„Co jest najlepszego w Katowicach? Monorail do Sosnowca!” – krzyczała z afisza trawestacja dawno przebrzmiałego żartu. Refleksy ostatnich promieni słonecznych na nieskazitelnie gładkich szybach peronu przy ulicy 5 Czerwca, 3 Maja przed Wielką Przemianą, umilały oczekiwanie na ultraszybki pociąg magnetyczny. Chociaż wiosna miała się ku końcowi, to wysokościowce Sosnowieckiego Centrum Finansowego otulały przyjemnym cieniem historyczne Śródmieście Miasta. Podziwiając majestatyczne iglice niebotyków z placu 5 Czerwca – za ciemnych czasów okolice ulic Kotlarskiej i Wiązowej – nikt nie mógł mieć wątpliwości, że Stolica Zagłębia Dąbrowskiego pędzi torem postępu ku świetlanej przyszłości.

W ostatniej jednak chwili rozmyślił się Naczelnik Szaraczek i zrezygnował z wyprawy na Środulę, w okolice bulwaru 5 Czerwca. Skuszony doniesieniem prasowym o odsłonięciu na ścianie jednej z nowo oddanych hal magazynowych na pograniczu Środuli, Konstantynowa i Sielca płachty z reprodukcją ostatniej z zachowanych ścian dawnej przędzalni, w mig decyzję podjął. Przyszła ona tym łatwiej, gdyż nie miał jeszcze sposobności docenić naocznie rozmachu otwartych dokładnie przed rokiem węzłów przesiadkowych, którymi to w odstępach bez mała półtorakilometrowych upstrzona była panorama Sosnowca. Ponieważ pędząc nudny żywot urzędniczy nieczęsto nadarza się okazja wyrwania się z kajdan rutyny, pierwotnie planował wolny dzień spędzić aktywnie. Już sama perspektywa ucieczki zza biurka była atrakcją na miarę pustynnej śnieżycy, a w końcu właśnie dzisiaj przypadał Dzień Miasta, co skłaniało tym bardziej do ekstrawagancji na miarę horyzontów oraz kieszeni Naczelnika. Urzędnicy z alei Zwycięstwa mogli, na mocy Dekretu Towarzysza I Sekretarza, na pół dniówki odstąpić od obowiązków. Czynili tak niechętnie nie tylko dlatego, by dobrze odegrać rolę wzruszonych przed obiektywem aparatu, lecz z uwagi na widmo odrobienia tych kilku godzin w sobotę. Nie z tego powodu trwoga przejęła postać Szaraczka. Nie miał pewności, czy na drugi dzień Prezydium nie będzie huczeć od tego, że nieprawomyślni wspierali ruchy prospołecznych rewolt, których cele mijają się z jasno nakreśloną linią.

Ponieważ o wszystko można Naczelnika Szaraczka podejrzewać, ale z wyjątkiem odwagi cywilnej, „sprezentowany” fajrant zdecydował spędzić bardziej asekuracyjnie. Przy niegdysiejszej ulicy Stanisława Małachowskiego, obecnie identyfikowanej bez kłopotu także wśród przyjezdnych – za sprawą wyprowadzania z ronda o tej samej nazwie – jako 5 Czerwca, cuda Wielkiej Przemiany trudno zliczyć jednym tchem. Na szczególną uwagę zasługuje Muzeum Tolerancji, ustanowione celem upamiętnienia szlachetnego zrywu Aktywu Miejskiej Rady Narodowej w obronie Społeczności LGBT, zaatakowanej przy ówczesnym placu Stulecia (zaprzyjaźnione pióra nie szczędziły atramentu tej sprawie, szczególnie skrupulatnie donosząc o sukcesywnych zatrzymaniach wszystkich prowodyrów, nawet tych zidentyfikowanych dopiero następnego dnia). Swoją siedzibę otrzymało w budynku dawnego Banku Polskiego, w ostatniej chwili ocalonego przed doprowadzeniem przez ostatniego właściciela do ostatecznej ruiny. Stać się tak mogło tylko dzięki, jak wiemy, heroicznemu poświęceniu Towarzysza Rudzielca, który za ostatnie zaoszczędzone środki wykupił gmach…

Hałas tłuczonego szkła niespodzianie przeszył ciemność, która powoli ustępowała ostremu, pulsującemu światłu. Naczelnik Szaraczek, zaciągnąwszy kusą firankę z trudem chroniącą przed uporczywym efektem renowacji oświetlenia ulicznego, poprawił tylko szlafmycę i – zgrabnie omijając resztki strąconej szklanki – przed zamknięciem oczu walczył z myślami dobry kwadrans, czy lepiej z całych sił postarać się wrócić do Miasta takiego, o jakim do tej pory kazano mu je widzieć, czy lepiej uciec? Raz jeden przynajmniej mógł pozwolić sobie na samodzielne myślenie…

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak

Warszawa, 27 XII 2021

Od dłuższego czasu partie opozycyjne (na lewo od PiS-u) zdobywają w sondażach w sumie prawie 50-procentowe poparcie. Całkiem spore grono polityków i komentatorów jest przekonanych, że odsunięcie obecnego układu rządzącego od władzy jest tylko kwestią czasu. Tymczasem nie jest to takie oczywiste.

Zanim przedstawiciele opozycji zajmą miejsca w ławach rządowych, muszą wygrać wybory. A to wymaga nie tylko zdobycia większej ilości głosów od Zjednoczonej Prawicy. Przede wszystkim trzeba uzyskać większość mandatów, a to wbrew pozorom nie jest to samo. W 2019 roku partie opozycyjne (KO, SLD, PSL) zdobyły łącznie 48,5% głosów. PiS miał poparcie mniejsze o 5 punktów procentowych. Ale to Zjednoczona Prawica uzyskała większość (235) mandatów i utrzymała władzę. Jeszcze większą przewagę w liczbie zdobytych głosów miały te partie cztery lata wcześniej – prawie 7 punktów procentowych. A jednak to ugrupowanie Jarosława Kaczyńskiego po raz pierwszy w historii uzyskało bezwzględną większość w Sejmie. Wszystko dlatego, że system przeliczania głosów na mandaty stosowany od wielu lat w wyborach do Sejmu (metoda d`Hondta) mocno faworyzuje najsilniejsze ugrupowania. Do tego dochodzą progi wyborcze, które trzeba przekroczyć, żeby w ogóle uczestniczyć w podziale mandatów. W konsekwencji sprawą kluczową jest odpowiednie zorganizowanie opozycyjnych hufców przed wyborami. A to wcale nie jest takie oczywiste, jak uważają liderzy PO czy niektórzy Tuskolubni dziennikarze i polityczni komentatorzy.

Polityka niewiele wspólnego ma z matematyką. Startując w jednym komitecie wyborczym ugrupowania polityczne nie muszą uzyskać poparcia równego zsumowanej ilości głosów, które otrzymałyby startując osobno. Dość oczywistą rzeczą jest, że różnice ideologiczne i programowe pomiędzy PO, PSL, Polską 2050, Nowoczesną, Zielonymi, Nowa Lewicą, o Lewicy Razem nie wspominając, są w wielu kwestiach zasadnicze. Zawsze więc część wyborców o jednoznacznie lewicowych lub prawicowych poglądach nie zagłosuje na wspólną listę. Jest co prawda sondaż Kantara sprzed kilku tygodni, który pokazywał nawet lepszy wynik listy zjednoczonej opozycji od sumy poparcia idących oddzielnie do wyborów partii ją tworzących, ale było to jedyne do tej pory takie badanie. Z październikowego sondażu IBRIS-u wynika, że wspólny start oznaczałby stratę ponad 4 punktów procentowych. Co gorsza z punktu widzenia opozycji, poparcie dla Zjednoczonej Prawicy wzrosłoby wówczas o ponad 2 punkty procentowe, a różnica między opozycją a rządzącymi zmniejszyłaby się z 13 do 7 punktów procentowych. To może oznaczać, że znikają korzyści wynikające z metody d`Hondta, a o tym kto będzie rządził po wyborach zależeć będzie od Konfederacji, która uzyskałaby prawie 10 procent głosów – prawie 1,5 punktów procentowych więcej niż w sytuacji oddzielnego startu partii opozycyjnych.

Warto również pamiętać, że część wyborców decyduje o swoich politycznych wyborach pod wpływem kampanii wyborczej. Dotyczy to zwłaszcza osób niezdecydowanych, które wahają się co samego udziału w sejmowej elekcji. Partii Jarosława Kaczyńskiego o wiele łatwiej będzie atakować wspólną listę, której liderem będzie Donald Tusk, niż rozproszone siły opozycji z całą paletą przywódców. Nawet jeżeli grillowanie Platformy okazałoby się skuteczne, to wyborcy opozycji mogą wówczas zagłosować na partię Hołowni czy Kosiniaka-Kamysza. Jeżeli będzie to jedna lista, takiej możliwości mieć nie będą. Tu zresztą nie trzeba sondaży czy politologicznych analiz. Jest namacalny dowód w postaci wyborów do Parlamentu Europejskiego w 2019 roku. Wydawało się, że starcie Prawa i Sprawiedliwości z Koalicją Europejską (wszystkie partie opozycyjne z wyjątkiem Wiosny i Razem), musi się zakończyć klęską rządzących. Tym bardziej, że przecież prounijne sympatie deklaruje ogromna większość Polaków, a mieszkańcy wsi i małych miasteczek wykazywali zawsze mniejsze zainteresowanie tymi wyborami. Tymczasem było to najbardziej spektakularne zwycięstwo Jarosława Kaczyńskiego, którego partia otrzymała ponad 45% głosów – o prawie 7 punktów procentowych większe niż Koalicja Europejska. Dopiero zsumowanie wyników KE, Wiosny i Razem dawało niewielką przewagę opozycji. Trudno jednak zakładać, że w sytuacji wspólnego startu, wszyscy konserwatywni wyborcy PSL-u czy PO chcieliby zagłosować na listę, na której znajdowaliby się przedstawiciele radykalnej lewicy. W najlepszym razie mielibyśmy więc wówczas remis. I to raczej ze wskazaniem na PiS.

Bardzo często pojawia się również przykład węgierski jako argument za zjednoczeniem całej opozycji w walce o władzę. Tyle, że w kraju Orbana jest zupełnie inna ordynacja niż w Polsce – większość posłów (106 ze 199) jest wybieranych w jednomandatowych okręgach wyborczych. W tej sytuacji wspólny start i wyłonienie w każdym z tych okręgów jednego kandydata jest sprawa oczywistą. Przyniosło to zresztą sukces także naszej opozycji w wyborach do Senatu w 2019 roku. Ale w Polsce, przynajmniej na dzień dzisiejszy, mamy do Sejmu ordynację w pełni proporcjonalną. Jest też jeszcze jeden drobny szczegół. Opozycja na Węgrzech się zjednoczyła, wybrała wspólnego kandydata na premiera, kandydatów na posłów w jow-ach, ale żadnych wyborów jeszcze nie wygrała. Jeżeli Fidesz po raz kolejny zdobędzie za kilka miesięcy większość, entuzjazm wobec węgierskich pomysłów zniknie tak szybko jak wiosenny śnieg.

