Wspaniałe idee mają w naszym Kraju to do tego, że ich realizacje nierzadko nijak mają się do pierwotnych założeń. Powierzenie roli opiniodawczej mieszkańcom zasługuje na pochwałę, jednak w gruncie rzeczy winien to być zabieg zupełnie naturalny. To pierwszy problem nad którym warto się zastanowić, gdyż osobliwością jest właśnie w Polsce to, że z prawa obywatelskiego, jakim jest decydowanie o swym otoczeniu, czyni się narzędzie walki politycznej, poprzez ukazanie ludzkiej strony urzędniczego świata. Swoiste przekupstwo silniej obecnie zaznacza się chyba tylko wyłącznie w sferze polityki socjalnej Rządu. Nie to stanowi jednak meritum.

Wedle modelu partycypacyjnego w Sosnowcu po raz pierwszy zwrócono się do Mieszkańców o pomoc w poprawie stanu infrastruktury przed pięcioma laty. Forma realizacji budżetu obywatelskiego, poprzez wszystkie edycje, nieustannie ewoluowała; modyfikowano zarówno warunki formalne wniosków, jak też definiowano grupy problemowe. Wszystkie te zmiany, na czele z konsekwentnym (od 5 w roku 2014 do 8 milionów w obecnym) zwiększaniem puli środków na wcielanie w życie pomysłów Mieszkańców, świadczą zdecydowanie na korzyść przyjętego sposobu podziału środków Gminy. Ponieważ numizmaty zazwyczaj podziwia się skrupulatnie, warto poświęcić czas na refleksję nad tym, czy blask rewersu dorównuje oślepiającemu awersowi.

Tekstu niniejszego nie chcę poświęcić dwu spektakularnym, bliskim powodzenia, próbom zniszczenia przez Władze Miasta idei budżetu obywatelskiego; z tej przyczyny zamilknę na okoliczność, noszącej znamiona tragikomedii, rozciągniętej w czasie i przestrzeni telenoweli z Czarną Przemszą w tle, jak też nieszczęsnej próby rewitalizacji skweru w sąsiedztwie ulic Ignacego Mościckiego oraz Anieli Urbanowicz. Z kronikarskiego obowiązku warto w tym miejscu odnotować nadto, że potrzebne inicjatywy zgłaszano już – bezskutecznie – przed kilkoma laty; od roku 2015 Mieszkańcy oczekują skomunikowania Pogoni oraz Starego Sosnowca przez ulicę Gospodarczą. Pragnę skupić się jednak wyłącznie na kwestiach, które dziwnym trafem pozostają przemilczane. Mam na uwadze problem, poniekąd znany z prozy Orwella, równych i równiejszych, jak też wypełnianie zadań Gminy w ramach budżetu partycypacyjnego.

Nie można odbierać nikomu prawa do lokalnego Patriotyzmu; wszelkie tego typu licytacje są niesmaczne. Z drugiej jednakże strony wymaga uwagi problem jednoczesnego pełnienia funkcji publicznych oraz występowanie z inicjatywą poza pełnionym Mandatem. W regulaminach licznych konkursów zawsze odnaleźć można było zapisy, jakoby z udziału w nich wyłączeni pozostają członkowie rodzin osób, będących zatrudnionymi w instytucjach je organizującymi. Zamyka to wszelkie dyskusje o podłożu etycznym.

W przypadku procedowania wniosków autorstwa lub współautorstwa Radnych, rodzą się wątpliwości co do rzetelności ich oceny. By nie być gołosłownym, warto przytoczyć chociażby wniosek z roku 2014, którego Pomysłodawcami byli Państwo Adrian Błoch, Artur Żak, Paweł Wojtusiak oraz Aleksandra Nowak („W zdrowym ciele zdrowy duch – rozbudowa infrastruktury sportowo-rekreacyjnej na terenie Środuli”; 607400 zł). Podobne przykłady można mnożyć. Ponieważ najwyraźniej przez pół dekady casus ten nikomu nie wadził, w bieżącym roku zgłoszono szereg pomysłów w strefie miejskiej, firmowanych przez Radnych. Na przykład, Panowie Radni Michał Wcisło oraz Wojciech Nitwinko postulują budowę wodnego placu zabaw na placu Papieskim za, bagatela, milion złotych.

Więcej kontrowersji rodzić może składanie wniosków do budżetu partycypacyjnego przez Bliskich Radnych. Z formalnego punktu widzenia nie niesie to z sobą ryzyka konfliktu interesów, jak ma to miejsce w przypadku samych Radnych. Z drugiej jednak strony przyzwolenie na wnioski autorstwa Członków Rodzin Radnych może niestety uruchamiać mechanizmy patologiczne, utrudniające walkę o środki Gminy pozostałym Mieszkańcom. Jako przykładowe pomysły wskazać można zgłoszone w roku 2016 przez Panią Karinę Erenkfeit („Modernizacja placu zabaw pomiędzy ul. W. Stwosza a ul. Kossaka wraz z wyrównaniem nawierzchni i wyłożeniem nawierzchnią bezpieczną”) oraz Pana Zbigniewa Kudłę [„Modernizacja nawierzchni placu zabaw przy ulicy Norwida (pomiędzy Witkiewicza a Rodakowskiego) – wymiana nawierzchni placu na bezpieczną”]. Wnioskodawcy są powiązani bliskimi więzami rodzinnymi z Panem Radnym Pawłem Wojtusiakiem. Wysoce zastanawiającym nadto wydaje się fakt, iż projekty te wstępnie wyceniono na – odpowiednio – 100000 zł oraz 99000 zł, przy czym ostatecznie koszt realizacji obu ustalono na 299195 zł każdy. Jest to o tyle kuriozalne, gdyż jednym z kryteriów pozytywnego rozpatrzenia wniosków jest ich ekonomika; tak znaczne niedoszacowanie kosztów może doprowadzić do ich odrzucenia. Ponieważ jednak przysłowia są mądrością narodów, warto uzmysłowić sobie, że gdy psy szczekają, karawana jedzie dalej. W konsekwencji, już w roku następnym, Panie Karina Erenkfeit oraz Oliwia Sosnal składają wniosek o inwestycję łączoną („Rozbudowa placu zabaw przy Wita Stwosza w Sosnowcu wraz z bezpieczną nawierzchnią i siłownią pod chmurką”).

