Minister Edukacji i Nauki Przemysław Czarnek bohatersko broniony przez Mateusza Morawieckiego i pozostałych członków PiS-owskiego plemienia został ocalony. Wściekły atak opozycyjnych plemion załamał się natrafiając na zwarte szeregi obrońców. Zadecydowała oczywiście nie siła argumentów, ale argument siły – tym razem siły głosów sejmowej większości. Nikt z atakujących nie liczył oczywiście na to, że uda się zdobyć skalp ministra. To po prostu kolejne przedstawienie dla coraz mniej licznej widowni, która z narastającym znudzeniem obserwuje polityczne popisy swoich wybrańców. Rytualna nawalanka to idealna okazja, aby choć na chwilę zwrócić uwagę wyborców, którzy za jakiś czas będą musieli zadecydować, które plemiona będą chcieli oglądać w kolejnej kadencji Sejmu.

W trakcie sejmowej debaty obie strony przerzucały się ciężkimi argumentami. Opozycja zarzucała ministrowi, że próbuje zideologizować polską szkołę. Rządzący, z premierem na czele, odpowiadali, że to jedynie obrona przed lewacką indoktrynacją. Jak często w takich przypadkach bywa, obie strony miały rację, ponieważ ideologizacja zwana również indoktrynacją, a najczęściej po prostu wychowaniem, jest istotą publicznej, powszechnej szkoły od początku jej powstania. Nie po to przecież oświeceniowe monarchie absolutne, a potem państwa narodowe wydawały niemałe kwoty pieniędzy, żeby absolwenci szkół wszczynali rewolucje czy odmawiali chwalebnej śmierci w obronie Ojczyzny.

Już Jan Zamoyski w akcie założycielskim Akademii w Zamościu głosił „Takie będą rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie”. Wychowanie patriotyczne to zresztą najczęściej spotykany i ciągle aktualny cel pobytu młodych ludzi w szkole. Oczywiście model propagowanego patriotyzmu się zmienia, ale ogólne założenie pozostaje takie samo. Nie jest to jedyny wzorzec, który szkoła stara się wdrukować w umysły młodych ludzi. W zależności od ustroju i okoliczności historycznych, placówki edukacyjne próbują też przekazywać inne wartości – wiarę religijną, postawy obywatelskie, rożne modele życia rodzinnego, komunizm, demokrację, proeuropejskość. Tak robiła sanacja przed wojną, tak robili komuniści po wojnie i tak robiły wszystkie władze w okresie III RP. Z czasem nacisk i zainteresowanie wychowawczą rolą szkoły na szczęście malał, o co zresztą do dziś obie strony politycznej wojny mają pretensje do poprzedników. Tyle, że jedni pomstują z powodu upadku patriotycznego ducha młodzieży, a drudzy ze względu na ich brak zainteresowania obroną liberalnej demokracji. I jedni, i drudzy pokazują jak bardzo oderwani są od realiów.

Wychowawcza rola szkoły nigdy nie była w pełni skuteczna. Gdyby tak było, polska młodzież opuszczającą pruskie czy rosyjskie placówki edukacyjne nie myślałaby o obronie polskości i odzyskaniu niepodległości. Gdyby komunistyczna indoktrynacja przynosiła założone efekty, to nigdy nie powstałaby Solidarność zakładana przecież przez absolwentów PRL-owskich szkół i uczelni. Gdyby wychowanie w szkołach III RP dawało rezultaty, to od pięciu lat ulice polskich miast byłyby pełne młodych ludzi protestujących w obronie sądów, mediów czy praw obywatelskich. A przecież było i jest zupełnie inaczej.

Fiasko prób wychowywania młodych ludzi ma wiele przyczyn. Przede wszystkim to dość naturalna dla tej grupy wiekowej przekora i bunt przeciw narzucanym odgórnie i w sposób przymusowy wzorcom. Nie zawsze objawia się on otwartym protestem. Dominuje rytualizm i konformizm, ale gdy tylko opuszczają oni mury szkoły, okazuje się, że nic z tych pozornie przyswojonych treści nie zostaje. Często wręcz narzucanie określonych wzorców przynosi skutki zupełnie odwrotne od zamierzonych. Zwłaszcza, gdy nauczyciel nie jest traktowany jako moralny autorytet, a to przecież coraz częściej spotykana sytuacja. Na dodatek, szkoła w coraz mniejszym stopniu jest źródłem wiedzy, nie mówiąc już o jej wpływie na postawy i poglądy uczniów. Kiedyś prasa, potem radio i telewizja, a obecnie media społecznościowe, skutecznie zmarginalizowały wychowawczą rolę placówek oświatowych. I nic nie wskazuje na to, że w przyszłości miałoby to się zmienić.

Model wychowawczy, który stara się narzucić obecne kierownictwo resortu edukacji, dość powszechnie uważany jest za anachroniczny. Rzeczywiście trudno we współczesnej Europie znaleźć państwa, które by go realizowały, a ewentualnych wzorców należałoby szukać daleko poza granicami naszego kontynentu. Tyle, że nie na tym polega problem. Takie tradycyjne podejście do życia, a zwłaszcza do roli kobiety w społeczeństwie, niekoniecznie musi się spotkać z powszechnym odrzuceniem. Młodzi ludzie różnią się między sobą. Wbrew przekonaniom feministek nie wszystkie kobiety chcą się realizować w życiu zawodowym, naukowym czy politycznym. Jest całkiem spora liczba przedstawicielek płci pięknej, którym rola żony i matki w pełni odpowiada, a zajmowanie się domem sprawia autentyczną przyjemność. I to nie dlatego, że tak zostały wychowane. Po prostu takie mają cechy charakteru i próba sprostania oczekiwaniom, które stawiają przed nimi radykalne emancypantki, byłaby dla nich życiową katorgą.

Nieszczęście polega na tym, że minister Czarnek i jego ekipa z uporem godnym lepszej sprawy, chcą wykreować jeden obowiązujący model Polaka-katolika. Dawno temu Jarosław Kaczyński twierdził, że najkrótsza droga do dechrystianizacji Polski prowadzi przez ZChN. Dokładnie to samo można powiedzieć o obecnym ministrze edukacji i nauki. Już obecnie znaczna część młodych ludzi słysząc o kolejnych działaniach ku chwale Boga i Ojczyzny odczuwa odruch wymiotny. Jeżeli Przemysław Czarnek zrealizuje swoje zamierzenia, ma długie lata wzorce patriotyczne i konserwatywny model rodziny będą przedmiotem kpin oraz synonimem obciachu i dziaderstwa. Nadgorliwość najczęściej jest gorsza od przysłowiowego faszyzmu.

Oczywiście druga strona ideologicznego sporu nie jest wcale lepsza. Podobnie jak minister Czarnek, ona też ma swój jedyny słuszny i niepodważalny model wychowania okraszany sloganami o wolności i tolerancji. W praktyce oznacza to wykluczenie wszelkich odmiennych poglądów i postaw najczęściej opatrywanych określeniem faszystowskich, nacjonalistycznych czy fundamentalistycznych. Ideologiczna urawniłowka jest marzeniem wszystkich radykałów, zarówno prawicowych, jak i lewicowych.

Szkoła nie powinna niczego narzucać. Szkoła powinna umożliwić każdemu poznanie samego siebie i znalezienie optymalnego modelu życia, a jedynym ograniczeniem powinna być możliwość wyrządzenia krzywdy innym ludziom. Nauczyciele powinni również pokazywać różne postawy nakłaniając uczniów do przemyśleń i autorefleksji, a nie do całkowicie bezmyślnej akceptacji aktualnie preferowanego wzorca ideowego. Dlatego zamiast zmieniających się wraz z każdą ekipą programów wychowawczych, szkoła powinna nieustannie i niezmiennie pokazywać różne modele życiowej samorealizacji młodych ludzi, a wyboru jednej z nich powinien dokonać już każdy zainteresowany. Tylko tyle i aż tyle.

Karol Winiarski

Czas dłużył się niemiłosiernie. Podrygami gałązki zerwanej z jedynego drzewka w okolicy nie można była za nic rozluźnić dusznej atmosfery, zgęstniałej nie tylko od upału w istocie typowego dla ostatniej dekady lipca.

Oddelegowany w charakterze klakiera dobrowolnego Obywatel Naczelnik Szaraczek kurczowo trzymał się przydzielonej dykty z manifestem poparcia, w której widział jedyne pocieszenie w taki skwar, chociaż przez wykorzystanie wyrobu farbopodobnego dłonie przybrały odcień cynobru.

— Nad naszym Miastem zaświeciło dziś Słońce! — niesiony echem triumfalny okrzyk przestraszył nawet skrzydlatych gości katarzyńskiej hałdy. — Niepostrzeżenie lata wspólnej pracy i wspólnych wyrzeczeń przynoszą tę wiekopomną chwilę. Pracę wykonaliśmy kolektywnie, stojąc ramię w ramię z łopatami, wydzierając w pocie czoła z każdej piędzi naszej Zagórskiej Ziemi kamienie, przybliżające nas do śmiałego osiągnięcia. Chociaż podobnymi kamieniami oponenci starali się zamknąć nam usta, to nie poddaliśmy się, co jeszcze bardziej zwarło nasze szeregi w walce o pokój, dobrobyt i ducha rywalizacji piłkarskiej! — wymachując górnymi kończynami, z niezdrową emfazą kroczył w niestylistyczne meandry Polszczyzny Towarzysz Rudzielec.

W Załączniku 4 B do „Instrukcji spontanicznego wyrażania poparcia” wyraźnie stało: „W razie ataku samozachwytu Pierwszego Futbolisty, nabrać w płuca powietrza do oporu i szkalować Poprzedników”. Ponieważ Obywatel Naczelnik Szaraczek zdążył przyzwyczaić się do służbowego kompletu szklaneczek w plastikowych koszyczkach, nie musiał być dwa razy zachęcany do publicznej deklamacji przygotowanego paszkwilu z odpowiednimi akcentami. Wnikliwy Czytelnik pamięta z pewnością niezupełnie skromne zwierzenia Obywatela Naczelnika na okoliczność utalentowania po linii literackiej.

— Tak oto chylimy dzisiaj czoła przed namacalnym dowodem trudu i czynu! Niechaj zamilkną wraże i kłamliwe knowania, jakoby ZPS postawiliśmy sobie. Zakłamanym karłom reakcyjnym przecieramy oczy, bowiem służyć będzie nie tylko współczesnym, ale naszym dzieciom oraz ich dzieciom. Jest to nie tylko manifest naszego perspektywicznego myślenia, ale przede wszystkim okazanie płomiennej solidarności z przyszłymi pokoleniami. Wszak to jeszcze nasze wnuki będą spłacać zaciągnięte zobowiązania, a ponieważ hojność nasza nie znała granic, toteż potomkowie nasi z podobną przestrogą wyjdą do swoich latorośli, co tylko pokazuje, jak dalekowzroczni jesteśmy obecnie! — rozpływał się w zachwycie Pierwszy Wizjoner.