Są oczywiście również argumenty wspierające pomysł wspólnej listy opozycyjnej. Przede wszystkim eliminuje to możliwość nieprzekroczenia progu wyborczego przez któreś z ugrupowań czyli powtórzenia sytuacji z 2015 roku, gdy zarówno Zjednoczona Lewica jak i Partia Razem, które w sumie zdobyły około 11% głosów, znalazły się poza Sejmem. Nie można też wykluczyć zmiany ordynacji wyborczej za pięć dwunasta. Sprawdziło się to na Węgrzech, można wypróbować i w Polsce. A działanie z zaskoczenia powoli staje się znakiem rozpoznawczym Jarosława Kaczyńskiego.

Analiza argumentów dotyczących taktyki startu w wyborach musi jednak uwzględniać też partykularne interesy poszczególnych partii. A te są często całkowicie rozbieżne. Oczywiście, wszystkie ugrupowania dążą do odebrania PiS-owi władzy, co w coraz większym stopniu oznaczać będzie odsunięcie polityków tej partii od koryta. Ale wbrew szumnym deklaracjom, co najmniej równie ważne jest uzyskanie jak najlepszego wyniku własnego ugrupowania, co powinno zwiększyć szanse na jak największy udział w nowym rządzie. Wspólny start może być również nie do zaakceptowania przez część szeregowych działaczy partii. Poza różnicami poglądów, powodem jest obawa przed utratą atrakcyjnych miejsc na liście wyborczej. Mandat posła to marzenie wielu polityków.

Oczywiście największym zwolennikiem wspólnej listy zjednoczonej opozycji jest Platforma Obywatelska, przynajmniej od czasu powrotu na pozycję lidera wśród antyPiS-owskich ugrupowań. Wydaje się, że celem Donalda Tuska jest skłonienie Szymona Hołowni i Władysława Kosiniaka-Kamysza do podporządkowania się Platformie i marginalizacja Nowej Lewicy poprzez przejęcie części ich działaczy wraz z elektoratem. Tym samym powstałoby coś w rodzaju Zjednoczonego Centrum z mocno rozbudowanymi skrzydłami. Dałoby to w zamyśle autora ponad 40-procentowe poparcie w wyborach i niewielką większość w Sejmie. W trochę dłuższej perspektywie Polska 2050 i PSL zostałyby całkowicie zwasalizowane i zredukowane do roli nic nie znaczących przystawek. Podobnie jak to się stało z Nowoczesną (Zieloni i Inicjatywa Polska nigdy większej roli nie odgrywały).

Koncepcja Tuska jest szalenie ryzykowna. Marginalizacja Lewicy może doprowadzić do nieprzekroczenia przez to ugrupowanie progu wyborczego i utraty przez opozycję prawie 5% głosów. Gdyby w tej sytuacji pozostałym partiom opozycyjnym startującym ze wspólnej listy zabrakło mandatów do uzyskania większości w Sejmie, jedynym możliwym układem rządzącym byłaby koalicja Zjednoczonej Prawicy z Konfederacją czyli coś w rodzaj Polskiej Zjednoczonej Prawicy Radykalnej. Donald Tusk byłby ostatecznie politycznie skończony.

Koncepcja lidera PO wynika nie tylko z chęci zdobycia hegemonistycznej pozycji na opozycji, ale również z powodu przekonania, że wspólne rządy z Lewicą, w której politycy Razem mają nieproporcjonalnie większy wpływ w stosunku do rzeczywistej siły, szybko zakończyłyby się spektakularną awanturą. Trudno w tym przypadku byłemu szefowi Rady Europejskiej nie przyznać racji. Tyle, że na wspólną listę nie mają najmniejszej ochoty ani Szymon Hołownia, ani Władysław Kosiniak-Kamysz. Ten drugi ma coraz silniejszą opozycję wewnątrzpartyjną (zwycięstwo Waldemara Pawlaka w wyborach na przewodniczącego Rady Naczelnej PSL nie jest przypadkowe), która wolałaby symetryczne podejście do dwóch dominujących na naszej scenie politycznej ugrupowań. Marzeniem lidera PSL jest zbudowanie wraz Polską 2050, Porozumieniem Gowina i dawnymi politykami Platformy silnej centroprawicowej koalicji, która zdobywając około 20-procentowe poparcie byłaby równorzędnym partnerem dla PO. Problem polega na tym, że dla Szymona Hołowni start z jednej listy z Polskim Stronnictwem Ludowym oznaczałby utratę głównego atutu – pozoru nowości na polskiej scenie politycznej. A to mogłoby spowodować odejście znacznej części wyborców i szybki uwiąd Polski 2050. Wspólnego startu z Lewicą nie chce nikt.

Politycy opozycji dobrze wiedzą, że przepływ elektoratu między rządzącymi a opozycją jest minimalny. Dlatego też bardziej walczą między sobą niż z Jarosławem Kaczyńskim. Oczywiście większość opozycyjnego elektoratu PiS-u nienawidzi. Jego pozyskanie wymaga więc stałego i ostrego atakowania partii rządzącej. Tyle, że to zamyka drogę do pozyskania wątpiących zwolenników Zjednoczonej Prawicy, a tym samym ogranicza szanse uzyskania znaczącej przewagi gwarantującej zwycięstwo opozycji. Zwiększa też polaryzację społeczeństwa, co jest największym zagrożeniem dla naszej przyszłości. A przecież nawet jeżeli opozycja zwycięży, to elektorat Prawa i Sprawiedliwości nie zniknie. Liberalna demokracja to rządy większości z poszanowaniem praw mniejszości. Pomijając realność realizacji tego założenia, nie można ignorować 1/3 społeczeństwa. Polska powinna być dla wszystkich i nikt nie powinien się czuć w niej obco. Rządy przemijają, naród pozostaje.

Karol Winiarski

Czterdzieści lat temu Rada Państwa wprowadziła na terenie Polski stan wojenny przekazując władzę w ręce Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego – pozakonstytucyjnego organu złożonego z ponad dwudziestu generałów i pułkowników Ludowego Wojska Polskiego. Ocena przeważającej części polityków i historyków tej decyzji Wojciecha Jaruzelskiego była od początku zdecydowanie negatywna. Ale jeszcze do niedawna około połowa ankietowanych Polaków uważała, że stan wojenny był uzasadniony – 51% w sondażu OBOP z 2011 roku. Dopiero w ostatnich latach sytuacja uległa dość zasadniczej zmianie. Najnowszy sondaż Social Changes pokazuje już zdecydowaną przewagę (47% do 27%) krytyków tego, co wydarzyło się 13 grudnia 1981 roku. Trudno jednak nie zauważyć, że większość obecnie żyjących nie była świadkiem tych wydarzeń, albo ze względu na ówczesny wiek nie jest w stanie ich pamiętać. Trudno też przypuszczać, że ta zmiana jest wynikiem głębokiej wiedzy historycznej i szczegółowej analizy wszystkich okoliczności tamtych wydarzeń.

Wyemitowane ostatnio nagrania fraternizowania się Adama Michnika z Wojciechem Jaruzelskim budzą niesmak. Ofiary prześladowań i rodziny osób, które straciły życie w okresie stanu wojennego maja prawo czuć się znieważone zachowaniem redaktora naczelnego Gazety Wyborczej. I nie zmienia tego ani piękna karta opozycyjna Adama Michnika, ani też powszechnie znana u niego skłonność bratania się z politycznymi przeciwnikami z okresu PRL-u (pochlebne opinie o autorach stanu wojennego – Wojciechu Jaruzelskim i Czesławie Kiszczaku – znane były już od dawna). Bardziej niejednoznaczna jest natomiast ocena opinii wyrażanych przez Adama Michnika o wydarzeniach sprzed 40 lat.

Nie ulega wątpliwości, że stan wojenny został wprowadzony niezgodnie z ówczesną Konstytucją. A w zasadzie nawet nie sam stan wojenny (tu wątpliwości może budzić spełnienie wymaganych do tego przesłanek, ale to samo można powiedzieć o stanie wyjątkowym, który do niedawna obowiązywał przy granicy polsko-białoruskiej), co cztery dekrety, które zostały wówczas wydane przez Radę Państwa. Ponieważ trwała wtedy sesja Sejmu, Rada Państwa nie miała do tego prawa. Ale to w zasadzie jedyna sprawa, co do której prawie wszyscy są zgodni, chociaż i tu pojawiają się nieliczne głosy usprawiedliwiające tą decyzję stanem wyższej konieczności.

Nieustające kontrowersje budzi podawana przez Wojciecha Jaruzelskiego (chociaż dopiero po 1989 roku) groźba interwencji wojsk Armii Radzieckiej jako zasadniczego powodu wprowadzenia stanu wojennego. Biorąc pod uwagę wydarzenia z okresu Powstania Węgierskiego w 1956 roku czy Praskiej Wiosny w 1968 roku oraz potwierdzone źródłowo informacje o planach wkroczenia wojsk radzieckich (a także czechosłowackich i enerdowskich) w grudniu 1980 roku, nie można a priori odrzucić twierdzeń nieżyjącego już przywódcy PZPR. Wprawdzie ujawniane po upadku ZSRR dokumenty i wspomnienia członków grona kierowniczego radzieckiej partii komunistycznej nie potwierdzają istnienia tego zagrożenia, ale trzeba jednak pamiętać, że nie wszystkie dokumenty z radzieckich archiwów zostały ujawnione (i pewnie długo jeszcze nie będą), a władze radzieckie potrafiły działać w sposób nagły i niespodziewany, czego przykładem jest decyzja Biura Politycznego KPZR o interwencji w Afganistanie. Sprawa jest jeszcze bardziej skomplikowana, gdy weźmie się pod uwagę, że Sowieci w ogóle nie musieli wkraczać do Polski, aby osiągnąć swoje polityczne cele. I to nie dlatego, że stale stacjonowało u nas kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy Armii Czerwonej.

W 1981 roku Polska była całkowicie uzależniona od dostaw surowców energetycznych – ropy naftowej i gazu ziemnego – od ZSRR. Wynikało to nie tylko z powodu chronicznego deficytu dolarów na ich zakup w innych krajach, ale przede wszystkim z braku technicznych możliwości ich dostarczenia. Był to potężny środek nacisku, zwłaszcza w obliczu zbliżającej się zimy. A te były wówczas znacznie bardziej mroźne niż obecnie. Polityczna presja wywierana na ówczesne władze PRL wspierane groźbą znacznego ograniczenia dostaw od nowego roku, musiały być brane pod uwagę przez Wojciecha Jaruzelskiego przy podejmowaniu decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego.