Odrębną zupełnie sprawą – w skali nie tylko Miasta, ale i Kraju – jest wypełnianie zadań samorządów środkami budżetów obywatelskich. W Sosnowcu, począwszy od roku 2016, prym w tym procederze wiedzie niezmiennie dofinansowanie Filii Miejskiej Biblioteki Publicznej imienia Gustawa Daniłowskiego. W trakcie czterech edycji budżetu partycypacyjnego (włącznie z rokiem bieżącym), na rzecz dziewiętnastu Placówek rzeczonej Instytucji wnioskowano o kwotę ponad 730000 zł. Należy ubolewać nad tym, iż niemały ułamek wskazanej sumy stanowi koszt niewyłącznie zakupu książek oraz pomocy dydaktycznych, ale także… klimatyzatorów. Mistrz Bareja nie powstydziłby się z pewnością pomysłu wsparcia zagospodarowania placu przed Filią przy ulicy Klonowej, co – wraz z kosztem książek oraz niezbędnych sprzętów – stanowi ponad
jedną trzecią skumulowanej sumy wsparcia Książnicy Miasta we wskazanym okresie.

Wnioski po wnikliwej ocenie pięciu zrealizowanych edycji budżetu obywatelskiego Sosnowca nasuwają się same, nie napawając optymizmem co do przebiegu tegorocznej. Nikogo nie powinien dziwić fakt spadku zainteresowania wśród Mieszkańców w kwestii tak fundamentalnej, jaką jest bezpośrednie decydowanie o swym Mieście w aspekcie podziału środków na inwestycje. Któż bowiem przyzwala na bycie lekceważonym?

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak
Warszawa, 22 VII 2019

Każdy, bez względu na reprezentowany światopogląd, zauważy niechybnie, że życie nasze dzieli się na etapy, różniące się stopniem rozwoju fizycznego, ale przede wszystkim emocjonalnego. Pociąga to za sobą przyjmowanie odmiennych ról społecznych na każdym z nich.

Osiągniecie dojrzałości emocjonalnej nie jest tożsame, niestety, z przekroczeniem określonego ustawowo wieku. Ponieważ rzeczy wielkie wymagają czasu, należy zawsze z pokorą i uwagą przyglądać się Światu. Proces ten wymaga długich lat. Zwieńczeniem ich jest prawidłowe ukształtowanie odpowiednich postaw. Obok poszanowania życia własnego i innych, rozumianego w szerokich kategoriach, nie można zapomnieć o odpowiedzialności. Odpowiedzialności za siebie, za otoczenie, za Kraj.

Przed wieloma miesiącami Ustawodawca zażyczył sobie, ażeby zmodyfikować kalendarz wyborów samorządowych. Przedłużenie kadencji lokalnych urzędników ma w zamyśle roztoczenie przyjaznej atmosfery nad tymi, którzy wzorowo przysługują się swym społecznościom. Niestety, ale każdy kij ma dwa końce; nierzadko może przyczynić się to do utrwalania niekorzystnych konfiguracji. Czas pokaże, w jaki sposób przełoży się to na rzeczywistość Sosnowca. Pewne symptomy, co najmniej niepokojące, dają o sobie znać już teraz.

Warto być może, w odchodzącym powoli w zapomnienie cieniu wielkich Rocznic, dokonać wyważonej oceny rzeczywistości. Wszyscy Polacy, bez względu na pochodzenie i społeczną przynależność, mają jedno zdaje się marzenie: żyć w duchu Patriotyzmu. Postawa godna naśladowania, chociaż ostatnio patologicznie degloryfikowana do rangi emblematów kultury popularnej. Gdy dla jednych Patriotyzm objawia się w niszczeniu Flagi poprzez nanoszenie nazw miejscowości lub przypominaniu przechodniom Etosu Powstańców Warszawskich z poziomu poplamionej czapki z daszkiem, tak dla drugich żywe są szlachetniejsze Jego przejawy. Ktoś zapyta, czy to nie przypadkiem znak czasu. Z tłumu, na szczęście gęstego, popłyną słowa oburzenia oraz apele o refleksje, dotyczące prawdziwie wartościowego manifestowania postaw patriotycznych. Sabotaż czy Tajne Komplety należy zastępować… zdroworozsądkową normalnością. Bo czym innym jest segregowanie odpadów, oszczędne gospodarowanie zasobami, utrzymywanie czystości w swym otoczeniu, uczciwe odprowadzanie danin?

