Paweł Kukiz, antyestablishmentowy polityk, który doprowadził do przejęcia pełnej władzy przez Zjednoczoną Prawicę w roku 2015, został właśnie przez układ władzy z którym od lat walczył, ostatecznie skonsumowany. To nie pierwszy i zapewne nie ostatni przypadek klęski „projektu” (taka obecnie modna nowomowa), mającego na celu radykalnie uzdrowić polską scenę polityczną. Podpisanie porozumienia z Jarosławem Kaczyńskim wzbudziło u jednych krytykę, u innych gorzki śmiech, a u pozostałych wzruszenie ramion, co chyba z punktu widzenia ambicji Pawła Kukiza jest chyba najgorszą reakcją. A szkoda, ponieważ warto spojrzeć na to wydarzenie z innej strony.

W dość powszechnym przekonaniu, które zakorzeniło się w publicznej świadomości, Platforma Obywatelska utraciła władzę w wyniku afery podsłuchowej czyli słynnych ośmiorniczek. Nic bardziej mylnego. Tuż przed ujawnieniem nagrań z restauracji „Sowa i przyjaciele”, Platforma minimalnie wygrała wybory do Parlamentu Europejskiego, co wyraźnie pokazywało, że poparcie dla tej formacji zaczyna już słabnąć. Afera podsłuchowa spowodowała gwałtowny spadek notowań PO, które spadły o kilka punktów procentowych. Tyle, że trwało to kilka tygodni. Po wakacjach wróciły do poprzedniego stanu, a odbywające się jesienią wybory samorządowe zostały przez Platformę jedynie minimalnie przegrane (chodzi o wyniki wyborów do sejmików) i to tylko dlatego, że na listach Prawa i Sprawiedliwości znaleźli się już przedstawiciele Solidarnej Polski Zbigniewa Ziobry i Polski Razem Jarosława Gowina. Gdy niedługo później Donalda Tuska zastąpiła Ewa Kopacz poparcie dla partii rządzącej skoczyło do dawno niewidzianych poziomów. Wydawało się, że wybory prezydenckie umocnią pozycję Platformy Obywatelskiej na scenie politycznej. I tak by się zapewne stało, gdyby nie start Pawła Kukiza. Rozchodząca się pod koniec kampanii przez media społecznościowe fala poparcia dla znanego muzyka pozwoliła mu uzyskać ponad 20-procentowy wynik w pierwszej turze wyborów. Dynamika zmian, która została tym wywołana umożliwiła nie tylko zwycięstwo Andrzeja Dudy, ale też całkowite załamanie się notowań PO i w efekcie ciężką porażkę do tej pory rządzącej formacji w jesiennych wyborach parlamentarnych. Jarosław Kaczyński ma być za co wdzięczny Pawłowi Kukizowi.

Zmiany barw partyjnych i politycznych sojuszy to dość powszechna rzecz w polityce. Nie tylko polskiej – przykład nowego rządu w Izraelu jest tego najlepszym dowodem. Ale przypadek Pawła Kukiza jest jednak inny. Nie ma tu mowy o stanowiskach, zleceniach czy innych konfiturach, które zwykle są ceną za zmianę politycznych barw. Paweł Kukiz zawsze wolny był od tego rodzaju pokus. Od początku swojej politycznej działalności miał za to kilka postulatów, którym pozostał wierny i starał się doprowadzić do ich realizacji. Z kim mógłby to uczynić, nie miało dla niego większego znaczenia. To wyjątkowa postawa wśród polskich polityków. I raczej nie należy się spodziewać zbyt wielu naśladowców.

Problem z postawą i działalnością Pawła Kukiza jest inny. Większość jego postulatów albo nie przyniesie przewidywanych przez niego skutków, albo doprowadzi do wręcz całkowicie przeciwnych konsekwencji w stosunków do oczekiwań ich autora. Niestety, wszelkie racjonalne argumenty oparte na doświadczeniach Polski i innych krajów są całkowicie przez niego ignorowane. Paweł Kukiz jest odporny na wiedzę i po prostu wie lepiej.

Najbardziej znanym z postulatów Pawła Kukiza jest wprowadzenie jednomandatowych okręgów wyborczych w wyborach do Sejmu. Pomijając już fakt konieczności zmiany konstytucji, która wyraźnie mówi o ich proporcjonalności (tu akurat Julia Przyłębska mogłaby się okazać bardzo pomocna, gdyby nie niechęć Jarosława Kaczyńskiego do tego rozwiązania), doprowadziłoby to do jeszcze większej polaryzacji i upartyjnienia polskiej sceny politycznej. Efekty takiego rozwiązania widać w Senacie, w którym w przeciwieństwie do Sejmu, jedno z ugrupowań miało bezwzględną większość już od 1997 roku, gdy Akcja wyborcza Solidarność zdobyła 51 mandatów, mimo że jej kandydaci otrzymali niewiele ponad 25% głosów. Wbrew oczekiwaniom Pawła Kukiza w wyborach większościowych rzadko mandaty zdobywają niezależni kandydaci cieszący się poparciem elektoratu. Nawet jeżeli uda im się sporadycznie odnieść sukces (w wyborach do Senatu praktycznie jedynie wówczas, gdy główne partie celowo nie wystawią w danym okręgu swoich kandydatów), to nie mają żadnego wpływu na wyniki głosowań, w których decydują partyjni nominaci karnie wykonujący polecenia swoich liderów, dobrze wiedząc komu zawdzięczają miejsce na listach wyborczych. A takich jest zdecydowana większość. Gdyby jednomandatowe okręgi wyborcze obowiązywały w wyborach do Sejmu, Paweł Kukiz miałby szansę zostać posłem tylko dzięki „adoptowaniu” go przez jedną z głównych partii politycznych naszego kraju.

Jeszcze gorsze konsekwencje miałaby realizacja postulatu konieczności ogłaszania referendum ogólnokrajowego w przypadku zebrania określonej liczby podpisów oraz zniesienia progu frekwencyjnego wymaganego do jego ważności. To ile podpisów zbierze się pod projektem ustawy nie wynika z jego treści, a siły organizacyjnej inicjującego go ugrupowania. Najlepszym przykładem jest sprawa przywrócenia poprzedniego wieku emerytalnego podniesionego przez rząd Donalda Tuska w 2012 roku. Wniosek NSZZ Solidarność uzyskał poparcie ponad 1,3 mln Polaków. Pod takim samym w treści projektem Sojuszu Lewicy Demokratycznej nie udało się zebrać nawet wymaganego pół miliona podpisów.

Z kolei konsekwencje braku progu frekwencyjnego dobrze widać na przykładzie referendum zarządzonego przez Prezydenta Bronisława Komorowskiego za zgodą Senatu po przegranej przez niego pierwszej turze wyborów prezydenckich. Czy decyzja podjęta przez kilka procent uprawnionych do głosowania rzeczywiście powinna być wiążąca? I kto mógłby dokonać jej zmiany – wyborcy w kolejnym referendum czy może jednak też Sejm i Senat? A jeśli parlament, to w jakim okresie po referendum?

Referendum jest dobrą instytucją, ale raczej w realiach samorządowych. Oczywiście wówczas, gdy zadawane pytanie jest dobrze sformułowane, poruszany problem rzeczywiście wzbudza społeczne zainteresowanie, a kampania przedreferendalna prowadzona przez władze samorządowe nie jest nastawiona na preferowanie tylko jednego rozwiązania. W przypadku całego kraju jedyną sensowną formą demokracji bezpośredniej jest stosowane np. w Szwajcarii veto ludowe – zebranie odpowiedniej ilości podpisów powoduje konieczność przeprowadzenia referendum zatwierdzającego pod uchwaloną już przez parlament ustawą. Tego pomysłu jednak Paweł Kukiz nie zgłaszał.

Kolejny sztandarowy projekt bohatera tego felietonu to sędziowie pokoju. Tu sprawa jest o wiele bardziej skomplikowana. Z jednej strony pomysł ma racjonalne podstawy. Taka instytucja funkcjonuje w kilku demokratycznych krajach, chociaż raczej tych, które należą do anglosaskiej kultury prawnej. Istniała też na ziemiach polskich, ale w ograniczonej formie, a jeszcze przed wojną została ostatecznie zniesiona. W PRL-u (od 1951 roku) i pierwszych latach III RP (do 2001 roku) istniały kolegia do spraw wykroczeń, których członków wybierały najpierw rady narodowe, a potem rady gmin. Przejmując orzekanie w drobniejszych sprawach sądy pokoju mogłyby odciążyć sędziów sądów powszechnych, chociaż procentowa ilość tego typu spraw (według projektu Kukiza 70%), nijak się ma do czasu prowadzenia postępowania sądowego. Są jednak też negatywy. Sędzia pokoju, nawet jeżeli jak chce Kukiz (w przeciwieństwie do projektu Ministerstwa Sprawiedliwości) musiałby mieć wykształcenie prawnicze, nie ma takiej wiedzy i takiego doświadczenia zawodowego jak sędzia zawodowy. Wybór dokonywany przez mieszkańców mógłby doprowadzić do żenującego celebryctwa kandydatów, co mogłoby skompromitować całą instytucję. Trudno też kadencyjność pogodzić z zasadą niezawisłości sędziowskiej – czy przed kolejnymi wyborami sędzia pokoju nie kierowałby się przy wydawaniu wyroków bardziej głosem opinii publicznej niż obiektywną oceną okoliczności zdarzenia? Na koniec pojawia się pytanie o koszty całej reformy. Czy nie lepiej przeznaczyć te środki na wzmocnienie aparatu kancelaryjnego w polskich sądach, co może nawet w większym stopniu odciążyłoby sędziów?

Paweł Kukiz nie odegra już większej roli na polskiej scenie politycznej. Nawet jeżeli uda mu się przeprowadzić chociaż część ze swoich postulatów, pozostanie w społecznej świadomości jako przegrany polityk, który sprzedał swoje przekonania za miejsce na liście wyborczej. To niesprawiedliwy osąd. Nie oznacza to jednak, że ocena jego politycznej działalności powinna być w pełni pozytywna. Z pewnością muzykiem był znacznie lepszym niż jest politykiem.

Karol Winiarski

Przez kilka dni głównym medialnym tematem były wpisy Ryszarda Terleckiego w mediach społecznościowych. Nie po raz pierwszy ten jeden z najbliższych współpracowników Jarosława Kaczyńskiego udowodnił, że zażywanie pewnych substancji w młodości pozostawia trwałe ślady. Nie oznacza to, że pomysł wykorzystania Swiatłany Cichanouskiej w budowaniu politycznej pozycji Rafała Trzaskowskiego jest godny pochwały. Tyle, że zamiast atakować sprawcę całego zamieszania, dostało się osobie, która przez Prezydenta Warszawy została postawiona w trudnej sytuacji. Z jednej bowiem strony Campus Polska Przyszłości jest polityczną imprezą, o czym świadczy chociażby nerwowa reakcja czołowych polityków Platformy na inicjatywę Rafała Trzaskowskiego. Z drugiej, każda publiczna aktywność liderki białoruskiej opozycji ma znaczenie w przypominaniu o sytuacji na Białorusi, o czym wielu w Europie i na świecie chciałoby jak najszybciej zapomnieć. Zwłaszcza, gdy uczestnikami spotkania mają być młodzi ludzie, którzy być może za kilka, kilkanaście lat będą decydowali o polskiej polityce zagranicznej.