Oczywistym jest, że z punktu widzenia władz radzieckich lepszym rozwiązaniem było stłumienie ruchu Solidarności przez polskie władze niż bezpośrednia interwencja wojskowa, która w bez porównania większym stopniu groziła pogłębieniem gospodarczej izolacji ZSRR i oburzeniem światowej opinii publicznej. Tym bardziej, że zagrożenie stworzone przez powstanie pierwszego niezależnego związku zawodowego w krajach komunistycznych, było pod koniec 1980 roku znacznie mniejsze niż jeszcze rok wcześniej. Okazało się bowiem, że sytuacja w Polsce prawie w ogóle nie rezonowała w innych krajach bloku sowieckiego. Nie było efektu domina, którego obawiały się władze radzieckie i do którego rzeczywiście doszło, ale w 1989 roku. Sytuacja gospodarcza w Bułgarii, Rumunii, Czechosłowacji, na Węgrzech czy NRD nie była jeszcze tak zła jak w Polsce pod koniec lat 70-tych i tym samym rozczarowanie co do komunizmu nie było tak powszechne jak w naszym kraju. Na dodatek propagandowy przekaz w pełni kontrolowanych przez władze tych krajów mediów nie budził entuzjazmu mieszkańców demoludów wobec wydarzeń w Polsce. Inna sprawa, że komunistyczni propagandyści nie musieli się zbytnio wysilać – gwałtowne pogarszanie się sytuacji bytowej Polaków było faktem i skutecznie zniechęcało do dążeń wolnościowych w innych krajach bloku sowieckiego

Stan wojenny był także z ulgą powitany w Waszyngtonie i stolicach Zachodniej Europy. Amerykanie zawsze byli zadowoleni, gdy Sowieci mieli problemy ze swoimi satelitami, ale nie byli zainteresowani zbytnią eskalacją konfliktu. Zarówno w przypadku wydarzeń na Węgrzech, jak i w Czechosłowacji, po prostu chowali głowę w piasek i nie robili nic by pomóc ofiarom sowieckiej interwencji. Dokładnie tak samo byłoby i w przypadku Polski. Dzięki doniesieniom pułkownika Ryszarda Kuklińskiego znali plany ekipy Jaruzelskiego, a jednak nie przekazali tej informacji władzom Solidarności, ani też nie próbowali powstrzymać komunistów od realizacji scenariusza stanu wojennego. Uznali widać, że to lepsze rozwiązanie niż sowiecka interwencja, a szans na wyrwanie Polski z komunistycznego bloku w istniejących warunkach nie ma. Trudno zresztą im się dziwić, że nie chcieli ryzykować wybuchu III wojny światowej, która mogłaby się przekształcić w konflikt nuklearny. Nic zresztą w tym względzie się nie zmieniło, o czym świadczy odżegnanie się Bidena od udzielenia bezpośredniej militarnej pomocy Ukraińcom w razie rosyjskiego ataku. Nie zmienia to jednak faktu, że sojusznicy Wielkiego Brata zza oceanu zawsze byli traktowani przez Wuja Sama instrumentalnie.

Pozostaje jeszcze jedno kluczowe pytanie, na które zwłaszcza historycy niechętnie odpowiadają, a działacze Solidarności zabierają głos jeszcze rzadziej. Jak potoczyłyby się losy Polski, gdyby Wojciech Jaruzelski nie wprowadził stanu wojennego. Snucie alternatywnych scenariuszy zawsze jest w historii sprawą szalenie ryzykowną, ale bez tego nauka historii traci w ogóle sens. Cóż nam przyjdzie z wiedzy o przeszłości, gdy nie podejmujemy nawet próby analizy innych możliwych rozwiązań? Jak możemy oceniać głównych bohaterów wydarzeń, skoro nie zastanawiamy się jakie byłyby konsekwencje innych podejmowanych przez nich decyzji? Czy możemy wówczas w ogóle twierdzić, że historia jest nauczycielką życia?

Ta wyjątkowa wstrzemięźliwość w kreowaniu alternatywnych scenariuszy nie jest jednak w tym wypadku przypadkowa. Prawda jest bowiem brutalna – dobrego rozwiązania nie było. Można było wybierać jedynie między złymi i jeszcze gorszymi scenariuszami.

Interwencja radziecka, bardzo mało zresztą prawdopodobna, zakończyłaby się setkami, a może nawet tysiącami ofiar. Co prawda, armia i milicja raczej nie wystąpiłyby zbrojnie przeciw wojskom sowieckim, ale masowy opór społeczny był bardzo prawdopodobny. A to przyniosłoby ofiary wśród ludności cywilnej i masowe represje obejmujące zarówno zaangażowanych w ruch oporu, jak i przypadkowych mieszkańców. Nienawiść między Polakami a Rosjanami byłaby głębsza niż Rów Mariański.

Równie mało realne było przejęcie władzy przez Solidarność. Gdyby jednak do tego doszło, otoczona przez kraje bloku sowieckiego Polska, odcięta od dostaw ropy i gazu z ZSRR, znalazłaby się w katastrofalnej sytuacji. Szybko też poparcie dla Solidarności (słabnące już zresztą jesienią 1981 roku, co pokazywały sondaże opinii publicznej robione na własny użytek przez władze), całkowicie by się załamało. Piramida Maslowa działa zawsze i wszędzie. Wolność bez zaspokojenia podstawowych potrzeb fizjologicznych i bezpieczeństwa, nie jest zbytnio cenioną wartością. Na dodatek Solidarność nie miała żadnych gotowych scenariuszy wyprowadzenia kraju z kryzysu. Nieliczni działacze rozumieli, że naprawianie socjalizmu nie ma sensu i potrzebne są twarde reformy rynkowe. Większość wierzyła jednak w jakąś formę zreformowanego socjalizmu na modłę jugosłowiańską albo naiwnie myślała, że można szybko i bez większych kosztów społecznych wprowadzić socjaldemokratyczne rozwiązania rodem ze Szwecji. Idea samorządnej Rzeczpospolitej promowana przez Jacka Kuronia była szczytną ideą, tyle że całkowicie oderwaną od polskich realiów. Całkiem możliwe, że liderzy Solidarności byliby wkrótce równie znienawidzeni co komuniści.

Tak samo trudno sobie wyobrazić zawarcie porozumienia podobnego do tego w 1989 roku. Okrągły Stół był możliwy dzięki przemianom w ZSRR, ale przede wszystkim dlatego, że obie strony – władza i opozycja – zdawały sobie sprawę z własnej słabości. Pod koniec lat 80-tych poparcie dla Solidarności w niczym nie przypominało tego z lat 1980-81. PZPR była wydmuszką, a złudzeń co do szans rozwoju Polski w dotychczasowym systemie społeczno-gospodarczym nie było już nawet w kręgach rządowo-partyjnych. Obie strony były więc skazane na rozmowy i wynegocjowanie kompromisowego rozwiązania. W 1981 roku sytuacja była zupełnie inna. Partia była w kryzysie, ale struktury siłowe pozostawały w pełni lojalne wobec generała Jaruzelskiego, a ten daleki był od chęci oddania czy nawet podzielenia się władzą. Wiedział zresztą, że jego słabość chętnie wykorzystają inni towarzysze uzyskując wsparcie z Moskwy od ekipy Leonida Breżniewa. Dziesięciomilionowa Solidarność czuła się silna, a jej liderzy byli przekonani, że władza nie jest już w stanie odzyskać inicjatywy. Stan wojenny był dla nich szokiem, a szybkie spacyfikowanie zdecydowanie mniejszych od spodziewanych protestów, oznaczało bolesne zderzenie z rzeczywistością.

Najbardziej prawdopodobnym scenariuszem był więc narastający chaos i pogłębiająca się katastrofa gospodarcza. Lokalnie wybuchające konflikty, strajki i demonstracje zdesperowanych ludzi pozostawałyby całkowicie poza kontrolą Komisji Krajowej Solidarności, która już kilka miesięcy wcześniej zaczęła tracić kontrolę nad swoimi regionalnymi strukturami. Ograniczenia w dostawach ropy naftowej i gazu, a być może braki nawet podstawowych produktów żywnościowych mimo rozbudowanego systemu reglamentacji, mogły doprowadzić do krwawych starć. Ostatecznie ktoś musiałby zaprowadzić porządek. I raczej nie odbywałoby się w tak uporządkowany sposób jak w połowie grudnia 1981 roku. Twierdzenie Adama Michnika o „najbardziej liberalnym zamachu stanu w dziejach świata” budzi odruchowy sprzeciw, ale porównując takie wydarzenia z podobnymi w przeszłości i przyszłości (ostatni przypadek to Myanmar czyli Birma), rzeczywiście liczba ofiar stanu wojennego była stosunkowo niewielka. Każda śmierć jest oczywiście tragedią, ale naiwnością jest sądzić, że w każdej sytuacji można całkowicie uniknąć ofiar.

Wojciech Jaruzelski na zawsze pozostanie postacią kontrowersyjną. Trudno zapomnieć chociażby o jego negatywnej roli w okresie antysemickich czystek w wojsku w roku 1968, a w latach 80-tych doprowadził do kompletnego upadku gospodarczego zbyt późno decydując się na radykalne reformy gospodarcze, które zaczął realizować dopiero rząd Mieczysława Rakowskiego pod koniec 1988 roku. Jednocześnie jednak przyczynił się do pokojowego przekazania władzy w roku 1989, a rok później nie trzymał się kurczowo prezydenckiego fotela, co umożliwiło przeprowadzenie wolnych, powszechnych wyborów Prezydenta RP. Paradoksalnie jego ocena w oczach społeczeństwa będzie się zapewne pogarszać, ale opinie zawodowych historyków mogą powoli ewoluować na jego korzyść. Co ciekawe powód będzie ten sam – stopniowe odchodzenie osób, które w tamtych wydarzeniach uczestniczyły albo przynajmniej były ich świadkami. Osoby mające obecnie poniżej 50 lat kształtują swoje opinie w oparciu o przekazy medialne, które najczęściej niewiele mają wspólnego z obiektywną oceną historii, za to często naładowane są silnym ładunkiem emocjonalnym. Inaczej będzie w przypadku badań historycznych, które coraz częściej są domeną osób urodzonych po 1981 roku nie mających osobistych doświadczeń z czasów PRL-u. Chociaż i tu niemało jest zacietrzewionych ideologów, to jednak pojawiają się też się też historycy, którzy opisują wydarzenia w oparciu o źródła historyczne, a nie własne poglądy. Jednym z nich jest np. pracownik IPN Michał Przeperski, autor powszechnie chwalonej biografii Mieczysława Rakowskiego.

Tak się złożyło, że kilka dni przed dziesiątą rocznicą stanu wojennego w białoruskich Wiskulach na skraju Puszczy Białostockiej prezydent Federacji Rosyjskiej Borys Jelcyn, prezydent Ukrainy Leonid Krawczuk oraz przewodniczący Rady Najwyższej Białorusi Stanisław Szuszkiewicz podpisali porozumienie o rozwiązaniu Związku Radzieckiego. Pierwszy i ostatni Prezydent ZSRR Michaił Gorbaczow nie próbował stawiać oporu i 25 grudnia złożył rezygnację z zajmowanego stanowiska. Tak rozpadło się imperium, ale też zakończyła się kariera polityczna człowieka, który zmienił bieg historii doprowadzając najpierw do rozpadu bloku komunistycznego, a wkrótce także własnego państwa. Nie było to jego celem, ale też nie próbował siłowo przywracać kontroli nad totalitarnym mocarstwem zbudowanym przez Lenina i Stalina. To dzięki Gorbaczowowi Polska bezkrwawo odzyskała w 1989 roku suwerenność. A jednak nie ma on w naszym kraju żadnego pomnika, nie jest patronem żadnej ulicy czy nawet skweru. Większość młodych Polaków nie wie nawet komu w dużym stopniu zawdzięcza wolność i możliwość życia na o niebo wyższym poziomie niż ich rodzice czy dziadkowie. Warto o pamiętać o tym niezwykłym człowieku także, a może zwłaszcza, w czterdziestą rocznicę wprowadzenia stanu wojennego.

Karol Winiarski

Po krótkotrwałym odbiciu sondażowym, notowania Zjednoczonej Prawicy powróciły do poprzedniego poziomu. Wyraźnie przestał działać efekt kryzysu na polsko-białoruskiej granicy, a jednocześnie pojawiły się czynniki powodujące spadek poparcia dla ugrupowania Jarosława Kaczyńskiego. To oczywiście od razu spowodowało ponowne pojawienie się opinii o stopniowym zbliżaniu się kresu układu, który od sześciu lat dominuje na polskiej scenie politycznej. Czy jednak aby na pewno rządy Prawa i Sprawiedliwości zbliżają się do końca?