To wszystko truizmy. Już Reymont wiedział, że lud żyje w zgodzie ze swą Ziemią, która daje i odbiera. Monotonny cykl pór roku, obecnie z wolna zniekształcany klimatycznymi anomaliami, niestety niespecjalnie mobilizuje do zdania sobie z tego sprawy. Tak dzieje się wszędzie, tak dzieje się także w Sosnowcu. Uczynienie kadencji pięcioletnimi to nie tylko gwarancja na to, by krajobraz Miasta zaczął obfitować w nowe obiekty infrastruktury sportowej oraz drogi. Wiele wskazuje na to, że wyremontowane trakty służyć będą Mieszkańcom łatwiejszemu dostaniu się do pulmonologów, gdyż jakość powietrza nie napawa optymizmem. Można, za Noblistą, powoływać się na odwieczny cykl Natury, by natychmiast radośnie skonstatować, że problem spalania odpadów w domowych paleniskach rozwiał się wraz z wiosennym przesileniem. Na nic zdają się apele do Pana Prezydenta, Szanownych Radnych. Włodarze Miasta pozostają głusi na twarde, merytoryczne argumenty ze strony Społeczników, zrzeszonych chociażby w lokalnych grupach antysmogowych. Jako przykład godny odnotowania może służyć list, zaadresowany (17 II 2019) do Pani Radnej Szoty. List ten, jak nietrudno się domyślić, pozostawiony bez odpowiedzi. Pozostawić złośliwcom należy domysły o to, czy przed i po wyborach Pani Radna Szota oddycha tym samym powietrzem…

Nie jest to, niestety, osamotniony przypadek wybiórczego dbania o swe Miasto. Ochrona środowiska nie sprowadza się jednak wyłącznie do ochrony powietrza. Daje to o sobie znać nie tylko wtedy, gdy noc staje się dłuższa od dnia i oddycha się z trudem. Okazją może być praktycznie każdy w Sosnowcu spacer. Z pewnością Mieszkańcy pamiętają doskonale trafny pomysł, polegający na dobrotliwym udostępnieniu przy rzeczonej ulicy kontenerów na odpady budowlane oraz wielkogabarytowe. W jednym z niedawnych listów (15 VI 2019) zwróciłem się w tej sprawie do Wydziału Gospodarki Komunalnej Urzędu Miejskiego w Sosnowcu, prosząc o rozpatrzenie instalacji fotopułapek, sugerując wprost mobilizację Funkcjonariuszy Straży Miejskiej. Być może odpowiedź też nigdy nie nadejdzie, bowiem toczone od lat boje o zaprowadzenie porządku na terenach nieużytkowanych wzdłuż ulicy Wiązowej, czyli bynajmniej nie na obrzeżach Miasta, najpewniej w nieodległej perspektywie zostaną zażegnane przez wystawienie przez Gminę działek na sprzedaż. Bez względu na to zadać można sobie pytanie, czy przedstawione rozwiązania prewencyjne pozostają w istocie tak niedosiężne? Bierność oraz zachwianie hierarchii problemów to jawne, a przez swą ostentacyjność już gorzej niż bezczelne, przejawy ignorowania potrzeb Wyborców. Potrzeb tak podstawowych, jak prawo do zdrowia i czystego otoczenia.

Przykłady działań kunktatorskich można mnożyć, jednak o nieobecnych wyłącznie dobrze lub wcale, więc warto zachować umiar w wyliczaniu. Faktem jest jednak, że w wachlarzu narzędzi można odnaleźć także te skuteczne. Oddać należy słuszność programowi dofinansowania do wymiany domowych palenisk, chociaż w niejednym gospodarstwie odpady mogą przez to spalać się wydajniej. Poruszony problem zasadza się na dwu filarach: braku edukacji oraz nadmiaru dezinformacji. Mieszkańcy pamiętają z pewnością apokaliptyczne wizje, towarzyszące spektaklowi zamknięcia kariery politycznej Pana Prezydenta Kazimierza Górskiego. Plakaty z członkami rodziny zaopatrzonymi w maski przeciwgazowe, wespół z armią wolontariuszy w terenie, były atrybutami karykaturalnej batalii. Pomimo iż dawno opadł po niej kurz, jest bardziej niż pewne, że podobne hasła mogłyby w Sosnowcu powtórnie paść na podatny grunt. Wszystko to jest konsekwencją braków w edukacji dzieci, młodzieży i dorosłych, której celem winno być uzmysłowienie prostego faktu, że jest się współodpowiedzialnym za otoczenie, czyli za dobro swoje i innych tutaj, czy też za pół wieku. Na szczęście niemałej części Mieszkańców trudno oswoić się z rzeczywistością, kiedy orężem w walce o własne interesy jest środowisko, czyli wspólne dobro.

Doskonałe warunki do utrzymywania w obecnego stanu rzeczy gwarantuje, co tu dużo kryć, obliczona na sukces wyborczy hipokryzja, podszyta zarówno brakiem wizji, jak i odwagi. Jaki bowiem cel przyświeca Rządzącym Sosnowcem, skoro uchwalając prawo lokalne prawą ręką, lewą je egzekwują? Historia uczy, że podejmowanie w polityce decyzji niewygodnych zazwyczaj wiąże się z koniecznością szukania sobie innego zajęcia. Zasada ta działa w drugą stronę, gdyż mamienie obietnicami populistycznymi wybory zamienia w plebiscyty. Efektem politycznym zdrowych wyborów jest wyróżnienie najlepszych pośród doskonałych kandydatów. Jeżeli jednak miast tego dochodzi do konfrontacji merytorycznych programów z pastelowymi szyldami, mającymi być finansowanymi oraz utrzymywanymi ze źródeł niepewnych, skutki są przewidywalne. Gdy po obu stronach sporu nie stoją bowiem fachowcy, przewidywania ziścić mogą się jedynie wedle scenariusza ostatnich wyborów samorządowych w Mieście.

Sosnowiec pięknieje, jednakże jakimkolwiek dywagacjom nie poddaje się fakt, że wpadł w pułapkę zastawioną przez Włodarzy, których szczytne intencje są jedynie dalszą pochodną ostrej walki o wpływy. Kto jednak z Rządzących otwarcie przyzna się do uchybień, zaniechań, składania obietnic bez pokrycia? W obecnej, dłuższej o rok kadencji, do rangi sztuki ekwilibrystycznej urasta zachowanie umiaru w obliczu presji decyzji odgórnych, to jest partyjnych, oraz oczekiwań Elektoratu. Zachować się go w takich okolicznościach nie da, toteż koniecznym jest obranie taktyki wybiórczego uchronienia dobrego wizerunku Urzędu. Komukolwiek jednak przy alei Zwycięstwa jeszcze na tym nie zależy?

