Wiele polskich miast kultywuje pamięć o przedwojennych jednostkach wojskowych, które powstały na ich terenie, często utworzone z inicjatywy samych mieszkańców. Miejsca pamięci, coroczne uroczystości, konferencje, publikacje, a nawet rekonstrukcje historyczne. Przykładem jest tu chociażby Stowarzyszenie Historyczne Reduta Częstochowa, które kultywuje pamięć o 7. Dywizji Piechoty, ze szczególnym uwzględnieniem częstochowskiego 27. Pułku Piechoty.

Zagłębiacy także mają o kim pamiętać. Niestety przychodzi im to z trudem. Powodów takiego stanu rzeczy jest co najmniej kilka: raczkująca tożsamość regionalna, różnorakie trudności, z którymi muszą mierzyć się organizacje pozarządowe zajmujące się promowaniem wiedzy o przeszłości małej ojczyzny, brak funduszy na inicjatywy związane z edukacją regionalną, a także brak poszanowania przez znaczną część mieszkańców Zagłębia dla historii własnych miejscowości.

Chciałbym aby Zagłębiacy zaczęli dbać o własną przeszłość i byli dumnymi ze swojego pochodzenia. Musimy pamiętać o bardzo ważnej zasadzie: jeśli my sami nie będziemy dbać o wizerunek naszego regionu, to nikt nas szanować nie będzie.

Jednym z istotnych elementów lokalnej dumy jest pamięć o ludziach, którzy walczyli o wolną Polskę w czasie pierwszej wojny światowej, a następnie w jej obronie podczas wojny polsko-bolszewickiej i drugiej wojny światowej. Brzmi to nieco patetycznie, ale spróbujmy postawić się na ich miejscu. Jak wiele determinacji, odwagi, siły oraz poczucia obowiązku względem własnego państwa musi być w człowieku, aby ten był gotów poświęcić własne zdrowie, a nawet życie dla ojczyzny ?

W związku z tym chciałbym pokrótce przypomnieć najważniejsze fakty dotyczące zagłębiowskiego 11. Pułku Piechoty. Nie będzie to jego monografia, bo takowa już istnieje, ale podstawowe informacje, które warto znać na temat tej jednostki.

11. Pułk Piechoty powstał na terenie Zagłębia Dąbrowskiego. Początki jego formowania przypadają na listopad 1918 roku. Historia pułku zaczęła się w Dąbrowie Górniczej. 1 listopada grupa złożona z robotników kopalń węgla kamiennego „Kazimierz” oraz „Niemce”, legionistów, członków Polskiej Organizacji Wojskowej, a także młodzieży pod dowództwem ppor. Władysława Wąsika zajęła koszary austriackiego 13. Batalionu Strzelców Polnych, które znajdowały się w dąbrowskiej „Sztygarce”. 3 listopada powołano do życia dwie kompanie. Jednocześnie powstał batalion „Dąbrowa Górnicza” pod dowództwem Witolda Filimowskiego. Następne oddziały organizowały się w pobliskim Będzinie i jego obecnej dzielnicy – Grodźcu (wówczas samodzielnej gminie). Był to początek tworzenia się batalionu „Będzin”. Każdy ze wspomnianych batalionów składał się z „czterech kompanii strzeleckich, kompanii ckm i plutonu konnego”. Z czasem przekształcono je w 11. Pułk Piechoty im. Ziemi Będzińskiej. Jego garnizon mieścił się w Będzinie. Pierwszy rozkaz dzienny dowódcy pułku ukazał się 27 stycznia 1919 r., zaś pierwszym dowódcą jednostki był ppłk. Witold Rylski. Wkrótce powstał trzeci batalion, szkoła oficerska i tabory pułku.

Początkowo 11. PP strzegł granicy polsko-niemieckiej, a następnie polsko-czeskiej. W latach 1920-1921 brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Jak pisze Leszek Szostek w publikacji poświęconej jednostce, w wojnie tej „w licznie stoczonych walkach, żołnierze pułku wzięli do niewoli przeszło 500 jeńców, zdobyli kilkaset karabinów, ponad 80 km, 12 dział polowych wraz z wozami z amunicją oraz wiele innego sprzętu wojennego. (…) Pułk stracił 11 oficerów, 18 podoficerów i 97 szeregowych”. Największe straty poniósł 6 sierpnia 1920 r. kiedy to część żołnierzy utonęła podczas przeprawy przez rzekę, a kilkudziesięciu poległo podczas walk z nieprzyjacielem. I właśnie ten dzień jednostka wybrała na swoje święto pułkowe.

Do Zagłębia pułk przybył w kwietniu 1921 r. Od 1922 r. aż do wybuchu drugiej wojny światowej I. i III. batalion 11. PP stacjonował w Tarnowskich Górach. II. batalion stacjonował w Szczakowej. W roku 1938 powstał IV. batalion forteczny, a w roku następnym utworzono 6. kompanię ckm. Uzbrojenie pułku stanowiły przede wszystkim „karabiny typu „Mauser”, rkm „Browning” wz. 28 i cekaemy wz. 30”.