Logorea Towarzysza Rudzielca zdawała się nie mieć końca, gdy ni stąd, ni zowąd ozwał się – pobudzony kopniakiem społecznego moderatora – Radny Grzegorzewski, fundujący sobie co rusz fotografie do miejscowej bulwarówki (kto to widział, jak się ta moda na zdjęcia z obiektywem w odwrotną stronę rozpanoszyła). Przywołany do porządku wykrzyczał płomienny manifest, jak oszalały łopocząc wyblakłą tabliczką, nie znając litości dla służbowego gwizdka.

— Trzeba wiedzieć niedowiarkom — nie ustawał w peanach pod własnym adresem Towarzysz Arkadiusz — o niewspółmiernym do efektu rachunku strat. Tak oto bohaterskim męczeństwem przed jeszcze wrogim nam Wymiarem Sprawiedliwości polegli na placu boju poszczególni Prezesi.

Nieczytelność instrukcji nie zwiodła Naczelnika Szaraczka, ponieważ pohukiwania pełne gorzkiej krytyki tłumu przypomniały rozpiskę reakcji niekontrolowanych. W tamtej chwili nie było przy ulicy Zagórze Małe duszy, która w tym rozgardiaszu mogłaby wychwycić chociażby ułamek z długiej listy preparowanych oskarżeń pod adresem Towarzysza Maruszewskiego, Przewodniczącego Jackowskiego oraz Delegatki Karinowskiej, które wypłynęły spod plugawych piór Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego przy ulicy Bolesława Bieruta. Nawet najbardziej zainteresowany życiem społeczno-politycznym Miasta nie zawiódłby się po takiej stracie, gdyż Towarzysz Rudzielec powtórzył doskonale znane wszystkim losy apokryficzne koryfeuszy walki o świetlaną przyszłość w cieniu piłkarskich reflektorów.

— Do emerytury — dumał Szaraczek — zostało mi parę latek, a drugie tyle pewnie jeszcze na tym padole. Nie doczekam czasów, gdy całą tę sitwę nie tyle co rozgonią, a przede wszystkim przyskrzynią. Nie doczekają tego także moi najbliżsi. Jedyne co ich czeka, to pewnie niekończące się remonty. W ostateczności zasługują na podobny los z dwu powodów: będą łatać dziurę budżetową gminy pogłębioną przez kabotyńską pożyczkę, a po wtóre ktoś musi wreszcie odpowiedzieć za wybór tej Ekipy. Wiadomo wszak, że zapłacą Wybierający, a nie Wybrańcy…

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak
Warszawa, 22 VII 2021

Trwający od kilku lat spór między UE a polskim rządem o reformę systemu wymiaru sprawiedliwości wszedł w nową fazę. Do tej pory obie strony starały się unikać bezpośredniego starcia. Pozornie wiele wskazuje na to, że w tej chwili rozpoczęła się regularna wojna. Pozornie.

Wbrew buńczucznym zapowiedziom o wstawaniu z kolan, w ciągu ostatnich lat polskie władze wielokrotnie ustępowały pod naciskiem Komisji Europejskiej i podporządkowywały się orzeczeniom zapadającym w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Tak się stało chociażby w przypadku środka zabezpieczającego wydanego przez TSUE w kwietniu 2020 roku zawieszającego działalność Izby Dyscyplinarnej w sprawach dyscyplinarnych sędziów. Radykalni krytycy zmian dokonywanych w sądownictwie świadomie mijali się z prawdą twierdząc, że postanowienie to zawiesza całkowicie działalność tej izby. Gdyby tak było, Komisja Europejska nie składałaby kolejnej skargi w sprawie postępowań dotyczących uchylania immunitetu w prawach karnych wytaczanych przez Prokuraturę sędziom, co zresztą dopiero kilka dni temu zostało uwzględnione przez TSUE w kolejnym środku zabezpieczającym.

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego uznające nieważność środków zabezpieczających w sprawach dotyczących organizacji polskiego wymiaru sprawiedliwości, z formalnego punktu widzenia straciło swoje znaczenie jeżeli chodzi o działalność Izby Dyscyplinarnej po kilkunastu godzinach. Stało się tak po wydaniu przez TSUE ostatecznego wyroku w sprawach toczących się w niej postępowań dyscyplinarnych, które w pełni potwierdza zarzuty sformułowane w skardze Komisji Europejskiej. Orzeczenie TK go nie dotyczy, ponieważ nie tego dotyczyła sprawa tocząca się przed naszym sądem konstytucyjnym, a Trybunał związany jest zakresem wniosku. Z drugiej jednak strony, skoro zdaniem TK unijny sąd nie może orzekać w sprawach organizacji polskiego wymiaru sprawiedliwości, ponieważ należy to do kompetencji władz krajowych, to musi się to odnosić nie tylko do środków zabezpieczających, ale tym bardziej do ostatecznych wyroków.

Kwestia dopuszczalności jurysdykcji TSUE w sprawach polskiego wymiaru sprawiedliwości nie jest jednoznaczna. Z jednej strony rzeczywiście nie ma bezpośredniego umocowania w traktatach unijnych. Z drugiej jednak, skoro sądy w Polsce orzekają również na podstawie prawa europejskiego, a wyroki dotyczą także obywateli i firm z innych krajów członkowskich, to trudno nie uznać, że sposób powoływania sędziów i gwarancje ich niezawisłości są przedmiotem zainteresowania organów UE. Powstaje oczywiście pytanie, gdzie są granice tej ingerencji, bo przecież na treść wyroku wpływ ma nie tylko swoboda jego wydawania, ale i przygotowanie merytoryczne sędziego. Czy w takim razie UE powinna mieć także wpływ np. na regulacje dotyczące egzaminów kończących aplikację sędziowską?

Drugi problem to istnienie podobnych, a czasami jeszcze bardziej wątpliwych pod kątem niezawisłości sędziowskiej, rozwiązań stosowanych w innych krajach UE. Sposób powoływania sędziów w Niemczech czy Hiszpanii rzeczywiście przewiduje formalnie znacząco większy wpływ czynników politycznych niż w Polsce. Z drugiej jednak strony oprócz zapisów prawnych ważna jest też praktyka funkcjonowania tych rozwiązań, a ta nie wzbudza w tych krajach większych kontrowersji. Są to zresztą rozwiązania stosowane w nich od wielu lat, podczas gdy w naszym kraju wprowadzane na bieżąco zmiany w ewidentny sposób mają na celu podporządkowanie wymiaru sprawiedliwości woli rządzących. Widać to zresztą po efektach zmian dokonywanych w Prokuraturze, która nie zrobi obecnie nic, co mogłoby godzić w polityczne interesy układu rządzącego.

Nie znaczy to jednak, że brak reakcji organów unijnych na wątpliwe pod kontem niezawisłości sędziowskiej rozwiązania w innych krajach, jest działaniem słusznym. Po pierwsze, umożliwia propagowanie tezy o nierównym traktowaniu „nowych” i „starych” krajów członkowskich, co trudno w tej sytuacji zakwestionować. Po drugie, nie ma pewności, że po przejęciu władzy w tych krajach przez antysystemowych populistów, te same „niegroźne” rozwiązania, będą stosowane w ten sam sposób. I w końcu po trzecie, uniemożliwia to kwestionowanie przepisów w państwach takich jak Polska czy Węgry, które obowiązują od lat, a których sposób stosowania uległ radykalnej zmianie – np. delegacji sędziowskich czy wyboru członków TK przez Sejm, co w oczywisty sposób powoduje jego upolitycznienie i to od samego momentu powstania w 1986 roku. Można oczywiście powiedzieć, że obecny jego skład jest skrajnie upolityczniony, co jest jak mawia klasyk oczywistą oczywistością, ale przecież i poprzednich sędziów wybierano kierując się nie tylko ich kwalifikacjami i zawodowym doświadczeniem.

Dlaczego procedury powoływania sędziów uwzględniające znaczący udział czynników politycznych, nie są kwestionowane przez TSUE? Powodów jest zapewne kilka, a jednym z nich może być niechęć do wywoływania konfliktów ze znaczącymi państwami UE. Wystarczy przypomnieć skandaliczną bierność Wspólnoty na drakońskie wyroki sądowe wydawane na separatystów katalońskich za próbę pokojowego oderwania się od Hiszpanii, w sytuacji gdy przecież większość krajów UE uznała niepodległość Kosowa. Tyle, że Serbia nie jest członkiem UE, a na dodatek ma bliskie stosunki z Rosją.

Istnieje być może jeszcze jeden powód braku reakcji organów UE i samego TSUE. Otóż sędziowie zasiadający w tym Trybunale powoływani są w sposób daleki od ideału niezawisłości sędziowskiej. Zgodnie z art. 253 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej: „Sędziowie i rzecznicy generalni Trybunału Sprawiedliwości są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mających kwalifikacje wymagane w ich państwach do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych lub są prawnikami o uznanej kompetencji. Są oni mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy Państw Członkowskich na okres sześciu lat, po konsultacji z komitetem przewidzianym w artykule 255.” Wspomniany artykuł 255 przewiduje powołanie 7-osobowego komitetu złożonego z byłych sędziów UE, ale nie zmienia to faktu, że bez zgody rządów, a przede wszystkich rządu kraju, który kandydaturę sędziego przedstawia, nie może on zostać wybranym. Co więcej, ponieważ istnieje możliwość reelekcji, sędzia o nią zabiegający może przy wydawaniu orzeczeń zastanawiać się czy wyrok nie wpłynie negatywnie na jego szanse wyborcze. Co to ma wspólnego z zasadą niezawisłości?

I tu dochodzimy do zasadniczego problemu. Niezawisłość sędziowska jest praktycznie nie do pogodzenia z najbardziej chyba fundamentalną zasadą demokracji jaką jest zasada suwerenności narodu. Skoro każda władza powinna pochodzić z woli ludu, to powinno to dotyczyć także władzy sądowniczej. Tym samym sędziowie powinni być wybierani albo w bezpośrednich wyborach, albo przynajmniej przez ciała przedstawicielskie w takich wyborach wyłonione. W pierwszym przypadku, pomimo konieczności spełnienia wymaganych kryteriów przez kandydatów, trudno byłoby oczekiwać, że zostaną wybrane osoby najbardziej kompetentne i spełniające najwyższe kryteria etyczne. Wybór przez parlament oznacza

będzie z kolei upolitycznienie całego procesu, tak jak to się obecnie dzieje chociażby w przypadku naszego Trybunału Konstytucyjnego czy też sędziów federalnych – w tym Sądu Najwyższego – w USA. Ponieważ ani parlamentarzystów, ani Prezydentów nie wybieramy dożywotnio, zasada ta powinna dotyczyć także i sędziów (jak to jest w przypadku sędziów TSUE). A przecież nieusuwalność (a więc również brak kadencyjności) to jedna z podstawowych gwarancji niezawisłości sędziowskiej.