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak
Warszawa, 16 VI 2019

   Od kilku dni najważniejszym, oczywiście poza niekończącym się kabaretem związanym z tworzeniem przez opozycję przedwyborczych koalicji, tematem serwisów informacyjnych (przynajmniej w mediach, które nie sympatyzują z obecną władzą) jest problem rekrutacji do szkół średnich. Codziennie możemy zobaczyć zrozpaczone dzieci, które nie dostały się do wymarzonych szkół oraz rodziców i wspierających ich polityków opozycji, w tym samorządowych, którzy obwiniają o to wprowadzaną od dwóch lat reformę oświaty. Przedstawiciele rządu odpierają zarzuty powtarzając jak mantrę, że reforma była konieczna, a winę za problemy ponoszą opozycyjni samorządowcy. Po obu stronach dominują wypowiedzi skrajne (marszałek Karczewski po raz kolejny nie wykorzystał szansy do zamilczenia w sprawach oświaty) lub co najmniej niefortunne (prof. Stanisławek zapłacił za jedną z nich stanowiskiem wiceministra szkolnictwa wyższego i nauki). Rzeczywistość jest jak zwykle bardziej skomplikowana.

  Rekrutacja do szkół średnich zawsze była niesłychanie stresującym wydarzeniem dla absolwentów szkół niższych szczebli. Po pierwsze dlatego, że to dla większości z nich pierwsza sytuacja, w której o przyjęcie do szkoły muszą konkurować z innymi uczniami. Szkoły podstawowe są, a gimnazja były, placówkami rejonowymi, które musiały przyjąć bez żadnych egzaminów w swoje podwoje wszystkie dzieci zamieszkujące na obszarze ich działania. Wyjątkiem były szkoły i klasy dwujęzyczne i sportowe, ale dotyczyło to jedynie niewielkiej grupy dzieci. Po drugie, nauka w dobrej szkole rzeczywiście zwiększa szansę na dostanie się później na dobry kierunek studiów. To wszystko musi powodować u młodych ludzi stres i emocje. Tyle, że tak było zawsze. Nigdy (ani w PRL-u, ani w czasach III RP) żaden uczeń nie miał gwarancji, że dostanie się do wymarzonej przez siebie szkoły.

   W ciągu ostatnich kilku lat problem wydawał się mniej istotny ze względu na fakt, że do szkół ponadgimnazjalnych z roku na rok aplikowało coraz mniej uczniów. To efekt niżu demograficznego, który osiągnął dno w 2003 roku, gdy urodziło się niewiele ponad 350 tys. dzieci. W tym roku kończą one gimnazja, ale ich młodszych o rok kolegów i koleżanek kończących podstawówki jest już o około 30 tysięcy więcej. To nie tylko skutek większej ilości urodzin, ale również zwiększonego w 2011 roku naboru do szkół podstawowych sześciolatków. Planowane wówczas przez poprzednią ekipę przyśpieszenie o jeden rok obowiązku szkolnego zostało ostatecznie przesunięte o kilka lat, ale część rodziców sześciolatków (około 20 tys.) zdecydowała się posłać swoje pociechy do szkoły. Za pięć lat do szkół średnich, gdy podstawówki będą kończyły dzieci z krótkiego, pierwszego w XXI wieku, szczytu wyżu demograficznego, powinno pójść 420 tys. absolwentów podstawówek (tyle dzieci urodziło się w 2009 roku). Pójdzie o połowę mniej, ponieważ będzie to pierwszy rocznik po wycofaniu przez obecny rząd obowiązku szkolnego dla sześciolatków. Tyle, że rok i dwa lata wcześniej (czyli w roku 2022 i 2023) pójdą roczniki, w którym do pierwszych klas szkół podstawowych oprócz siedmiolatków poszła również ogromna grupa sześciolatków. I to będzie prawdziwy problem, ponieważ w tych latach do zapełnionych już szkół średnich będzie starało się dostać ponad pół miliona dzieci rocznie (o prawie 150 tys. więcej niż normalnie). Nikt o tym w tej chwili nie wspomina. Obawiam się, że mało kto we władzach oświatowych zdaje sobie nawet z tego sprawę. Kto by się martwił tak „odległą” perspektywą czasową. A przecież problem ten dotknie wybrane rok temu władze samorządowe i wybierane wkrótce władze państwowe (Sejm, Senat i Prezydenta RP).

   Od września do wszystkich klas szkół średnich będzie uczęszczało około półtora miliona uczniów. Dwadzieścia lat temu, gdy w ówczesnych szkołach ponadpodstawowych uczył się rocznik wyżu demograficznego lat 80-tych XX wieku, nauki pobierało około trzech milionów młodych ludzi. Większość szkół średnich mieści się w tych samych budynkach co kilkanaście lat temu, gdy funkcjonowały w nich czteroletnie licea i pięcioletnie technika. Mimo znacznie większej ilości uczniów, udało się ich wszystkich pomieścić. Potem, gdy liczba uczniów w wyniku niżu demograficznego oraz skrócenia nauki w szkołach średnich znacznie się zmniejszyła, niektóre z nich zostały zlikwidowane. Wiele jednak kontynuowało działalność mimo znacząco mniejszej ilości uczęszczających do nich uczniów, a w części z nich oprócz szkół średnich uruchomiono gimnazja. Tym samym nawet podwójny rocznik nie powinien stanowić poważniejszego problemu (kilkanaście lat temu co roku szkoły średnie przyjmowały około 700 tys. pierwszoklasistów, a więc tyle co w obecnym, wyjątkowym roku). Trudniejsza sytuacja może być rzeczywiście w dotychczasowych samoistnych liceach, które ze względu na dużą popularność i politykę władz samorządowych miały możliwość pełnego wykorzystania pomieszczeń szkolnych i przyjmowały w poprzednich latach maksymalną ilość klas pierwszych. Tyle, że reforma została zapowiedziana trzy lata temu i powinny one tą sytuację przewidzieć ograniczając ze względów logistycznych nabór już w poprzednich latach.