Dołek sondażowy spowodowany jest kumulacją kilku czynników. Najważniejszym jest oczywiście najwyższa w XXI wieku inflacja sięgająca już 8% w stosunku rocznym. To czy jest to efekt czynników zewnętrznych, niezależnych od działań polskiego rządu i NBP, czy jednak wina leży też po stronie naszych władz, z politycznego punktu widzenia ma niewielkie znaczenie. Ceny rosną i to przed świętami Bożego Narodzenia, a przyczyny tego stanu rzeczy mogą być przedmiotem rozważań ekonomistów, ale nie konsumentów. Tak to już jest, że niezasłużone sukcesy wynikające ze światowej koniunktury idą na konto rządu, ale problemy gospodarcze, chociażby niezawinione, również go obciążają. I dlatego rząd Mateusza Mazowieckiego traci społeczne poparcie.

Inflacja na tak wysokim poziomie nie będzie jednak trwała zbyt długo. Jej zasadniczym powodem są pocovidowe odbicia gospodarek światowych i częściowo z nimi związane deficyty surowców energetycznych (częściowo, ponieważ przyczyniły się do nich także polityka klimatyczna UE i odmowa Rosji zwiększenia dostaw gazu, co z kolei było próbą wymuszenia certyfikacji Nord Stream II). Prawdopodobnie na wiosnę ceny zaczną jednak spadać. O ile oczywiście nie pojawią się inne czynniki, zwłaszcza polityczne, które zawsze wywołują panikę na rynkach surowców energetycznych. Jeżeli jeszcze dojdzie do tego spowolnienie gospodarcze, to inflacja może wrócić do akceptowalnych poziomów. Tym bardziej, że w drugiej połowie roku będziemy mieli do czynienia z wysoką, tegoroczną bazą, od której liczyć się będzie wzrost cen. Pozostaje oczywiście wpływ czynników wewnętrznych. I tu nie jest już tak optymistycznie. NBP z kilkumiesięcznym opóźnieniem ruszył do walki z inflacją podnosząc w końcu stopu procentowe, ale i tak są one znacznie niższe niż wzrost cen, a to nie zachęca do oszczędzania. Do zwiększenia presji inflacyjnej przyczyni się także paradoksalnie tarcza antyinflacyjna – obniżenie podatków na paliwa, prąd i energię zwiększy popyt. Podobnie zadziała Polski Ład. Mimo wszystko inflacja będzie w drugiej połowie przyszłego roku znacznie niższa niż obecnie, co z pewnością rząd ogłosi za swój wielki sukces. Klasyczny efekt kozy.

Drugim powodem sondażowych spadków jest sytuacja pandemiczna. I tu również regres w poparciu dla partii rządzącej jest wynikiem kolejnej fali zachorowań, która z różną intensywnością i w różnych terminach atakuje wszystkie europejskie kraje. Polityka rządu – przymus szczepień, lockdowny czy ograniczenia dla niezaszczepionych – może jedynie zmniejszyć ilość zachorowań i zgonów. Inna sprawa, że rok temu Mateusz Morawiecki nazywał strategię szwedzkich władz darwinizmem i przeciwstawiał jej, wynikające ponoć z chrześcijańskiej tożsamości naszego narodu, aktywne działania zmierzające do zminimalizowania ilości umierających osób. Efekty też polityki były co najmniej wątpliwe – Polska nie tylko przoduje w ilości zgonów z powodu covidu (ponad 85 tysięcy), ale jeszcze bije rekordy w statystykach ponadnormatywnych śmierci (około 150 tysięcy). Teraz rząd robi to co rok temu robili Szwedzi. Czyli nic. Widocznie nasza chrześcijańska tożsamość jest tak samo trwała jak rzekomy gen sprzeciwu, który nie pozwala wprowadzać jakichkolwiek ograniczeń. Pojawia się i znika. Zależnie od politycznej potrzeby.

Czwarta fala pandemii osiągnęła już swoje apogeum. Do świąt liczba nowych przypadków znacząco spadnie, chociaż liczba zgonów będzie z pewnością jeszcze bardzo wysoka. Prawdopodobnie w styczniu zbliży się do poziomu 100 tysięcy. Ale każda kolejna fala ma coraz mniejsze znaczenie z politycznego punktu widzenia. Polacy zdążyli się do pandemii przyzwyczaić, stąd powszechny brak przestrzegana nawet podstawowych zabezpieczeń i niewielka ilość nowo szczepiących się. Nawet ogromna ilość umierających nie robi aż tak wielkiego wrażenia. Chorzy umierają w zaciszu sal szpitalnych. Są to głównie ludzie starsi wiekiem i schorowani, którym w powszechnym mniemaniu i tak wiele czasu nie pozostało. Wychodzi na to, że dużo prawdy jest w słowach błędnie przypisywanych Stalinowi „śmierć jednego człowieka to tragedia, śmierć milionów to tylko statystyka”.

Trzeci powód – śmierć Izabeli z Pszczyny – miał tylko chwilowe znaczenie. Oczywiście nie można wykluczyć kolejnych tego typu przypadków, ale efekty sondażowe będą równie krótkotrwałe. Na wszelki wypadek PiS odrzucił kolejny obywatelski projekt drastycznego zaostrzenia prawa antyaborcyjnego, łamiąc przy okazji swoją własną obietnicę kierowania do komisji wszystkich projektów zgłaszanych przez obywateli. Na dodatek kompromitujące zachowanie Marty Lempart (wobec sprzątaczki pod siedzibą PiS-u) nie przysparza sympatii ruchom proaborcyjnym. Wbrew twierdzeniom działaczek Lewicy i Strajku Kobiet, większość Polaków nie chce legalnej aborcji na życzenie. A o żadnym kompromisie nie chcą słyszeć.

Nie dość, że przyczyny spadku poparcia dla Zjednoczonej Prawicy są raczej przejściowe, to na dodatek nie skutkuje on proporcjonalnym wzrostem notowań ugrupowań opozycyjnych. Większość zniechęconych do Prawa i Sprawiedliwości wyborców przechodzi do grona niezdecydowanych. W najlepszym – z punktu widzenia opozycji – wypadku, nie wezmą oni udziału w najbliższych wyborach. Bardziej prawdopodobny jednak jest ich powrót do grona wyborców ugrupowania Jarosława Kaczyńskiego. Sprzyjać temu będą polaryzacja sceny politycznej i mobilizacja elektoratów, które są naturalnym efektem kampanii wyborczej. To, że wielu wyborców zagłosuje bardziej przeciw Tuskowi niż za Kaczyńskim nie będzie miało w praktyce większego znaczenia. Zjednoczona Prawica ponownie może uzyskać poparcie umożliwiające kontynuację rządów. Jeżeli nie samodzielnych, to w koalicji z Konfederacją. Przynajmniej do czasu dokonania skutecznych zakupów na poselskim rynku transferowym. A w tym Jarosław Kaczyński jest dobry. W końcu kupuje nie za swoje.

Karol Winiarski

Przekaz socjotechniczny sprowadzić można do trzech form postępowania:

a) perswazji – zmiany poglądów sterowanych za pomocą rozmaitych sposobów przekonania;

b) manipulacji – zmiany poglądów innych wbrew ich woli lub bez ich wiedzy;

c) facylitacji (działań facylitacyjnych) – tworzenia realnych sytuacji, które z kolei działają pośrednio lub bezpośrednio na postawy czy poglądy ludzi.

Warto jednak pamiętać, że polityka nie lubi prawdy, zaś prawda nie lubi polityki.

Trybunał Konstytucyjny w dniu 07.10.2021 r. na wniosek Premiera RP orzekł, że przepisy europejskie uprawniające sądy krajowe do pomijania przepisów konstytucji lub orzekania na podstawie uchylonych norm są niezgodne z konstytucją.

Trybunał stwierdził też niekonstytucyjność przepisów Traktatu o UE w zakresie w jakim organy UE działają poza granicami kompetencji przekazanych przez Polskę w traktatach, a konstytucja nie jest najwyższym prawem w Rzeczypospolitej.

Za niezgodne z konstytucją uznane zostały również przepisy europejskie, które uprawniają sądy krajowe do kontroli legalności powołania sędziego przez prezydenta oraz uchwał Krajowej Rady Sądownictwa ws. powołania sędziów. TK nie wykluczył, że oceni zgodność z konstytucją TSUE, „włącznie z usunięciem ich z polskiego porządku prawnego”.

Prawnicy w Polsce jednomyślnie uznali, że należało umorzyć postępowanie w tej sprawie ponieważ wniosek premiera jedynie pozornie dotyczył kontroli wskazanych norm, a w istocie zmierzał do podważania w polskim porządku prawnym skutków prawnych konkretnych wyroków TSUE. Wniosek z racji pozorności nie nadawał się do merytorycznego rozpoznania przez TK , a premier w swoim wniosku oczekiwał w rzeczywistości od TK weryfikacji orzecznictwa TSUE i dążył do podważenia skuteczności konkretnych orzeczeń TSUE.

Wniosek zmierzał więc w istocie do legitymizacji działań parlamentu i rządu mających paraliżować możliwość podważenia rozwiązań legislacyjnych przyjętych w ramach tzw. reformy sądownictwa, w razie stwierdzenia przez TSUE i polskie sądy ich niezgodności z traktatowymi zobowiązaniami w zakresie zapewnienia skutecznej ochrony prawnej.

Wyrok ten w istocie dąży do podważenia skuteczności niektórych wyroków TSUE, a orzeczenie TK ingeruje nie tylko w kompetencje TSUE, ale także w kompetencje polskich sądów do rozstrzygania kwestii zgodności przepisów ustaw z prawem unijnym.

Po opublikowaniu wyroku nie dojdzie jednak do uchylenia obowiązywania zakwestionowanych przepisów Traktatu o UE, ponieważ wypowiedzenie umowy międzynarodowej wymagałoby zastosowania odpowiedniej procedury.

Nie dojdzie też do uchylenia wyroków TSUE. Wyroki TK nie mają żadnej mocy kasowania ani uchylania przyjętej przez TSUE wykładni prawa UE. W polskim porządku prawnym nadal będą obowiązywały zakwestionowane przez premiera przepisy traktatu w rozumieniu wynikającym z orzeczeń TSUE w szczególności art. 19, który zobowiązuje państwa członkowskie do zapewniania skutecznej ochrony prawa.

Jak stwierdził sędzia Pszczółkowski w zdaniu odrębnym do wydanego orzeczenia „Wyrok TK będzie niestety prowadził do dalszego pogłębienia chaosu prawnego, a wniosek premiera i orzeczenie TK zmierzają do uniemożliwienia sądom stosowania wykładni przepisów UE ustalonej przez TSUE”.

Sędzia Jarosław Wyrembak natomiast w zdaniu odrębnym podkreślił, że premier Mateusz Morawiecki nie zdefiniował problemu konstytucyjnego wymagającego rozstrzygnięcia TK w żadnym z trzech punktów wniosku. Zaznaczył, że w trakcie wszystkich rozpraw nikt z uczestników postępowania nie kwestionował znaczenia Konstytucji RP, jako najwyższego prawa RP”.