Argumenty prawne w wojnie polsko-unijnej nie są jednak najważniejsze. Nie tylko dlatego, że interpretacja obowiązującego prawa zależy od poglądów, a czasami i interesu, osób interpretujących. Jak to najczęściej w życiu bywa siła argumentów musi ustąpić przed argumentem siły. W tym przypadku siły finansowej. A tutaj wszystkie atuty są po stronie UE. Kary finansowe za niewykonywanie środków zabezpieczających mogą sięgać nawet milionów euro dziennie. A to już miliardy złotych rocznie potrącanych z przyznanych nam środków z tzw. Funduszu Odbudowy (Next Generation EU) i w ramach siedmioletniej perspektywy finansowej na lata 2021-2027. 770 miliardów, którymi na bilbordach chwali się Mateusz Morawiecki, w znacznej części mogą pozostać w Brukseli.

Po co więc to prężenie muskułów, które może się skończyć podobną kompromitacją jak nowelizacja ustawy o IPN czy próba zablokowania ponownego wyboru Donalda Tuska na Przewodniczącego Rady Europejskiej? Otóż nałożenie kar nie następuje z automatu. Wymaga to wniosku Komisji Europejskiej do TSUE. Być może Jarosław Kaczyński uwierzył w zapewnienia swojego delfina, że to nie nastąpi. Gdyby zależało to wyłącznie od decyzji Ursuli von der Leyen, rzeczywiście byłoby to bardzo prawdopodobne. Przewodnicząca Komisji Europejskiej gotowa byłaby się zgodzić nawet na wprowadzenie w Polsce monarchii absolutnej (z oczywistych powodów niedziedzicznej), jeżeli tylko zaangażowalibyśmy się w realizację Europejskiego Zielonego Ładu. To jedyna sprawa, która tak naprawdę interesuje niemiecką polityk liczącą, że „uratowanie” ziemi przed katastrofą klimatyczną zapewni jej trwałe miejsce w historii. Być może tak się i stanie, ale nie wiadomo czy rzeczywiście o takie miejsce jej chodzi.

Problem polega jednak na tym, że Ursula von der Leyen nie podejmuje decyzji samodzielnie. Komisja Europejska jest ciałem kolegialnym, a pozycja jej szefowej po wielu prestiżowych porażkach słabnie. Jej niewielkie zainteresowanie tematem praworządności wywołuje zwłaszcza w Parlamencie Europejskim coraz większą irytację. A to może sprawić, że Przewodnicząca KE pozbawiona swojej protektorki ((Angela Merkel za kilka tygodni przestanie być kanclerzem Niemiec) może zostać zmuszona do podjęcia zdecydowanych kroków. Wówczas polskiemu rządowi nie pozostanie nic innego jak podjąć bardziej subtelną grę. Wystarczy przecież zmienić ustawę o Sądzie Najwyższym w taki sposób, aby nic nie zmienić – przykładowo przekształcić Izbę Dyscyplinarną w np. Izbę Kontrolną zmieniając częściowo jej kompetencje albo połączyć ją z Izbą Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Oczywiście zostanie ona zawieszona przez TSUE na wniosek KE tak jak jej poprzedniczka. Ale nastąpi to po co najmniej kilku miesiącach. A taka zabawa w kotka i myszkę może trwać w nieskończoność.

Analiza intencji przyświecających Jarosławowi Kaczyńskiemu nie jest sprawą prostą. Na dodatek zakłada pełną świadomość i racjonalność podejmowanych przez niego decyzji. Biorąc pod uwagę działania podejmowane przez prezesa Prawa i Sprawiedliwości w ostatnich miesiącach można mieć co do tego coraz poważniejsze wątpliwości.

Karol Winiarski

Projekt nowelizacji ustawy o KRRiT, zwany potocznie Lex TVN, zakazujący posiadania większościowych udziałów w stacjach telewizyjnych podmiotom spoza UE, jest klasycznym przykładem legislacyjnej praktyki Prawa i Sprawiedliwości. Po pierwsze, zgłaszają go posłowie. Sądząc po podpisanych osobach (między innymi Wicemarszałek Terlecki), tym razem nie były to podpisy złożone in blanco, co wcześniej niejednokrotnie się zdarzało, a „biedni” posłowie od dziennikarzy dowiadywali się, że są autorami jakiejś ustawy. Projekty poselskie nie wymagają czasochłonnych konsultacji, co pozwala znacząco przyspieszyć proces ustawodawczy. Po drugie, pojawił się nocą. Trudno powiedzieć czym kierują się sejmowi decydenci, że wybierają taką porę, która sugeruje, że uczestniczą w moralnie nagannym przedsięwzięciu. Po trzecie, polityczne cele pomysłu są oczywiste, czemu politycy rządzącej partii jak zwykle stanowczo zaprzeczają, co jest obrazą inteligencji nawet niezbyt rozeznanego w bieżącej polityce wyborcy.

Niezależność mediów jest uważana za podstawową zasadę demokracji. Problem polega na tym, że nie wszyscy ją określają w taki sam sposób, a nawet obiektywne jej zdefiniowane nie jest takie proste. Oczywiście najprostszym wyjaśnieniem tej zasady jest brak politycznego wpływu na prezentowane treści. Tyle, że ten wpływ nie musi być bezpośredni. Wystarczy uzależnienie od reklam czy ogłoszeń publikowanych i emitowanych na zlecenie władz (centralnych i samorządowych) oraz państwowych i komunalnych spółek, aby redaktor naczelny wiedział, których informacji raczej nie powinien zamieszczać. Co więcej, właściciele mediów często prowadzą rozległe interesy, które wymagają przychylności rządzących. Czy w tej sytuacji pozwolą sobie na psucie relacji z decydentami?

Jeszcze większym problemem jest niezależność mediów od ich właścicieli. Skrajnym przykładem był niedawny przypadek Dziennika Wschodniego. Jego główny udziałowiec postawił pismo w stan likwidacji, gdy popadł w konflikt z dziennikarzami swojej własnej gazety. Powodem były publikacje przedstawiające w negatywnym świetle jego działalność biznesową. Można oczywiście pomstować na bezdusznego kapitalistę, ale czy bierne przyglądanie się przez niego tej sytuacji nie byłoby przejawem niezrozumiałego masochizmu?

Jest w końcu coś takiego jak linia programowa danego medium. Sięgając do określonej gazety, włączając kanał telewizyjny lub radiowy, czy też wchodząc na konkretny portal najczęściej wiemy z jakim przekazem się spotkamy. Są oczywiście media dopuszczające również trochę inne opinie, ale najczęściej jedynie w określonych granicach. Trudno zresztą im się dziwić. Istnienie pisma zależy od czytelników, a ci najczęściej chcą czytać, słuchać i oglądać to, co odpowiada ich poglądom.

Niezależnie od tego jak zdefiniujemy pojęcie niezależności mediów, nie możemy go utożsamiać z obiektywizmem. Dziennikarze mają przecież swoje poglądy i świadomie lub podświadomie przejawia się to w tym co piszą czy mówią. I nie chodzi tutaj o jawne kłamstwa. Wystarczy przecież niektóre informacje pominąć, inne przedstawić w odpowiednim świetle, czy też sformułować niepodlegającą dyskusji opinię. I nie jest to wynikiem nacisków, czy finansowych gratyfikacji. To po prostu projekcja ich własnych poglądów. Większość obecnych czołowych dziennikarzy telewizji publicznej pracowała kiedyś w mediach prawicowych, gdy te ledwo przędły i niewiele wskazywało, że przyjdą kiedyś dla prawicy lepsze czasy. Podobnie jest w przypadku dziennikarzy TVN-u, którzy zawsze prezentowali liberalno-lewicowe poglądy. Oczywiście w tym przypadku, pomijając nawet stopień braku obiektywizmu i agresywności politycznego ataku, różnica między obydwoma stacjami telewizyjnymi, jest zasadnicza. TVN to prywatny biznes. TVP jest własnością państwa i z budżetu tego państwa czerpie szerokimi garściami. A budżet państwa to pieniądze wszystkich podatników. Biorąc zresztą pod uwagę strukturę elektoratu Prawa i Sprawiedliwości, na telewizję publiczną łożą w znacznie większym stopniu ci, którzy głosują na partie opozycyjne. Taki wymuszony masochizm. Nie jedyny zresztą i to nie tylko w naszym państwie.

Niezależność i obiektywizm mediów są więc w dużym stopniu wymysłem ideologów demokracji, podobnie jak wiele innych tzw. fundamentalnych zasad tego systemu. Ale pluralizm mediów już nie. Nigdy oczywiście nie będzie on pełny, ale to nie znaczy, że nie istnieje. I to jak widać jest coraz trudniejsze do zniesienia przez obecnie sprawujących władzę. Trudno nawet powiedzieć czy to bardziej przekonanie, że uciszenie ważnych mediów jest warunkiem koniecznym wygrania kolejnych wyborów (przekonanie co najmniej wątpliwe i wielokrotnie negatywnie zweryfikowane), czy też mający coraz większe problemy z efektywnym zarządzaniem państwem Jarosław Kaczyński, coraz częściej reaguje irracjonalnie.

Tłumaczenia „autorów” nowelizacji są śmieszne. Możliwość wykupienia jakiegoś znaczącego medium przez uzależniony od państwa kapitał rosyjski czy chiński oczywiście istnieje (cóż zresztą innego zrobił Daniel Obajtek). Tyle, że dość łatwo wyeliminować to zagrożenie ograniczając krąg wykluczonych do krajów spoza NATO albo OECD. Można też przyjąć, że działanie nowelizacji będzie skuteczne wyłącznie w stosunku do nowych właścicieli. Poza tym zapisy znowelizowanego prawa będzie łatwo obejść. Załóżmy, że Amerykanie zdecydują się sprzedać TVN. Rosyjska albo chińska firma udziela ogromnego kredytu np. francuskiemu przedsiębiorcy, który przebija wszystkich konkurentów. Kredyt ma być spłacony na żądanie. Formalnie więc właścicielem stacji jest obywatel UE. Ale w praktyce jest on całkowicie w ręku Putina albo Xi Jinpinga. I nawet nie wszyscy muszą o tym wiedzieć.