   Informacje o problemach z brakiem miejsc pochodzą z kilku największych polskich miast. Z dwóch powodów. Po pierwsze to w nich mają swoją siedzibę najlepsze polskie licea, do których chętnych jest zawsze najwięcej. Po drugie, do szkół średnich w tych miastach starają się też dostać uczniowie z okolicznych gmin, nawet jeżeli na ich terenie znajdują się licea i szkoły branżowe. Problem pojawia się wówczas, gdy gminy te nie są objęte tym samym systemem rekrutacji elektronicznej. W efekcie nikt nie wie czy uczniowie, którzy nie dostali się do wybranej szkoły w dużym mieście nie zostali też przyjęci do swojej lokalnej szkoły. Taka sytuacja jest w Warszawie, gdzie spośród 47 tys. chętnych aż 18 tys. to dzieci spoza Warszawy. Może się okazać, że część młodych warszawiaków nie dostanie się do szkół średnich w stolicy, ale jednocześnie w placówkach zlokalizowanych w okolicznych miejscowościach będzie sporo wolnych miejsc. W aglomeracji śląsko-zagłębiowskiej, gdzie systemem naboru elektronicznego objęte są wszystkie szkoły w województwie, jak na razie nie ma żadnych doniesień o masowych przypadkach uczniów, którzy nie dostali się do żadnej szkoły.

   Nadmiar chętnych nie dotyczy wszystkich placówek. Większość istniejących szkół średnich czekała na tegoroczną rekrutację jak na biblijną mannę z nieba. Od lat miały one ogromne problemy z realizacją planów naborowych. Niektórym groziła nawet likwidacja. Tylko w Sosnowcu w ciągu ostatnich lat z mapy miasta zniknęły dwa licea, a trzecie właśnie dogorywa. Tegoroczny, podwójny nabór to szansa na przetrwanie, na dodatkowe lekcje dla nauczycieli, to być może koniec przymusowej zniżki godzin albo konieczności uzupełnienia etatu w innej szkole. To dlatego, gdy dwa lata temu rozpoczynano likwidację gimnazjów, w przeciwieństwie do niedawnego czysto płacowego strajku, solidarności nauczycielskiej nie było. Dla kadry pedagogicznej szkół podstawowych dwa dodatkowe poziomy (klasy VII i VIII), a dla nauczycieli szkół średnich jedna dodatkowa klasa (IV w liceach i V w technikach), były rozwiązaniem korzystnym, a niekiedy wręcz zbawiennym. W czarnej dziurze znaleźli się jedynie nauczyciele gimnazjów. Ale ich los mało kogo poza nimi samymi i ich rodzinami wówczas obchodził.

   Wszystkie informacje o problemach z rekrutacją dotyczą liceów. O technikach, przynajmniej na razie, w ogóle się nie mówi. Nic dziwnego skoro w Warszawie 2/3 spośród starających się o przyjęcie do szkół średnich uczniów wybrało licea. Kilka lat temu, gdy poprzedni rząd forsował pomysł centrów kształcenia zawodowego i ustawicznego (nie pierwszy, ale i nie ostatni „cudowny” pomysł na odbudowę szkolnictwa zawodowego), przedstawiciele dzisiejszej opozycji twierdzili, że trzeba ograniczyć ilość dzieci uczęszczających do liceów, ponieważ produkują one jedynie nie posiadających żadnych umiejętności bezrobotnych, a na rynku pracy brakuje pracowników wykwalifikowanych. Teraz wylewają krokodyle łzy, gdy okazuje się, że część absolwentów szkół podstawowych i gimnazjów będzie być może musiała uczęszczać do szkół branżowych. Jak widać zresztą zmiana przez obecną ekipę nazwy techników i szkół zawodowych (na szkoły branżowe), co miało być kolejnym elementem „dobrej zmiany”, nie przyniosła zwiększenia zainteresowania tym typem szkolnictwa. Po raz kolejny okazało się, że mieszanie łyżeczką w gorzkiej herbacie nie spowoduje, że stanie się ona słodka.

   Czy w takim razie reforma minister Zalewskiej to rzeczywiście wielki sukces? Wręcz przeciwnie. Tylko, że problem nie leży w tegorocznej rekrutacji. Nie chodzi nawet o likwidację gimnazjów, chociaż poza ogólnym zamieszaniem trudno znaleźć jakieś poważniejsze zalety tej decyzji. Zmiana struktury systemu edukacyjnego zawsze jest najbardziej widoczna, zwykle bardzo duże kosztuje i najczęściej przyciąga zainteresowanie mediów i polityków. Zwłaszcza gdy wybory za pasem Tyle, że z punktu widzenia efektów nauczania ma ona marginalne znaczenie. Zasadniczy problem leży zupełnie gdzie indziej.

