Pomimo znaczących luk w materiale źródłowym postanowiłem jednak zebrać najważniejsze fakty dotyczące tego miejsca. Tym bardziej jest to istotne, ponieważ w najbliższych latach będziemy obchodzić ważne rocznice, związane z odzyskaniem, a następnie obroną niepodległości Rzeczypospolitej.

Pomnik zbudowano w 1925 r., w pobliżu wiaduktu, przy ówczesnej ul. Kościuszki. Jego fundatorzy pozostają nieznani. Najprawdopodobniej były to wpływowe osoby związane z miejscowym  przemysłem. Wskazuje na to chociażby fakt, iż pomnik stanął na terenie należącym do lokalnej cementowni. Na początku sierpnia dokonano jego poświęcenia. Podczas uroczystości przemówienie wygłosił redaktor gazety „Iskra” – Tadeusz Opioła. Niestety nie wiadomo czy zostały tam wówczas złożone prochy poległych żołnierzy bądź ziemia z pól bitew.

Nie obyło się bez kontrowersji. Pomysł wzniesienia pomnika wywołał wśród grodzieckiej społeczności ożywioną dyskusję, która przerodziła się w polityczną awanturę. De facto była to kolejna odsłona lokalnej wojny o władzę w Grodźcu między tutejszymi przedstawicielami przemysłu a socjalistami. Oto fragment artykułu opublikowanego w sierpniu 1925 r., na łamach organu prasowego Polskiej Partii Socjalistycznej – „Głosu Zagłębia”: „Grupka tzw. inteligencji krząta się tu u nas w Grodźcu nad ufundowaniem płyty dla „nieznanego żołnierza”. Od miesiąca czasu trwa już zatarg pomiędzy włościanami a komitetem co do miejsca umieszczenia płyty (…). W dniu 30 lipca r. b., po zebraniu które w tej sprawie odbyło się w klubie Grodz. Tow. ciekawi mieli sposobność około godz. 11 wiecz. usłyszeć dalszy ciąg dyskusji na ulicy, a mianowicie: „co z wami, chamami, można zrobić. Macie szczęście, że na zebraniu był obecny p. Rażniewski, bo inaczej dostalibyście po pysku””.

Obecność przy grodzieckim pomniku była jednym z elementów ważnych uroczystości państwowych m.in. z okazji imienin marszałka Józefa Piłsudskiego, świąt: 3 maja oraz 11 listopada. Pomnik istniał kilkanaście lat. Został zniszczony podczas drugiej wojny światowej.

Nowy pomnik znajduje się przy obecnej ul. Barlickiego, w pobliżu miejsca gdzie stał jego przedwojenny poprzednik. Powstał dzięki Towarzystwu Przyjaciół Grodźca. Został odsłonięty w roku 1997. Zaprojektował go dr inż. arch. R. Malina. Znajduje się na nim tablica, która pochodzi z przedwojennego miejsca pamięci. W momencie rozpoczęcie wojny została ukryta w szkole podstawowej nr 3 i odnaleziona dopiero podczas remontu placówki, w 1994 r. Nie wiadomo co stało się z drugą tablicą, która także znajdowała się na pierwszym pomniku. Co ciekawe, umieszczoną ją dopiero jakiś czas po jego zbudowaniu. Widniały na niej nazwiska kilku żołnierzy poległych podczas wojny polsko – bolszewickiej. Niewykluczone, że zaginiona tablica nadal znajduje się na terenie Grodźca.

   Pomnik Nieznanego Żołnierza w Grodźcu. Dwudziestolecie międzywojenne.

(Zbiory Jerzego Sz. Wieczorka)

 Współczesne zdjęcie grodzieckiego pomnika Nieznanego Żołnierza

(Fot. Robert Garstka)

Na zdjęciu tytułowym grodziecki pomnik Nieznanego Żołnierza. 1927 r. (Zdjęcie ze zbiorów T. Musiałowicza. Repr. Jerzy Sz. Wieczorek)

Dariusz Majchrzak

Bibliografia (wybór):
I. Opracowania, gazety i in.:

1. „Głos Zagłębia”, 1925, nr 32
2. „Głos Zagłębia”, 1925, nr 34
3. Majchrzak D., Miejsca pamięci w Będzinie, Będzin 2010
4. Materiały Jerzego Sz. Wieczorka

Źródło: klubzaglebiowski.pl