Trudna do zaakceptowania jest także jawna ingerencja przedstawicieli rządu USA w decyzje polskich władz. Pod pozorem troski o imponderabilia chodzi oczywiście wyłącznie o obronę interesów amerykańskiego właściciela. Taka oczywiście jest rola każdego rządu w stosunku do swoich obywateli, ale hipokryzja aż bije po oczach. I jak widać, nie ma znaczenia kto zasiada w Białym Domu. Smutne, że nie tylko nie spotyka się to w naszym kraju z powszechną krytyką, ale opozycja uważa taką sytuację za całkowicie normalną. Również PiS kilka lat temu po interwencji amerykańskiej ambasador wycofał się jak niepyszny z próby ataku na dziennikarzy TVN. Zobaczymy czy tym razem Jarosław Kaczyński wstanie z kolan.

Pomysł neutralizacji TVN jest równie absurdalny jak likwidacja TVP Info o co zbierając podpisy zabiega PO. Najbardziej zadziwiające jest to, że pomysłodawcy w ogóle nie biorą pod uwagę, że kiedyś do władzy mogą dojść ich przeciwnicy. A wówczas te wszystkie przejęte media znajdą się w rękach ich politycznych adwersarzy. A może w ogóle odrzucają taką możliwość?

Karol Winiarski

Wrócił. Przygalopował na białym koniu i pozamiatał. Na razie w Platformie. Zostawił partię prawie siedem lat temu przenosząc się do wielkiego świata. W tym czasie jego niesforne „dzieci” przegrały wszelkie możliwe wybory, a na dodatek roztrwoniły prawie cały majątek (poparcie wyborców) i jeszcze totalnie się ze sobą skłóciły. Dlatego „tatuś” musiał wrócić i zrobić porządek. Cała rodzina powitała jego powrót z entuzjazmem. No, prawie cała.

Nieprzypadkowo powrót Donalda Tuska nastąpił tego samego dnia co kolejna reelekcja Jarosława Kaczyńskiego. Podobno ostatnia, ale przecież Ojczyzna może ponownie wezwać, tak jak właśnie wezwała jego głównego adwersarza. Jerzy Giedroyć mówił, że Polską rządzą trumny Piłsudskiego i Dmowskiego. Okazuje się, że obecnie od prawie dwóch dekad podział polityczny w naszym kraju ogniskuje się wokół dwóch żyjących liderów. Bez mała bogów. Jak w mazdaizmie. Bóg dobra – Ahuramazda i bóg zła – Aryman. Tylko identyfikacja się zmienia w zależności od politycznych sympatii oceniającego.

Jeszcze za „pierwszego” Tuska Platforma Obywatelska wprowadziła powszechne wybory Przewodniczącego (głosowanie wszystkich członków partii). Właśnie w taki sposób został nim w styczniu ubiegłego roku Borys Budka. Tym razem jednak szefem partii została osoba dopiero co wybrana przez Radę Krajową (mniej więcej 1% ogółu członków partii) na wiceprzewodniczącego PO. Wiceprzewodniczących jest czterech, ale w przypadku braku Przewodniczącego (np. w wyniku rezygnacji), szefem zgodnie ze statutem zostaje najstarszy wiekiem. Czyli decyduje metryka (taka swoista gerontokracja), a nie członkowie. Nie ma oczywiście wątpliwości, że Tusk wygrałby te wybory w cuglach. Ale mógłby w nich wystartować także Rafał Trzaskowski. A to pokazałoby, że nie ma w Platformie pełnej jednomyślności. Demokracja jest dobra, o ile nie psuje propagandowego wizerunku.

Od wielu lat partie lewicowe, a z czasem również centrowe, jak mantrę powtarzają hasła o równouprawnieniu kobiet. Platforma jakiś czas temu, i to za rządów Donalda Tuska, dołączyła do tego grona wprowadzając różnego rodzaju parytetowe zasady na własnych listach wyborczych. To absurdalne i w gruncie rzeczy seksistowskie praktyki – płeć, podobnie jak narodowość, rasa, wyznanie, pochodzenie społeczne, wiek czy preferencje seksualne, nie powinna mieć żadnego znaczenia. Liczyć się powinny wyłącznie kompetencje. Ale na świecie panuje moda na takie swoiste równouprawnienie, a Platforma chce należeć do światowego mainstreamu. W ścisłym prezydium PO (Przewodniczący i jego czterej zastępcy) było do tej pory czterech panów i jedna pani – Ewa Kopacz. Teraz mamy w pełni „męską szatnię”. Dlaczego? Dlatego, że Ewa Kopacz była starsza od Donalda Tuska i to ona po ustąpieniu Borysa Budki zajęłaby jego miejsce. Dlatego musiała zrezygnować. Podobnie jak rok temu Małgorzata Kidawa-Błońska, żeby ustąpić miejsca Rafałowi Trzaskowskiemu. Zasady zasadami, ale interes polityczny jest najważniejszy. Dlatego kobieta musi ustąpić. Ale jest nadzieja. Donald Tusk zapowiedział, że Ewa Kopacz wróci do Prezydium. Kwiatek do kożucha trzeba ponownie przypiąć. Żeby ładnie wyglądało.

Borys Budka jako lider PO odniósł dwa sukcesy. Pierwszy raz półtora roku temu wygrywając wybory na funkcję Przewodniczącego partii. I drugi raz teraz składając rezygnację. Jego wystąpienie przejdzie do historii. To sztuka osobistą klęskę przedstawić jako zwycięstwo (przypomina to trochę odezwę Józefa Piłsudskiego z sierpnia 1914 roku, gdy po fiasku próby wzniecenia powstania w zaborze rosyjskim podporządkowywał się swoim politycznym przeciwnikom – Naczelnemu Komitetowi Narodowemu założonemu przez konserwatystów krakowskich – ogłaszając, że taki od samego początku był cel jego działań). Na dodatek tak często mijał się z faktami, ze przebił w tym Mateusza Morawieckiego. A to naprawdę spore osiągnięcie.

Największym przegranym jest z pewnością Rafał Trzaskowski, który nie spodziewał się powrotu do kraju dawnego lidera (gwoli prawdy, mało kto się spodziewał). Trzeba przyznać, że przez ostatni rok Prezydent Warszawy ciężko pracował, aby zmarnotrawić ogromne poparcie, które zdobył w wyborach prezydenckich. Kunktatorskie zachowanie doprowadziło go do politycznej marginalizacji, a sobotnie zachowanie (opuszczenie sali obrad i odmowa rozmowy z dziennikarzami) pokazało, że emocjonalnie nie dorósł do roli lidera. I nie usprawiedliwia takiej postawy szok jakiego doznał, gdy okazało się, że z ulubieńca partii, w ciągu kilku dni stał się powszechnie krytykowanym hamulcowym. Na szczęście dla niego władze PO nie zdecydowały się na demokratyczne wybory nowego Przewodniczącego PO – gdyby odbyły się teraz, na fali entuzjazmu po powrocie Donalda Tuska, poniósłby w nich upokarzającą porażkę.

W tej chwili niedoszły lider opozycji ma kilka możliwych dróg do wyboru. Może przejść do Szymona Hołowni i stworzyć silny blok polityczny sytuujący się pomiędzy PO i PiS. Może wyjść z Platformy i na bazie swojego stowarzyszenia założyć nowe polityczne ugrupowanie. Może się próbować porozumieć z Tuskiem, który nie widzi siebie w roli Prezydenta RP, a i co do pełnienia funkcji premiera również nie jest zbyt entuzjastycznie nastawiony. I w końcu, obrażony na cały świat, może się skoncentrować na rządzeniu w Warszawie, co zresztą chyba i jemu, i miastu wyszłoby na dobre. Ponieważ dwa pierwsze rozwiązania wymagają woli i determinacji, są raczej poza zasięgiem wiceprzewodniczącego PO. Trzecie zależy od decyzji Tuska, a ten raczej ma w zwyczaju marginalizowanie swoich wewnątrzpartyjnych przeciwników. Pozostaje czwarte wyjście i czekanie na kolejną szansę. Tyle, że ta może już nie nadejść.

Wystąpienie Donalda Tuska na Radzie Krajowej przyniosło skutki podobne do wypicia kilku puszek Red Bulla. Znajdująca się w letargu Platforma Obywatelska ożyła. To zresztą dość symptomatyczne, że najstarszy z pretendentów do władzy miał największą energię i wolę walki. Problem polega na tym, że sposobem mobilizowania partii stał się monotematyczny atak na Prawo i Sprawiedliwość. Manichejski podział na dobrą opozycję i złą partię rządzącą jest może i politycznie skuteczny, ale społecznie dewastujący. Z przeciwnikami politycznymi rywalizuje się o głosy wyborców. Z wrogami się walczy na śmierć i życie. Tylko, że za każdą z partii stoją wyborcy, którzy oddali na nią swoje głosy i którzy się z nią identyfikują. To też są Polacy. To też są obywatele. To też są ludzie. Tyle, ze inaczej myślący i mający inne poglądy. Czy oni też są złem? Stygmatyzowanie milionów ludzi, którzy tak po prostu nie znikną, nigdy do niczego dobrego nie prowadziło. I nie doprowadzi.

Plan Donalda Tuska jest dość prosty i przejrzysty. Kluczem jest wzmocnienie polaryzacji sceny politycznej i przedstawienie siebie jako lidera sił dobra. To powinno pozwolić Platformie Obywatelskiej odzyskać pozycję lidera opozycji. Osłabione pozostałe partie opozycyjne albo zgodzą się na role przystawek dominującej partii, albo oskarżane o konszachty ze złem i osłabianie sił dobra, zostaną zmarginalizowane. A wtedy Donald Tusk na czele zjednoczonych hufców opozycji wyruszy na bój. A bój to będzie ostatni.

Ta strategia ma jednak kilka słabych punktów. Nie ulega raczej wątpliwości, ze Platforma wróci na fotel lidera opozycji. Zapewne zbliży się do od prawie roku nieosiągalnej granicy 25 procent poparcia. Kto wie, może w niektórych sondażach znajdzie się tuż za Prawem i Sprawiedliwością, zwłaszcza gdy nadejdzie czwarta fala pandemii i wrócą różnego rodzaju obostrzenia. Ale to jeszcze nie znaczy, że pozostałe ugrupowania dadzą się zwasalizować. Najbardziej osłabiona Polska 2050 Szymona Hołowni, dla której poparcie spadnie prawdopodobnie do około 10%, z pewnością podejmie walkę o przetrwanie. Podobnie Nowa Lewica oraz Koalicja Polska, której zresztą powrót Tuska chyba najmniej zagraża. A to siłą rzeczy oznaczać będzie intensyfikację konfliktu na opozycji. Bo przecież w tej całej strategii nie chodzi o odebranie głosów Zjednoczonej Prawicy, a jedynie o przeciągnięcie jak największej ilości opozycyjnych wyborców na swoją stronę. To zresztą nic nowego. Platforma pod rządami Ewy Kopacz, Grzegorza Schetyny czy Borysa Budki próbowała to robić od lat. Tyle, że Donald Tusk liczy, że uda mu się to przeprowadzić o wiele skuteczniej. Sam zresztą przyznał, że decyzję o powrocie podjął, gdy poparcie dla Platformy w sondażach spadło do 10-12 procent. Chodziło mu więc o ratowanie partii, którą sam stworzył. Własnego politycznego dziecka. Odsunięcie PiS-u od władzy jest oczywiście dla niego ważne. Ale tylko jeżeli zrobi to Platforma Obywatelska. A najlepiej jeżeli zrobi to Platforma Obywatelska pod jego kierownictwem.