   Gimnazja rozpoczęły działalność we wrześniu 1999 roku przy gwałtownych protestach głównie ZNP i SLD. Ale zasadnicza reforma – programowa – kilka lat później, nie wzbudziła już większego zainteresowania, oczywiście poza środowiskiem edukacyjnym. A była ona rewolucyjna. Do tej pory w szkole średniej program z poszczególnych przedmiotów był rozszerzoną wersją tego, o czym uczniowie uczyli się w gimnazjum. Teraz klasa pierwsza szkoły średniej miała być programowym dokończeniem przedmiotów nauczanych w gimnazjum, ale nauka w klasach drugiej i trzeciej koncentrowała się na kilku wybranych przez uczniów przedmiotach na poziomie rozszerzonym. Tym samym, przynajmniej teoretycznie, uczniowie uczyli się (poza językiem polskim, matematyką i językiem obcym, które obowiązkowo trzeba było zdawać na maturze, no i oczywiście wychowaniem fizycznym i religią oraz tzw. przedmiotami uzupełniającymi) jedynie tych przedmiotów, które ich interesowały i były im konieczne przy rekrutacji na uczelnie wyższe. System oczywiście miał swoje wady. Nauka ogromnej ilości materiału przez niespełna dwa lata była nie lada wyzwaniem. Nie wszyscy też do końca po pierwszej klasie byli ostatecznie zdecydowani co do swojej zawodowej przyszłości i niejednokrotnie chcieli zmieniać wybrany profil. Nie zawsze też możliwości organizacyjne szkoły umożliwiały realizację wszystkich zainteresowań uczniów. Nieporozumieniem w demokratycznym państwie cierpiącym na chroniczny deficyt społeczeństwa obywatelskiego, był brak nauki wiedzy o społeczeństwie po pierwszej klasie, czego efekty są dzisiaj widoczne. Ale była to najdalej idąca próba zerwania z klasycznym (niekiedy nazywanym pruskim) systemem nauczania wszystkich wszystkiego, na rzecz specjalizacji uwarunkowanej możliwościami i zainteresowaniami uczniów. Już wkrótce przejdzie ona do historii.

   Nowe czteroletnie liceum wraca do systemu, który może się sprawdzał w czasach, gdy do szkoły chodził Jarosław Kaczyński, ale już dwadzieścia lat temu był uważany za archaiczny. Ponownie przez cztery lata wszyscy uczniowie będą zmuszeni do wkuwania rzeczy, które w większości nie tylko nie będą ich interesowały, ale też do niczego w życiu im się nie przydadzą. Sam w szkole średniej najwięcej czasu poświęcałem nauce fizyki, a moja obecna wiedza z tego przedmiotu jest bliska zeru. I nie jest to wina nauczyciela, ale normalna reakcja umysłu przeciętnego człowieka, który usuwa z pamięci rzeczy nieprzydatne. Najdziwniejsze jest to, że do dzisiaj większość polityków wszystkich opcji jest przekonanych, że wystarczy coś wpisać do programu nauczania, a wiedza ta będzie udziałem wszystkich uczniów do końca ich dni. Otóż nie będzie. Nawet jeżeli przyswoją sobie tą wiedzę w obawie przed negatywna oceną, to i tak zapomną najpóźniej po najbliższym sprawdzianie. I najpewniej nigdy do niej nie wrócą. Bo i po co?

   Niestety, o tym aspekcie reformy prawie nikt obecnie nie mówi. Miliardy złotych będą corocznie wydawane w sposób skrajnie nieefektywny na kształcenie młodych ludzi, które w żaden sposób nie przygotuje ich do wyzwań współczesnego świata. Oczywiście jak zwykle w różnego rodzaju sprawozdaniach wszystko będzie wyglądało wspaniale. Bo w papierach w naszym dziwnym kraju najczęściej wszystko się zgadza. Rzeczywistością mało kto się przejmuje. Zwłaszcza, gdy widoczna jest po wielu latach. A ważne są przecież jedynie najbliższe wybory.

Karol Winiarski

Tytuł niniejszego felietonu nie jest dobrany przypadkowo. Trafnie należy doszukiwać się w nim odniesienia do pozytywistycznego hasła. Zabieg ten pozostaje uzasadniony nadto tym chociażby faktem, że poświęcony jest on pewnej inicjatywie obywatelskiej, która w oficjalnym zamyśle miała dać Mieszkańcom Środuli nowe narzędzie w kształtowaniu swej codzienności. Ideał ten, godny sztandarów, przyświecał z pewnością Doktorowi Judymowi, którego jeden z trzech Protoplastów spoczywa właśnie na Środuli-Zuzannie.

Demokracja stanowi jedną z emanacji Wolności. Warto pamiętać o tym fakcie w kontekście Rocznic: odzyskania Niepodległości, zdobycia Monte Cassino, częściowo wolnych Wyborów. Trzy ostatnie dziesięciolecia były polem doniosłych przemian życia społeczno-politycznego, czego owocem jest chociażby reforma samorządowa. Na co pozwala analiza wyników wyborów lokalnych, skonfrontowana z organizowanymi do Parlamentu chociażby, można pokusić się o pozytywną ocenę tych zmian. Nie budzi to zaskoczenia, bowiem to właśnie mieszkańcy konkretnych miejscowości najlepiej znają swoje problemy i wiedzą, jak je zażegnywać.
W przypadku dużych miast w Polsce, a Stolicy w szczególności, Ustawodawca przyzwolił na tworzenie jednostek pomocniczych gmin. Abstrahując od Warszawy, której ustrój reguluje odrębna ustawa, włodarze mogą zdecydować o utworzeniu takich ciał, mających charakter konsultacyjny. Rady dzielnic powoływane są również w celu pośrednictwa pomiędzy społecznościami lokalnymi i urzędami centralnymi, nierzadko przejmując wybrane ich kompetencje. Idea decentralizacji samorządności nie ominęła Sosnowca.

Według prowadzonego przez Główny Urząd Statystyczny rejestru terytorialnego, Gmina Sosnowiec podzielona jest na trzydzieści integralnych Jednostek. Bardzo często ich granice pozostają zgodne pod względem administracyjnym i historycznym. Liczba ustalonych Rad nie jest jednakże tożsama z podziałem centralnym. Warto zastanowić się nad tym, pozornie niewiele znaczącym, faktem.