Stwierdził również, że Trybunał Konstytucyjny podjął próbę dość głębokiej rekonstrukcji zagadnień przedstawionych przez prezesa Rady Ministrów w petitum wniosku, a bardzo rozległe uzasadnienie wniosku stanowić mogło najwyżej bardzo kruchą i niepewną podstawę takich zabiegów, zwłaszcza że z obszernością wywodów zawartych w uzasadnieniu wniosku nie idzie niestety w parze ich klarowność, spójność logiczna oraz merytoryczna konsekwencja.

Wyjaśnienia przedstawicieli Rzecznika Praw Obywatelskich, w szczególności prof. Macieja Taborowskiego, wykazały, że wniosek premiera nie ma żadnych podstaw i zasadności w sytuacji, gdy jesteśmy członkiem Unii Europejskiej.Jednocześnie prof. M. Toborowski potwierdził ogromną wiedzę w zakresie prawa europejskiego, erudycję i błyskotliwość.

Pokazał również niesamowitą cierpliwość i wzorcową kulturę. To nieosiągalny dla wielu wzór do naśladowania.

TK:

Sędzia Sochański – „Konstytucja mówi, że sędziowie są niezawiśli, to o co mamy pytać TSUE i czego brakuje Konstytucji?”

Prof. Toborowski – „Konstytucji niczego nie brakuje. Brakuje ustawom, które zostały przyjęte z naruszeniem standardów. Orzeczenia TSUE i Konstytucja są zgodne”.

Również w dniu 24 listopada 2021 r. Trybunał Konstytucyjny przychylając się do wniosku Prokuratora Generalnego Zbigniewa Ziobry, orzekł, że art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, w zakresie w jakim pojęciem „sądu” obejmuje Trybunał Konstytucyjny oraz w zakresie, w jakim przyznaje Europejskiemu Trybunałowi Praw Człowieka kompetencję do oceny legalności wyboru sędziów TK, jest niezgodny z Konstytucją.

Wniosek Ziobry i wyrok TK są bezpośrednią reakcją na wydany w maju wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Xero Flor przeciwko Polsce. ETPCz orzekł w nim, że składy TK, w których zasiadają osoby nieuprawnione do orzekania, naruszają prawa skarżących chronione w Artykule 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Ponownie, jak w odniesieniu do poprzedniego wyroku stwierdzić należy, że TK nie miał kompetencji do zajęcia się tą sprawą, ponieważ nie jest uprawniony do badania konstytucyjności wyroków – ani tych wydawanych przez polskie sądy, ani tych wydawanych przez sądy międzynarodowe. Nie można przyjąć, że pojęcie „sądu” w rozumieniu art. 6 EKPC ma dokładnie takie samo znaczenie, jak na gruncie art. 45 Konstytucji, bo przecież stronami Konwencji jest 47 państw o znacząco odmiennych systemach prawnych. ETPC działał zgodnie z swoimi kompetencjami i trudno tu mówić o jakiejś rewolucji w jego orzecznictwie.

Konwencja nakłada na państwa obowiązki, które muszą być respektowane przez wszystkie organy władzy. Jeśli zaś organy te nie działają zgodnie z wynikającymi z EKPC standardami, może dojść do naruszenia Konwencji. Dotyczy to również TK. Dlatego też badanie przez ETPC legalności wyboru sędziów jest zgodne z Konstytucją. Wyrok TK nie będzie miał skutków poza Polską, a i tak wyrok w sprawie Xero Flor przeciwko Polsce musi być wykonany z wszystkimi skutkami z niego wynikającymi.

Jeżeli rządzący uważają, że Europejska Konwencja Praw Człowieka jest niezgodna z Konstytucją, to mogą ją wypowiedzieć. Jeśli jednak tego rządzący nie zrobią (albo nie zmienią Konstytucji lub nie renegocjują EKPC), to nie wykonując wyroku ETPC będziemy jako państwo naruszać prawo międzynarodowe. Jeśli chodzi o skutki wyroku w sferze wewnętrznej, można się spodziewać, że celem Prokuratora Generalnego było niedopuszczenie do kwestionowania przez sądy wyroków TK wydawanych z udziałem nieprawidłowo wybranych osób na podstawie art. 6 ust. 1 EKPC. Sytuacja ta jest wysoce niepokojąca w zakresie praw człowieka dla obywateli polskich w relacjach obywatel – państwo.

Wniosek Premiera M. Morawieckiego oraz Prokuratora Generalnego Z. Ziobry, a potem wyroki Trybunału Konstytucyjnego, zakwestionowały powinność lojalnej współpracy na linii państwo członkowskie – Unia Europejska. W pierwszym rzędzie stawia on w trudnej sytuacji polskich sędziów w związku z wyrokami TSUE, ale też ustawodawcę, prezydenta i rząd przed dylematem: zmienić konstytucję czy wypowiedzieć unijny traktat. Dotkną one w tym zakresie przede wszystkim obywateli polskich, którzy oczekują szybkiego, merytorycznego i sprawnego orzekania przez niezależnych i niezawisłych sędziów.

Wyroki te mają niestety służyć celom politycznym. Mają dać legitymację rządowi do niestosowania się do orzeczeń TSUE i ETPC w zakresie funkcjonowania standardu niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądownictwa. Skutki tych decyzji Trybunału Konstytucyjnego będą jednocześnie katastrofalne dla Polski w aspekcie prawnym, politycznym i finansowym o czym m.in. pisałem w art. „Cecora 2020 w aspekcie prawnym” cz.1 i 2. Ale kto bogatemu zabroni?

„Prawda daje ci wybór, kłamstwo nie daje ci szans” Lech Nawrocki.

Jarosław Pięta
Radca prawny

Kariera Łukasza Mejzy była jedną z najbardziej spektakularnych w ostatnich latach. Jeszcze kilka miesięcy temu ten mało znany radny lubuskiego sejmiku wojewódzkiego nie odgrywał żadnej roli w ogólnopolskiej polityce. Radykalną zmianę w jego życiu przyniosła śmierć Jolanty Fedak – posłanki Polskiego Stronnictwa Ludowego. A ponieważ Łukasz Mejza był pierwszym „rezerwowym” na tej samej liście, został posłem. To dosyć przypadkowe wydarzenie uruchomiło szereg kolejnych zdarzeń.

Gdyby Zjednoczona Prawica miała znaczącą większość w Sejmie, Łukasz Mejza do końca kadencji wegetowałby w ostatnich ławach sali sejmowej. Przewaga rządzącej koalicji nad opozycją była jednak niewielka, a konflikt z Porozumieniem Jarosława Gowina doprowadził do jej ostatecznego zachwiania. W tej sytuacji Jarosław Kaczyński gwałtownie poszukiwał chętnych do wzmocnienia parlamentarnej większości. Część posłów pozyskał poprzez rozbicie Porozumienia. Przejęcie przez Adama Bielana kilku dotychczasowych parlamentarzystów z Kamilem Bortniczukiem na czele, a następnie odejście Marcina Ociepy wraz z kolejnymi dezerterami, pozwoliło pozbyć się z rządu Jarosława Gowina. Aby jednak ustabilizować większość rządową prezes Prawa Sprawiedliwości musiał udać się na kolejne zakupy. Powrót Lecha Kułakowskiego kosztował nas (Bank Gospodarstwa Krajowego, w którym poseł został doradcą, jest własnością państwową) 35 tys. zł miesięcznie. Łukasz Mejza pozornie okazał się znacznie tańszy – pensja wiceministra sportu jest mniej więcej o połowę mniejsza. Tyle, że koszt reaktywowania zlikwidowanego rok temu ministerstwa (w ramach oszczędności oczywiście), to już znacznie większe wydatki. A koszty polityczne mogą się okazać jeszcze poważniejsze.

Łukasz Mejza nigdy nie oznaczał się twardym kręgosłupem ideowym. Zaczynał karierę u boku Wadima Tyszkiewicza – wieloletniego Prezydenta Nowej Soli, a obecnie opozycyjnego senatora. To właśnie z założonego przez niego komitetu Lepsze Lubuskie uzyskał w 2014 roku mandat radnego w Sejmiku Województwa. Dość szybko jednak jego nowym protektorem został Prezydent Zielonej Góry Janusz Kubicki i Bezpartyjni Samorządowcy, do których przyłączył się już po kilku miesiącach. Nauczyciela miał dobrego – włodarz stolicy polskiego winiarstwa karierę zaczynał w SLD, potem korzystał z rekomendacji PO, a w ostatnich wyborach startował już z poparciem PSL-u i Bezpartyjnych Samorządowców. Dlatego też jego protegowany znalazł się na liście tego ostatniego ugrupowania do Sejmu. Dzisiaj wszyscy, którzy wówczas wspierali Łukasza Mejzę, chcieliby o tym jak najszybciej zapomnieć.

Już pierwsze miesiące parlamentarnej działalności nowego posła wzbudzały kontrowersje. Ten młody polityk okazał się całkiem majętnym człowiekiem, a źródła dochodów firm, których był właścicielem lub udziałowcem, nie były do końca przejrzyste. Sam poseł dość długo zwlekał ze złożeniem drugiego oświadczenia majątkowego (pierwsze złożył przy obejmowaniu mandatu), za co dostał zresztą naganę. Nie przeszkodziło to jednak Jarosławowi Kaczyńskiemu, który przecież niejednokrotnie negatywnie wypowiadał się o polskich przedsiębiorcach, zrobić „przedsiębiorczego” posła wiceministrem. Musiał to nawet ogłosić na specjalnie zwołanej konferencji prasowej, gdy posłowie Adama Bielana (Republikanie), odmówili głosowania razem z PiS-em w kilku sejmowych głosowaniach. Marszałek Elżbieta Witek przerwała wówczas obrady z powodu „awarii systemu głosowania”. Awarią był oczywiście szantaż Republikanów. Po deklaracji prezesa system się „naprawił”.

Kilka dni temu dziennikarze Wirtualnej Polski opublikowali artykuł odsłaniający kulisy biznesowych sukcesów wiceministra. Łukasz Mejza miał odwiedzać rodziców nieuleczalnie chorych dzieci osobiście namawiając ich do skorzystania z niekonwencjonalnych i niemających żadnego naukowego potwierdzenia terapii medycznych. Cena rozpoczynała się od 80 tys. dolarów. Wykorzystywanie największego nieszczęścia jakim jest śmiertelna choroba własnego dziecka do nabijania własnej kabzy, nie mieści się w żadnych normach moralnych cywilizowanego świata. Ale jak widać mieści się w normach politycznych. Trudno bowiem uwierzyć, że Jarosław Kaczyński nie wiedział o ciemnych interesach Łukasza Mejzy. A jeśli nie wiedział, to stan polskich służb, które nie były w stanie tej informacji wicepremierowi do spraw bezpieczeństwa wcześniej przekazać, jest nawet gorszy niż w narracji naszej opozycji.

W każdym normalnym kraju, pięć minut po ujawnieniu tych wiadomości, wiceminister byłby byłym wiceministrem. Ale Polska jak widać nie jest normalnym krajem. Minęło już kilka dni, a Łukasz Mejza dalej pełni swoją funkcję. Pierwsze reakcje polityków Zjednoczonej Prawicy były standardowe – bronili członka swojego plemienia jak niepodległości. Następnego dnia partyjny przekaz był już bardziej zdystansowany. Nazwisko Mejzy zniknęło nawet ze strony internetowej Republikanów. Ale dymisji dalej nie było. Na pytania dziennikarzy politycy partii rządzącej bez przekonania mówią o konieczności sprawdzenia doniesień przez służby, co zresztą kompromituje te służby – cóż bowiem robiły do tej pory?

