Zagłębie Dąbrowskie to przede wszystkim zabytki industrialne. To przeszłość, która w okresie zaborów zdefiniowała ten region na nowo. W Czeladzi natrafić można na wiele pamiątek związanych z przemysłowym dziedzictwem tych terenów, ale także na równie ciekawe, jeśli nie ciekawsze zabytki innego rodzaju.

Mam tu na myśli m.in. chałupę z początku XIX w. Piszący o Zagłębiu, rzadko o niej wspominają. A to moim zdaniem błąd, bo to piękny przykład drewnianej architektury, która ma już ponad 200 lat. Jest tym cenniejsza, że wiele drewnianych budynków zniknęło w Czeladzi z powierzchni ziemi nie tak dawno, bo w drugiej połowie XX w.

Opis tytułowego budynku znajduje się w pracy Damiana Adamczaka pt. „Drewniana architektura w Zagłębiu Dąbrowskim”: „(…) drewniany budynek, konstrukcji zrębowej na podmurówce, jedna ściana murowana z kamienia, parterowy. Na planie wydłużonego prostokąta z niewielką przybudówką od tyłu część pn. – zach. mieszkalna, pd. – wsch. gospodarcza jednotraktowa. Dach czterospadowy, przyczółkowy o wydatnym okapie, wsparty na ozdobnie wyciętych rysiach, kryty papą. Na belce stropowej napis: ANNO 1810 DNI (…) OCTOBRAEM”.

Warto w tym miejscu przytoczyć także krótki cytat z ciekawej pracy autorstwa Dobrawy Skoniecznej-Gawlik, Roberta Garstki i Bartosza Gawlika pt. „Tropem Badaczy Zagłębia Dąbrowskiego”. Dotyczy on charakterystycznych cech drewnianej architektury w regionie: „Drewniane chaty w Zagłębiu Dąbrowskim stawiano przeważnie w konstrukcji zrębowej bądź, rzadziej, w konstrukcji sumikowo-łątkowej. Czasem łączono oba style (…). Drewno na budowę domostw w dużej mierze pochodziło z okolicznych lasów sosnowo-jodłowo-świerkowych. Drewniane belki stanowiące ściany domów kładziono pierwotnie na podwalinie spoczywającej na peckach, a później również na kamiennej lub ceglanej podmurówce. Najstarsze domostwa wieńczyły dachy czterospadowe kryte gontem bądź słomą. Z czasem jednak pojawiły się dachy dwuspadowe, naczółkowe, przyczółkowe”.

Na marginesie dodam, że osoby które chciałyby zobaczyć wspomnianą belkę, z datą 1810, będą musiały wznieść się na szczyty sztuki konwersacji. A to dlatego, iż czeladzka chałupa jest zamieszkała. A przynajmniej była jeszcze kilka lat temu. Trudno mi powiedzieć jak sytuacja przedstawia się obecnie. W każdym razie w 2008 lub 2009 roku miałem przyjemność rozmawiać z mieszkanką tego domu, która już wówczas była w podeszłym wieku. Pamiętam, że chwaliła się faktem, iż jej dom odwiedzały wycieczki studentów z różnych uczelni. Jednocześnie na krótką chwilę zaprosiła mnie do środka i pokazała belkę z cytowanym tu napisem. Kilka lat później, kiedy ponownie chciałem zobaczyć wnętrze domu, jego właścicielka kategorycznie mi odmówiła, co naturalnie uszanowałem.

I coś jeszcze. Jakiś czas temu zewnętrzna część chałupy zmieniła nieco swoją kolorystykę. Możecie to Państwo zauważyć porównując tytułowe zdjęcie z tymi wykonanymi przez Karolinę Kot, której w tym miejscu serdecznie dziękuję za umożliwienie mi skorzystania z fantastycznych zdjęć naszego regionu wykonanych z lotu ptaka.

Zdjęcia czeladzkiej chałupy wybudowanej w 1810 roku

(Fot. Karolina Kot)

 Na zdjęciu tytułowym czeladzka chałupa wybudowana w 1810 r. (Fot. Dariusz Majchrzak)

Dariusz Majchrzak

Bibliografia (wybór):

1. Adamczak D., Drewniana architektura w Zagłębiu Dąbrowskim, Chorzów 2006
2. Skonieczna-Gawlik D., Garstka R., Gawlik B., Tropem badaczy Zagłębia Dąbrowskiego, Katowice 2016