Poza marnowaniem energii na wojny pomiędzy opozycyjnymi partiami, strategia Tuska może skutkować jeszcze bardziej negatywnymi konsekwencjami. W 2015 roku PiS uzyskał w Sejmie większość bezwzględną głównie dlatego, że 8-procentowego progu wyborczego nie przekroczyła Zjednoczona Lewica. A nie przekroczyła, ponieważ PO skutecznie odebrała jej część elektoratu (drugą część odebrała Partia Razem). Dzięki temu zwycięskie ugrupowanie, czyli Prawo i Sprawiedliwość, uzyskało kilkanaście dodatkowych mandatów i możliwość sprawowania samodzielnych rządów. Ten scenariusz może się powtórzyć.

I w końcu jest trzeci efekt antyPiS-owskiej krucjaty Donalda Tuska. Nic tak nie mobilizuje elektoratu jak poczucie zagrożenia. Atrakcyjność Zjednoczonej Prawicy w ostatnich miesiącach znacznie osłabła. Polski Ład zatrzymał co prawda tendencję spadkową jeżeli chodzi o notowania sondażowe, ale nie przywrócił 40-procentowego poparcia, na co liczył Jarosław Kaczyński. Powrót Donalda Tuska i jego wojownicza retoryka mogą odświeżyć zacierające się już wspomnienia „ośmiu minionych lat” i nadać Zjednoczonej Prawicy nowej dynamiki. Platforma zostanie liderem opozycji, ale wybory po raz trzeci przegra. Tyle, że tym razem pod przewodnictwem Donalda Tuska.

Czy w związku z tym Platforma nie ma szans na odzyskanie władzy, a powrót Donalda Tuska był nawet z punktu widzenia opozycji błędem? Niekoniecznie. Prawo i Sprawiedliwość wykazuje coraz widoczniejsze objawy zużycia materiału. Brak energii widać u samego prezesa. Kuriozalna konferencja prasowa Jarosława Kaczyńskiego z okazji powrotu do PiS-u syna marnotrawnego, czyli posła Lecha Kołakowskiego, dzięki któremu Zjednoczona Prawica ma arytmetyczną połowę poselskich mandatów pokazuje, jak blisko jest od wzniosłości do śmieszności. Przystawki głównej partii coraz częściej próbują pokazać swoją odrębność i poszerzyć zakres swojej niezależności, a między Jarosławem Gowinem a Adamem Bielanem trwa otwarta wojna. Kwestionowane są nawet strategiczne projekty Zjednoczonej Prawicy, a szansa na ich przeforsowanie być może będzie zależała od poparcia części opozycji. To źle wróży na przyszłość i jeżeli strach przed Tuskiem nie otrzeźwi koalicjantów, może to być ostatnia kadencja rządów Zjednoczonej Prawicy. Tym samym do władzy powróci Platforma Obywatelska w sojuszu z innymi partiami opozycyjnymi. Powróci i co dalej?

W swoim wystąpieniu na Radzie Krajowej PO Donald Tusk nie przedstawił wizji Polski jaką chce budować, gdy już pokona siły zła czyli PiS. Być może dalej uważa, że „jak ktoś ma wizję, to powinien udać się do lekarza”. Ale bardziej prawdopodobne jest, że po prostu nie ma na to pomysłu. Taki właśnie wniosek nasuwa się po konferencji prasowej, która miała miejsce dzień później (to akurat pozytywnie odróżnia go od Jarosława Kaczyńskiego, który od kilku lat ogranicza się do wygłaszania oświadczeń, po których bez słowa odwraca się tyłem do dziennikarzy i opuszcza salę). Z jego wypowiedzi wynikało, że celem będzie walka z inflacją, zadłużeniem państwa i rezygnacja z podnoszenia obciążeń finansowych obywateli. To zresztą logiczna konsekwencja zarzutu wobec rządzących, że zafundowali Polsce trzy d: dług, daniny, drożyznę. Pomijając już fakt zasadności tych zarzutów i „osiągnięć” Tuska w nakładaniu nowych podatków i zwiększaniu długu publicznego w okresie gdy był premierem, oznaczałoby to w praktyce rezygnację z poprawy systemu usług publicznych, a przede wszystkim ochrony zdrowia. Do czego prowadzi oszczędzanie kolejnych rządów na tej newralgicznej dziedzinie naszego życia pokazała pandemia. Wszyscy eksperci od lat powtarzają, że albo radykalnie zwiększymy nakłady na ochronę zdrowia, albo podobne tragedie będą się coraz częściej powtarzały. A nakłady można zwiększyć albo kosztem innych wydatków, albo poprzez zwiększenie zadłużenia, albo poprzez podwyżkę składki zdrowotnej. Z wypowiedzi Donalda Tuska wynika, że wszystkie trzy możliwości są dla niego nie do przyjęcia. Czyli będzie tak jak było.

Jesienią 2005 roku ostatecznie rozpadł się POPiS. Od tego czasu Jarosław Kaczyński i Donald Tusk toczą między sobą walkę na śmierć i życie. Polska jest jej areną, a Polacy jej przedmiotem. Odbywa się to kosztem dewastacji większości instytucji, politycznych zwyczajów i rozumienia dobra wspólnego. Ostatnie lata przyniosły nasilenie tych procesów. Ale Donald Tusk tego nie naprawi. Nie naprawi, ponieważ sam jest ich współautorem. I nic się w Polsce nie zmieni dopóki ci dwaj, coraz bardziej archaiczni, panowie będą rozgrywali między sobą kolejne partie politycznych szachów na szachownicy, którą jest Polska, a Polacy jak pionki będą przez nich przesuwani z miejsca na miejsce biernie się temu poddając, a nawet entuzjastycznie temu przyklaskując.

Karol Winiarski

Odpadliśmy. Tradycyjnie. Niespodzianki nie było. Zwłaszcza gdy popatrzymy na to z perspektywy historycznej. Przecież poza dekadą między rokiem 1972 (wygranie turnieju olimpijskiego) a 1982 (zdobycie po raz drugi trzeciego miejsca na Mistrzostwach Świata), żadnych sukcesów w piłce nożnej nasza reprezentacja nie odnosiła. W klubowej było i jest zresztą jeszcze gorzej, co akurat dziwić nie może – przecież od dawna drużyny klubowe to zespoły najemników nie mających nic wspólnego z miastem, w którym mieści się siedziba klubu (ostatnio zresztą nawet to nie jest takie oczywiste – Szachtar Donieck czy Agdam Karabach od lat nie grają „u siebie”). O wszystkim decyduje kasa. A tu nasze kluby pełnią rolę kopciuszków europejskiego piłkarstwa.

Tradycyjne też były reakcje mediów i kibiców. Przed turniejem euforia. Relacje z przygotowań kadry rozpoczynały serwisy informacyjne różnych stacji. Gorące newsy o tym ile trenowali, co jedli, z kim spali (przez kilka dni piłkarzom towarzyszyły żony, partnerki, kochanki) zalewały serwisy medialne. Bezpośrednia relacja z odlotu do Sankt Petersburga na pierwszy pojedynek w grupie. Hurraoptymizm i buńczuczne zapowiedzi piłkarzy też nie były czymś nadzwyczajnym. Po porażce ze Słowacją nastąpiła zmiana o 180 stopni. Samokrytyka piłkarzy, mocne wypowiedzi „ekspertów”, którzy jeszcze dzień wcześniej tryskali optymizmem, złorzeczenia kibiców. Ale wystarczył wymęczony remis z Hiszpania, aby ponownie wszystko się zmieniło. Znowu piłkarze byli bohaterami, a trener geniuszem myśli taktycznej. Trwało to do drugiej minuty spotkania ze Szwecją, gdy straciliśmy pierwszą bramkę. Po drugim golu „nieoceniony” redaktor Szpakowski ogłosił koniec meczu. Gdy dwadzieścia minut później Lewandowski zdobył wyrównującą bramkę, wiara wróciła. Dobijający gol Szwedów zakończył tą emocjonalny rollercoaster. Teraz już wszyscy (no, gwoli sprawiedliwości, prawie wszyscy) komentatorzy byli zgodni – piłkarze zawiedli, trener jest do kitu i nie ma pojęcia o polskiej piłce, a prezes PZPN bez mała powinien popełnić harakiri.

Nie mam zamiaru dokonywać wiwisekcji przyczyn kolejnego naszego piłkarskiego niepowodzenia. Pozostawiam to znacznie mądrzejszym ode mnie. Trudno jednak nie zauważyć, że zmiana trenera na kilka miesięcy przed Mistrzostwami Europy była ryzykownym zagraniem Zbigniewa Bońka. Dziwi też brak kolegialności przy podejmowaniu tak istotnych decyzji – nikt nawet nie krył, że to samodzielna decyzja prezesa. Prezesa PZPN oczywiście, ale jak widać, wzorce z polityki przenoszą się też do innych sfer naszego życia. Zabawne są też jego opowieści o przyjęciu pełnej odpowiedzialności. Bo niby co to oznacza w praktyce? Poda się do dymisji? Przejdzie na emeryturę? A może zwróci związkowi pieniądze, które co miesiąc trzeba płacić Paulo Sousie?

I właśnie pieniądze to wątek, który warto poruszyć. 70 tys. euro, czyli około 10 tys. zł. dziennie, które co miesiąc dostaje selekcjoner naszej reprezentacji, to niemoralnie wysoka suma. Zwłaszcza, że nic nie wskazuje, iż jest ona uzależniona od osiąganych przez reprezentację wyników. Trudno się dziwić Paulo Sousie, że chce dalej prowadzić nasz narodowy zespół (trochę to przypomina słynną scenę z Kariery Nikodema Dyzmy, gdy główny bohater nerwowo zastanawia się jak długo jeszcze uda mu się utrzymać). I nie zmienia tej oceny finansowe szaleństwo, które opanowało świat sportu. Podobnie jak fakt, że tylko niewielka część przychodów PZPN pochodzi z budżetu państwa, a więc związek płaci wynagrodzenie selekcjonera „ze swoich”. Przede wszystkim dlatego, że w przypadku większości klubów sportowych wygląda to już zupełnie inaczej – w mniejszym lub większym stopniu korzystają one ze wsparcia budżetów miast i gmin. Bez tych pieniędzy wiele z nich albo w ogóle zakończyłoby swój żywot, albo musiało ograniczyć swoje mocarstwowe (jak na polskie warunki oczywiście) aspiracje. W konsekwencji PZPN nie miałby czym zarządzać, a przynajmniej nie dysponowałby takimi pieniędzmi od sponsorów czy stacji telewizyjnych. A tym samym nie miałby przychodów, którymi Zbigniew Boniek może hojną ręką obdarowywać swoich wybrańców.