Histeryczne głosy o uderzeniu przez wicemarszałka Sejmu w polską rację stanu niewiele miały wspólnego z rzeczywistością. Nie dlatego, że wypowiedź Terleckiego była z nią zgodna. Po prostu dlatego, że poza Rosją nikt nie zwrócił na nią uwagi. Żaden poważny polityk nie będzie przecież przejmował się wypowiedzią człowieka, który o niczym nie decyduje. A już na pewno o polskiej polityce zagranicznej. Nie to zresztą jest najważniejsze. Gdyby nawet Ryszard Terlecki miał na nią znaczący wpływ, to i tak jego wypowiedź nie miałaby większego znaczenia. Dlaczego? Ano niestety dlatego, że znaczenie Polski w stosunkach międzynarodowych jest marginalne.

Ostatnie lata to postępująca izolacja naszego kraju. Ułudą okazał się „sojusz” z Wielkim Bratem zza oceanu. I to nie tylko dlatego, że Donald Trump przegrał wybory, a Joe Biden zmienił jego politykę. Ta zmiana zresztą dotyczy bardziej retoryki niż treści. Dla USA w coraz większym stopniu wyzwaniem staje się rosnąca potęga Chin. Rosyjskie zagrożenie stopniowo traci na znaczeniu, ponieważ mimo nowoczesnego sprzętu wojskowego, dawny przeciwnik Amerykanów z czasów zimnej wojny, jest cieniem swojej dawnej potęgi. Ani potencjał demograficzny, ani tym bardziej gospodarczy nie daje Rosji szans na odgrywanie roli jednego ze światowych mocarstw. Zdaje sobie z tego sprawę Władimir Putin, ale oczywiście nigdy tego nie przyzna publicznie. Jego pozycja polityczna w Rosji opiera się przecież na nostalgii starszej części społeczeństwa za potęgą z okresu zimnej wojny i nacjonalistycznym nastawieniem młodszych obywateli, co skutecznie wykorzystuje w okresie swoich już ponad dwudziestoletnich rządów. Ale jest to gra w lidze, do której Rosja od dawna już nie należy i nigdy należeć nie będzie.

Marginalizacja Polski nie oznacza jednak, że przed „dobrą zmianą” odgrywaliśmy znaczącą rolę w Europie czy na świecie. To, że klepano nas po plecach, a Donald Tusk został szefem Rady Europejskiej, nie znaczy, że współdecydowaliśmy o losach Starego Kontynentu. A gdy nawet nasz pomysł był realizowany przez UE, to przynosiło to więcej szkody niż pożytku. Sztandarowy projekt polskiej polityki zagranicznej w czasach rządów PO – Partnerstwo Wschodnie – zakończył się nie tylko klapą, ale wręcz katastrofą. To przecież próba przeciągnięcia Ukrainy na stronę Zachodu doprowadziła do rosyjskiej ingerencji, aneksji Krymu i wojny w Donbasie. A wszystko to przy całkowitej bierności NATO i UE. Podpuściliśmy Ukraińców przeciw Rosji, a potem zostawiliśmy ich samych w obliczu agresji ich wschodniego sąsiada. Bo przecież, jak w czasie konferencji prasowej powiedziała premier Ewa Kopacz, gdy ktoś na ulicy wymachuje jakimś ostrym narzędziem albo trzyma w ręku pistolet, należy ukryć się w swoim domu i zamknąć drzwi na klucz.

Ponad ćwierć wieku naszych stosunków z Białorusią, to pasmo kolejnych porażek i rozczarowań. Nie jest jednak prawdą, że jest to efekt bezsensownego wspierania demokratycznej opozycji bezskutecznie dążącej do odsunięcia od władzy Aleksandra Łukaszenki. Wręcz przeciwnie. Kilkakrotnie czasie tego okresu podejmowaliśmy próby porozumienia z białoruskim dyktatorem – marszałek Karczewski bynajmniej nie był pierwszym politykiem, który zobaczył w nim „ciepłego człowieka”. Był to zresztą bardziej efekt pozornych zmian w polityce białoruskiej niż naszej politycznej strategii. Od czasów dojścia do władzy w Rosji Władimira Putina, białoruski Prezydent rozpoczął skomplikowane manewry, które miały na celu utrzymanie względnej niezależności jego kraju od wielkiego sąsiada cieszącego się, co bardzo istotne, autentyczną sympatią zdecydowanej większości białoruskiego społeczeństwa. Oczywiście celem nadrzędnym było zachowanie pełni władzy, co zresztą jak widać przez wiele lat mu się udawało. Odwilż w stosunkach z Zachodem kończyła się najczęściej po kolejnych wyborach, gdy Łukaszenka brutalnie tłumił protesty nielicznej i politycznie podzielonej opozycji. Nie inaczej było i w ubiegłym roku. Tyle, że tym razem dyktator rzeczywiście utracił poparcie swojego narodu, a demokratyczna opozycja wystąpiła w miarę zjednoczona i o wiele bardziej zdeterminowana. Z naszego punktu widzenia paradoks polega jednak na tym, że nie jest to opozycja antyrosyjska. Wielu obserwatorów uważa nawet, że wielu jej liderów było inspirowanych i wspieranych przez Moskwę. Władimir Putin, który nigdy nie darzył Łukaszenki sympatią, miał już dość jego wykrętów przed ściślejszą integracją obydwu państw. Czy Moskwa chciała się go ostatecznie pozbyć czy tylko osłabić i zmusić do uległości, niestety pozostanie pewnie przez długie lata tajemnicą. Niestety, ponieważ odpowiedź na to pytanie pokazałaby, gdzie są granice możliwości Rosji w kształtowaniu sytuacji u swojego sąsiada.

Nie tylko jednak wpływ Polski na sytuacje wewnętrzną Białorusi jest marginalny. Niewiele lepiej wygląda to w przypadku innych krajów europejskich i Stanów Zjednoczonych. I nie wynika to wyłącznie z ograniczonego zainteresowania sytuacją w tym niewiele znaczącym i jeszcze mniej znanym państwie istniejącym przecież dopiero od trzydziestu lat (chociaż członkiem ONZ Białoruś wraz z Ukrainą zostały już w 1945 roku). To raczej efekt ograniczonych możliwości spowodowanych silną pozycją Aleksandra Łukaszenki. Ta wynikała z pełnego poparcia armii, milicji i służb specjalnych (to się nie zmieniło) i większości społeczeństwa (to należy już raczej do przeszłości). Na dodatek zarówno działania zmierzające do pozbawienia władzy białoruskiego Prezydenta jak i te, których celem było znormalizowanie z nim stosunków, skierowane były przeciw Rosji. A to oznaczało, że musiały się spotykać z przeciwdziałaniem ze strony Moskwy.

Demokratyczny świat i Polska mają do wyboru kilka możliwości jeżeli chodzi o dalszą politykę wobec Białorusi. Można kontynuować dotychczasową politykę wspierania demokratycznej opozycji i nakładania kolejnych sankcji na Białoruś. Szanse na odsunięcie od władzy Łukaszenki są jednak iluzoryczne, a efektem będzie jedynie pogorszenie się warunków życia Białorusinów i coraz większe uzależnienie tego kraju od Rosji. Zamiast więc włączenia Białorusi w strefę wpływów Zachodu będziemy mieli umocnienie się wpływów rosyjskich, a co za tym idzie wzrost zagrożenia dla republik nadbałtyckich i Polski (bardziej tych pierwszych ze względu na ich położenie, mniejsze znaczenie dla Zachodu i bardzo duży – zwłaszcza na Łotwie i w Estonii – udział ludności rosyjskojęzycznej i sposobu jej traktowania przez te państwa).

Drugi pomysł forsowany jest przez niektórych polskich komentatorów. Ich zdaniem powinniśmy się pozbyć złudzeń co do możliwości demokratyzacji Białorusi i postawić na Łukaszenkę. Efektem miałoby uniezależnienie Białorusi od Rosji i uczynienie z niej państwa buforowego przed groźnym wschodnim sąsiadem. Jeszcze kilka lat temu pomysł był godny uwagi. Trudno było bowiem walczyć z Łukaszenką cieszącym się poparciem większości społeczeństwa w imieniu tegoż społeczeństwa. Ubiegłoroczne wybory spowodowały jednak radykalną zmianę sytuacji. Przebieg kampanii wyborczej przed wyborami prezydenckimi pokazał, że większość Białorusinów nie chce już rządów Aleksandra Łukaszenki. Byłoby czymś absurdalnym, gdyby w tej sytuacji demokratyczny świat udzielił poparcia dyktatorowi, a autorytarny przywódca Rosji być może dążyłby do odsunięcia go od władzy.

Jest jeszcze trzecia możliwość. Trudna do zaakceptowania z politycznego punktu widzenia i nie wiadomo czy w ogóle możliwa do przeprowadzenia. Wymagałaby bowiem porozumienia UE i USA z Rosją. W zamian za usunięcie Łukaszenki, Putin musiałby otrzymać gwarancje, że Białoruś pozostanie w rosyjskiej strefie wpływów. W gruncie rzeczy nic to nie zmieni, tym bardziej że protestujący Białorusini w większości są do Rosji nastawieni przychylnie i o ich włączeniu do jakiekolwiek antyrosyjskiego sojuszu nie ma co marzyć. Rosyjski przywódca musi sobie jednak zdawać sprawę, że dalsze popieranie białoruskiego dyktatora może umożliwić mu większe podporządkowanie Białorusi, ale jednocześnie osłabić prorosyjskie sympatie jej mieszkańców. Korzyścią dla drugiej strony byłoby oczywiście pozbycie się dyktatora, liberalizacja systemu politycznego i wypuszczenie więzionych działaczy opozycyjnych. Biorąc pod uwagę, że są to również prześladowani przez Łukaszenkę przedstawiciele naszej mniejszości, szczególnie polska strona powinna być zainteresowana takim rozwiązaniem.