Dlaczego Jarosław Kaczyński do tej pory nie zdecydował się na radykalne decyzje w sprawie Łukasza Mejzy? Widocznie uznał, że skandal nie będzie miał większego znaczenia dla notowań jego partii, a utrata jednego głosu byłaby znacznie boleśniejszą stratą. I bardzo prawdopodobne, że ma rację, o ile tylko nie zostaną ujawnione jeszcze bardziej kompromitujące Łukasza Mejzę informacje. Degrengolada polskiej klasy politycznej jest bowiem oczywistą konsekwencją głębokiego kryzysu moralnego polskiego społeczeństwa. Gdyby takie skandale wywoływały automatyczne załamanie się notowań odpowiedzialnych za to ugrupowań, reakcje partyjnych liderów byłyby szybkie i zdecydowane. Ale skoro elektorat toleruje takie zachowania, to dlaczego ktoś miałby ograniczać sobie swobodę politycznego manewru? I dopóki tak będzie, nic się w naszym kraju nie zmieni.

Karol Winiarski

Wkrótce miną trzy miesiące od wprowadzenia stanu wyjątkowego na granicy polsko-białoruskiej. Zgodnie z zapowiedziami rządu miał on ostatecznie uszczelnić polską granicę, a w konsekwencji doprowadzić w niedługim czasie do rozwiązania problemu kryzysu migracyjnego. Pomoc ze strony innych państw miała nie być potrzebna, a opozycja miała nie przeszkadzać. W chwili obecnej więcej migrantów jest w Niemczech niż na Białorusi, sytuacja na granicy uległa drastycznemu zaognieniu, co najmniej kilkanaście osób zmarło, a przywódcy najważniejszych europejskich krajów widząc nieskuteczność polskiej polityki postanowili bez udziału Polski podjąć samodzielne działania – blokowanie połączeń lotniczych do Mińska i bezpośrednie rozmowy z Władymirem Putinem, a nawet z samym Aleksandrem Łukaszenką.

Z informacji przekazywanych przez białoruskiego dyktatora, w jego kraju przebywa około 7 tys. migrantów. Oczywiście Łukaszence wierzyć nie można, ale w jego interesie byłoby raczej zawyżenie, niż zaniżenie ich ilości. Z kolei oficjalne niemieckie dane mówią o 10 tys. zarejestrowanych w tym roku uchodźców, którzy przedostali się do naszego zachodniego sąsiada szlakiem białoruskim. Z tego co twierdzą migranci, zdecydowana większość z nich dotarła do Niemiec przez Polskę. Na dodatek ich ilość z tygodnia na tydzień rośnie. Jak widać, wbrew zapewnieniom polskiego rządu, nasza granica jest dziurawa jak sito.

Do niedawna nie widać też było spadku napływu migrantów na teren Białorusi. To oczywiście efekt działań reżimu Łukaszenki, ale przecież nikt ich na siłę tam nie ściągał. A przecież zgodnie z argumentacją polskiego rządu, zdecydowana postawa wobec migrantów miała zniechęcić potencjalnych kandydatów do podróży do Mińska. Dlaczego więc stało się inaczej? No właśnie dlatego, że polskie służby kompletnie nie poradziły sobie z zabezpieczeniem polskiej granicy. Skoro tylu migrantom jednak udało się przedostać do Niemiec (o czym z pewnością poinformowali swoich krewnych i znajomych), to znaczy, że szansa na odmianę swojego życia jest całkiem realna. Warto więc zaryzykować. I ryzykują wyprzedając majątek i kupując bilet do Mińska.

Porażka polskich służb (Straży Granicznej, Policji i wojska) w ogromnym stopniu wynika z przyjętej taktyki. Gdyby wszyscy schwytani po polskiej stronie granicy migranci byliby umieszczani w obozach dla uchodźców, a nie wyrzucani z powrotem do Białorusi, ilość przedzierających się do Polski Kurdów, Afgańczyków czy Arabów radykalnie by spadła. Jeżeli zaś ośrodki byłyby pilnie strzeżone, a procedura deportacyjna przeprowadzana szybko i sprawnie, naśladowców szybko by zabrakło. Przymykanie oka na dobrowolną relokację migrantów do Niemiec oczywiście nie wygasiłoby szlaku migracyjnego, ale przerzuciłoby problem na barki naszego zachodniego sąsiada. A tak wypychani na Białoruś migranci podejmują kolejne próby przedostanie się do Polski i któraś z nich zwykle kończy się sukcesem. Aż strach pomyśleć, że są wśród nich terroryści. A przecież Mariusz Kamiński twierdził, że tak jest w przypadku co dziesiątego migranta. Całe szczęście, że wiarygodność ministra spraw wewnętrznych i administracji jest taka sama jak jego pryncypała w rządzie nazywanego już powszechnie Pinokiem.

Inną sprawą jest ocena działań polskich funkcjonariuszy na wschodniej granicy. Utarł się w Polsce jakiś dziwny zwyczaj dziękowania przedstawicielom różnych zawodów za wykonywanie ich obowiązków pracowniczych i służbowych. Nauczycielom dziękuje się za to, że uczą, lekarzom, że leczą, a pilotom, że bezpiecznie lądują (tak jakby pilotowali samolot zdalnie i sami nie byli na jego pokładzie). Podobnie jest w przypadku żołnierzy, policjantów i strażników granicznych. Od dawna w Polsce nie mamy obowiązkowej służby wojskowej. Do policji i Straży Granicznej też nikt nikogo siłą nie wciela. Broniąc polskiej granicy funkcjonariusze i żołnierze wypełniają swoje zawodowe obowiązki, za które otrzymują niemałe zresztą pieniądze (nie mówiąc o innych przywilejach – np. emeryturze po 25 latach pracy). Składanie im hołdów jest, mówiąc oględnie, kuriozalne. Tym bardziej, że wykonują rozkazy, a zachowania niektórych z nich nie wytrzymują krytyki. Rzucanie „kurwami” przy zatrzymaniu dziennikarzy nie przynosi chwały polskiemu mundurowi, a przerzucanie ludzi przez drut kolczasty (ciężarna migrantka wkrótce potem urodziła martwe dziecko), powinno się skończyć odpowiedzialnością karną.

W rozmowie z Polskim Radiem Jarosław Kaczyński stwierdził, że umiędzynarodowienie sprawy kryzysu na granicy z Białorusią jest potrzebne, „ale nie w ten sposób, żeby rozmawiano nad naszymi głowami”. „Powiedziałem prezydentowi Niemiec, że Polska nie uzna żadnych ustaleń ws. sytuacji na granicy polsko-białoruskiej, które zostaną podjęte ponad naszymi głowami” – to z kolei wypowiedź Andrzeja Dudy. Problem polega na tym, że nikt z nami nie będzie niczego uzgadniał, być może poza ustaleniami, które będą nas dotyczyły bezpośrednio. Polska od wielu lat nie odgrywa żadnej roli w wielkiej polityce, a ostatni raz kiedy o czymś współdecydowaliśmy miał miejsce w 2014 roku, gdy Radosław Sikorski wraz z ministrami spraw zagranicznych Niemiec i Francji doprowadzili do zakończenia krwawych starć na kijowskim Majdanie. W formacie normandzkim nas już nie było, ponieważ Rosja sobie tego nie życzyła. Teraz nie chce nas już nikt. I tak dobrze, że Merkel i Macron kurtuazyjnie uprzedzili nas o planowanych rozmowach z Putinem i Łukaszenką.

Nieudolność polskich władz umożliwiła odniesienie Łukaszence częściowego sukcesu. Co prawda, sankcje nałożone na Białoruś po sfałszowanych wyborach raczej cofnięte nie będą i nikt mu nie będzie płacił za zablokowanie szlaku migracyjnego (jak Erdoganowi), ale już zapowiedź Mateusza Morawieckiego o gotowości Polski do pokrycia kosztów powrotu migrantów do swoich krajów, oznacza, że Baćka ma szanse zrobić dobry interes – zarobił miliony dolarów na sprowadzeniu migrantów, a my zapłacimy za ich odesłanie. Są też oczywiste profity polityczne. Człowiek, z którym od dawna nikt nie rozmawiał, doczekał się telefonów od przywódców najważniejszych krajów europejskich. Można zaklinać rzeczywistość twierdząc, że to nie oznacza uznania jego władzy, ale przecież nie rozmawia się z człowiekiem, który takiej władzy realnie nie posiada.

Nie ulega wątpliwości, że negocjacje z białoruskim dyktatorem to potężny cios w unijną retorykę o konieczności obrony europejskich wartości. Zgodnie z nią z politycznymi bandytami się nie rozmawia. Tyle, że to nie prawda, a polityczne deale zawierano z o wiele bardziej odrażającymi przywódcami. Na dodatek praktyczne konsekwencje tego moralnego rygoryzmu są co najmniej wątpliwe. Pomimo powszechnej krytyki pozycja Aleksandra Łukaszenki jest silniejsza niż rok temu, tysiące jego przeciwników (także działacze polskiej mniejszości narodowej) siedzą w więzieniach, a zależność Białorusi od Rosji jest największa w historii. Nic też nie wskazuje, że w Mińsku może się zmienić władza, a jeśli miałoby to się stać, to wyłącznie z woli Władymira Putina. Trudno ten bilans polityki UE wobec naszego wschodniego sąsiada uznać za sukces. Polityka i moralność rzadko kiedy idą ze sobą w parze.

Jak dalej będzie się rozwijał kryzys? Wiele wskazuje na to, że stopniowo jego intensywność będzie malała, ponieważ dzięki działaniom UE (a raczej Francji i Niemiec, ponieważ polityka zagraniczna UE przypomina Yeti – wszyscy o niej słyszeli, ale nikt jej nie widział) stopniowo zamykane są połączenia lotnicze z Mińskiem. Oczywiście nasz rząd stara się przypisać zasługę własnej aktywności. Gdyby tak jednak było, to dlaczego udaje się to dopiero po trzech miesiącach od rozpoczęcia kryzysu? Czyżby przez tak długi okres czasu nie podejmowano żadnych działań? A może po prostu okazały się nieskuteczne. Możemy udawać mocarstwowość (ktoś słyszał ostatnio o Międzymorzu czy Grupie Wyszehradzkiej?), ale prawda jest zgoła inna – nikt z nami się nie liczy. Dopiero zaangażowanie Niemiec zaniepokojonych zwiększonym napływem emigrantów i bezskutecznością działań polskich służb oraz polskiej dyplomacji, przyniosło efekty. Nie wiemy co obiecano Łukaszence, a zwłaszcza Putinowi, ale przynajmniej wstrzymanie lotów z Damaszku mogło nastąpić wyłącznie na polecenie wysłane z Moskwy, a nie z Berlina, Paryża czy Waszyngtonu. Asad dobrze wie, od którego polityka zależy jego los.