Prośby, żądania, a czasem i groźby działaczy sportowych i kibiców kierowane do władz samorządowych nie mogą dziwić. W końcu to najprostszy sposób zdobycia środków. Dziwi jednak, że tak wielu włodarzy im ulega. Bardzo rzadko wynika to jednak z ich osobistych zainteresowań (Prezydent Chęciński jest wyjątkowym przypadkiem). Najczęściej to strach przed gniewem ludu (może niezbyt licznego, ale głośnego, a czasami agresywnego) albo polityczna kalkulacja wynikająca z przekonania, że wsparcie dla określonych dyscyplin zapewni wyborcze głosy. I nie jest w tym przypadku najważniejsze czy to prawidłowa ocena. Ważne, że wójtowie, burmistrzowie i prezydenci tak uważają, a w konsekwencji ładują kasę w najczęściej miernej jakości grajków.

Bezpośrednie wsparcie dla klubów sportowych to jednak tylko część kosztów ponoszonych przez samorządy. I to często nie tych największych. Drużyny muszą gdzieś grać, a obiekty sportowe w zdecydowanej większości są własnością komunalną. Samo utrzymanie stadionu piłkarskiego pochłania co najmniej kilkaset tysięcy rocznie. Gdy trzeba na nim dokonywać poważniejszych remontów lub drobnych inwestycji, rachunek rośnie do kilku milionów. A przecież ambicją wielu prezydentów jest budowa nowych obiektów. A to już kwoty przekraczające najczęściej sto milionów złotych. Na dodatek, w przeciwieństwie do hal sportowych czy lodowisk, stadiony piłkarskie nie mogą być udostępniane dla amatorów, a nawet drużyn młodzieżowych. Nie wytrzymałaby tego murawa, której jednorazowa wymiana kosztuje kilkaset tysięcy złotych. Dla nich pozostają trybuny. A tam przecież sportu się nie uprawia. Czasami jedynie wolną amerykankę.

Z punktu widzenia finansów miast najgorszą rzeczą są wielkie imprezy sportowe, które wymagają budowy nowych obiektów. Widać to chociażby na przykładzie stadionów zbudowanych na Euro 2012. Co prawda koszty inwestycji zostały pokryte w większości z budżetu państwa, ale już utrzymanie spoczywa na lokalnych władzach. Efekt? Co roku Wrocław, w którym rozegrano tylko trzy mecze fazy grupowej, musi dopłacać do interesu ponad 30 mln zł. Niewiele lepiej wygląda to w Poznaniu i Gdańsku. Jedynie należący zresztą do Państwa Stadion Narodowy w Warszawie zarabia na swoje utrzymanie. Ale oczywiście nie ma najmniejszych szans na zwrot kosztów inwestycji, które wyniosły bez mała 2 mld zł.

Miliony wydawane na sport zawodowy i obiekty mu służące mogłyby zostać przeznaczone na inne cele. Widać to na przykładzie naszego miasta, a za kilka lat, gdy przyjdzie spłacać długi zaciągnięte na budowę Sosnowieckiego Parku Sportowego, będzie widoczne w jeszcze bardziej jaskrawy sposób. Niestety, obawiam się że tylko niewielka część mieszkańców Sosnowca dostrzeże związek między pogarszającą się jakością usług publicznych (edukacja, służba zdrowia, opieka społeczna), a powstaniem trzech sportowych obiektów na środulskiej górce. Tak jak niewielu Polaków oceniając PRL było w stanie zrozumieć, że ostateczne załamanie polskiej gospodarki w latach 80-tych wynikało z nieodpowiedzialnej polityki ekonomicznej ekipy Edwarda Gierka. Cóż, w końcu już Mickiewicz pisał „czucie i wiara silniej mówi do mnie, niż mędrca szkiełko i oko”.

Karol Winiarski

Na front walki o nieskazitelny wizerunek Miasta, to jest pudrowania rzeczywistości na miarę Władimira Iljicza Uljanowa, rzucone zostały ostatnio odwody ogrodnicze. Przy alei Zwycięstwa zadekretowano, że skutecznie uwagę od kwestii masowych wycinek drzew Klimontowa, Jęzora oraz Zagórza odwrócą fasadowo proekologiczne działania sprzed Dworca Głównego przy ulicy 3 Maja. Istotnie, nasadzenie niespełna trzech dziesiątek drzew z pewnością zamknie usta co krytyczniej nastawionych Mieszkańców. Tym skuteczniej, że drzewa te nie będą przerywać ciągłości betonowych płyt, lecz cieszyć oczy ponad trawami ozdobnymi. Czapki z głów przed Fundatorami, Projektantami oraz Wykonawcami!

Niestety, ale makieta Miasta dobrobytu pęka w szwach także w kontekście ziejącej przy ulicy Emila Zegadłowicza dziury budżetowej. Rezydenci Urzędu Miejskiego wiedzą dobrze, że jakie posunięcia służą wydatnie ocieplaniu wizerunku. Z tej przyczyny prędzej na łamach Gazety Wyborczej przeczytać można nie o realnych działaniach naprawczych w Szpitalu Miejskim, lecz o… dokumentującym narodziny studiu fotograficznym. Gdyby jednak ktokolwiek z Państwa miał wątpliwości co do istotnego wpływu na wielomilionowy deficyt Lecznicy tej doniosłej informacji, to z pewnością nikomu nie przyjdzie krytykować Gminy po zaangażowaniu do pracy humanoidów. Arsenał odwracających uwagę argumentów nie kończy się na tym, bowiem nawet największym malkontentom odechce się na widok fototapety z niebem na szerokość dwu kasetonów, umieszczonej nad ultranowoczesnym aparatem do magnetycznego rezonansu jądrowego. Niechaj jednak P.T. Propagandziści spieszą się, ponieważ dwustopniowe chłodzenie (azotem i helem) magnesów nadprzewodzących tak drogiego urządzenia wymaga ciągłości zasilania w energię elektryczną, czego saldo Szpitala zdecydowanie nie gwarantuje…

Jak zwykle nie mogli zawieść Szanowni Radni, którzy nawet słowem nie zająkną się chociażby na okoliczność wspomnianych problemów, czy też niejasności wokół Zagłębiowskiego Parku Sportowego. Słowem, co jasne, krytycznym.

Tak oto stawiający na wizerunek Miasta, jednakże wpierw własny, Pan Radny Żurawski skutecznie unika podejmowania zagadnień kłopotliwych, w tym angażujących intelekt. Na szczęście za cenę skrywania krytycznych wobec Chlebodawcy komentarzy, mami Mieszkańców fotorelacją z maltańskiej eskapady. Nie zapomina przy tym łaskawie o palących problemach całego Społeczeństwa doby sportowej gorączki, czemu daje wyraz publikując otwarcie wulgarny oraz zupełnie nieśmieszny rysuneczek. Pomijając kolejne potwierdzenie zerowej ogłady Pana Radnego, dziwi brak wstydu i przyzwoitości przed afiszowaniem poglądów z wykorzystaniem słownictwa knajackiego. Niedobory w wychowaniu nadrabia Pan Radny orientacją patriotyczną, zapowiadając bojkot szwedzkiej sieci handlowej. Wychodzi na to, że tylko publiczne wyrzeczenie się przekąsek za złotówkę można z czystym sumieniem zapisać na konto mądrych wypowiedzi Pana Radnego…

Czy gdyby Immanuel Kant żył, to łzę uroniłby ze śmiechu, czy zgryzoty?

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak
Warszawa, 25 VI 2021

Paweł Kukiz, antyestablishmentowy polityk, który doprowadził do przejęcia pełnej władzy przez Zjednoczoną Prawicę w roku 2015, został właśnie przez układ władzy z którym od lat walczył, ostatecznie skonsumowany. To nie pierwszy i zapewne nie ostatni przypadek klęski „projektu” (taka obecnie modna nowomowa), mającego na celu radykalnie uzdrowić polską scenę polityczną. Podpisanie porozumienia z Jarosławem Kaczyńskim wzbudziło u jednych krytykę, u innych gorzki śmiech, a u pozostałych wzruszenie ramion, co chyba z punktu widzenia ambicji Pawła Kukiza jest chyba najgorszą reakcją. A szkoda, ponieważ warto spojrzeć na to wydarzenie z innej strony.

W dość powszechnym przekonaniu, które zakorzeniło się w publicznej świadomości, Platforma Obywatelska utraciła władzę w wyniku afery podsłuchowej czyli słynnych ośmiorniczek. Nic bardziej mylnego. Tuż przed ujawnieniem nagrań z restauracji „Sowa i przyjaciele”, Platforma minimalnie wygrała wybory do Parlamentu Europejskiego, co wyraźnie pokazywało, że poparcie dla tej formacji zaczyna już słabnąć. Afera podsłuchowa spowodowała gwałtowny spadek notowań PO, które spadły o kilka punktów procentowych. Tyle, że trwało to kilka tygodni. Po wakacjach wróciły do poprzedniego stanu, a odbywające się jesienią wybory samorządowe zostały przez Platformę jedynie minimalnie przegrane (chodzi o wyniki wyborów do sejmików) i to tylko dlatego, że na listach Prawa i Sprawiedliwości znaleźli się już przedstawiciele Solidarnej Polski Zbigniewa Ziobry i Polski Razem Jarosława Gowina. Gdy niedługo później Donalda Tuska zastąpiła Ewa Kopacz poparcie dla partii rządzącej skoczyło do dawno niewidzianych poziomów. Wydawało się, że wybory prezydenckie umocnią pozycję Platformy Obywatelskiej na scenie politycznej. I tak by się zapewne stało, gdyby nie start Pawła Kukiza. Rozchodząca się pod koniec kampanii przez media społecznościowe fala poparcia dla znanego muzyka pozwoliła mu uzyskać ponad 20-procentowy wynik w pierwszej turze wyborów. Dynamika zmian, która została tym wywołana umożliwiła nie tylko zwycięstwo Andrzeja Dudy, ale też całkowite załamanie się notowań PO i w efekcie ciężką porażkę do tej pory rządzącej formacji w jesiennych wyborach parlamentarnych. Jarosław Kaczyński ma być za co wdzięczny Pawłowi Kukizowi.