Czy jest ono możliwe? Wydaje się to niestety mało prawdopodobne. O ile na takie rozwiązanie mogłaby się prawdopodobnie zgodzić UE i USA (Polski raczej nikt o zdanie nie będzie się pytał), to trudno będzie uzyskać akceptację Putina. Mimo jego głębokiej niechęci do Łukaszenki, pełne zwasalizowanie białoruskiego przywódcy i faktyczne włączenie Białorusi do Rosji, może być z rosyjskiego punktu widzenia korzystniejszym rozwiązaniem. Zwłaszcza, że popularność rosyjskiego Prezydenta w społeczeństwie spada, a nic tak jej nie zwiększa jak sukces w odbudowie ruskiego mira. Putin może się też obawiać wpływu upadku Łukaszenki na jego własną pozycję. Mogłoby to być odebrane jako sukces masowych protestów (kolorowe rewolucje), a to ostatnia rzecz, której by sobie życzył rosyjski autokrata. Problemem jest też brak zaufania we wzajemnych stosunkach. Rosjanie uważają, że nie raz zostali oszukani przez Zachód (rozszerzenie NATO, budowa stałych baz na terenie nowych członków tej organizacji, obalenie Kadafiego w Libii). Dlatego trudno będzie im uwierzyć w szczerość intencji przywódców zachodnich. Autokraci zresztą zwykle nikomu nie wierzą, a podejrzliwość często graniczy u nich z paranoją. Trudno też mieć całkowitą pewność, że Putin byłby w stanie doprowadzić do zmiany władzy na Białorusi. Być może lojalność białoruskich elit władzy wobec swojego Prezydenta jest silniejsza niż się wszystkim wydaje.

Czy to przekreśla realność tej koncepcji? Nie do końca. Trzy lata temu podobna sytuacja miała miejsce w Armenii, a dwa lata temu w Mołdawii, w których to krajach, chociaż zapewne bez entuzjazmu, Putin zgodził się na zastąpienie autokratów politykami mających społeczne poparcie. W przeciwieństwie jednak do tych peryferyjnych i mało znaczących krajów Białoruś jest znacznie ważniejsza. Dlatego być może rosyjski przywódca zgodziłby się na usunięcie Łukaszenki, ale w zamian za daleko idące ustępstwa. Chodzi oczywiście o sankcje nałożone na Rosję po agresji na Ukrainie i aneksji Krymu. To z kolei byłoby trudne do zaakceptowania przez państwa zachodnie, chociaż chyba wszyscy zdają sobie sprawę, że Krym nigdy do Ukrainy nie wróci, a z biegiem lat także przejęcie kontroli nad Donbasem przez Kijów będzie coraz mniej realne. Ustępstwa wobec Putina byłyby jednak zaprzeczeniem całej dotychczasowej retoryki Zachodu (nienaruszalność granic, potępienie użycia siły itp.), osłabiłyby poczucie bezpieczeństwa krajów sąsiadujących z Rosją i doprowadziłyby do utraty wpływów na Ukrainie. Takiej ceny raczej nikt nie będzie chciał zapłacić. Dlatego na Ukrainie dalej będą ginąć ludzie, Białoruś powoli będzie się przekształcać w rosyjską gubernię, a Aleksandr Łukaszenka ciągle będzie rządził w Mińsku. Do czasu aż dorośnie Kola. Kola czyli Mikałaj Łukaszenka. Ktoś w końcu musi przejąć interes po ojcu.

Karol Winiarski

Z dalekiej Brukseli dobiega rżenie konia. To Donald Tusk siodła białą klacz (niektórzy twierdzą, że to jednak ogier), na której już wkrótce, zgodnie ze swoimi zapowiedziami, triumfalnie wjedzie do opuszczonej prawie siedem lat temu Ojczyzny, aby wyzwolić ją spod władzy Jarosława Kaczyńskiego. Nie po raz pierwszy. Nie po raz pierwszy oczywiście zapowiada. Zawsze jednak rozbudza to nadzieję osieroconych wyborców Platformy Obywatelskiej, przerażenie jej aktualnego kierownictwa i radość opozycyjnych wobec niego grup frakcyjnych. Chociaż Platforma od kilku tygodni nie jest już liderem opozycji, to kilkunastoprocentowe poparcie wciąż daje nadzieję na znaczący współudział we władzy. A wówczas to lider współrządzącego ugrupowania znowu będzie mógł rozdzielać związane z tym dobra – urzędy, spółki, a pośrednio (czasami zresztą bezpośrednio) intratne kontrakty biznesowe (każda partia ma przecież swoich instruktorów narciarstwa i handlarzy bronią). Czyli mówiąc prosto – kasę. Na tym przecież polega władza. Przynajmniej w obecnych czasach i to nie tylko w naszym kraju.

Zapowiedzi powrotu Donalda Tuska wzbudzają także ekscytację w innym politycznym środowisku – Zjednoczonej Prawicy. Ale przynajmniej u mniej zacietrzewionych i bardziej trzeźwo potrafiących oceniać sytuację, nie jest to strach wynikający z groźby utraty władzy. Wręcz przeciwnie. To radość i nadzieja na jej utrzymanie po kolejnych wyborach. Nic tak bowiem nie zwiększa szans na wygraną jak powrót Donalda Tuska do polityki i reaktywacja więdnącej Platformy Obywatelskiej.

Donald Tusk ma w Polsce grono gorących zwolenników. Nie jest ich mało. Ale znacznie większe jest grono jego równie gorących przeciwników. I nie ma większego znaczenia (chyba, że dla historii), która grupa ma rację. W polityce (wbrew pozorom, także w tej demokratycznej) zwycięstwo należy nie do tego, kto ma rację. W krajach rządzonych po dyktatorsku decyduje siła, chociaż poparcie społeczne też nie jest bez znaczenia. W demokracji wybory wygrywa ten, kto przekona do siebie większą grupę wyborców. Jakimi metodami? W dobie wzrastającego znaczenia mediów społecznościowych, coraz częściej wygrywają polityczni cwaniacy i manipulatorzy. Przegrywają natomiast uczciwi frajerzy przedstawiający spójne programy i kierujący się zasadami wierząc, że „prawda nas wyzwoli”. Z możliwości sprawowania władzy z pewnością.

O swoich słabościach dobrze wie sam Donald Tusk. Dlatego zrezygnował ze startu w wyborach prezydenckich, chociaż przez wiele miesięcy mamił swoich zwolenników taką możliwością. Najwięcej problemu sprawił zresztą swojej dawnej partii, która nie wiedziała czy ma szukać kandydata na Prezydenta, czy też jednak jej dawny lider w końcu przestanie hamletyzować i stanie w wyborcze szranki. Wyniki badań opinii publicznej pokazały, że kończący swoją drugą 2,5-letnią kadencję Przewodniczący Rady Europejskiej (epokowy sukces Beaty Szydło – 27:1), nie ma większych szans w starciu z Andrzejem Dudą. A ponieważ Donald Tusk przegrywać nie lubi, to i podjął jedyną racjonalną decyzje. Czy teraz zmienił zdanie? A jeśli tak, to co go do tego skłoniło?

Z ezopowych wypowiedzi Donalda Tuska jak zwykle niewiele wynika. Prawdopodobnie dobrze płatne, ale pozbawione realnego znaczenia stanowisko szefa Europejskiej Partii Ludowej, przestało wystarczać politykowi, który przez ostatnie dwadzieścia lat miał znaczący wpływ na wydarzenia w Polsce i (znacznie mniejszy) w Europie. Nie wiemy czy jego zamiarem jest powrót na funkcję przewodniczącego PO, czy też raczej zamierza stać się patronem jednoczenia opozycji, a przynajmniej jej liberalnej i konserwatywnej części (Koalicja Obywatelska, Koalicja Polska i Polska 2050). Bardziej prawdopodobna jest ta druga wersja, a rola lidera Platformy w tej koncepcji przypadłaby Rafałowi Trzaskowskiemu. Być może fundamentem porozumienia miałby być układ między dwoma głównymi siłami opozycji na zasadzie „Wasz premier (Hołownia), nasz Prezydent (Trzaskowski)”. Tym samym Tusk odegrałby raczej rolę Lecha Wałęsy – akuszera rządu Tadeusza Mazowieckiego – niż admirała Horthy`ego, który po pokonaniu komunistycznej Węgierskiej Republiki Rad wjechał na białym koniu do Budapesztu i jako admirał kraju bez dostępu do morza, został regentem królestwa bez monarchy.

Koncepcja porozumienia między Hołownią a Trzaskowskim jest z politycznego punktu widzenia racjonalna i może przynieść w bliskiej przyszłości chociaż częściowy sukces dzisiejszej opozycji. Sojusz dwóch popularnych czterdziestolatków może być klasycznym game changerem polskiej sceny politycznej. Tyle, że bez Platformy i bez Tuska. Im silniejsza będzie dawna partia rządząca i im bardziej aktywny jej były szef, tym dłużej Prawo i Sprawiedliwość będzie sprawowało władzę w Polsce. Podziały polityczne w naszym kraju po ponad pięciu latach rządów „dobrej zmiany” są głębokie i nieprzekraczalne. Przepływu elektoratu pomiędzy Zjednoczoną Prawicą i partiami opozycyjnymi praktycznie nie ma. Dlatego kluczem to odniesienia zwycięstwa jest mobilizacja elektoratu. Zdecydowanie skuteczniejsze jest w tym Prawo i Sprawiedliwość, co pokazało w kilku ostatnich wyborach. Jednym z powodów jest głęboka niechęć znacznej części Polaków do Platformy Obywatelskiej i ciągle uważanego za jej nieformalnego lidera, Donalda Tuska. Sama groźba ich powrotu do władzy działa na nich jak płachta na byka i powoduje głosowanie na obecnie sprawujących władzę. W najbliższych wyborach będzie to miało szczególne znaczenie ze względu na sporą grupę wyborców, która kiedyś głosowała na PiS, a teraz, po kilku ubiegłorocznych nieprzemyślanych ruchach Jarosława Kaczyńskiego, deklaruje brak sprecyzowanych preferencji politycznych. W dniu wyborów mogą oni zostać w domu, albo poprzeć mniejsze ugrupowania. Ale jeżeli zobaczą widmo Tuska krążące nad Sejmem, to zacisną zęby i po raz kolejny poprą partię Jarosława Kaczyńskiego.

Jeżeli Donald Tusk chciałby coś zrobić pożytecznego dla opozycji, to powinien przestać zajmować się polskimi sprawami. W okresie pełnienia funkcji Przewodniczącego Rady Europejskiej zaczął budować swój nowy polityczny wizerunek – zdystansowanego intelektualisty perspektywicznie patrzącego na problemy Starego Kontynentu i całej ludzkości. Oczywiście jakie czasy, tacy intelektualiści, ale i tak na tle często będącego pod wpływem alkoholu szefa Komisji Europejskiej Jeana Claude`a Junckera, wypadał całkiem nieźle. Od paru miesięcy jednak swoimi żenującymi wpisami w mediach społecznościowych roztrwonił cały zbudowany z takim trudem kapitał. I z pewnością mocno przysłużył się swoim politycznym oponentom. Dlatego najlepiej, gdyby wrócił do lektury książek historycznych i opowiadał o nich w swoich publicznych wystąpieniach.