Mieszkańcy Zagłębia Dąbrowskiego nie zapomnieli o pułku i jego historii. W czerwcu 1933 r. na Placu 3 Maja w Będzinie dokonano uroczystego odsłonięcia pomnika poświęconego żołnierzom z tej jednostki. Mowa tu o tzw. będzińskiej Nike, którą zaprojektował prof. Adolf Szyszko-Bohusz. Był to pomnik w formie pioruna, na szczycie którego znajdowała się postać anioła pokoju, przedstawionego jako kobieta ze skrzydłami, trzymająca w górze wieniec laurowy. Rzeźbie towarzyszył następujący napis: „POLEGŁYM OBROŃCOM OJCZYZNY – ŻOŁNIERZOM 11. PUŁKU PIECHOTY”. Pomnik został zniszczony przez Niemców pod koniec 1939 r.

Pułk dysponował dwoma sztandarami. Pierwszy z nich w roku 1919 został ufundowany przez „członkinie dąbrowskiej Polskiej Organizacji Wojskowej”. Drugi, trzy lata później, ufundowali przemysłowcy z Zagłębia Dąbrowskiego. Został „sporządzony według wzoru z 1919 r., posiada płat w kształcie kwadratu z białej tkaniny, na której z obu stron znajduje się krzyż kawalerski wykonany z czerwonej tkaniny. Na prawej stronie płatu pośrodku krzyża kawalerskiego umieszczone są dwie gałązki wawrzynu ułożone w kształcie wieńca. Pośrodku wieńca mieści się orzeł państwowy. Pomiędzy ramionami krzyża w rogach płatu w mniejszych wieńcach z wawrzynu umieszczone są numery pułku, 11. Na lewej stronie płatu, pośrodku krzyża kawalerskiego, w podobnym wieńcu jak na stronie prawej, znajduje się napis: „Honor i Ojczyzna. W czterech rogach płatu umieszczone są tarcze z wizerunkiem św. Barbary, patronki górników i Zagłębia Dąbrowskiego. Na ramionach krzyża kawalerskiego podane są daty i nazwy miejscowości związane z historią pułku”.

A oto jak opisuje pułkową odznakę historyk Jarosław Krajniewski: „Oficerska odznaka pamiątkowa 11 pp, zatwierdzona w 1928 r., miała kształt krzyża Rupperta z godłem państwowym, numerem i inicjałami (PP) pułku na poziomych ramionach. Oficerowie mieli prawo do noszenia odznaki złotej emaliowanej, w wersji dla szeregowych odznaka pokryta była jedynie farbą matową (w obu przypadkach był to ciemny granat)”.

11. PP brał czynny udział w kampanii wrześniowej 1939 r. Wówczas dowódcą pułku był płk Henryk Gorgoń. Jednostka w wyniku walk straciła w tym czasie „27 oficerów i 40% stanu osobowego korpusu podoficerów i szeregowych”. Ponad czterdziestu żołnierzy pułku zostało odznaczonych Orderem Virtuti Militari, a ok. 30 Krzyżem Walecznych.

W roku 2002, przy dawnych koszarach w Będzinie, został odsłonięty pomnik upamiętniający stacjonujące tam przed wybuchem drugiej wojny światowej jednostki, tj. 11. Pułk Piechoty i 23. Pułk Artylerii Lekkiej. Pomnik ufundowali Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych oraz Towarzystwo Przyjaciół Będzina. W Tarnowskich Górach znajduje się tablica upamiętniająca 11. PP. Mowa tu o kościele p.w. św. Anny. Na będzińskim cmentarzu, przy ul. Podzamcze znajdują się groby żołnierzy z tej jednostki, poległych podczas wojny polsko-bolszewickiej. Pamięć o 11. Pułku Piechoty kultywuje od długiego czasu Grupa Rekonstrukcji Historycznej – Grupa Operacyjna „Śląsk”.

11. Pułk Piechoty w Będzinie. Dwudziestolecie międzywojenne.

(Zdjęcia ze zbiorów Daniela Ciszowskiego)

Pomnik upamiętniający żołnierzy 11. Pułku Piechoty w Będzinie. Lata 30. XX w.

(Pocztówka ze zbiorów Daniela Ciszowskiego)

Kopia odznaki pamiątkowej 11. Pułku Piechoty

(Fot. Dariusz Majchrzak)

 Pomnik przy dawnych koszarach w Będzinie upamiętniający żołnierzy z 11. Pułku Piechoty

 i 23. Pułku Artylerii Lekkiej

(Fot. Dariusz Majchrzak)

 Groby żołnierzy 11. Pułku Piechoty na będzińskiej nekropolii

(Fot. Dariusz Majchrzak)

Dariusz Majchrzak 

Bibliografia (wybór):

1. Będzin 1358-2008, T. 3, praca pod red. A. Glimos-Nadgórskiej, Będzin 2008
2. Krajniewski J., Będzin 1939, Będzin 2009
3. Księga chwały piechoty, Warszawa 1937-1939
4. Majchrzak D., Miejsca pamięci w Będzinie, Będzin 2010
5. Przemsza-Zieliński J., Księga wrześniowej chwały pułków śląskich, T. 1, Katowice 1989
6. Stepan K., Rybka R. Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939, Kraków 2006
7. Szostek L., 11 Pułk Piechoty, Pruszków 2010

Źródło: klubzaglebiowski.pl