Zmiany barw partyjnych i politycznych sojuszy to dość powszechna rzecz w polityce. Nie tylko polskiej – przykład nowego rządu w Izraelu jest tego najlepszym dowodem. Ale przypadek Pawła Kukiza jest jednak inny. Nie ma tu mowy o stanowiskach, zleceniach czy innych konfiturach, które zwykle są ceną za zmianę politycznych barw. Paweł Kukiz zawsze wolny był od tego rodzaju pokus. Od początku swojej politycznej działalności miał za to kilka postulatów, którym pozostał wierny i starał się doprowadzić do ich realizacji. Z kim mógłby to uczynić, nie miało dla niego większego znaczenia. To wyjątkowa postawa wśród polskich polityków. I raczej nie należy się spodziewać zbyt wielu naśladowców.

Problem z postawą i działalnością Pawła Kukiza jest inny. Większość jego postulatów albo nie przyniesie przewidywanych przez niego skutków, albo doprowadzi do wręcz całkowicie przeciwnych konsekwencji w stosunków do oczekiwań ich autora. Niestety, wszelkie racjonalne argumenty oparte na doświadczeniach Polski i innych krajów są całkowicie przez niego ignorowane. Paweł Kukiz jest odporny na wiedzę i po prostu wie lepiej.

Najbardziej znanym z postulatów Pawła Kukiza jest wprowadzenie jednomandatowych okręgów wyborczych w wyborach do Sejmu. Pomijając już fakt konieczności zmiany konstytucji, która wyraźnie mówi o ich proporcjonalności (tu akurat Julia Przyłębska mogłaby się okazać bardzo pomocna, gdyby nie niechęć Jarosława Kaczyńskiego do tego rozwiązania), doprowadziłoby to do jeszcze większej polaryzacji i upartyjnienia polskiej sceny politycznej. Efekty takiego rozwiązania widać w Senacie, w którym w przeciwieństwie do Sejmu, jedno z ugrupowań miało bezwzględną większość już od 1997 roku, gdy Akcja wyborcza Solidarność zdobyła 51 mandatów, mimo że jej kandydaci otrzymali niewiele ponad 25% głosów. Wbrew oczekiwaniom Pawła Kukiza w wyborach większościowych rzadko mandaty zdobywają niezależni kandydaci cieszący się poparciem elektoratu. Nawet jeżeli uda im się sporadycznie odnieść sukces (w wyborach do Senatu praktycznie jedynie wówczas, gdy główne partie celowo nie wystawią w danym okręgu swoich kandydatów), to nie mają żadnego wpływu na wyniki głosowań, w których decydują partyjni nominaci karnie wykonujący polecenia swoich liderów, dobrze wiedząc komu zawdzięczają miejsce na listach wyborczych. A takich jest zdecydowana większość. Gdyby jednomandatowe okręgi wyborcze obowiązywały w wyborach do Sejmu, Paweł Kukiz miałby szansę zostać posłem tylko dzięki „adoptowaniu” go przez jedną z głównych partii politycznych naszego kraju.

Jeszcze gorsze konsekwencje miałaby realizacja postulatu konieczności ogłaszania referendum ogólnokrajowego w przypadku zebrania określonej liczby podpisów oraz zniesienia progu frekwencyjnego wymaganego do jego ważności. To ile podpisów zbierze się pod projektem ustawy nie wynika z jego treści, a siły organizacyjnej inicjującego go ugrupowania. Najlepszym przykładem jest sprawa przywrócenia poprzedniego wieku emerytalnego podniesionego przez rząd Donalda Tuska w 2012 roku. Wniosek NSZZ Solidarność uzyskał poparcie ponad 1,3 mln Polaków. Pod takim samym w treści projektem Sojuszu Lewicy Demokratycznej nie udało się zebrać nawet wymaganego pół miliona podpisów.

Z kolei konsekwencje braku progu frekwencyjnego dobrze widać na przykładzie referendum zarządzonego przez Prezydenta Bronisława Komorowskiego za zgodą Senatu po przegranej przez niego pierwszej turze wyborów prezydenckich. Czy decyzja podjęta przez kilka procent uprawnionych do głosowania rzeczywiście powinna być wiążąca? I kto mógłby dokonać jej zmiany – wyborcy w kolejnym referendum czy może jednak też Sejm i Senat? A jeśli parlament, to w jakim okresie po referendum?

Referendum jest dobrą instytucją, ale raczej w realiach samorządowych. Oczywiście wówczas, gdy zadawane pytanie jest dobrze sformułowane, poruszany problem rzeczywiście wzbudza społeczne zainteresowanie, a kampania przedreferendalna prowadzona przez władze samorządowe nie jest nastawiona na preferowanie tylko jednego rozwiązania. W przypadku całego kraju jedyną sensowną formą demokracji bezpośredniej jest stosowane np. w Szwajcarii veto ludowe – zebranie odpowiedniej ilości podpisów powoduje konieczność przeprowadzenia referendum zatwierdzającego pod uchwaloną już przez parlament ustawą. Tego pomysłu jednak Paweł Kukiz nie zgłaszał.

Kolejny sztandarowy projekt bohatera tego felietonu to sędziowie pokoju. Tu sprawa jest o wiele bardziej skomplikowana. Z jednej strony pomysł ma racjonalne podstawy. Taka instytucja funkcjonuje w kilku demokratycznych krajach, chociaż raczej tych, które należą do anglosaskiej kultury prawnej. Istniała też na ziemiach polskich, ale w ograniczonej formie, a jeszcze przed wojną została ostatecznie zniesiona. W PRL-u (od 1951 roku) i pierwszych latach III RP (do 2001 roku) istniały kolegia do spraw wykroczeń, których członków wybierały najpierw rady narodowe, a potem rady gmin. Przejmując orzekanie w drobniejszych sprawach sądy pokoju mogłyby odciążyć sędziów sądów powszechnych, chociaż procentowa ilość tego typu spraw (według projektu Kukiza 70%), nijak się ma do czasu prowadzenia postępowania sądowego. Są jednak też negatywy. Sędzia pokoju, nawet jeżeli jak chce Kukiz (w przeciwieństwie do projektu Ministerstwa Sprawiedliwości) musiałby mieć wykształcenie prawnicze, nie ma takiej wiedzy i takiego doświadczenia zawodowego jak sędzia zawodowy. Wybór dokonywany przez mieszkańców mógłby doprowadzić do żenującego celebryctwa kandydatów, co mogłoby skompromitować całą instytucję. Trudno też kadencyjność pogodzić z zasadą niezawisłości sędziowskiej – czy przed kolejnymi wyborami sędzia pokoju nie kierowałby się przy wydawaniu wyroków bardziej głosem opinii publicznej niż obiektywną oceną okoliczności zdarzenia? Na koniec pojawia się pytanie o koszty całej reformy. Czy nie lepiej przeznaczyć te środki na wzmocnienie aparatu kancelaryjnego w polskich sądach, co może nawet w większym stopniu odciążyłoby sędziów?

Paweł Kukiz nie odegra już większej roli na polskiej scenie politycznej. Nawet jeżeli uda mu się przeprowadzić chociaż część ze swoich postulatów, pozostanie w społecznej świadomości jako przegrany polityk, który sprzedał swoje przekonania za miejsce na liście wyborczej. To niesprawiedliwy osąd. Nie oznacza to jednak, że ocena jego politycznej działalności powinna być w pełni pozytywna. Z pewnością muzykiem był znacznie lepszym niż jest politykiem.

Karol Winiarski

Przez kilka dni głównym medialnym tematem były wpisy Ryszarda Terleckiego w mediach społecznościowych. Nie po raz pierwszy ten jeden z najbliższych współpracowników Jarosława Kaczyńskiego udowodnił, że zażywanie pewnych substancji w młodości pozostawia trwałe ślady. Nie oznacza to, że pomysł wykorzystania Swiatłany Cichanouskiej w budowaniu politycznej pozycji Rafała Trzaskowskiego jest godny pochwały. Tyle, że zamiast atakować sprawcę całego zamieszania, dostało się osobie, która przez Prezydenta Warszawy została postawiona w trudnej sytuacji. Z jednej bowiem strony Campus Polska Przyszłości jest polityczną imprezą, o czym świadczy chociażby nerwowa reakcja czołowych polityków Platformy na inicjatywę Rafała Trzaskowskiego. Z drugiej, każda publiczna aktywność liderki białoruskiej opozycji ma znaczenie w przypominaniu o sytuacji na Białorusi, o czym wielu w Europie i na świecie chciałoby jak najszybciej zapomnieć. Zwłaszcza, gdy uczestnikami spotkania mają być młodzi ludzie, którzy być może za kilka, kilkanaście lat będą decydowali o polskiej polityce zagranicznej.

Histeryczne głosy o uderzeniu przez wicemarszałka Sejmu w polską rację stanu niewiele miały wspólnego z rzeczywistością. Nie dlatego, że wypowiedź Terleckiego była z nią zgodna. Po prostu dlatego, że poza Rosją nikt nie zwrócił na nią uwagi. Żaden poważny polityk nie będzie przecież przejmował się wypowiedzią człowieka, który o niczym nie decyduje. A już na pewno o polskiej polityce zagranicznej. Nie to zresztą jest najważniejsze. Gdyby nawet Ryszard Terlecki miał na nią znaczący wpływ, to i tak jego wypowiedź nie miałaby większego znaczenia. Dlaczego? Ano niestety dlatego, że znaczenie Polski w stosunkach międzynarodowych jest marginalne.

Ostatnie lata to postępująca izolacja naszego kraju. Ułudą okazał się „sojusz” z Wielkim Bratem zza oceanu. I to nie tylko dlatego, że Donald Trump przegrał wybory, a Joe Biden zmienił jego politykę. Ta zmiana zresztą dotyczy bardziej retoryki niż treści. Dla USA w coraz większym stopniu wyzwaniem staje się rosnąca potęga Chin. Rosyjskie zagrożenie stopniowo traci na znaczeniu, ponieważ mimo nowoczesnego sprzętu wojskowego, dawny przeciwnik Amerykanów z czasów zimnej wojny, jest cieniem swojej dawnej potęgi. Ani potencjał demograficzny, ani tym bardziej gospodarczy nie daje Rosji szans na odgrywanie roli jednego ze światowych mocarstw. Zdaje sobie z tego sprawę Władimir Putin, ale oczywiście nigdy tego nie przyzna publicznie. Jego pozycja polityczna w Rosji opiera się przecież na nostalgii starszej części społeczeństwa za potęgą z okresu zimnej wojny i nacjonalistycznym nastawieniem młodszych obywateli, co skutecznie wykorzystuje w okresie swoich już ponad dwudziestoletnich rządów. Ale jest to gra w lidze, do której Rosja od dawna już nie należy i nigdy należeć nie będzie.

