Major Bolesław Zagórny urodził się 20 listopada 1898 r. w obecnej dzielnicy Będzina – Grodźcu. Był synem Piotra Zagórnego i Józefy z domu Lazar. Bolesław przyszedł na świat i wychował się w rodzinie autochtonów – włościan, którzy od wielu pokoleń zajmowali się uprawą ziemi i hodowlą. Aczkolwiek z czasem kolejni jej członkowie zaczęli utrzymywać się z pracy w zakładach przemysłowych. Było to charakterystyczne zjawisko w tym regionie. Powodem takiego stanu rzeczy była stosunkowo słaba jakoś gleb występujących na tym obszarze oraz kolejne podziały ziemi rolnej między dziećmi włościan.

Zagórni byli rodziną, która szanowała swoją tożsamość i kultywowała wartości patriotyczne. Dziadek Bolesława w 1864 r. pomagał uciekającym powstańcom, przewożąc ich do granicy pruskiej własnymi końmi. Zaś ojciec Bolesława sprzyjał w 1905 r. polskim robotnikom, którzy doprowadzili do masowych strajków m.in. w Zagłębiu Dąbrowskim, a następnie do powstania Republiki Zagłębiowskiej. Tak oto Bolesław opisuje te wydarzenia w swoich wspomnieniach: Przychodzi rok 1905. Polskę ogarnęła fala strajków robotniczych. Fabryki w Łodzi, Sosnowcu, Dąbrowie Górniczej i Grodźcu przestają pracować. Robotnicy rzucają pracę i wychodzą na ulicę ze sztandarami. Domagają się od okupanta wolności dla Polski. Byłem świadkiem jak pochód robotniczy z czerwonym sztandarem przechodził koło naszej chaty, a mój ojciec wówczas był przed chatą. Widząc pochód, zaczął krzyczeć: „Niech żyje Polska, precz z carem”. Po paru dniach gubernator carski przysłał do Zagłębia Dąbrowskiego kozaków, którzy zaczęli przeprowadzać pacyfikację. Kozacy bili nahajkami ludzi, przeważnie mężczyzn, na ulicach. Nastąpiła fala terroru ze strony okupanta. Aresztowano i rozstrzelano wielu działaczy robotniczych. Była wówczas chwila grozy w naszej rodzinie, ponieważ ojciec był podejrzany o sprzyjanie i popieranie żądań robotniczych buntowników. Cała nasza rodzina wraz z rodzicami była na indeksie do wywiezienia na Sybir, do Irkucka. Ponieważ w Grodźcu było na indeksie w policji carskiej jeszcze kilka rodzin do wywiezienia na Sybir, organizacja PPS tę sprawę załatwiła w milicji carskiej i sprawy rodzin zostały zniszczone, a sprawa deportacji ucichła. Milicja carska podejrzanym gospodarzom przydzieliła jednego żołnierza rosyjskiego, którego gospodarz musiał karmić i dać mu nocleg. Taki „stróż carski” został przydzielony do naszej rodziny, pilnował naszego ojca i całą rodzinę, czy nie prowadzi roboty politycznej przeciwko carowi rosyjskiemu. Jak długo ten żołnierz przebywał w naszym domu, dokładnie nie mogę napisać, gdyż byłem mały i nie pamiętam. Mam wrażenie, że około 3 miesięcy.

Po ukończeniu 7 lat Bolesław rozpoczął naukę w czteroklasowej szkole powszechnej w Grodźcu. Taka decyzja była zapewne podyktowana wolą jego ojca, który dzięki swojemu tacie – Karolowi Zagórnemu (który chociaż był analfabetą, zadbał o elementarną edukację swoich dzieci), potrafił czytać i pisać.

Po zakończeniu edukacji w grodzieckiej placówce, Bolesław rozpoczął pracę. Był zatrudniony m.in. przy realizacji inwestycji budowlanych Grodzieckiego Towarzystwa Kopalń Węgla i Zakładów Przemysłowych, w kopalni węgla kamiennego „Grodziec II” oraz w lokalnej fabryce cementu portlandzkiego.

Podczas pierwszej wojny światowej przez pewien czas pracował w zakładach na Górnym Śląsku. W 1918 r. brał udział w rozbrajaniu żołnierzy niemieckich na terenie Będzina i Dąbrowy Górniczej. Przez pewien czas był także członkiem Milicji Ludowej PPS.

Od roku 1919 r. służył w Wojsku Polskim. W międzyczasie ukończył szkołę podoficerską. Służył m.in. w 13 Kresowym Pułk Artylerii Lekkiej, który brał udział w wojnie polsko – bolszewickiej. W swoich wspomnieniach tak opisuje ten okres: W lipcu przeżyłem walkę z kawalerią Budionnego, który rozbił polską piechotę na odcinku zajmowanym przez naszą artylerię. Szarża kawalerii Budionnego została jednak rozbita przez naszą artylerię.

