły albo przynajmniej były ich świadkami. Osoby mające obecnie poniżej 50 lat kształtują swoje opinie w oparciu o przekazy medialne, które najczęściej niewiele mają wspólnego z obiektywną oceną historii, za to często naładowane są silnym ładunkiem emocjonalnym. Inaczej będzie w przypadku badań historycznych, które coraz częściej są domeną osób urodzonych po 1981 roku nie mających osobistych doświadczeń z czasów PRL-u. Chociaż i tu niemało jest zacietrzewionych ideologów, to jednak pojawiają się też się też historycy, którzy opisują wydarzenia w oparciu o źródła historyczne, a nie własne poglądy. Jednym z nich jest np. pracownik IPN Michał Przeperski, autor powszechnie chwalonej biografii Mieczysława Rakowskiego.

Tak się złożyło, że kilka dni przed dziesiątą rocznicą stanu wojennego w białoruskich Wiskulach na skraju Puszczy Białostockiej prezydent Federacji Rosyjskiej Borys Jelcyn, prezydent Ukrainy Leonid Krawczuk oraz przewodniczący Rady Najwyższej Białorusi Stanisław Szuszkiewicz podpisali porozumienie o rozwiązaniu Związku Radzieckiego. Pierwszy i ostatni Prezydent ZSRR Michaił Gorbaczow nie próbował stawiać oporu i 25 grudnia złożył rezygnację z zajmowanego stanowiska. Tak rozpadło się imperium, ale też zakończyła się kariera polityczna człowieka, który zmienił bieg historii doprowadzając najpierw do rozpadu bloku komunistycznego, a wkrótce także własnego państwa. Nie było to jego celem, ale też nie próbował siłowo przywracać kontroli nad totalitarnym mocarstwem zbudowanym przez Lenina i Stalina. To dzięki Gorbaczowowi Polska bezkrwawo odzyskała w 1989 roku suwerenność. A jednak nie ma on w naszym kraju żadnego pomnika, nie jest patronem żadnej ulicy czy nawet skweru. Większość młodych Polaków nie wie nawet komu w dużym stopniu zawdzięcza wolność i możliwość życia na o niebo wyższym poziomie niż ich rodzice czy dziadkowie. Warto o pamiętać o tym niezwykłym człowieku także, a może zwłaszcza, w czterdziestą rocznicę wprowadzenia stanu wojennego.

Karol Winiarski