W przeciwieństwie do Tuska, sporo politycznego kapitału zachował Rafał Trzaskowski, chociaż wiele zrobił, żeby go utracić po wyborach prezydenckich nie podejmując, mimo szumnych zapowiedzi, żadnych aktywnych działań. Widoczna ostatnio aktywizacja Prezydenta Warszawy wzbudziła niepokój w jego macierzystej partii. I słusznie, ponieważ jedynym racjonalnym politycznie działaniem Trzaskowskiego byłoby przyłączenie się do Szymona Hołowni i złożenie Platformy do politycznego grobu. Polska 2050 miałaby wówczas szansę nie tylko zostać liderem opozycji, co już się stało, ale także zbliżyć się do liderującej od lat we wszystkich sondażach Zjednoczonej Prawicy. Próba przejęcia władzy w Platformie zapobiegłaby co prawda całkowitej anihilacji tego ugrupowania, a nawet mogłaby chwilowo znacząco poprawić jego notowania, ale jednocześnie doprowadziłaby do wyniszczającej wojny z Polską 2050 o rolę lidera opozycji. Czy Rafał Trzaskowski jest zdolny do tak radykalnego kroku? Nic w jego dotychczasowej działalności politycznej na to nie wskazuje. Ale też nic w 2000 roku nie wskazywało, że Donald Tusk zakończy swoje wygodne życie wicemarszałka Senatu i doprowadzi do radykalnej przebudowy polskiej sceny politycznej.

Karol Winiarki

Od kilku miesięcy Platforma Obywatelska traci poparcie społeczne. Nie jest to pierwszy przypadek w dwudziestoletniej historii tego ugrupowania, które zaczynało jako antypartyjny ruch społeczny, ale dość szybko przekształciło się klasyczną partię polityczną. Podobna sytuacja miała miejsce w roku 2016, gdy notowania Platformy Obywatelskiej wyglądały podobnie jak obecne wyniki sondażowe Koalicji Obywatelskiej, czyli w praktyce tego samego ugrupowania – pozostałe formacje wchodzące w skład tego wyborczego i parlamentarnego sojuszu nie mają żadnego politycznego znaczenia. Czy i tym razem pogłoski o śmierci jeszcze do niedawna lidera opozycji okażą się mocne przesadzone?

Sytuacja po opozycyjnej stronie sceny politycznej przypomina tą sprzed pięciu lat. Wówczas również Platforma straciła, jak się okazało na kilka miesięcy, pozycję lidera opozycji na rzecz Nowoczesnej. Są to jednak podobieństwa pozorne. Szymon Hołownia to nie Ryszard Petru. Poza zdecydowaną przewagą w zakresie umiejętności retorycznych, dysponuje zdecydowanie większą wiedzą i to nie ograniczoną wyłącznie do jednego zakresu tematycznego. Nie ma też silnej reprezentacji w parlamencie, co przynajmniej na razie pozwala mu unikać zajmowania jednoznacznego stanowiska w wielu istotnych sprawach. A jeśli nawet jest do tego zmuszony, jak w przypadku Funduszu Odbudowy, to skutecznie stara się uniknąć krytyki, która spada na jego politycznych konkurentów.

Zdecydowanie inna jest również ogólna sytuacja polityczna. W 2016 roku wydawało się, że rządy Zjednoczonej Prawicy to chwilowa aberracja, która szybko przejdzie do historii. Uzyskanie bezwzględnej większości w Sejmie było przecież wynikiem nieprzekroczenia przez kilka ugrupowań – Zjednoczoną Lewicę, Partię KORWiN i Partię Razem – progu wyborczego, co automatycznie zwiększyło ilość mandatów uzyskanych przez największe ugrupowania. Likwidacja niezależności Prokuratury, przejęcie kontroli nad Trybunałem Konstytucyjnym, czy wymiana prezesów wielu sądów powszechnych zdaniem wielu miało pogrążyć przejawiające autorytarne skłonności Prawo i Sprawiedliwość w oczach większości Polaków. Masowe demonstracje (jak na polskie warunki) organizowane przez Komitet Obrony Demokracji zdawały się potwierdzać te opinie. Po portugalskiej kompromitacji Ryszarda Petru i jego kochanki, notowania Platformy Obywatelskiej wzrosły, a partia ta wróciła na fotel lidera opozycji. Zmienione kierownictwo PO z Grzegorzem Schetyną na czele zaczęło się przygotowywać do powrotu do władzy. Szybko jednak okazało się, że to pobożne życzenia, a dla większości Polaków poprawa sytuacji materialnej ma o wiele większe znaczenie niż abstrakcyjne zasady wolności i niezawisłości sądów.

Po upływie pięciu lat sytuacja jest całkowicie odmienna. Kolejne sukcesy Zjednoczonej w Prawicy w wyborach samorządowych, do Parlamentu Europejskiego, do Sejmu RP oraz reelekcja Andrzeja Dudy, sprowadziły wielu optymistów na ziemię. Okazało się, że 25-letnia propaganda prezentująca Polaków jako naród, który wolność i demokrację ceni ponad wszystko i przez 45 lat PRL-u stawiał zacięty opór znienawidzonej komunistycznej władzy jest mitem niewiele mającym wspólnego z rzeczywistością. Jednocześnie kolejne porażki ponoszone przez opozycję – niezależnie od tego czy występowała zjednoczona (Koalicja Europejska), czy w rozbiciu na kilka bloków (Koalicja Obywatelska, Koalicja Polska, Lewica) – skutkowały narastającym zniechęceniem i brakiem wiary w polityczne zdolności dotychczasowych liderów. Efektem była utrata władzy w PO przez Grzegorza Schetynę i wybór na przewodniczącego tej partii Borysa Budki. Nikt chyba nie spodziewał się, że zamiast odrodzenia, a przynajmniej stabilizacji poparcia, nastąpi tak spektakularny kryzys.

Borys Budka z pewnością nie jest charyzmatycznym liderem opozycji. Mentorski ton jego głosu nie porywa, a po pewnym czasie wywołuje nawet irytację. Brak jakiekolwiek czytelnej wizji Polski, do realizacji której chciałby zmierzać po przejęciu władzy, nie wzmacnia pozycji jego i jego ugrupowania. Ale też za sondażową i marketingową katastrofę Platformy Obywatelskiej nie ponosi on przecież wyłącznie jednoosobowej odpowiedzialności. W przeciwieństwie do partii rządzącej Budka nie jest jedynowładcą niemuszącym się liczyć ze zdaniem innych członków kierownictwa swojej partii. A na dodatek trafił na zdecydowanie niesprzyjające okoliczności, które nie istniały w okresie kierowania Platformą przez jego poprzednika.

Kiedy ponad rok temu Szymon Hołownia – telewizyjny celebryta, ale i zaangażowany działacz społeczny – zapowiedział wejście do polityki, wydawał się kolejną efemerydą, która przemknie jak kometa po politycznym nieboskłonie. Jego w miarę dobry wynik w wyborach prezydenckich wydawał się łabędzim śpiewem i pożegnaniem z polityką. Nikt nie wierzył, że tworzące się dopiero ugrupowanie, pozbawione subwencji budżetowej, niemające reprezentacji w parlamencie, będzie w stanie przetrwać trzy lata do kolejnych wyborów. Na dodatek w prezydenckiej batalii rozkwitła gwiazda Rafała Trzaskowskiego, który o włos (chociaż nie aż tak cienki) przegrał walkę z Andrzejem Dudą. Wydawało się więc, że to wiceprzewodniczący PO stanie się niekwestionowanym liderem opozycji, a Hołownia podzieli los Palikota, Petru czy Kukiza. Tym samym Platforma Obywatelska osiągnęła zasadniczy cel, który przyświecał jej, gdy, przy pełnej aprobacie Prawa i Sprawiedliwości, dokonywała w maju wymiany swojego kandydata na Prezydenta. Nie chodziło bowiem przecież o pokonanie Andrzeja Dudy, a o utrzymanie pozycji lidera po opozycyjnej stronie sceny politycznej. Gdy wyglądało, że wszystko jest ponownie poukładane i będzie można spokojnie usiąść na brzegu rzeki czekając aż spłynie nią trup PiS-u, wszystko się pokomplikowało. Polska polityka bywa jednak nieprzewidywalna.

Założone przez Szymona Hołownię ugrupowanie – Polska 2050 – wchodząc na scenę polityczną z kilkuprocentowym poparciem, dość szybko przekroczyło prezydencki wynik swojego lidera. O ile początkowo wydawało się, że czerpie siły żywotne (czyli wyborców) głównie kosztem ugrupowań lewicowych (zwłaszcza topniejącej w oczach jak wiosenny śnieg Wiosny Biedronia) i PSL-u, to wkrótce zaczęło żywić się kosztem Platformy. Spadek notowań głównej do tej pory partii opozycyjnej oraz narastająca wewnątrzpartyjna i medialna krytyka Borysa Budki wywołały u niego nerwowe posunięcia, które jeszcze bardziej pogorszyły sytuację. Widać to najwyraźniej po radykalnej zmianie narracji w sprawie Funduszu Odbudowy. O ile jeszcze w grudniu szef PO odsądzał od czci i wiary wszystkich, którzy osieliby się głosować przeciw ratyfikacji umowy międzynarodowej dającej nam setki miliardów złotych, to już kilka tygodni później groził zablokowaniem w parlamencie jej uchwalenia. Liczył, że jak już nie raz bywało, zmobilizuje i skoncentruje wokół PO najbardziej antyPiS-owski elektorat, co pozwoli mu przejść do politycznej kontrofensywy. Oparty na całkowicie oderwanych od rzeczywistości kalkulacjach plan, zakończył się w wyniku wolty lewicy nie tylko fiaskiem, ale też kompromitacją partii i jej lidera. Inna sprawa, że wielu sympatyzujących z opozycją komentatorów i równie duże grono polityków, do czasu nieszczęsnego głosowania w Sejmie zachęcające Budkę do niezłomnej postawy, po fakcie umyło ręce, a niektórzy przyłączyli się nawet do krytyki przewodniczącego PO. Cóż, zwycięstwo ma wielu ojców, porażka jest zawsze sierotą.