Przede wszystkim, co jedynie chwilowo gasi pragnienie poznania pewnych mechanizmów, należy zauważyć, iż Sosnowiec jest Miastem o średniej wielkości. Nie bez znaczenia pozostaje również okoliczność stopniowej depopulacji Gminy. Można przeto zastanowić się nad celowością mnożenia ponad miarę aparatu urzędniczego, nawet za cenę rozwoju postaw obywatelskich oraz prospołecznych wśród Mieszkańców. Cena ta nie jest bardzo wysoka, zważywszy chociażby na fakt pełnienia mandatów przez Radnych Dzielnic Sosnowca społecznie. W dyskusji tej jednakże koszt jest kluczowy. Koszt rozumiany w kategoriach politycznych.

Będąc dalekim od otwartego i nieskrępowanego wynoszenia mej osoby na piedestał, pozwolę sobie na bardzo skrótowe przytoczenie kilku faktów, ograniczając pole dla subiektywnych komentarzy. Nie czuję się jednakże zwolniony z konieczności pomijania nazwisk Osób, które były zaangażowane w utworzenie Jednostki Pomocniczej Gminy na Środuli i Konstantynowie. Skoro fakty te nie pozostają tajemnicą dla pewnej części Mieszkańców Miasta, tym bardziej nie mam powodu do unikania nazywania pewnych zjawisk, oraz ich Autorów, wprost.

Pewien mój Szanowny Rówieśnik, na przełomie otwierających stulecie dekad, był uprzejmy zwrócić się do mnie z pytaniem o wsparcie w realizacji, jak na Środulę, pionierskiego przedsięwzięcia. W Sosnowcu bowiem na palcach jednej dłoni można było wówczas policzyć ustanowione Jednostki Pomocnicze, jak i zalążki inicjatyw Mieszkańców. Z naszych rozmów bardzo szybko przekonałem się, iż będę drugą osobą ze Środuli, po mym Rozmówcy, która byłaby odpowiedzialna za przekonanie Mieszkańców Dzielnicy do naszego pomysłu. Rozmówcą tym był Paweł Wojtusiak.

Pamiętam, że rzeczony okres był dla mnie przełomowy. Nie ukrywam, iż zmagałem się z poważnymi problemami natury osobistej. Ich pokonywanie przychodziło mi, paradoksalnie, łatwiej w konfrontacji z  planowaniem swej zawodowej przyszłości. Chociaż, ujmując rzecz eufemistycznie, nie narzekałem na nadmiar wolnego czasu, bez chwili zwątpienia przystałem na propozycje Pawła. Czułem niekłamane poczucie nadchodzących dla Dzielnicy zmian. Zmian tak materialnych, jak też mentalnych. Wygląd Środuli nie pozostawał dla mnie bez znaczenia; jako dwudziestokilkulatek przywykłem do omijania dziur w chodnikach, które stanowiły pułapki już przed piętnastoma laty. Drugim powodem, tym istotniejszym zdecydowanie, była postawa Mieszkańców względem bieżących i przeszłych spraw Środuli. Problem alienacji jest tym bardziej
widoczny w przypadku Dzielnic gęsto zaludnionych.

Szybko niestety entuzjazm począł ustępować rozczarowaniom. Nie zahamowało tego sygnalizowanie mej postawy. Pozostawałem bowiem wierny swej deklaracji, jaką było powstrzymywanie się od czystej działalności politycznej w skali Miasta. Jak pokazał czas, pewne okoliczności zmusiły mnie do rozszerzenia owego przyrzeczenia na aktywność w tworzonej Radzie Dzielnicy. Przeprowadzka ze Środuli, pociągająca za sobą konieczność korekty meldunku, stanowiła czerwone światło w procesie ubiegania się o mandat. Jak pokazał rozwój wypadków, nawet tak ważki argument nie był w stanie ostudzić ambicji Kolegi z, nieistniejącego już,
Gimnazjum.

Wychowano mnie w szacunku do Wiedzy i Nauki. Ponieważ na swej drodze miałem zaszczyt poznać wielu wspaniałych Ludzi, których wskazówki pozwoliły mi dokonywać trafnych wyborów, poczułem wewnętrzny przymus oddania Miastu przynajmniej w części tego, co otrzymałem darmo. Taką okazją było właśnie tworzenie środowiska, skupionego wokół Rady Dzielnicy. Największą trudnością tamtego okresu był brak własnego kąta. Pomocnej dłoni nie zawahał się wyciągnąć Pan Aleksander Sudara, kierujący wówczas jednym spośród czterech Klubów Anonimowych Alkoholików w Sosnowcu. Placówka owa, która z okien przy ulicy Juliusza Słowackiego towarzyszyła mi przez wiele dobrych lat, stała się pośrednio narzędziem do odwdzięczenia się Nauczycielom za niebagatelny wkład w me ukształtowanie. Praktycznie natychmiast, ku aprobacie Pana Sudary oraz Pawła, zainicjowaliśmy punkt pomocy w nauce dla najmłodszych Mieszkańców, wywodzących się z domów dysfunkcyjnych. Pomocy nieodpłatnej, formalnie tylko ograniczonej do Środuli i Konstantynowa. Zainteresowanie, niestety, przeszło nasze najśmielsze oczekiwania. Do naszych drzwi pukali Mieszkańcy Maczek, Milowic, Jęzora i Zagórza. Nikt nigdy nie spotkał się z odmową pomocy.

