Czasy II Wojny Światowej odbiły się dotkliwym piętnem na losach Miasta. Wszelkie, chociażby pobieżne, próby oszacowania strat, nawet po upływie bez mała ośmiu dekad, nie pozwalają przejść obojętnie obok Tragedii dawnych Mieszkańców Sosnowca.

Pamiątki lat okupacyjnych uświadczymy praktycznie na każdym kroku, przemierzając nie tylko Pogoń w kierunku Środuli, identyfikując granice zapoznanej Ostrej Górki, czy też eksplorując relikty Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau. Chociaż tragiczny, to niezmiernie ważki element naszej Tożsamości, zaklęty w skrywanych Fotografiach, podniszczonych Murach, a przede wszystkim Sercach Ludzi Stąd…

Kto jednak spodziewałby się, zupełnie nieoczekiwanego, wpływu rozpętanej 4 IX 1939 roku wojennej pożogi na współczesny podział administracyjny Sosnowca?

Niemcy, stereotypowo uznawani za praktycznych, wprowadzili nowy, formalny podział administracyjny Miasta, co odnalazło swe odzwierciedlenie na jednej z ówczesnych map (Wydawnictwo S. Hirzela, Lipsk 1942; https://fotopolska.eu/1513637,foto.html). Obok tradycyjnych nazw miejscowych, z pewnością uznawanych wówczas za te gorsze, jako wnoszące nowy porządek funkcjonować miały prostsze, odnoszące się do topografii – Mitte (Centrum), West (Zachód), Nord (Północ), Ost (Wschód) oraz Süd (Południe). Chociaż niebawem jedna okupacja miała uczynić miejsce drugiej, to pomysł ten nie zatarł się. Podobny, sztuczny opis Sosnowca, utrwalany był w różnorodnych opracowaniach statystycznych i faktograficznych, głównie w odniesieniu do najgęściej zaludnionego obszaru południowego, a sporadycznie pogranicza Środuli, Zagórza i Józefowa (m.in. Rechowicz, 1977). Należy przy tym zaznaczyć, że na mapach publikowanych po 1945 roku zapisy te nie były spotykane, co do obecnej doby nie uległo zmianie. Bodaj najnowszą i najważniejszą publikacją, która w tym aspekcie „czerpie” z lat okupacyjnych jest „Monografia” (Barciak et al., 2016).

Można się uśmiechnąć nad ironią biegu Historii, gdy nawet w tak iście bladym cieniu totalitaryzmu dostrzeże się nazwę jednej z (nad wyraz niewielu) Jednostek Pomocniczych (Rad Dzielnic) Gminy…

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak
Warszawa, 25 I 2022