Platforma Obywatelska z jednej strony wydaje się znajdować w krytycznej sytuacji, z drugiej dysponuje atutem, który mógłby całkowicie zmienić sytuację i przynajmniej na jakiś czas przywrócić jej żywotność i fotel lidera opozycji. Tym atutem jest oczywiście Rafał Trzaskowski, lider wielu rankingów popularności polityków. Gdyby stanął na czele PO, mogłoby to całkowicie zmienić bieg wydarzeń, który wydaje się w chwili obecnej nieuchronny. Tyle, że Prezydent Warszawy chyba nie za bardzo kwapi się do roli zbawcy dogorywającej partii. Każdy, kto obserwuje kilkunastoletnią karierę Rafała Trzaskowskiego, widzi, że nie jest to polityczny fighter. Mimo budzącego sympatię wyglądu i niezłych zdolności retorycznych, nie potrafi porywać tłumów. Nie widać też u niego koniecznej do osiągania politycznych sukcesów determinacji. Jego inteligenckie maniery nie pasują do brutalnych zasad panujących w świecie partyjnej dżungli. I co najważniejsze, chyba sam do końca nie wie czego chce, mimo że fotel Prezydenta stolicy Polski nie jest chyba szczytem jego marzeń. Po ponad dwóch latach rządów widać, że źle czuje się w skórze samorządowca, który uszyła mu partia chcąc za wszelką cenę nie dopuścić do utraty władzy w Warszawie, co zresztą i tak raczej jej nie groziło. Ciągłe narzekania w czasie pandemii na brak „wytycznych od rządu”, to retoryka kompromitująca go w oczach prawdziwych działaczy samorządowych. Jednocześnie nieustająca krytyka sprawujących władzę, nie dość że coraz bardziej nudna i schematyczna, w sposób niesłychanie szkodliwy upartyjnia samorząd, co z kolei skutkuje antysamorządowymi posunięciami obecnej władzy mającej w genach przywiązanie do centralnego sterowania.

Chaotyczne i nie do końca przemyślane ruchy Rafała Trzaskowskiego mogą dość szybko spowodować roztrwonienie zapasu społecznej sympatii, który zdobył w czasie wyborów prezydenckich. Niewypał jakim okazał się ruch „Wspólna Polska”, nie odbił się jeszcze negatywnie na jego notowaniach. Pijarowsko świetny pomysł organizacji Campusu Młodych, może zakończyć się równie spektakularną porażką, jeżeli okaże się jednostkowym wydarzeniem bez dalszego ciągu. Już zresztą pozyskanie środków na jego organizację od niemieckiej Fundacji Konrada Adenauera pokazuje jakim całkowitym brakiem politycznej wyobraźni wykazuje się Rafał Trzaskowski i jego współpracownicy narażając się na oczywiste ataki ze strony prorządowych mediów. Kolejne błędy, brak konsekwencji, koncentrowanie się na coraz bardziej jałowych i nieskutecznych atakach na liderów Zjednoczonej Prawicy może w końcu doprowadzić do rozczarowania nawet tych jego sympatyków, którzy widzą w nim wyzwoliciela Polski „z okowów PiS-owskiej niewoli”.

Niezdecydowanie najpopularniejszego obecnie polityka opozycji, to oczywiście dobra wiadomość dla Szymona Hołowni. Rafał Trzaskowski stanowi w chwili obecnej dla niego najpoważniejsze zagrożenie. On sam z kolei jest za to najpoważniejszym konkurentem dla Zjednoczonej Prawicy, czego chyba nie do końca są w stanie dostrzec zarówno jej liderzy jak i usłużni propagandyści z mediów „publicznych”. Nastawiona od lat na krytykę Platformy machina PiS-owskiej propagandy, nie jest na razie w stanie zmienić wektora politycznego ataku. Bezustanne ataki na PO i jej liderów już wkrótce mogą przypominać polityczną nekrofilię. Nienawiść zaślepia i nie pozwala im dostrzegać prawdziwych zagrożeń.

Jeżeli ktoś może pozbawić Jarosława Kaczyńskiego władzy, to jest nim właśnie Szymon Hołownia i jego tworzące się ugrupowanie. PSL to ciągle zbyt niszowa partia, żeby mogła uzyskać szerokie poparcie społeczne. Lewica ze swoimi progresywnymi postulatami jest nie do przyjęcia dla ciągle jeszcze bardzo konserwatywnego społeczeństwa polskiego. Platforma Obywatelska jest tak znienawidzona przez znaczną część elektoratu, że gotów jest on z obrzydzeniem oddać głos na partie prawicowe, żeby tylko partia Tuska (bo tak w dalszym ciągu jest ona postrzegana) nie powróciła do władzy. Polska 2050 pozbawiona jest tych negatywów i ciągle może korzystać z atutu swojej nowości i pewnej niedookreśloności. Szymon Hołownia, jako chyba jedyny lider opozycji, który ma też wizję przyszłej Polski wykraczającą poza horyzont najbliższych tygodni, miesięcy czy nawet lat.

Czy to znaczy, że Polska 2050 będzie zupełnie innym ugrupowaniem niż wszystkie do tej pory istniejące organizacje? Mało prawdopodobne. Już dzisiaj widać, że Szymon Hołownia zaczyna się wpisywać w dualistyczny podział polskiej sceny politycznej, co trudno uznać za dobry sposób na zasypywanie dzielących polskie społeczeństwo podziałów. Również w jego politycznej retoryce coraz częściej dostrzec można populistyczne tony, tak typowe dla większości polityków w obecnych czasach. Trudno też dostrzec jakąkolwiek spójność w poglądach nowych nabytków Polski 2050 – co np. łączy Joannę Muchę i Wojciecha Maksymowicza? Co najważniejsze jednak, rola lidera jest bardzo ważna, ale partię tworzą jej członkowie. A ci w większości nastawieni są na szybki polityczny sukces, który umożliwi im dobranie się do politycznych konfitur – stanowisk w rządowej administracji, miejsc w zarządach i radach nadzorczych publicznych spółek, dostępu do intratnych kontraktów i rządowych zamówień. Takie po prostu mamy społeczeństwo i każdy, nawet najbardziej charyzmatyczny lider, musi się z tym liczyć. Zrozumiał to już Jarosław Kaczyński pozwalając członkom swojego ugrupowania bezkarnie żerować na publicznym majątku. Zrozumie to również, o ile jeszcze tego nie wie, i Szymon Hołownia. Swoją polityczną przygodę zaczynał z hasłem „Polityka może być inna”. Czy miał rację? Nie miał. Polityka nie może być inna, ponieważ nie da się zmienić charakteru większości społeczeństwa. Politycy to po prostu jego emanacja. Krew z krwi.

Karol Winiarski

Wielu, nie tylko Mieszkańcy Sosnowca, pamięta niesłychanie ciepłą kreację Wiesława Michnikowskiego, którego dawna przyjaźń wpycha w objęcia diametralnie odmiennego modelu życia. W obliczu nowych wyzwań, Mateusz Korczyński zmuszony jest oswoić się z dotychczas nieznanymi sobie problemami.

Z podobnym losem boryka się od bardzo już dawna Pan Radny Łukasz Litewka. Chociaż Panu Radnemu nie przyszło wychowywać dzieci zmarłego przyjaciela, to na różnicach względem filmowej kreacji nie koniec. Brylujący w mediach społecznościowych zagórzanin nie potrafi nie tylko odnaleźć się w realiach merytorycznej dyskusji nad prawdziwymi problemami Sosnowca, ale również odważnie stawić czoła skandalom, których do powstania walnie się przyczynił.

Ażeby nie stawiać się w roli „pożytecznego idioty”, odstępując od – niekoniecznie wdzięcznej – funkcji „szeptanego marketingowca”, pozwolę sobie skupić się wyłącznie nad dwiema informacjami, jakimi to w przeciągu dobiegającego końca miesiąca Pan Radny Litewka zdecydował się wesprzeć na duchu Świat, w tym Społeczeństwo Sosnowca, byle tylko nie raz na zawsze odciąć się od – cokolwiek niesmacznych – podejrzeń o nadużycia popełnione w toku procedowania niedawnego budżetu antyobywatelskiego, aczkolwiek nie wyczerpują one listy grzeszków.

Skutecznie do wybielania swej Osoby przed, często zupełnie (oraz absolutnie przypadkowo) niedoinformowanymi, Mieszkańcami sięga Pan Radny po instytucję Seniorów. Tak oto przed dokładnie dwoma tygodniami, to jest 12 V 2021, Włodarz z okolic ulicy Braci Mieroszewskich miast aplikować kolejną porcję propozycji rozwiązań bolączek Miasta, serwuje chwytającą za serca łzawą historię pewnej Pani, której okrutny los nie pozwala opiekować się sympatycznymi czworonogami. Ponieważ, co wiemy w Sosnowcu nie od dzisiaj, Radni nie są bynajmniej po to, by pobierać diety za wykonywanie nudnych zadań ustawowych, należy robić wszystko, ażeby móc zabłysnąć w równoległej rzeczywistości, w której na plan dalszy schodzi nie tylko inteligencja, ale i przyzwoitość.

Czego jak czego, ale nie wolno Panu Litewce absolutnie odmówić krzepiącego masy przywiązania do Korzeni. Tak oto przed jeszcze przed kilkoma godzinami, to jest przed południem 26 V 2021, łzy radości Pan Radny wyciska dzięki udostępnianiu zdjęć Mieszkańców Miasta rzuconych na obczyznę. Co prawda spontanicznych niczym wyprawa z tragarzami u Barei, jednakże liczy się gest! Gest równie wymowny, co przywoływane w poście pocztówki z czerwonym samochodem dostawczym, których próżno szukać nawet w zbiorach Pana Dariusza Kmiotka.

W świetle tak niesłychanego potoku pozytywnych wiadomości, jaskrawo kontrastujących chociażby wobec przykrych doniesień o zadłużonym po uszy Szpitalu, pozostaje jedynie ubolewać, że niebawem maj roku 2021 przejdzie do historii. Trudno bowiem oczekiwać, że Pan Radny w nowym miesiącu zdoła odnaleźć nowe pokłady energii, niezbędne do kreowania problemów zastępczych. Łatwiej jednak chyba oczekiwać tego, niż zwyczajnego zrzeczenia się mandatu…

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak

Warszawa, 26 V 2021

Zawartość programu (wyborczego?) Zjednoczonej Prawicy (Prawa i Sprawiedliwości?) nazwanego Polskim Ładem (dziwne, że nie Narodowym), oddaje niestety dość dobrze stereotypowe wyobrażenie o polskim narodowym charakterze. Groch, mydło i powidło bez jakiejś zasadniczej myśli przewodniej, czy też precyzyjnego określenia celów do których Polska i Polacy powinni zmierzać w przyszłości. Na dodatek już kilka dni po szumnej prezentacji twórcy programu nie byli w stanie odpowiedzieć na dość proste pytania dotyczące szczegółowych rozwiązań tego co zaprezentowali, a czasami wręcz przekazywali sprzeczne informacje. A przecież program przygotowywany był przez wiele miesięcy, zaś planowana data jego prezentacji była kilkakrotnie przesuwana z powodu pandemii i wewnętrznych problemów rządzącej koalicji.