Idyllę tę bardzo szybko zniekształcił jednak Kolega Wojtusiak, czego dowodem były chociażby specyficznie zredagowane komunikaty na plakatach, zachęcające Mieszkańców do odwiedzenia Klubu; wynikała z nich wprost interesowność Głównego Inicjatora. W tym miejscu godnym pozostaje wspomnienie Osoby Kolegi Artura Żaka, którego niekoniecznie bezinteresowne zachowanie wpisze się na zawsze w karty najnowszej Historii Środuli. Otóż wspomniany Jegomość nie miał żadnych oporów, by pomysł pomocy edukacyjnej na rzecz najsłabszych wykorzystać jako oręż promocyjny, co niechybnie stanowić miało argument w zbliżających się wyborach do Rady Miasta. Działania te były policzone na szeroką skalę, gdyż na łamach jednego z lokalnych periodyków Kolega Żak polecał Mieszkańcom zajęcia edukacyjne, jednoznacznie sobie przypisując ich zainicjowanie oraz realizację. Realizację we własnym mieszkaniu, poza Klubem…

Wszystkie te wydarzenia były tłem dla pewnych zagrań towarzysko-politycznych. Podobnie jak ludzie zachowują się odmiennie w stanie zagrożenia, tak i niemały wpływ na postawy wywiera pozycja liderów. Liderów nawet lokalnych, jeszcze domniemanych lub przynajmniej samozwańczych. Karuzelę twarzy opuścił Kolega Michał Wolny, z Osobą Pawła Wojtusiaka związany od czasów studenckich. Co rusz pokazywały się, kierowane słomianym zapałem lub chęcią spełnienia swych partykularnych interesów i interesików, nowe, nierzadko anonimowe, czy też będące przy okazji mobilizowane przez pomniejszych pseudospołeczników.

Los chciał, bym przeniósł się wraz z Rodziną na Pogoń. Przeprowadzka ta formalnie zamknęła mój udział w Inicjatywie. Oczywistym jest, że bardzo szybko program zajęć edukacyjnych upadł; bywałem jeszcze zapraszany sporadycznie przez Mieszkańców Konstantynowa, jednak wizyty te przynosiły przykrą konieczność tłumaczenia w sposób możliwie delikatny nowej polityki Inicjatorów Rady Dzielnicy.

Powołanie do życia nowej Jednostki Pomocniczej otwarło wielu drogę do pracy na rzecz Dzielnicy. Chociaż, czego absolutnie nie oczekiwałem, moje nazwisko zostało formalnie wyróżnione w trakcie procedowania utworzenia Rady Dzielnicy, droga ta była dla mnie absolutnie zamknięta. Sam zresztą, chcąc uchronić się przed wstydem, z własnej woli nigdy bym się w nią nie zapuszczał. Doszedłem do wniosku, że swoje marzenia i ambicje w trakcie realizacji Inicjatywy spełniłem, co w zastałych uwarunkowaniach nie było łatwe. Wyniesiona w trakcie tej wielomiesięcznej pracy nauka polegała przede wszystkim na poznaniu metod działania ludzi ogarniętych bezgraniczną chęcią zaspokojenia wyłącznie własnych celów. To, z jednej strony, podążanie po ścieżkach ich chciwości, jak i, z drugiej, tuszowanie braków. Okazuje się bowiem, że nie tylko u Dołęgi-Mostowicza miewamy możność spotkać charyzmatycznych wirtuozów słowa, mających problemy z przelaniem go na papier. Manifestować może się to tak przy próbach zredagowania prostych ulotek, jak i Statusu Rady Dzielnicy.

Ponieważ, z czego nie mogę nie czerpać satysfakcji, starałem się nie pozostawać nawet w cieniu Radnych Rady Dzielnicy, pozwolę sobie opuścić kurtynę milczenia na Ich działania. Dla ścisłości należy zaznaczyć, że czas ten należy zdecydowanie oceniać odrębnie w kontekście zmiany Przewodniczącego Rady, gdyż miejsce Pana Żaka zastąpił Pan Wiesław Czyż. Chociaż pozornie nie zmieniło się wiele, tak systematyczne wdrażanie zdrowych zasad przez Pana Czyża nie mogło spotkać się z szeroką aprobatą. Osoby kalibru Kolegi Mateusza Sizalewskiego, nieukrywające swych preferencji silnie narcystycznych, pielęgnowanych skrajną arogancją, w dalszym ciągu ograniczały swą działalność wyłącznie do aktywności pozamerytorycznej, ignorując kalendarz prac Rady. Pobocznego obserwatora dziwić taka sytuacja nie powinna, gdyż od dawna stało się oczywistym, iż rola Rady Dzielnicy jest jedna i takową stać się miała od samego początku: moderacja Mieszkańców o altruistycznym oraz prospołecznym nastawieniu. Dla dobra Sprawy.

Nie zerwałem, pomimo przeprowadzki na Pogoń, swych więzów z Dzielnicą. Nie było to decyzją trudną, gdyż Środuli powierzyłem ponad dwadzieścia lat. Będąc świadom złych rzeczy, których Dzielnica stała się areną, postanowiłem powziąć wysiłek ochrony Pamięci o Jej Historii. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie wydatna pomoc ze strony Pani Patrycji Wrońskiej, Kierowniczki Filii numer 1 Miejskiej Biblioteki Publicznej imienia Gustawa Daniłowskiego w Sosnowcu. Biblioteka właśnie przez kilka lat stanowiła bezpieczną i neutralną Przystań dla „Miłośników
Środuli Dawnej i Młodej”, których miałem zaszczyt regularnie gościć przy ulicy Juliusza Kossaka.

Będąc ciałem w Stolicy, sercem zawsze pozostaję na Sielcu, Środuli oraz Pogoni. Chociaż bardzo boli mnie i wiele kosztuje niemożność czynnego uczestnictwa w życiu Sosnowca, staram się za wszelką cenę czerpać z lat minionych. Życie nauczyło mnie dosadnie, komu warto podawać rękę, by ocalić lustro.

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak
Warszawa, 19 V 2019