Chociaż przed nami, a zwłaszcza Młodzieżą szkolną (akademicka byczy się tradycyjnie dłużej), półmetek wakacji, to nie można z oczu tracić wagi w życiu społecznym Kraju procesu kształcenia. Skutecznie zapobiegają temu nie tylko zmasowane kampanie sieci handlowych, ale również – powracające niczym bumerang – widmo strajków Nauczycieli.

Sprawę tę należy rozpatrywać zdecydowanie głębiej. Edukacja stanowi bowiem, co uporczywie umyka elitom politycznym – zwłaszcza szczebla centralnego – przez dekady, najpewniejszą inwestycję w przyszłość.

Przodkowie nasi znad Czarnej Przemszy byli tego doskonale świadomi. Nieco zapoznaną kartą, w ostatnim czasie nieśmiało odkurzaną, z okresu II Wojny Światowej jest dokumentująca działania w ramach tajnego nauczania.

Reakcja oficjalnych organów państwowych w związku z rozpętaniem wojennej zawieruchy roku 1939 była bezzwłoczna. Już w miesiąc po napaści na Polskę Związek Nauczycielstwa Polskiego przekształcił się w Tajną Organizację Nauczycielską. Działalność swą prowadziła na całym obszarze okupowanym. Struktury właściwe dla Zagłębia Dąbrowskiego ostatecznie ukonstytuowały się w 1941 roku – z inicjatywy Śląskiego Biura Szkolnego powołano Okręgowe Biuro Oświaty i Kultury dla Śląska. W Regionie nauczaniem tajnym kierowali Konrad Chrostek oraz Tadeusz Krokosz. Należy jednak odnotować, iż tajne nauczanie spontanicznie zainicjowano już na przełomie lat 1939 i 1940.

Pomimo trwania w atmosferze nieustannego zagrożenia, zajęcia organizowane były stosunkowo często, aczkolwiek ryzyko dekonspiracji wymuszało realizację ich dla grup kilkuosobowych. Chociaż nie prowadzono ewidencji słuchaczy oraz dokumentacji „szkolnej”, absolwenci otrzymywali świadectwa ukończenia kolejnych klas, w tym potwierdzające zdanie egzaminu dojrzałości.

W naszym Mieście tajne komplety prowadzono przede wszystkim w prywatnych mieszkaniach Nauczycieli. Obejmowały one wszystkie szczeble edukacji, to jest zakres szkoły powszechnej, kształcenia zawodowego oraz odpowiadający szkole średniej. Uczęszczał na nie co piąty Uczeń ówczesnego Sosnowca.

Należy zdać sobie sprawę ze skuteczności pięknej sztafety pokoleń. Z racji oczywistych trudności Nauczyciele prowadzili kształcenie z wykorzystaniem podręczników przedwojennych. Etos wykuwany w trudnych czasach już po zakończeniu działań wojennych przyczynił się do rozwoju Miasta. Pośród wielu Pracowników Oświaty Polski Podziemnej rozpoznajemy znane Postaci z okresu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej – Profesorów Stanisława Bomskiego, Halinę Grodecką, Jana Imacha, Wacława Miśkiewicza, Paulinę Wittenberg, Waldemara Zillingera…

Kres chwalebnej inicjatywie przyniosły masowe aresztowania z początku 1940 roku. Życie w obozach koncentracyjnych straciło wielu Nauczycieli Sosnowca. Uczniowie podzielili ten tragiczny los.

Siedem dekad po utracie Niepodległości odsłonięto na fasadzie Urzędu Miasta tablicę pamiątkową ku czci Tajnej Organizacji Nauczycielskiej. Przed kilku laty uchwałą Rady Miasta upamiętniono Nauczycieli przez nadanie nazwy nowo zorganizowanemu rondu w ciągu ulicy Będzińskiej.

Czy jednak na co dzień zdajemy sobie sprawę z konieczności dbania o standardy Edukacji? To niezmiernie ważne tak w kontekście bieżącej doby, jak też przyszłości!

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak

Warszawa, 27 VII 2022