Dlaczego od samego początku nie zabiegaliśmy o skuteczne wsparcie z zewnątrz? Po części to oczywiście obawa przed skutkami ujawnienia własnej słabości w polityce międzynarodowej. Ale zdecydowanie ważniejsza była chęć wykorzystania kryzysu do odzyskania wyborców, którzy rozczarowani do rządów Prawa i Sprawiedliwości deklarowali niechęć do udziału w wyborach lub brak decyzji co do wyboru preferowanego ugrupowania. Początkowo rzeczywiście miało to miejsce. Teraz jednak sytuacja się zmieniła. Zamiast dalszych wzrostów, sondaże znowu zaczęły spadać. Najprawdopodobniej pozytywne efekty prężenia muskułów zostały przykryte szybko rosnącą inflacją, wznoszącą się czwartą falą pandemii oraz śmiercią mieszkanki Pszczyny, co przypomniało wyrok TK w sprawie aborcji. Być może też część wyborców zaczęła dostrzegać całkowity brak skuteczności dotychczasowej polityki. Przede wszystkim jednak działania podjęły inne państwa, na co nie mieliśmy żadnego wpływu. Stąd też żenująca próba podpięcia się pod skuteczne działania Berlina i Paryża przy jednoczesnej kontynuacji militarnej retoryki. Słuchając rządowych mediów można czasami odnieść wrażenie, że właśnie odnosimy największe zwycięstwa od czasów Bitwy Warszawskiej, wiedeńskiej wiktorii, a nawet Grunwaldu. To już nawet nie jest śmieszne. To jest po prostu żałosne.

Karol Winiarski

Echo towarzyszące tegorocznemu fetowaniu odzyskania Niepodległości dawno już przebrzmiało. Nie obyło się bez skrajnie mocnych słów, nierzadko przekraczających wszelkie granice nie tylko dobrego smaku, ale też prawa. Chociaż z egzekwowaniem tych drugich jest niczym z podejściem do przestrzegania obowiązku noszenia maseczek, to – wbrew apelowi podniesionemu w korespondencji elektronicznej Pana Ministra Dworczyka, jakoby przynajmniej przez dwa dni Funkcjonariusze Policji udowodniać mieliby, że Państwo nie funkcjonuje li tylko z przymkniętymi oczyma – jednak dopuszczenie do publicznej debaty środowisk o wątpliwej konduicie najwyraźniej tylko Politykom Prawa i Sprawiedliwości oraz Konfederacji nie przywodzi na myśl skojarzeń z sytuacją społeczno-polityczną naszego Sąsiada zza Odry, z przełomu lat dwudziestych i trzydziestych ubiegłego stulecia. Rzecz nie w tym, by uporczywie wyłapywać lapsusy (znajomość terminu to jedno, ale żeby powtórzyć trudne słowo, jakim jest niewątpliwie ów nieszczęsny „krużganek”, należy przedsięwziąć wysiłek zdwojony: zasłyszeć i zapamiętać). Ponieważ jedną z cech przywódczych jest umiejętność wyrzucenia skrupułów za okno, zwłaszcza w kontekście podtrzymywania ciągłości władzy, do pochodu atawizmu przy rondzie Romana Dmowskiego dojść mogło tylko z wykorzystaniem wytrychu prawnego. Ten elegancki absolutnie być nie musi – wystarczy, że okazał się skuteczny.

W Sosnowcu, nazywanym przez wielu „najdalej na południe wysuniętym przyczółkiem Warszawy” (z pewnością nie dzięki powielaniu wzorców dbania o Historię), sprawy mają się – co nikogo w pierwszej chwili nie powinno dziwić – inaczej. Gdy jednak przypomnimy sobie, że Panowie Prezydenci Chęciński oraz Trzaskowski wywodzą się z tego samego politycznego rozdania, niejedno czoło być może wykrzywi wymowna zmarszczka konsternacji. Jak to bowiem jest możliwe, by alians po linii ideowej dopuszczał taką rozbieżność optyki?

W jaki sposób, wyzbywszy się wszelkich uprzedzeń i będąc wiernym racjonalnej argumentacji – w świetle wolnościowej narracji liberalno-demokratycznej, pod której sztandarami Włodarze Sosnowca oraz Warszawy funkcjonują – wytłumaczyć nie tyle zajścia z 17 VIII 2020 roku w Sosnowcu przy placu Stulecia, co ich następstwa? Chociaż wiele wody w Przemszach upłynęło, sprawę tę – jak wiele w Mieście – ordynarnie przemilczano! Wywołany do tablicy Pan Prezydent Chęciński dopiero po kilku dniach (!), zmobilizowany najwyraźniej wyłącznie resztkami przyzwoitości i cywilnej odwagi, wyraził dezaprobatę tonem pozbawionym krzty charyzmy.

Jakie kroki prawne wówczas podjęto? Czy Śledczy z ulicy Teatralnej zainteresowali się nie tylko atakami słownymi, ale też aktami przemocy fizycznej? Przede wszystkim, czy miała miejsce rozmowa z Kierownictwem Klubu?

Który to już raz mamy jaskrawy przykład, że w Sosnowcu dba się fasadowo o Wartości?! Co rusz napotykamy w Mieście na upamiętnienia wzniosłych Idei. Słusznie! Napotykamy jednak na solidny mur strachu, gdy braterstwo Ratusza ze Stadionem triumfuje nad – bodaj najczęściej cytowaną – maksymą Pana Profesora Bartoszewskiego… Warto zdać sobie sprawę nie tylko z tego, że milczenie jest tożsame przyzwoleniu, ale spokojne przyglądanie się bandyckim zajściom, prowokowanym przez indywidua bezczeszczące Biało-Czerwoną lub Kotwicę, otumanionych wizją szerzenia proojczyźnianych postaw, jest policzkiem hańby wymierzonym nie tylko współcześnie żyjącym Polakom, ale też Rodakom do ostatnich chwil śniących o Wolności w cieniu krematoryjnych kominów Brzezinki lub na pięćdziesięciostopniowym mrozie Kołymy.

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak

Warszawa, 20 XI 2021

Święto Niepodległości od wielu lat przebiega w naszym kraju w taki sam sposób. W Warszawie wielotysięczny Marsz Niepodległości koncentruje zainteresowanie mediów, a wszyscy zadają jedno pytanie – będzie zadyma czy nie będzie. Tym razem nie było. Może dlatego, że na polecenie wojewody usunięto z trasy marszu wszelkie przedmioty, które mogłyby sprowokować naszych hiperpatriotów. A może dlatego, że finansowany przez władze (4 mln zł w ciągu ostatnich miesięcy) organizator marszu Robert Bąkiewicz, musiał tym razem powstrzymać swoich napalonych kolegów od tego co lubią najlepiej. Skończyło się więc jedynie na spaleniu flagi Niemiec i podobizny Donalda Tuska.

Liderzy PiS-u, z cudownie ozdrowiałym po zaskakującej nieobecności w Sejmie w czasie debaty o sytuacji na granicy polsko-białoruskiej prezesem Jarosławem Kaczyńskim na czele, jak co roku wyjechali do Krakowa. Od lat bowiem jak ognia unikają ewentualnej identyfikacji z organizatorami Marszu Niepodległości. I nie chodzi tylko o przepaść intelektualną dzielącą Jarosława Kaczyńskiego i Roberta Bąkiewicza (od czwartku ksywa „Krużganek”). Podstawowym założeniem politycznej strategii prezesa PiS od lat jest niedopuszczenie do pojawienia się poważnej siły na prawo od jego ugrupowania. Wejście do Sejmu Konfederacji w 2019 roku to poważny wypadek przy pracy i zagrożenie na przyszłość. Dlatego Bąkiewicz, którego relacje z pozostałymi liderami ruchu narodowego od dawna nie są najlepsze, jest wspierany finansowo publicznymi funduszami. Ale pokazywanie się z nim to jednak obciach, którego bardziej umiarkowani wyborcy mogą nie zaakceptować.

Zdaje sobie z tego sprawę i chce wykorzystać Rafał Trzaskowski, który w tym roku odniósł kolejne pyrrusowe zwycięstwo. Udało mu się pozbawić Marszu Niepodległości statusu zgromadzenia cyklicznego, co dawało pierwszeństwo przed wszelkimi innymi niepodległościowymi imprezami. Rozpaczliwe próby wojewody mazowieckiego i Ministra Sprawiedliwości legalizacji przedsięwzięcia narodowców poległy w sądowych bataliach. Ostatnią deską ratunku okazało się nadanie imprezie rangi uroczystości państwowej. Ze wszystkimi tej decyzji konsekwencjami – wystąpienia panów Bąkiewicza i Winnickiego zyskały rangę prezentacji oficjalnych poglądów państwa polskiego, ponieważ żaden przedstawiciel polskich władz głosu nie zabrał. Inna sprawa, że tezy głoszone przez tego pierwszego były zadziwiające zbieżne z tym, co dzień wcześniej mówił Jarosław Kaczyński.

Trudno zrozumieć jakie polityczne intencje kierowały Prezydentem Warszawy Rafałem Trzaskowskim. Co zrobi jeden z liderów PO, jeżeli po następnych wyborach władzę przejmie opozycja? Czy też będzie próbował nie dopuścić do Marszu Niepodległości, co w razie wyegzekwowania tej decyzji doprowadziłoby do potężnych zamieszek w centrum stolicy? A może chodzi po prostu o zaspokojenie oczekiwań własnego elektoratu i umocnienie osłabionej pozycji w Platformie Obywatelskiej? Od osoby pretendującej do najwyższych funkcji w państwie należałoby oczekiwać większej odpowiedzialności i bardziej długofalowego myślenia.

Można mieć pretensje do krótkowzrocznych zachowań Rafała Trzaskowskiego, ale wszyscy liderzy opozycji nie mają pomysłu na obchody naszego święta narodowego. Tak zresztą było od początku III RP. Jedynie Bronisław Komorowski próbował zorganizować „ekumeniczne” obchody 11 Listopada, ale nie spotkało się to z większym zainteresowaniem społeczeństwa, a czekoladowy orzeł do dziś wywołuje złośliwe komentarze. Przytłaczająca większość naszych rodaków nie jest w ogóle zainteresowana jakimkolwiek świętowaniem. Częściowo to oczywiście efekt terminu – w listopadzie mało komu chce się wychodzić z domu. Ale to również brak tradycji radosnego obchodzenia świat narodowych. Na niezagospodarowany obszar wkroczyli więc kilkanaście lat temu narodowcy, którzy potrafili wzbudzić i wykorzystać społeczne emocje części młodszej generacji polskiego społeczeństwa.

Próby blokowania Marszu Niepodległości są przejawem wybiórczego traktowania wolności manifestowania poglądów. Zgadzamy się tylko na takie, które są przynajmniej zbliżone do naszych. Jeśli mamy przeciwne, to najchętniej byśmy ich zakazali. Może warto, żeby zwolennicy różnych zakazów przemyśleli słowa przypisywane Wolterowi: „Nie zgadzam się z tym co mówisz, ale oddam życie, abyś miał prawo to powiedzieć.”

Problem z Marszem Niepodległości jest jednak inny. Jego organizatorzy reprezentują typ patriotyzmu wykluczającego i martyrologicznego. To wbrew pozorom jest dość wygodne. Wystarczy od czasu do czasu głośno manifestować swoją miłość do rodzinnego kraju – najczęściej w trakcie wydarzenia sportowego czy właśnie na rocznicowych uroczystościach. Grupowo i bez zobowiązań, bo przecież nikt na poważnie nie bierze pod uwagę, że deklaracja oddanie życia za Ojczyznę może zostać zweryfikowana w realnym życiu. O wiele trudniej jest praktykować patriotyzm na co dzień, bez emocjonalnego wzmożenia i grupowego wsparcia. Na dodatek czasami wymaga to poniesienia pewnych kosztów – np. uczciwego płacenia podatków czy rezygnacji z wyjazdu poza granice kraju, gdzie czeka lepiej płatna praca. Taki patriotyzm to także dbanie o nasze otoczenie, w tym także środowisko naturalne oraz szacunek dla innych kultur i narodowości, a także inwestowanie środków publicznych w naukę, kulturę i edukację zamiast prężenia muskułów i budowanie ćwierćmilionowej armii, która zresztą nikogo nie powstrzyma i nie pokona. To właśnie taki typ patriotyzmu buduje siłę państwa i zapewnia dobrobyt przyszłym pokoleniom. Jakże daleki od naszej tradycji i mentalności. I dlatego jesteśmy tam, gdzie jesteśmy, a nie tam gdzie chcielibyśmy być. I pewnie jeszcze długo będziemy, coraz bardziej sfrustrowani i obrażeni na cały świat.

