Pierwszy zastępca prezydenta pan Krzysztof Haładus  na dziewięć miesięcy przed końcem kadencji został decyzją pryncypała „skierowany na inny ważny odcinek”. Przyczyny zaskakującej dymisji są owiane tajemnicą. Jak wyznał sam zainteresowany, nie odbyło się to z jego inicjatywy. Uznał jednak decyzję prezydenta za jedynie słuszną i podczas ceremonii oficjalnego pożegnania złożył mu czołobitny hołd lenny. Taki rozwój wypadków wyraźnie ucieszył prezydenta Chęcińskiego. Z wyraźną dumą skonstatował, że  to kolejny zastępca, który „nie odchodzi w atmosferze skandalu”, co napawa go dumą i przepełnia szczęściem. Faktycznie, jak na polskie standardy osiągnięcie to niepospolite.

A jednak nie wszyscy docenili przełomowy dla życia publicznego w Polsce charakter  tego wydarzenia. Niezrównany felietonista i niedoceniany lokalny polityk Karol Winiarski podjął  temat, choć wydaje się nie podzielać świątecznej atmosfery. Uczynił go przedmiotem artykułu rozważającego problem ulegania konformizmowi. W roli szwarccharakteru obsadził byłego wiceprezydenta, przedstawiając jego polityczną drogę, jako pełną zaskakujących politycznych zwrotów akcji.  Swemu artykułowi  nadał  tytuł  znamienny: „Co się z NAMI stało?”. Pyta dramatycznie, sugerując, że zjawisko politycznej mimikry ostatnio upowszechniło się nadmiernie i mało kto jest w stanie obronić się przed jego magnetyzmem. Czy istotnie tak jest, czy przez autora artykułu przemawia raczej rozczarowanie degrengoladą starszego kolegi?

Przedstawiając sylwetkę byłego wiceprezydenta, autor przypomniał, że przez lata znamionowała go wyjątkowa wierność przyjętym zasadom i światopoglądowi. Z nieukrywanym smutkiem odnotował, że z upływem lat ulegała ona systematycznej erozji. Jak daje do zrozumienia, miało to związek z nieodpartą potrzebą odgrywania przez pana K. Haładusa istotnej roli w życiu społecznym. Z czasem najlepiej zarazem znaczącej i lukratywnej. A tak szlachetny zamysł zazwyczaj dopuszcza stosowanie zasady, że cel uświęca środki.  Czy należy jednak za znanym ze swej etycznej bezkompromisowości opozycyjnym radnym oceniająco stwierdzać, że postawa pana K. Haładusa jest ilustracją konformizmu łamiącego nawet szlachetne charaktery? I czy aby na pewno należy taka postawę piętnować?

Wielce użyteczna sztuka adaptacji stosowana udatnie przez sympatyczne skądinąd kameleony, przynosi więcej pożytku niż wstydu. Co więcej, w nieustannej walce o byt i rywalizacji między osobnikami w toku ewolucji może być niesłychanie przydatna. Trudno orzec, jaki jest stosunek byłego wiceprezydenta – konserwatysty do darwinowskiej teorii, ale niewątpliwie jako zapalony sportowiec zna zasadę jujutsu – ugiąć się, aby zwyciężyć.

Staropolskie powiedzenie drwi z krowy, która w przeciwieństwie do ludzi myślących pozostaje dozgonnie wierna swojej filozofii życia. I trudno zaprzeczyć ludowej mądrości. Bo i co przeżuwaczom po poglądach? Człowiek to co innego. Cywilizację zbudował na przejściu z gospodarki naturalnej do wymiennej.  A światopogląd też może być towarem. Na przykład poparcie polityczne w zamian za niezłą pensję i trochę władzy. Jako rzekł protestancki król Nawarry przechodząc na katolicyzm: „Paryż wart jest mszy”. Wobec takiego przykładu czym jest zmiana poglądów gospodarczych czy politycznych?