Marginalizacja Polski nie oznacza jednak, że przed „dobrą zmianą” odgrywaliśmy znaczącą rolę w Europie czy na świecie. To, że klepano nas po plecach, a Donald Tusk został szefem Rady Europejskiej, nie znaczy, że współdecydowaliśmy o losach Starego Kontynentu. A gdy nawet nasz pomysł był realizowany przez UE, to przynosiło to więcej szkody niż pożytku. Sztandarowy projekt polskiej polityki zagranicznej w czasach rządów PO – Partnerstwo Wschodnie – zakończył się nie tylko klapą, ale wręcz katastrofą. To przecież próba przeciągnięcia Ukrainy na stronę Zachodu doprowadziła do rosyjskiej ingerencji, aneksji Krymu i wojny w Donbasie. A wszystko to przy całkowitej bierności NATO i UE. Podpuściliśmy Ukraińców przeciw Rosji, a potem zostawiliśmy ich samych w obliczu agresji ich wschodniego sąsiada. Bo przecież, jak w czasie konferencji prasowej powiedziała premier Ewa Kopacz, gdy ktoś na ulicy wymachuje jakimś ostrym narzędziem albo trzyma w ręku pistolet, należy ukryć się w swoim domu i zamknąć drzwi na klucz.

Ponad ćwierć wieku naszych stosunków z Białorusią, to pasmo kolejnych porażek i rozczarowań. Nie jest jednak prawdą, że jest to efekt bezsensownego wspierania demokratycznej opozycji bezskutecznie dążącej do odsunięcia od władzy Aleksandra Łukaszenki. Wręcz przeciwnie. Kilkakrotnie czasie tego okresu podejmowaliśmy próby porozumienia z białoruskim dyktatorem – marszałek Karczewski bynajmniej nie był pierwszym politykiem, który zobaczył w nim „ciepłego człowieka”. Był to zresztą bardziej efekt pozornych zmian w polityce białoruskiej niż naszej politycznej strategii. Od czasów dojścia do władzy w Rosji Władimira Putina, białoruski Prezydent rozpoczął skomplikowane manewry, które miały na celu utrzymanie względnej niezależności jego kraju od wielkiego sąsiada cieszącego się, co bardzo istotne, autentyczną sympatią zdecydowanej większości białoruskiego społeczeństwa. Oczywiście celem nadrzędnym było zachowanie pełni władzy, co zresztą jak widać przez wiele lat mu się udawało. Odwilż w stosunkach z Zachodem kończyła się najczęściej po kolejnych wyborach, gdy Łukaszenka brutalnie tłumił protesty nielicznej i politycznie podzielonej opozycji. Nie inaczej było i w ubiegłym roku. Tyle, że tym razem dyktator rzeczywiście utracił poparcie swojego narodu, a demokratyczna opozycja wystąpiła w miarę zjednoczona i o wiele bardziej zdeterminowana. Z naszego punktu widzenia paradoks polega jednak na tym, że nie jest to opozycja antyrosyjska. Wielu obserwatorów uważa nawet, że wielu jej liderów było inspirowanych i wspieranych przez Moskwę. Władimir Putin, który nigdy nie darzył Łukaszenki sympatią, miał już dość jego wykrętów przed ściślejszą integracją obydwu państw. Czy Moskwa chciała się go ostatecznie pozbyć czy tylko osłabić i zmusić do uległości, niestety pozostanie pewnie przez długie lata tajemnicą. Niestety, ponieważ odpowiedź na to pytanie pokazałaby, gdzie są granice możliwości Rosji w kształtowaniu sytuacji u swojego sąsiada.

Nie tylko jednak wpływ Polski na sytuacje wewnętrzną Białorusi jest marginalny. Niewiele lepiej wygląda to w przypadku innych krajów europejskich i Stanów Zjednoczonych. I nie wynika to wyłącznie z ograniczonego zainteresowania sytuacją w tym niewiele znaczącym i jeszcze mniej znanym państwie istniejącym przecież dopiero od trzydziestu lat (chociaż członkiem ONZ Białoruś wraz z Ukrainą zostały już w 1945 roku). To raczej efekt ograniczonych możliwości spowodowanych silną pozycją Aleksandra Łukaszenki. Ta wynikała z pełnego poparcia armii, milicji i służb specjalnych (to się nie zmieniło) i większości społeczeństwa (to należy już raczej do przeszłości). Na dodatek zarówno działania zmierzające do pozbawienia władzy białoruskiego Prezydenta jak i te, których celem było znormalizowanie z nim stosunków, skierowane były przeciw Rosji. A to oznaczało, że musiały się spotykać z przeciwdziałaniem ze strony Moskwy.

Demokratyczny świat i Polska mają do wyboru kilka możliwości jeżeli chodzi o dalszą politykę wobec Białorusi. Można kontynuować dotychczasową politykę wspierania demokratycznej opozycji i nakładania kolejnych sankcji na Białoruś. Szanse na odsunięcie od władzy Łukaszenki są jednak iluzoryczne, a efektem będzie jedynie pogorszenie się warunków życia Białorusinów i coraz większe uzależnienie tego kraju od Rosji. Zamiast więc włączenia Białorusi w strefę wpływów Zachodu będziemy mieli umocnienie się wpływów rosyjskich, a co za tym idzie wzrost zagrożenia dla republik nadbałtyckich i Polski (bardziej tych pierwszych ze względu na ich położenie, mniejsze znaczenie dla Zachodu i bardzo duży – zwłaszcza na Łotwie i w Estonii – udział ludności rosyjskojęzycznej i sposobu jej traktowania przez te państwa).

Drugi pomysł forsowany jest przez niektórych polskich komentatorów. Ich zdaniem powinniśmy się pozbyć złudzeń co do możliwości demokratyzacji Białorusi i postawić na Łukaszenkę. Efektem miałoby uniezależnienie Białorusi od Rosji i uczynienie z niej państwa buforowego przed groźnym wschodnim sąsiadem. Jeszcze kilka lat temu pomysł był godny uwagi. Trudno było bowiem walczyć z Łukaszenką cieszącym się poparciem większości społeczeństwa w imieniu tegoż społeczeństwa. Ubiegłoroczne wybory spowodowały jednak radykalną zmianę sytuacji. Przebieg kampanii wyborczej przed wyborami prezydenckimi pokazał, że większość Białorusinów nie chce już rządów Aleksandra Łukaszenki. Byłoby czymś absurdalnym, gdyby w tej sytuacji demokratyczny świat udzielił poparcia dyktatorowi, a autorytarny przywódca Rosji być może dążyłby do odsunięcia go od władzy.

Jest jeszcze trzecia możliwość. Trudna do zaakceptowania z politycznego punktu widzenia i nie wiadomo czy w ogóle możliwa do przeprowadzenia. Wymagałaby bowiem porozumienia UE i USA z Rosją. W zamian za usunięcie Łukaszenki, Putin musiałby otrzymać gwarancje, że Białoruś pozostanie w rosyjskiej strefie wpływów. W gruncie rzeczy nic to nie zmieni, tym bardziej że protestujący Białorusini w większości są do Rosji nastawieni przychylnie i o ich włączeniu do jakiekolwiek antyrosyjskiego sojuszu nie ma co marzyć. Rosyjski przywódca musi sobie jednak zdawać sprawę, że dalsze popieranie białoruskiego dyktatora może umożliwić mu większe podporządkowanie Białorusi, ale jednocześnie osłabić prorosyjskie sympatie jej mieszkańców. Korzyścią dla drugiej strony byłoby oczywiście pozbycie się dyktatora, liberalizacja systemu politycznego i wypuszczenie więzionych działaczy opozycyjnych. Biorąc pod uwagę, że są to również prześladowani przez Łukaszenkę przedstawiciele naszej mniejszości, szczególnie polska strona powinna być zainteresowana takim rozwiązaniem.

Czy jest ono możliwe? Wydaje się to niestety mało prawdopodobne. O ile na takie rozwiązanie mogłaby się prawdopodobnie zgodzić UE i USA (Polski raczej nikt o zdanie nie będzie się pytał), to trudno będzie uzyskać akceptację Putina. Mimo jego głębokiej niechęci do Łukaszenki, pełne zwasalizowanie białoruskiego przywódcy i faktyczne włączenie Białorusi do Rosji, może być z rosyjskiego punktu widzenia korzystniejszym rozwiązaniem. Zwłaszcza, że popularność rosyjskiego Prezydenta w społeczeństwie spada, a nic tak jej nie zwiększa jak sukces w odbudowie ruskiego mira. Putin może się też obawiać wpływu upadku Łukaszenki na jego własną pozycję. Mogłoby to być odebrane jako sukces masowych protestów (kolorowe rewolucje), a to ostatnia rzecz, której by sobie życzył rosyjski autokrata. Problemem jest też brak zaufania we wzajemnych stosunkach. Rosjanie uważają, że nie raz zostali oszukani przez Zachód (rozszerzenie NATO, budowa stałych baz na terenie nowych członków tej organizacji, obalenie Kadafiego w Libii). Dlatego trudno będzie im uwierzyć w szczerość intencji przywódców zachodnich. Autokraci zresztą zwykle nikomu nie wierzą, a podejrzliwość często graniczy u nich z paranoją. Trudno też mieć całkowitą pewność, że Putin byłby w stanie doprowadzić do zmiany władzy na Białorusi. Być może lojalność białoruskich elit władzy wobec swojego Prezydenta jest silniejsza niż się wszystkim wydaje.

Czy to przekreśla realność tej koncepcji? Nie do końca. Trzy lata temu podobna sytuacja miała miejsce w Armenii, a dwa lata temu w Mołdawii, w których to krajach, chociaż zapewne bez entuzjazmu, Putin zgodził się na zastąpienie autokratów politykami mających społeczne poparcie. W przeciwieństwie jednak do tych peryferyjnych i mało znaczących krajów Białoruś jest znacznie ważniejsza. Dlatego być może rosyjski przywódca zgodziłby się na usunięcie Łukaszenki, ale w zamian za daleko idące ustępstwa. Chodzi oczywiście o sankcje nałożone na Rosję po agresji na Ukrainie i aneksji Krymu. To z kolei byłoby trudne do zaakceptowania przez państwa zachodnie, chociaż chyba wszyscy zdają sobie sprawę, że Krym nigdy do Ukrainy nie wróci, a z biegiem lat także przejęcie kontroli nad Donbasem przez Kijów będzie coraz mniej realne. Ustępstwa wobec Putina byłyby jednak zaprzeczeniem całej dotychczasowej retoryki Zachodu (nienaruszalność granic, potępienie użycia siły itp.), osłabiłyby poczucie bezpieczeństwa krajów sąsiadujących z Rosją i doprowadziłyby do utraty wpływów na Ukrainie. Takiej ceny raczej nikt nie będzie chciał zapłacić. Dlatego na Ukrainie dalej będą ginąć ludzie, Białoruś powoli będzie się przekształcać w rosyjską gubernię, a Aleksandr Łukaszenka ciągle będzie rządził w Mińsku. Do czasu aż dorośnie Kola. Kola czyli Mikałaj Łukaszenka. Ktoś w końcu musi przejąć interes po ojcu.

Karol Winiarski