Nie lepiej zaprezentowała się opozycja. Mimo, że kluczowe punkty programu znane były od kilku miesięcy, żadna z partii nie była w stanie przedstawić spójnego stanowiska wobec zaprezentowanych propozycji. Zamiast tego posypały się standardowe oskarżenia o chęć „zarzynania klasy średniej”, „wspierania nierobów” czy „narodowych socjalistach”. A przecież od dłuższego czasu nie kwestionowano konieczności zwiększenia progresywności polskiego systemu podatkowego i znaczącego podniesienia kwoty wolnej od podatku. Na ile to słuszne rozwiązania, a na ile chwilowy trend w nauce ekonomii, która jeszcze kilkanaście lat temu sugerowała dokładnie przeciwne rozwiązania, to już inna sprawa.

Przy okazji dyskusji nad podatkowymi propozycjami zawartymi w Polskim Ładzie wyszedł na jaw paraliżujący wszelkie poważne zmiany strach całej polskiej klasy politycznej przed wyborcami. Z jednej strony wszyscy (no, może poza Konfederacją) zdają sobie sprawę, że podniesienie jakości polskich usług publicznych (opieki zdrowotnej, edukacji, administracji) jest nieodzownym warunkiem dalszego rozwoju naszego kraju. Z drugiej, jak ognia unikają postulatu otwartego podniesienia obciążeń podatkowych dla wszystkich poza niewielką grupą najbogatszych Polaków. Tak jakby kilka procent najlepiej zarabiających miało sfinansować wszelkie nieodzowne zmiany w sferze publicznej. Oczywiście nie jest to do końca wina polityków. Takie absurdalne i pozbawione elementarnej ekonomicznej logiki przekonanie pokutuje wśród większości polskiego społeczeństwa. Trudno więc się dziwić, że w ogniu zażartej partyjnej walki nikt nie chce popełnić politycznego samobójstwa. W efekcie nasi politycy opowiadają banialuki i świadomie oszukują wyborców, którzy nagradzają ich za to głosami w kolejnych wyborach. A potem wyzywają od złodziei. I głosują na jeszcze większych oszustów.

Pomysł podniesienia kwoty wolnej od podatku do 30 tys. zł. rocznie i rezygnacja z odliczania od niego składki na NFZ jest jak najbardziej sensowny. Dotychczasowy jej poziom oznaczał, że opodatkowane są w Polsce dochody nie zapewniające nie tylko poziomu minimum socjalnego, ale nawet minimum egzystencji. Dramatycznie odstajemy też od większości krajów europejskich. W przeciwieństwie do 500+ jest to też wsparcie wyłącznie dla osób aktywnych zawodowo. Zagmatwane były również zasady odliczania składki zdrowotnej od podatku (7,75% tak, ale 1,25% już nie). Samo zresztą zerwanie związku między podatkiem, czyli bezzwrotną daniną na rzecz państwa (z racji płacenia PIT-u nie mamy żadnych roszczeń wobec naszego kraju), a składkami ubezpieczeniowymi (w zamian za ich opłacanie mamy prawo np. do bezpłatnej opieki zdrowotnej) jest racjonalnym pomysłem.

Nie można jednak tego powiedzieć o planowanej rezygnacji ze zryczałtowanej składki zdrowotnej opłacanej przez przedsiębiorców. Zniesienie możliwości odliczania jej dominującej części od podatku i tak spowoduje znaczący wzrost obciążenia tej grupy podatników – o ok. 350 zł. miesięcznie. Zamiana ryczałtu na stawkę procentową będzie już dla osób osiągających przyzwoite dochody – zwłaszcza dla tych, którzy korzystają z 19% podatku liniowego – radykalnym podniesieniem danin publicznych. W przypadku przedsiębiorcy uzyskującego miesięczne dochody na poziomie 12 tys. zł. obciążenie wzrośnie o prawie tysiąc zł. Są jednak i tacy, którzy dzięki możliwości wliczania wielu wydatków w koszty uzyskania przychodów, mają te dochody bardzo niewielkie, a część z nich w ogóle wykazuje straty na działalności gospodarczej. W przyszłym roku musieliby co miesiąc płacić około 400 zł. na NFZ. Po zmianach będą płacić znacznie mniej. A jeśli wykażą straty, to żadnej składki nie zapłacą zachowując prawo do bezpłatnej opieki zdrowotnej. Nietrudno się domyślić, że w jeszcze większym stopniu będą próbowali oni zminimalizować swoje dochody (przede wszystkim przez wzrost kosztów ich uzyskania), co przy słabości polskiego aparatu skarbowego może skutkować zmniejszeniem, a nie zwiększeniem dochodów. I to zarówno budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego, jaki i NFZ. Zwiększy się też exodus polskich firm poza granice Polski (głównie do Czech), gdzie zasady opodatkowania, w tym przede wszystkim zaliczania wydatków w koszty uzyskania przychodu, są już i dziś znacznie korzystniejsze niż w Polsce. Na dodatek przedstawiciele rządu nie byli też w stanie określić na jakich zasadach będą płacić składki zdrowotne opodatkowani ryczałtem lub kartą podatkową. W ich przypadku 9% składka od dochodu jest obecnie niemożliwa do wyliczenia.

Najsłabszym punktem programu rządowego jest przewidywany wzrost nakładów na zdrowie. Planowane w 2027 7% PKB już dzisiaj znacząco odstaje od wydatków tych krajów, w których opieka zdrowotna jest na przyzwoitym poziomie. A ponieważ koszty te szybko rosną, nawet osiągnięcie tego poziomu za sześć lat pozostawi nas w ogonie bogatych krajów UE, do których podobno chcemy dołączyć. Na dodatek procent ten zapewne będzie liczony tak jak teraz – w stosunku do PKB sprzed dwóch lat. Prawdziwy stosunek nakładów będzie więc jeszcze niższy. Najważniejsze jednak jest to, że z proponowanych zmian nie wynika w jaki sposób mielibyśmy nawet ten poziom osiągnąć. Zakładając, że dzięki Polskiemu Ładowi znacząco zwiększą się nasze dochody, to i wzrost gospodarczy będzie zapewne rósł w podobnym tempie. W ostatnich latach szybsze tempo wzrostu dochodów NFZ wiązało się ze znaczącym wzrostem zatrudnienia i zmniejszeniem bezrobocia. Tu jednak większych rezerw już nie widać poza emigrantami i zwiększeniem aktywności zawodowej Polaków – jednej z najniższych w Europie. Trudno jednak oczekiwać, że rozwiązania podatkowe przewidywane w Polskim Ładzie radykalnie zwiększą chęć legalnego zatrudnienia wśród Polaków, a zmiana polityki migracyjnej jest dla obecnego rządu tematem tabu.

Najbardziej kontrowersyjne propozycje dotyczą kwestii mieszkaniowych. I nie chodzi nawet o pomysł budowy domu do 70 m² z płaskim dachem bez pozwolenia budowlanego. Od 2015 roku taka możliwość już istnieje (korzysta się z niej w przypadku zaledwie 1,5% inwestycji mieszkaniowych), a jedyna zmiana polegać będzie na braku konieczności zatrudnienia kierownika budowy. Nie wiadomo natomiast, czy wybudowany już dom będzie musiał być zatwierdzony do użytkowania. Jeżeli tak, a raczej trudno sobie wyobrazić inne rozwiązanie, to może się okazać już po wybudowaniu, że budynek nie spełnia standardów bezpieczeństwa i wymaga kosztownych poprawek, a może nawet i całkowitej rozbiórki. Mało realny jest też podawany przez Jarosława Kaczyńskiego koszt jego budowy – 100 tys. zł. Przy obecnych szybko rosnących cenach materiałów budowlanych, nawet biorąc pod uwagę oszczędności związane z budowaniem tzw. systemem gospodarczym, realne koszty będą z pewnością znacząco wyższe. A przecież dochodzi do tego cena działki, ogrodzenia i uzbrojenia terenu, bo przecież mało kto dysponuje niezabudowaną nieruchomością. Trudno więc spodziewać się, że ta propozycja rozwiąże problemy mieszkaniowe biedniejszej części społeczeństwa.

Jeszcze bardziej kontrowersyjnym pomysłem są różnego rodzaju gwarancje i dopłaty do zakupu mieszkań zwłaszcza dla posiadaczy co najmniej dwójki dzieci. Problemem polskiego rynku mieszkaniowego jest brak tanich mieszkań na wynajem. Program Mieszkanie+, który miał go rozwiązać, zakończył się całkowitym fiaskiem, co przyznają nawet liderzy Zjednoczonej Prawicy. Rozwiązania proponowane w Polskim Ładzie idą w przeciwnym kierunku. Zamiast mieszkań na wynajem preferowana będzie budowa mieszkań na własność. Tyle, że proponowane rozwiązania nie zapewnią możliwości ich zakupu przez osoby z niższymi dochodami. Na dodatek są one przedstawiane w okresie szybko rosnącej bańki cenowej, której jednym z głównych powodów jest wysoka inflacja przy praktycznie zerowym oprocentowaniu depozytów i bardzo niskich kosztach kredytu hipotecznego. Dla wielu Polaków jest to więc po prostu lokata kapitału i ucieczka przed utratą wartości zgromadzonych zasobów finansowych. Wpuszczenie dodatkowego strumienia pieniędzy w i tak już rozgrzany rynek może jeszcze bardziej tę bańkę napompować. A bańki zwykle kiedyś pękają.

Polski Ład, bardzo dobrze pijarowsko oprawiony, nie jest więc na pewno przemyślaną i dopracowaną strategią rozwoju Polski na kolejne dziesięciolecia. Nie taki jest jednak jego cel. Ma zapewnić odbicie notowań Zjednoczonej (już tylko z nazwy) Prawicy po jesienno-zimowych spadkach i umożliwić osiągnięcie zwycięstwa w trzecich z kolei wyborach parlamentarnych. Czy plan Jarosława Kaczyńskiego zostanie zrealizowany? Sądząc po pierwszych, histerycznych reakcjach opozycji jest to bardzo prawdopodobne. Co prawda Nowa Lewica podjęła próbę przebicia propozycji Prawa i Sprawiedliwości prezentując własne rozwiązania (np. 7,2% PKB na opiekę zdrowotną wobec 7% i nie w 2027, a w 2024 roku), nie wspominając ani słowem o aborcji i nie obrzucając rządzących inwektywami, ale jej wiarygodność w socjalnym rozdawnictwie jest o wiele mniejsza niż obecnie sprawujących władzę. Oczywiście liderki lewicy na swojej konwencji nie wspomniały ani słowem o źródłach sfinansowania swoich pomysłów, ale to akurat nie różni je od politycznych adwersarzy. Nie ma to zresztą większego znaczenia. Większości wyborców takie szczegóły kompletnie nie interesują, a za kilka lat i tak nikt o tych obietnicach pamiętać nie będzie. Tak jak obiecanej niespełna dwa lata temu tuż przed wyborami parlamentarnymi przez Jarosława Kaczyńskiego płacy minimalnej na poziomie 4 tys. zł., która miała obowiązywać „na koniec 2023 roku”, a o której obecnie nikt już nawet nie wspomina. Także opozycja, chociaż to doskonały argument podważający wiarygodność wyborczych obietnic Prawa i Sprawiedliwości. Ale skoro nie pamięta się o swoich pomysłach, to trudno się dziwić, że inaczej będzie z obietnicami innych.