Trudno zresztą kwestionować prawo człowieka do zmiany poglądów. Nie zawsze wynika ona z destrukcyjnego wpływu otoczenia. Może być dowodem refleksyjnego myślenia. Nawet św. Tomasz Akwinata przed śmiercią samokrytyczne skwitował dzieło swego życia słowami: „Wszystko, co napisałem, wydaje mi się być słomą” – „Mihi videtur ut palea” Na przeciwległym krańcu znajduje się przywołany w artykule polityczny bon vivant polskiej sceny politycznej – Ryszard Czarnecki. Wydawać by się mogło, że bezgranicznie utożsamia się z poglądami kolejnych partii i staje się ich twarzą. Niezmienna jednak pozostawała tylko  potrzeba błyszczenia i osiągania stosownych profitów. Zawsze też wiedział, nie tylko kiedy do partii wstąpić, ale co ważniejsze, kiedy z niej odejść.  I to, że nie ugiął się pod naporem opinii w Parlamencie Europejskim wieszczy rychły upadek tego gremium. Europoseł ma znakomite wyczucie polityczne i wie, kiedy opuścić tonący statek.

Autor artykułu „Co się z nami stało” sugeruje, że powszechnie zapadliśmy na konformizm – chorobę współczesnych czasów. W zapasie czekają pewnie jeszcze oportunizm, cynizm a nawet swojskie cwaniactwo. A przecież powyższe przykłady wskazują, że w zmienianiu poglądów nie ma nic złego. Jeśli poglądy się zmienia to oznacza, że się je w ogóle ma lub miewa, nawet jeśli są głęboko ukryte. Ewentualnie, jak w starym dowcipie, można je mieć, ale fundamentalnie się z nimi nie zgadzać.

Znacznie gorzej, gdy polityk jest programowo pozbawiony poglądów. A jednak są tacy, który z braku credo czynią cnotę i świetnie wykorzystują to dla budowania swoje pozycji. Na przykład wydaje się, że urzędujący prezydent miasta poglądów nie posiada w ogóle. Zależnie od okoliczności raz podkreśla, że jest dalekim od polityki samorządowcem, kiedy indziej zaś, że jest prominentnym działaczem PO na szczeblu wiceprzewodniczącego regionu partii. Zaiste proteuszowa to zdolność. Dobiera też sobie odpowiednich pierwszych zastępców – bez charakteru, bez poglądów, a jak pokazuje jego najnowsza decyzja – także bez klasy. Akolitów jednak wciąż mu nie brakuje. Jak słychać w kuluarach Urzędu, w nadchodzących wyborach jego zwolennicy (wyznawcy) popierać go będą na dwa sposoby – poprzez  listę partyjną i listę obywatelską. On sam być może niczym Ossowiecki zastosuje sztukę bilokacji i będzie patronem obu list. Wszyscy przecież znają jego wybitną skłonność do robienia show na scenie (na koniu, na ringu itp.).

W przywoływanym artykule autor przede wszystkim atakuje bezideowość i konformizm współczesnych polskich polityków oraz ich elektoratu.  Sięga przy tym do zgoła freudowskich analiz duszy, epatuje mglistym pojęciem umysłowej suwerenności. Z sentymentem przypomina lata dziewięćdziesiąte, czasy ludzi otwartych na dyskusję, skłonnych do koncyliacji. Zapewne ma na myśli Mazowieckiego, Kuronia, Geremka, Skubiszewskiego czy Chrzanowskiego lub Kwaśniewskiego.  Ubolewa, że obecnie potrzebę dyskusji zastąpiła tęsknota za wodzem i  rządami silnej ręki. I czemu się dziwić? Już Krasicki przewrotnie zauważył, że „mądry przedysputował, ale głupi pobił”. Wiadomo, że polską sprawą jest obracać szablą nie ozorem, bo czego jak czego, ale wrogów zewnętrznych i wewnętrznych ci u nas dostatek.