Karol Winiarski

Śmierć 30-letniej kobiety w Pszczynie spowodowana sepsą wywołaną zbyt późnym usunięciem płodu po odejściu wód płodowych, wywołała poruszenie w całej Polsce. Masowe demonstracje w wielu miastach, wypowiedzi czołowych polityków obozu rządowego i opozycji, reakcja ministerstwa zdrowia określająca wytyczne do przeprowadzania zabiegów aborcji w takich sytuacjach, to tylko niektóre konsekwencje tej tragedii. Można się jednak spodziewać, że za kilka dni inne bieżące wydarzenia – chociażby czwarta fala pandemii, która po raz kolejny pokazuje bezradność decyzyjną polskiego rządu czy przyśpieszająca inflacja bijąca kolejne rekordy – zepchną ten dramat w zakamarki ludzkiej pamięci. Aż do następnej śmierci.

Medialna dyskusja skupia się na poszukiwaniu winnych. Jedni uważają, że do spóźnionej reakcji lekarzy doprowadził mrożący efekt wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Inni, że takiego związku przyczynowo-skutkowego nie ma, ponieważ obowiązujący stan prawny dawał im pełne prawo do usunięcia płodu zagrażającego życiu i zdrowi matki. Oczywiście nikt nie widzi winy po swojej stronie. A akurat w tym przypadku, jak zresztą i w wielu innych, współwinnych, chociaż oczywiście w różnym stopniu, jest wielu.

O winie lekarzy zadecyduje prawdopodobnie sąd (zarówno lekarski, jak i powszechny). Jednak ich zawieszenie przez sam szpital po wstępnym zbadaniu sprawy, uprawdopodabnia tezę o poważnym błędzie w sztuce medycznej. Z pewnością wpływ na ich spóźnioną reakcję miał strach przed ewentualnym postępowaniem wyjaśniającym, a może nawet i karnym, za usunięcie żyjącego jeszcze płodu. Tyle, że lekarz to zawód obciążony ryzykiem. Niejednokrotnie musi podejmować decyzje, które mogą mieć decydujący wpływ na ludzkie zdrowie, a nawet życie. I nie dotyczy to tylko terminacji płodu czyli aborcji. Jeżeli ktoś za wszelką cenę stara się uniknąć jakiegokolwiek ryzyka, to może powinien sobie poszukać innego, bardziej „bezpiecznego” zajęcia. Ogrom konformizmu w tym środowisku widoczny jest chociażby na Podkarpaciu, gdzie przez wiele lat nie można było dokonać żadnej legalnej aborcji, ponieważ odmawiali jej wszyscy tamtejsi ginekolodzy powołując się na klauzulę sumienia (w 2020 dokonano pierwszego od kilku lat zabiegu). Oczywiście od nikogo nie można wymagać heroizmu. Ale też nie można mylić heroizmu ze zwykłą przyzwoitością i odwagą cywilną.

Odpowiedzialność obciąża również liderów Prawa i Sprawiedliwości, a zwłaszcza Jarosława Kaczyńskiego. O ile można domniemywać, że wyrokując w sprawie aborcji z tzw. przesłanek eugenicznych, wielu sędziów Trybunału Konstytucyjnego wyrażało swoje osobiste przekonania, to jednak zgodę na wydanie orzeczenia – po jego wielokrotnym odraczaniu – wydał swojemu „towarzyskiemu odkryciu” prezes PiS. I nie był to oczywiście wyraz jego głębokich przekonać moralnych, a czysta polityczna kalkulacja – chęć zneutralizowania coraz bardziej krytycznych wobec jego bierności w kwestii obrony życia poczętego fundamentalistycznych środowisk katolickich i niektórych wpływowych duchownych. Potwierdzeniem tego jest wypowiedź samego prezesa, która mogłaby pretendować do zwycięstwa w kategorii szczytu moralnego cynizmu: „Są ogłoszenia w prasie, które każdy średnio rozgarnięty człowiek rozumie i może sobie taką aborcję za granicą załatwić, taniej lub drożej.” A jeszcze kilka lat wcześniej twierdził „Ale będziemy dążyli do tego, by nawet przypadki ciąż bardzo trudnych, kiedy dziecko jest skazane na śmierć, mocno zdeformowane, kończyły się jednak porodem, by to dziecko mogło być ochrzczone, pochowane, miało imię”.

Ale odpowiedzialność obecnie rządzących nie sprowadza się wyłącznie do kwestii samego wyroku TK. Wkrótce potem, na fali społecznych protestów, Prezydent Andrzej Duda przesłał do Sejmu projekt ustawy dopuszczającej aborcję w przypadku letalnych wad płodu. Minął właśnie rok od prezydenckiej inicjatywy, a prace nad projektem nie ruszyły z miejsca. Bezpośrednią odpowiedzialność ponosi oczywiście Marszałek Elżbieta Witek, ale nie jest przecież tajemnicą, że bez zgody Jarosława Kaczyńskiego nie podejmie ona żadnej ważniejszej decyzji. Wina za zamrożenie projektu ustawy jest jednak znacznie szersza. Projekt spotkał się także z krytyką większości ugrupowań opozycyjnych, które nie były zainteresowane likwidacją najbardziej barbarzyńskich konsekwencji wyroku TK. Część parlamentarzystów uważała, że osłabiłoby to możliwość politycznego wykorzystania społecznego oburzenia, inni (lewicowi radykałowie i działaczki Strajku Kobiet) nie uznają żadnych kompromisów w tej kwestii żądając pełnej legalizacji aborcji. Co ciekawe jednak, ci ostatni najpierw zbierali podpisy pod możliwością przerywania ciąży do dwunastego tygodnia, a ostatnio (pod wpływem prawa uchwalonego w Argentynie) przesunęli granice dopuszczalnej aborcji dwa tygodnie później. Trudno zrozumieć dlaczego najpierw trzynastotygodniowy płód miał być chroniony przez prawo, a chwilę potem już nie.

Zastanawiające, że na czele antyaborcyjnego frontu nie stoi lider Solidarnej Polski, Zbigniew Ziobro. Co więcej, podlegająca mu prokuratura zachowuje się w tych sprawach nad wyraz powściągliwie. Gdy w lutym bieżącego roku Prokuratura Okręgowa w Białymstoku po zawiadomieniu złożonym przez Fundację Pro–Prawo do Życia o możliwości złamania prawa przez Uniwersytecki Szpitala Kliniczny wystąpiła do jego dyrekcji z wnioskiem o przekazanie dokumentacji medycznej wszystkich przeprowadzonych zabiegów przerwania ciąży, natychmiast zareagowała Prokuratura Krajowa uznając działania podlaskich prokuratorów za błędne i nieuzasadnione (aborcje były przeprowadzane po wydaniu wyroku TK, ale przed jego opublikowaniem). Prokuratura nie próbuje nawet powstrzymać działalności organizacji „Aborcja bez Granic”, chociaż bez problemu mogłaby podciągnąć jej działalność pod pomocnictwo aborcyjne (art. 152, ust § 2), za co grozi kara do 3 lat pozbawienia wolności. Tymczasem Zbigniew Ziobro i podległe mu służby okazują zadziwiającą bierność, co zresztą jest naruszeniem zasady legalizmu i złamaniem obowiązującego prawa.

Jest jeszcze jedna grupa współodpowiedzialna za pszczyńską tragedię. Dziennikarze. Nagłaśnianie wszelkich przypadków działań stowarzyszeń antyaborcyjnych domagających się interwencji organów ścigania, a następnie brak informacji, że nie powodują one żadnych konsekwencji w postaci wszczynania postepowań karnych, pogłębia mrożący efekt wyroku TK. Ten sam zarzut można postawić również opozycyjnym politykom wieszczącym masowe procesy ginekologów, chociaż żaden z nich nie został nawet postawiony z powodu usunięcia umierającego płodu w stan oskarżenia. Chodzi oczywiście o odpowiedni efekt polityczny, ale konsekwencje wykraczają daleko poza zmiany w sondażach wyborczych.

Szanse na zmianę istniejącego stanu prawnego w obecnej kadencji Sejmu są żadne. Obie strony instrumentalizują ludzkie tragedie. Zwolennicy aktualnego stanu prawnego przywołują przykłady dzieci z zespołem Downa, które dzięki wyrokowi TK nie mogą już być legalnie usuwane. „Zapominają” jednak wspomnieć, że wyrok TK obejmuje również płody nie mające szans na przeżycie. Druga strona mówi wyłącznie o przypadkach wad letalnych płodu. Tyle, że rozwiązaniem problemu ma być całkowita legalizacja aborcji, a nie uchwalenie zgłoszonej przez Prezydenta propozycji. Ewentualne przejęcie władzy przez opozycję także może nie przynieść poważniejszej zmiany prawa, ponieważ różnice w poglądach w tej kwestii występują nie tylko pomiędzy poszczególnymi ugrupowaniami, ale i wewnątrz nich. Donald Tusk twierdzi, że Platforma Obywatelska zgodziła się na dopuszczalność aborcji do dwunastego tygodnia z powodów zdrowotnych i psychofizycznych. Tymczasem uchwała tej partii z lutego br. mówi o „wyjątkowo trudnej sytuacji osobistej” kobiety, co jest znacznie szerszą przesłanka do dokonania legalnego zabiegu. Trudno przypuszczać, żeby lider PO nie znał treści uchwały swojego własnego ugrupowania, chociaż została ona podjęta kilka miesięcy przed jego powrotem. Tusk ma po prostu w tej sprawie o wiele bardziej konserwatywne podejście. No i jest jeszcze Trybunał Konstytucyjny, w którym przynajmniej przez kilka lat większość będą mieli sędziowie wybrani z rekomendacji Zjednoczonej Prawicy. Kolejne sezony aborcyjnego serialu są więc ciągle przed nami.

Paradoksalnie jednak tragedia, która wydarzyła się w Pszczynie i ogromny społeczny odzew który wywołała, może też przynieść pozytywne konsekwencje. Wyciągnięcie konsekwencji wobec lekarzy współodpowiedzialnych za śmierć pacjentki może doprowadzić do odwrotnego efektu mrożącego. Jeżeli bierne oczekiwanie na obumarcie płodu kosztem narażenia ciężarnej na śmierć może skutkować odpowiedzialnością prawną, to wielu lekarzy zmieni swoje postępowanie. Wpływ na to mogą też mieć wytyczne ministerstwa zdrowia, które niestety zostały wydane dopiero po tragedii. Rodzi to nadzieję, że postulat, który przyświecał sobotnim manifestacjom „ani jedna więcej”, rzeczywiście się zmaterializuje. Życia Pani Izabeli to jednak nie przywróci.

Karol Winiarski