Karol Winiarski

Po ponad pół roku zdalnego nauczania uczniowie wracają do szkół. Chyba w żadnym innym kraju edukacyjny lockdown nie trwał aż tak długo. Przyjęto w gruncie rzeczy aprioryczne założenie, że powodem drugiej fali pandemii było wpuszczenie dzieci i młodzieży do szkół we wrześniu ubiegłego roku. Biorąc pod uwagę, że objawy zakażenia ujawniają się już po tygodniu, nie wiadomo dlaczego druga fala pojawiła się po ponad miesiącu od rozpoczęcia nauki. Trudno też zrozumieć co spowodowało trzecią falę, skoro poza uczniami klas 1-3 wszyscy pozostali kontynuowali naukę w swoich domach. Można odnieść wrażenie, że nie tylko rządzący, ale też eksperci poruszali się jak dzieci we mgle.

Od samego początku też inni eksperci zwracali uwagę na katastrofalne skutki zdalnego nauczania dla efektów procesu edukacyjnego i stanu psychicznego młodych ludzi. Tak kategoryczne sądy wzbudzały zdziwienie, ponieważ brak podobnych sytuacji w przeszłości uniemożliwiał ich naukową weryfikację. Chętnie za to były podchwytywane przez media, które najpierw krytykowały władze za trzymanie dzieci w domu, żeby po zapowiedziach powrotu dzieci do szkół, przedstawiać katastroficzną wizję konsekwencji takich decyzji. Oczywiście zawsze podpierając się opiniami osób z tytułami naukowymi.

Działania władz, nie tylko zresztą w tej kwestii, były rzeczywiście niesłychanie chaotyczne. Priorytetowe szczepienia nauczycieli okazały się falstartem z powodu trzeciej fali, która, podobnie zresztą jak druga, całkowicie zaskoczyła rządzących. Z niezrozumiałych powodów nie objęto szczepieniami pracowników administracji i obsługi placówek oświatowych, którzy często mają bezpośredni kontakt z uczniami i nauczycielami. Nie zaszczepiono również w pierwszej kolejności maturzystów, co mogłoby zminimalizować ryzyko ich zachorowania po kilkugodzinnych egzaminach w zamkniętych pomieszczeniach. Na koniec podjęto decyzję o wznowieniu nauki w trybie hybrydowym półtora miesiąca po tym, jak liczba zakażeń zaczęła gwałtownie opadać. W efekcie uczniowie wracają do szkoły zaledwie na kilka tygodni przed wakacjami. A i tak ta decyzja rozpętała prawdziwą medialną histerię.

Jak Polska długa i szeroka słychać było apele o praktyczną rezygnację z nauki w ostatnich tygodniach szkolnej nauki. Uzasadnienie było wszędzie takie samo – zmaltretowani psychicznie pandemią i zamknięciem w domu uczniowie powinni mieć czas na dojście do siebie i ponowną aklimatyzację w szkole. Trudno zrozumieć logikę, zgodnie z którą w czasie trwania tej traumatycznej sytuacji można było uczniom robić sprawdziany, odpytywać, zadawać czasochłonne prace domowe, a gdy przyczyna powodująca to zagrożenie odchodzi w przeszłość i spóźniona wiosna przynosi przypływ nadziei, należy zrezygnować z wszelkich klasycznych form weryfikacji nabywanej wiedzy. Na dodatek jest jeszcze poważny problem – statystyka.

W ostatnim okresie gwałtownie rosła w Polsce ilość prób samobójczych podejmowanych przez młodych ludzi. W ciągu siedmiu lat (od 2013 do 2019) przyrost był prawie trzykrotny. Sprawa stała się zresztą bardzo głośna z powodu katastrofalnego stanu psychiatrii dziecięcej w naszym państwie. Wydawałoby się więc, że w roku 2020, gdy od marca do czerwca, a następnie od października do grudnia, młodzież nie chodziła do szkoły, ilość takich prób gwałtownie wzrośnie. Tymczasem opublikowane przez policję dane wskazują na coś zupełnie przeciwnego. Po raz pierwszy od wielu lat ilość prób samobójczych spadła – o ponad 10%.

Trudno na podstawie jednej statystyki wyciągać daleko idące wnioski. Ale trudno również opierać się wyłącznie na przekonaniach budowanych na podstawie medialnych doniesień, nawet jeżeli poparte są drastycznymi, chociaż jednostkowymi, przykładami. Nie jest to niestety pierwszy przypadek, gdy rzeczywistość medialna niewiele ma wspólnego z realiami.

Faktyczne zakończenie nauki w połowie maja będzie miało jednak swoje dalekosiężne konsekwencje. Przede wszystkim powstaje problem powrotu do nauki po wakacjach. Czy po bez mała czterech miesiącach braku jakichkolwiek obowiązków szkolnych (przy założeniu, że w trakcie nauki zdalnej ktoś przejawiał jakąkolwiek aktywność), zderzenie ze szkolną rzeczywistością nie będzie jeszcze bardziej traumatycznym przeżyciem? A może pierwsze tygodnie, a nawet miesiące, nowego roku szkolnego też będą poświęcone budowaniu więzi, integracji i aklimatyzacji? Do czasu kolejnej fali pandemii.

Problemem jest oczywiście zakres materiału, który uczniowie muszą realizować w trakcie nauki szkolnej. Ostatnia reforma struktury polskiej oświaty (likwidacja gimnazjów) połączona z reformą programową, oznacza powrót do czasów PRL-u. Przyjęto utopijne (zwłaszcza w obecnych czasach) założenie, że opuszczając mury szkolne młodzi ludzie będą posiadali określony zasób wiedzy z każdej dziedziny. Jeszcze w czasach sprzed rewolucji informatycznej i przy innym poziomie rozwoju nauki było to nierealne. Jedynie nieliczni mogli rzeczywiście trwale sobie przyswoić choć część wtłaczanych im do głowy wiadomości, przy okazji poświęcając na naukę tego co ich kompletnie nie interesowało znacznie więcej czasu niż na zgłębianie pasjonujących ich zagadnień. W chwili obecnej ten dysonans między idealistycznymi założeniami, a rzeczywistością jest jeszcze bardziej widoczny. Wystarczy przeprowadzić wśród studentów test z wiedzy ogólnej, aby przekonać się jaką kompletną porażką edukacyjną skutkuje ten system nauki.

Uczniowie i przynajmniej część nauczycieli to materia całkiem plastyczna. Jak nie można czegoś zmienić, to trzeba to oswoić i dostosować do realiów. Udawanie to warunek przetrwania. W efekcie świadomie rezygnuje się z egzekwowania wymagań ograniczając się najwyżej do preferowania przedmiotów rozszerzonych i obowiązkowych na egzaminach. Tylko czy taki ma być cel edukacji? Czy zagadnienia z wiedzy o społeczeństwie, przedsiębiorczości czy geografii są mniej ważne od tych z matematyki czy języka polskiego? Ile z nauczanej w szkole wiedzy jest przez nas wykorzystywane w dorosłym życiu, o ile w ogóle cokolwiek z tego pamiętamy? Czy poza nielicznymi osobami komuś przyda się wiedza o pierwszej wojnie punickiej, Pamiętnikach Jana Chryzostoma Paska czy umiejętność rozwiązywania równań kwadratowych z dwoma niewiadomymi?

Równie ważnym zagadnieniem jest jednak pytanie o rolę szkoły w procesach socjalizacyjnych. Można oczywiście trzymać młodych ludzi pod kloszem chroniąc ich przed wszelkimi stresującymi sytuacjami i usuwać spod ich nóg wszelkie przeszkody. Ale pobyt w szkole nie będzie trwał wiecznie. Prędzej czy później będą musieli wejść w dorosłe życie. A wtedy, zwłaszcza w naszym państwie, nikt nie będzie się przejmował ich potencjalnymi problemami psychicznymi. Zderzenie z rzeczywistością może być niesłychanie bolesne, a skutki będą tym poważniejsze im mniej będą do takich sytuacji przygotowani. Szkoła jest właśnie miejscem, gdzie w sposób kontrolowany można przygotować młodych ludzi do funkcjonowania w społeczeństwie, w którym niestety nie zawsze odnosi się same życiowe sukcesy. I gdzie słabi psychicznie odpadają w przedbiegach. Ale to wymaga indywidualnego podejścia, a nie wrzucania wszystkich do jednego worka. Tyle, że to o wiele trudniejsze.

Karol Winiarski

Jeszcze kilka tygodni temu zarówno politycy opozycji, jak i komentatorzy tzw. „liberalnych mediów”, byli przekonani, że dni Zjednoczonej Prawicy są policzone, a Jarosław Kaczyński jest już w zasadzie politycznym nieboszczykiem. Po karczemnej awanturze pomiędzy Koalicją Obywatelską, a partiami lewicowymi przy okazji głosowania nad Funduszem Odbudowy, narracja uległa całkowitemu odwróceniu. Teraz okazuje się, że PiS ma już trzecią kolejną kadencję w kieszeni, a opozycja powinna już przymierzać więzienne pasiaki. W rzeczywistości, ani ze Zjednoczoną Prawicą nie było do niedawna tak źle, jak się niektórym wydawało, ani obecnie nie jest tak dobrze. I nic nie jest przesądzone.

Kryzys, w który Zjednoczona Prawica popadła kilka miesięcy temu, miał zarówno obiektywne jak i subiektywne przyczyny. Do tych pierwszych z pewnością zaliczyć należy kolejne fale pandemii. Oczywiście rząd Mateusza Morawieckiego ponosi odpowiedzialność za niedostateczne przygotowanie państwa pod względem organizacyjnym do jesiennego wzrostu zachorowań i tylko częściowo to, co się stało można wytłumaczyć wieloletnimi zaniedbaniami w polskiej służbie zdrowia. Zresztą PiS rządzi już od pięciu lat i zrzucanie odpowiedzialności na poprzedników staje się coraz bardziej żenujące. Zupełną prowizorką była również w pierwszym okresie akcja organizacji szczepień – można było odnieść wrażenie, że władze zostały zaskoczone faktem, że szczepionki pojawiły się tak szybko. Ale nawet przy najlepiej przygotowanej służbie zdrowia, konsekwencje pandemii byłyby jedynie niewiele mniej tragiczne, co pokazują przykłady o wiele bogatszych i lepiej zorganizowanych państw zachodnich.