Po wojnie polsko – bolszewickiej Bolesław pełni służbę w 33 Wileńskim Dywizjonie Artylerii Lekkiej. W okresie dwudziestolecia międzywojennego ukończył szkołę średnią, a po pewnym czasie kurs w Oficerskiej Szkole Artylerii w Bydgoszczy. W 1933 r. w Wilnie (w kościele p.w. św. Ignacego) wziął ślub z absolwentką farmacji na Uniwersytecie im. Stefana Batorego – Klaudią Sinicyn. Pod koniec lat 30-tych zachorował na żółtaczkę, a następnie na anginę. Leczenie trwało kilka miesięcy. Dopiero po kuracji w Szczawnicy udało mu się wyzdrowieć.

Podczas kampanii wrześniowej 1939 r. brał udział (w stopniu kapitana) w obronie Lwowa. W czasie drugiej wojny światowej, w Wilnie nawiązał współpracę z ZWZ-AK. Przyjął wówczas pseudonim „Jan”. Powierzono mu organizację i szkolenie oddziałów Armii Krajowej. Bolesław wziął udział w operacji „Ostra Brama” mającej miejsce w 1944 r. Był wówczas dowódcą dzielnicy „A” (Kalwaryjskiej) i stał na czele 2 batalionu 85 Pułku Piechoty AK. Ppłk Adam Szydłowski ps. „Poleszuk” w piśmie do Komendy Głównej AK w lipcu 1944 r. informował: Walczące oddziały polskie zyskały wszędzie uznanie liniowych d-ców sowieckich. Np. II/85 pp. kpt. Jana walczył w mieście od 7-go do 13. VII, zdobył najsilniejszy bunkier na ul. Subocz, którego wojska sowi. Opanować nie mogły (…).

Po zakończeniu operacji członkowie Armii Krajowej zostali aresztowani przez żołnierzy radzieckich. Bolesław trafił do więzienia na Łukiszkach. Niedługo potem przeniesiono go do obozu w Riazaniu, a następnie do obozu w Griazowcu. W roku 1947 wrócił do Polski. Urząd Bezpieczeństwa Publicznego objął go inwigilacją. Wszelkie materiały na jego temat gromadzone przez władze komunistyczne zostały zniszczone.

Bolesław Zagórny zmarł 14 sierpnia 1972 r. w Bydgoszczy. Został pochowany obok żony na cmentarzu w Będzinie – Grodźcu. Odznaczony Orderem Virtuti Militari V kl., Medalem za Wojnę 1918 – 1921, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945, Srebrnym Medalem „Zasłużonym na Polu Chwały”. W latach 60-tych XX w. Za namową żony spisał swoje wspomnienia, które zostały wydane dzięki rodzinie Zagórnych w 2014 r. Autor niniejszego artykułu ma nadzieję, iż w niedalekiej przyszłości uda się upamiętnić w Grodźcu osobę mjr Bolesława Zagórnego.

Grób mjr Bolesława Zagórnego na grodzieckiej nekropolii (Fot. Robert Garstka)

Na tytułowym zdjęciu Bolesław Zagórny. Dwudziestolecie międzywojenne. (Zbiory rodziny Zagórnych)

Dariusz Majchrzak

Bibliografia (wybór):

1. Armia Krajowa w dokumentach 1939 – 1945, T. 3, pod red. H. Czarnockiej, J. Garlińskiego, K. Iranek – Otmęckiego, W. Otockiego, T. Pełczyńskiego, Wrocław 1990
2. Kałuża A., Przeciw carowi. Rok 1905 w Zagłębiu Dąbrowskim, Sosnowiec 2005
3. Krajewski K., Na straconych posterunkach. Armia Krajowa na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej, Kraków 2015
4. Majchrzak D., Gospodarcza, społeczna i kulturowa ewolucja Zagłębia Dąbrowskiego na przestrzeni wieków na przykładzie Grodźca – maszynopis
5. Niwiński P., Okręg Wileński AK w latach 1944 – 1948, Warszawa – Kraków 2014
6. Rybka R., Stepan K., Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939, Kraków 2006
7. „Śląski Rocznik Forteczny”, 2015, T. 6
8. Tomaszewski L., Wileńszczyzna lat wojny i okupacji 1939 – 1945, Warszawa 2010

Zagórny B., Chłopak spod strzechy. Pamiętnik, oprac. D. Majchrzak, J. Wywiał, Będzin 2014

Źródło: klubzaglebiowski.pl