A przecież konformizm i koniunkturalizm w życiu politycznym są normą. Mało kogo dziwią, mało komu przeszkadzają. Jedni uważają, że w życiu „trzeba się pod kogoś podpiąć”, inni wybierają postmodernistyczny permisywizm, czyli rzec można zwykłe poglądactwo. I z tymi dwoma postawami naiwnie próbuje polemizować Karol Winiarski, wyciągając z naftaliny argumenty etyczne. Równie idealistycznie traktuje rolę motywacji finansowej, uznając ją za zbyt banalną. Nie od dziś i nie tylko u nas bardziej od stałości poglądów liczy się kasa. I ewentualnie władza. A  obu tych beneficjów nie da się osiągnąć bez stosownej elastyczności kręgosłupa moralnego lub skwapliwego ukrywania swoich prawdziwych myśli. Najlepiej zaś prezentować się jako ideowa tabula rasa, gotowa przyjąć każdą treść, jeśli to może się opłacić.  Zatem pytanie „co się z nami stało?” jest postawione niewłaściwe. Trafniej byłoby zapytać – jacy jesteśmy? Odpowiedz brzmi – tacy sami od zarania ewolucji. Owszem czasami mamy epizody głodu idei, ale bardziej pożądamy pełnego talerza. Gdyby przeprowadzić badanie opinii publicznej, co naprawdę przydaje się w życiu, to popierających taki styl życia byłoby co najmniej tylu, ilu dziś zwolenników ma rząd Prawa i Sprawiedliwości. Konformistów najbardziej przyciąga i uwodzi silna, najlepiej autorytarna władza.  Rozdająca przywileje i stanowiska po uważaniu, tolerująca nepotyzm. Taka, której dziękuje się nawet za przedmiotowe traktowanie, bo nagrodą jest sama przynależność do grupy skupionej wokół silnego przywódcy. Nie musi on być osobowością czy, broń Boże, demokratą. W gruncie rzeczy nie musi nawet mieć poglądów lub zmieniać je wedle potrzeb. Liczy się chłodny pragmatyzm i umiejętności socjotechniczne. Czysty atawizm, prawo stada.   To autokraci kreują konformistów, to konformiści tworzą autokratów.  Tak kręci się świat. I o co tu mieć pretensje, że w jakimś mieście jakiś prominentny nawet samorządowiec, jak pisze Karol Winiarski, „nie był w stanie zatrzymać się przed przekroczeniem pewnej granicy. Granicy, po której człowiek staje się pionkiem przesuwanym na szachownicy bez krzty osobistej podmiotowości.”

A jednak pozostaje mieć nadzieję, że nadchodzące wybory samorządowe postawią na naszej miejskiej szachownicy zdecydowanie więcej figur niż pionków.

Janusz Szewczyk

Nie widać końca burzy wywołanej przyjęciem przez polski parlament nowelizacji ustawy o IPN, która wprowadza do niej artykuł przewidujący kary, do pozbawienia wolności włącznie, za „przypisywanie państwu i narodowi polskiemu wbrew faktom odpowiedzialności za zbrodnie III Rzeszy”. Chodzi tu oczywiście przede wszystkim o pojawiający się od czasu do czasu w zagranicznych mediach zwrot „polskie obozy śmierci”. W tym kontekście nowelizacja ma wymiar wyłącznie symboliczny, bo taki, dajmy na to, niemiecki publicysta używający wspomnianego zwrotu podlega prawu niemieckiemu, a nie polskiemu, toteż polska ustawa nie stanowi żadnej podstawy do podjęcia przeciw niemu środków prawnych. Ponadto penalizacja obejmuje wyłącznie oskarżenia pod adresem całego narodu lub państwa, a więc rozważania o odpowiedzialności pojedynczych obywateli polskich za zbrodnie na Żydach również nie byłyby karane. Wreszcie przypadki nazywania nazistowskich obozów zagłady „polskimi”, biorąc pod uwagę ogromną liczbę ukazujących się rokrocznie publikacji na temat holokaustu, nie były aż tak częste i z reguły ich następstwem były przeprosiny pod adresem strony polskiej. Przypuszczam zresztą, że zwrotu tego używano zazwyczaj nie w znaczeniu „obozów zbudowanych przez Polaków”, ale „obozów znajdujących się w Polsce”, wobec czego należałoby go uważać raczej za nieelegancki i krzywdzący skrót myślowy, a nie oskarżenie naszego państwa o czynny udział w zagładzie Żydów.

Mając to wszystko na uwadze, nie sposób było przewidzieć, że przyjęcie projektu nowelizacji przez Sejm otworzy istną puszkę Pandory. Izraelscy politycy jeden przez drugiego zaczęli miotać w naszym kierunku najróżniejsze inwektywy. W ich oczach zostaliśmy nagle (czy na pewno nagle?) współwinnymi holokaustu na równi z Niemcami, a właściwie to nawet w większej mierze niż Niemcy, gdyż oni mordowali Żydów z przymusu, z polecenia złowrogich nazistów, podczas gdy Polacy – z własnej woli, motywowani chęcią zarobku i uciechy. Wszystkich przelicytował niejaki Jair Lapid, który oświadczył, że „polskie obozy śmierci istniały i żadne prawo tego nie zmieni”. Ten sam osobnik napisał też, że jego babcię zabili Polacy, „nim jeszcze ujrzała na oczy niemiecki mundur”, mimo że, jak twierdził we wszystkich wcześniejszych wypowiedziach, obie jego babcie przeżyły wojnę, a w ogóle to jego rodzina wywodzi się z Serbii i Węgier. Nawet izraelski premier Netanjahu w rozmowie z Mateuszem Morawieckim powiedział, że zabijanie Żydów przez Polaków miało wymiar systemowy. Na domiar złego głos w sprawie zabrał także amerykański Departament Stanu, „zachęcając” polskie władze do ponownego pochylenia się nad tekstem ustawy.

