Po przeanalizowaniu różnych szczątkowych informacji znalezionych w Internecie oraz przeczytanych wielu źródeł polskich i niemieckich w tym: list zakładów i ich zakresu produkcji, archiwalnych dokumentów zakładowych, wspomnień z czasów przedwojennych oraz wojennych również żołnierzy Wojska Polskiego i Armii Krajowej, wielu zdjęć i ich opisów – udało mi się zebrać w sposób skondensowany w poniższym spisie nazwy sosnowieckich zakładów wraz z ich zakresem produkcji wykonywanej do celów militarnych z okresu listopad 1918 do styczeń 1945 roku. Sporadycznie podaję źródła moich informacji, ponieważ często opieram się na dosłownie kilku słowach z wyszukanych źródeł.

Po I wojnie światowej do dnia wybuchu II wojny światowej w Sosnowcu działało wiele zakładów z różnych branż których właścicielami byli w większości przemysłowcy i korporacje zagraniczne niemieckie lub francuskie. W związku z tym zyski zakładów przesyłane były za granice Polski nawet jeśli wynikały z zamówień rządowych na wyposażenie militarne.

Natomiast od Września 1939 roku do Stycznia 1945 roku Sosnowiec należał do uprzywilejowanych miast (Ost-Oberschleisen – tak nazwano przemysłowy rejon Zagłębia wcielony do III Rzeszy), których zakłady pracowały na cele wojenne Niemiec dzięki czemu eksterminacja polskiej ludności cywilnej (poza osobami pochodzenia żydowskiego), była o wiele mniejsza niż w innych miastach Polski.

Poniżej wymieniam kilka interesujących w zakresie produkcji militarnej zakładów z Sosnowca z okresu od zakończenia I wojny światowej aż do zakończenia II wojny światowej wraz z ich zakresem produkcji – kolejność w wykazie jest przypadkowa.

Fabryka Kotłów Parowych W. Fitzner, K. Gamper, Zieleniewski, Fabryka Kotłów Przemysłowych „Fakop”, Polskie Zakłady Babcock i Witcox Ltd. , Ferrum AG (Katowitz)

Adres : Sosnowiec, ul.Staszica

(obecnie : SHI FW Energia Fakop)

Produkcja m.in. granatniki, kotłów parowych m.in. do parowozów, okrętów i do łodzi podwodnych, elementów do wyrzutni oraz rakiet V-1 oraz V-2.

Spółka Akcyjna Fabryk Chemicznych „Radocha”,

Adres : Sosnowiec, ul. Ostrogórska

(obecnie : nie istnieje)

Produkcja chemii do zastosowania pomocniczego lub bojowego m.in. chloran potasu i sodu, nadchloran potasu, kwas cytrynowy, fosforany sodowe i wapniowe.

Zakład Odlewniczy Woźniaków, Sosnowiecka Odlewnia Staliwa „Sostal”

Adres : Sosnowiec , al. Mireckiego

(obecnie : zakład nie istnieje)

W tej odlewni opancerzono blachą stalową samochód ciężarowy, który jako pojazd pancerny „Korfanty” został użyty przez powstańców śląskich w czasie walk pod Kępną i Lichynią w trakcie walk w III Powstaniu Śląskim. Także w tym zakładzie zmontowano pojazd pancerny inny pojazd „Walerus-Woźniak” uczestniczący w bitwach po Górą św. Anny, Kędzierzynem i Żyrawą.

(źródło zdjęć: Małgorzata Śmiałek „Dzielnice Sosnowca : Śródmieście i Stary Sosnowiec”, Odkrywca)

KBS Zakład Mechaniczny i Wytwórnia Rowerów K.Baran

Adres : Sosnowiec, ul. Mościckiego 12

(obecnie : nie istnieje)

Produkcja rowerów do celów wojskowych (z montowanym na ramie uchwytem na karabin Mauser)

Towarzystwo Sosnowieckich Fabryk Rur i Żelaza SA, Fabryka Rur „Hulczyński”, Kathrein Werke KG, Ostdeutsche Eisenhiittenwerke „Osthuette”, Huta Sosnowiec, Huta im. Buczka,

Adres : Sosnowiec, ul. Nowopogońska 1

(obecnie : na tym terenie jest teraz wiele różnych zakładów)

Produkowano m.in. części i wyposażenia do parowozów, okrętów i łodzi podwodnych, ponadto produkcja hełmów wojskowych, amunicję artyleryjską.

Zjednoczone Zakłady Górniczo-Hutnicze „Modrzejów-Hantke” S.A. w zjednoczeniu m.in. huty z Sosnowca : „Milowice”, „Katarzyna” i „Staszic” oraz inne zakłady np. „Światowit” w Myszkowie

Adres : Sosnowiec, różne lokalizacje

(obecnie : żaden z w/w zakładów nie istnieje, spadkobiercy to : „TIMKEN” (produkcja łożysk) i Fabryka Butli Technicznych „Milmet” S.A.)

Produkcja m.in. manierek wojskowych oraz elementów amunicji artyleryjskiej i saperskiej.

Zakłady Przemysłowo-Budowlane „Dźwignia”

Adres : Sosnowiec

(obecnie : nie istnieje)

Produkcja komponentów do granatów.

Walcownia Hrabia Renard – Arbeitslager Sosnowitz , Huta im Cedlera

Adres : Sosnowiec. ul. Niwecka  (obecnie : Arcelor Mittal)

Produkcja m.in: odlewów luf do dział, które następnie były montowane w innych zakładach w zestawach przeciwlotniczych 88mm (Flak 8.8) oraz pojazdach wojskowych: czołgach, działach pancernych, ponadto produkowano drobne wyposażenie i elementy granatów.

Należy wspomnieć także o kopalniach i szybach sosnowieckich: na Juliuszu, Zagórzu, Sielcu, Niwce – produkowały one węgiel dla potrzeb statków niemieckich i wielu zakładów ale to osobny temat.

Na pewno było wiele jeszcze zakładów w Sosnowcu i w dzielnicach które przyłączono po wojnie do Sosnowca ale tylko takie udało mi się odszukać.

Robert Wagner
Sosnowiec