Był oczywiście skuteczny sposób walki z pandemią, który, niezależnie od ustroju politycznego, został zastosowany przez kraje Dalekiego Wschodu – pełna kontrola dróg zakażeń poprzez elektroniczne śledzenie kontaktów obywateli (głównie poprzez przymus zainstalowania specjalnych aplikacji w telefonach). Dzięki temu liczba zakażonych, a przede wszystkim liczba zmarłych, jest tam setki razy mniejsza niż w Europie. Ale to wymagałoby ograniczenia, a w zasadzie nawet czasowego całkowitego zniesienia prawa do prywatności. Dla Europejczyków jest to nie do zaakceptowania. Wolność jest najważniejsza. Nawet jeżeli prowadzi do masowych zgonów.

Większość problemów Zjednoczonej Prawicy wynikała jednak z działań kierownictwa Prawa i Sprawiedliwości, czyli w praktyce Jarosława Kaczyńskiego. I w mniejszym nawet stopniu chodzi o wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie aborcji. Prezes PiS był w tym przypadku pod narastającą presją części hierarchii duchownej i fundamentalistów w swoim otoczeniu (także w samym TK) – dalsze wstrzymywanie wydania wyroku, mogło mu grozić poważnymi politycznymi konsekwencjami. Trudno nawet powiedzieć, że to on podyktował sędziom Trybunału treść orzeczenia. Większość z nich ma po prostu takie poglądy, nie różniące się zresztą zbytnio od przekonań ich poprzedników w tej instytucji. Na tym przecież ma polegać wolność sądów – sędziowie głosują na podstawie prawa i własnego sumienia, czyli własnych poglądów. Z naciskiem na to drugie, co najbardziej widoczne jest w sądach konstytucyjnych wszystkich demokratycznych państw. Jarosław Kaczyński wybrał jedynie termin rozstrzygnięcia licząc, że pandemia ograniczy do minimum protesty. Nie wziął pod uwagę, że będzie to zapalnik narastającej od miesięcy frustracji młodych ludzi. Polityczne skutki tej decyzji okazały się jednak w dłuższej perspektywie niewielkie. Protesty po kilku tygodniach wygasły (opublikowanie wyroku nie wzbudziło już większych niepokojów), a sama sprawa raczej nie przyczyniła się do spadku notowań rządzących. Protestujący przeciw temu wyrokowi przecież i tak nie byli PiS-owskim elektoratem.

Znacznie poważniejsze konsekwencje miała kolejna próba, ponownie zresztą nieudana, uchwalenia praw chroniących zwierzęta. Wywołało to ferment zarówno wśród parlamentarzystów Zjednoczonej Prawicy, jak i wśród prawicowego, a zwłaszcza wiejskiego, elektoratu. Efektem był kilku, a w badaniach niektórych pracowni, nawet kilkunastoprocentowy spadek notowań partii rządzącej. Zniechęceni do PiS-u wyborcy nie przeszli jednak do opozycji. Najczęściej deklarowali brak sprecyzowanych preferencji partyjnych. Oczywistym więc było, że ich złość na swoich dotychczasowych wybrańców jest tylko chwilowa i gdy tylko emocje opadną, a prezes wycofa się swoich kontrowersyjnych pomysłów, powrócą do grona wyborców Prawa i Sprawiedliwości. Najpóźniej stanie się do w trakcie kampanii wyborczej, gdy mobilizacja przeciw mogącej powrócić do władzy opozycji cementuje szeregi zwolenników Zjednoczonej Prawicy. Pierwsze symptomy tego zjawiska już są zresztą widoczne.

Nie można również wykluczać, że część wyborców zdegustowana była narastającymi konfliktami pomiędzy Prawem i Sprawiedliwością a jego przystawkami. Agresywna retoryka Zbigniewa Ziobro nie świadczyła jednak, jak wielu twierdziło, o chęci pełnego usamodzielnienia się i dążenia do startu w wyborach pod własnym sztandarem. Lider Solidarnej Polski jest cynicznym politycznym graczem, który dostosowuje swój przekaz do realizacji własnego politycznego interesu. Ale nie jest idiotą. Szansa na przekroczenie progu wyborczego przez Solidarną Polskę jest niewielka. Nawet gdyby mu się to udało, nie uzyskałby zbyt wielu poselskich mandatów (Konfederacja zdobywając prawie 7% głosów ma jedynie 11 mandatów – mniej niż Solidarna Polska), a o senatorskich nie mógłby nawet pomarzyć. Tym samym jego polityczna rola uległaby marginalizacji, a on i jego współpracownicy zostaliby pozbawieni dostępu do politycznego koryta. Stanowiska w rządzie, miejsca w zarządach i radach nadzorczych państwowych spółek, możliwość wykorzystywania do partyjnych celów publicznych pieniędzy (patrz Fundusz Sprawiedliwości) byłyby tylko nostalgicznym wspomnieniem. Ziobro przeżył to dziesięć lat temu, gdy zerwał z Jarosławem Kaczyńskim i tylko powrót na łono Zjednoczonej Prawicy pozwolił mu odbudować polityczne wpływy. Drugi raz podobnego błędu nie popełni.

Dlaczego więc Zbigniew Ziobro i jego współpracownicy tak ostro atakowali rząd Mateusza Morawieckiego, a więc i pośrednio (ale tylko pośrednio) Jarosława Kaczyńskiego? Z trzech powodów. Przede wszystkim Zbigniew Ziobro chce znaleźć się listach Prawa i Sprawiedliwości w najbliższych wyborach. Aby mieć pewność, że tak się stanie musi mieć tak duże poparcie w sondażach (co najmniej 2-3%), że Jarosław Kaczyński będzie musiał umieścić go na swojej liście wyborczej, jeżeli będzie chciał wygrać wybory i dalej rządzić. Żadne ustalenia z Jarosławem Kaczyńskim nie będą miały znaczenia, jeżeli prezes Prawa i Sprawiedliwości uzna, że może bez utrudniających rządzenie przystawek samodzielnie utrzymać władzę. Po drugie, grupowe ataki posłów Solidarnej Polski sprawiają wrażenie politycznej siły, a na dodatek budują rozpoznawalność poszczególnych działaczy wśród elektoratu. Nawet jeżeli na listach wyborczych znajdą się na mniej eksponowanych miejscach, zdobędą wystarczające poparcie, aby uzyskać mandat. Wyborcy kierują się sympatią do konkretnej partii, ale musząc wskazać na liście konkretne nazwisko wybierają oczywiście to, które znają. Trzeci powód, to nadchodząca walka o sukcesję po Jarosławie Kaczyńskim albo, co bardziej prawdopodobne, o wykrojenie z PiS-owskiego tortu jak największej części dla siebie. Będąc poza Zjednoczoną Prawicą, Zbigniew Ziobro mógłby się jedynie temu przyglądać. Włączyć się do rozgrywki może tylko wówczas, gdy będzie wewnątrz. Dlatego też atakuje potencjalnego delfina czyli Mateusza Morawieckiego, dobrze wiedząc, że nie jest on lubiany wśród PiS-owskiego ludu, a i pozostali liderzy tej partii tolerują go jedynie ze względu na strach przed gniewem prezesa. Tym samym buduje sobie wewnątrz Prawa i Sprawiedliwości grono sympatyków, które może się okazać decydujących kapitałem w momencie gdy dojdzie do decydującego starcia. Nowym liderem Zjednoczonej Prawicy raczej nie zostanie, ale może przejąć niemałą część osieroconego elektoratu tej formacji.

Inna jest sytuacja Jarosława Gowina. Z jednej strony jego pozycja we własnym ugrupowaniu jest zdecydowanie słabsza. Co prawda, inspirowany przez Jarosława Kaczyńskiego, pucz Adama Bielana zakończył się klęską, ale już sam fakt jego zorganizowania pokazuje, że Porozumienie mimo swojej nazwy nie jest tak zwartym ugrupowaniem jak Solidarna Polska – nikomu przecież nawet przez myśl nie przyjdzie, żeby próbować obalić Zbigniewa Ziobro. Gowin zresztą stracił w jego wyniku kilku swoich parlamentarzystów, a i pozostałych nie może być do końca pewny. Zwłaszcza, gdyby próbował dokonać jakiejś zasadniczej politycznej wolty, do której od dawna jest namawiany przez polityków opozycji. Z drugiej jednak strony Jarosław Gowin ma zdecydowanie większe pole manewru. Sondaże wskazują, że nowa konserwatywna formacja z udziałem lidera Porozumienia, politykami PSL-u, prawym skrzydłem PO, a być może i Bronisławem Komorowskim, mogłoby liczyć nawet na kilkunastoprocentowe poparcie. Tylko, że wartość Gowina będzie malała w miarę zbliżania się terminu wyborów parlamentarnych. Gdyby teraz zrejterował z szeregów Zjednoczonej Prawicy mógłby zachwiać stabilnością rządu Mateusza Morawieckiego. Za dwa lata jego atrakcyjność osłabnie, a prezentowany przez niego hamletyzm może go zaprowadzić na margines sceny politycznej. Tym samym niezwykła kariera filozofa z Krakowa, który latami manewrując między PiS-em a PO, potrafił utrzymywać się na szczytach władzy, ostatecznie dobiegłaby końca.

Kryzys w koalicji skłaniał wielu polityków opozycji i politycznych komentatorów do wieszczenia przedterminowych wyborów. Trudno zrozumieć logikę ich rozumowania. Czasy, gdy polityk po przegranym głosowaniu w parlamencie podawał się do dymisji, co otwierało drogę do nowych wyborów, przynajmniej w Polsce już dawno należą do przeszłości. Trzeba być wyjątkowo naiwnym, żeby wierzyć, że Jarosław Kaczyński zdecyduje się na przedterminowe wybory w sytuacji dołujących sondaży wyborczych. Utrata władzy zakończyłaby jego polityczną karierę – lider PiS ma przecież już ponad 70 lat i zdrowie coraz bardziej mu szwankuje, a i polityczna intuicja coraz częściej zawodzi. Dlatego na przedterminowe wybory zdecyduje się tylko wtedy, gdy będzie miał pewność, że je wygra i jednocześnie uzna, że jesienią 2023 roku uzyska gorszy wynik. Taka sytuacja może zaistnieć za kilka miesięcy, gdy przypływ popandemicznego optymizmu i szybko poprawiające się wyniki gospodarcze, rzeczywiście mogą wywindować notowania Zjednoczonej Prawicy do niewidzianego od dawna poziomu. A wówczas nawołujący ciągle do rozwiązania Sejmu politycy parlamentarnej opozycji będą musieli odegrać rolę karpia domagającego się przyśpieszenia Wigilii. I zapewne świetnie się w tej roli sprawdzą.

Karol Winiarski