Pierwszą reakcją komentatorów w Polsce było zdziwienie, czy wręcz zgoła niedowierzanie. Przywykliśmy do tego, że zachodnim politykom albo dziennikarzom coś się czasem „omsknie” w sprawie polskiego udziału w II wojnie światowej, ale uznawaliśmy to raczej za zjawisko marginalne. Tak było na przykład w roku 2015, kiedy to dyrektor FBI James Comey oznajmił, że winni zagłady Żydów są niemieccy naziści i ich poplecznicy z Polski, Węgier i innych krajów. Po proteście polskiej ambasady dyrektor przeprosił, chociaż w sposób dość wymijający, napisał bowiem, że owszem, Polacy byli ofiarami wojny, ale oskarżeń o udział naszych rodaków w holokauście jednoznacznie nie wycofał. Nieco wcześniej nasza telewizja wyemitowała niemiecki serial „Nasze matki, nasi ojcowie”, w którym to znalazła się taka oto scena (przytaczam z pamięci): polscy partyzanci dokonali zasadzki na pociąg. Po akcji ich dowódca wybrał się na inspekcję unieruchomionych wagonów. Otwarłszy jeden z nich, zobaczył stłoczonych w nim Żydów, wiezionych najwyraźniej do któregoś z obozów w celu zagazowania. Dowódca natychmiast zamknął wrota wagonu i powiedział z obrzydzeniem: „To tylko Żydzi”. Oni są równie parszywi jak komuniści, lepsi martwi niż żywi.” Wtedy także resortowe media uspokajały nas, wmawiając opinii publicznej, że to tylko pomyłka, niegroźny bubel, że trwa historyczny dialog i tak naprawdę nikt nas żadną odpowiedzialnością nie chce obarczać.

Tymczasem może nie powinniśmy się tak bardzo dziwić oburzeniu izraelskich polityków. Niektórzy pewnie pamiętają, jak to w 2011 roku, podczas obchodów 70. rocznicy mordu w Jedwabnem odczytano oficjalny list prezydenta Komorowskiego do uczestników uroczystości. Znalazła się w nim opinia, że „naród polski musi przywyknąć do myśli, że on także bywał sprawcą”. Tak brzmiały słowa demokratycznie wybranej głowy państwa polskiego, człowieka, który przysięgał przed parlamentem i całym społeczeństwem, że będzie „strzegł niezłomnie godności Narodu”. Warto może przy okazji porównać wypowiedź polskiego prezydenta ze wspomnianymi słowami dyrektora FBI. James Comey stwierdził, że „polscy poplecznicy” jedynie pomagali Niemcom, byli zatem co najwyżej współsprawcami, a nie sprawcami samodzielnymi, tak jak ich nazwał Bronisław Komorowski. Poza tym amerykański urzędnik wspomniał tylko o pojedynczych poplecznikach nazistów, podczas gdy polski prezydent nie żałował sobie i mianem sprawcy zbrodni określił cały naród. Dlaczego mielibyśmy zatem mieć pretensje do zagranicznych polityków o to, że cytują polskiego prezydenta? Szczęśliwie dla nas zachodnie media w większości zajęły wobec sporu stanowisko neutralne, a w opiniach komentatorów można wyczuć niezrozumienie izraelskich intencji. Warto zachować zimną głowę i pamiętać, że na każdą polską rodzinę zabitą za ukrywanie Żydów przypadał Polak, który tą rodzinę wydał Niemcom. Nie brakowało też Polaków żerujących na tragedii Żydów; zachowały się na przykład relacje mówiące o tym, że podczas postojów „pociągów śmierci” na stacjach, Polacy ofiarowali wiezionym nimi, zmaltretowanym Żydom odrobinę wody w zamian za kosztowności. Jednak te niegodziwe praktyki, a nawet przypominane wciąż Jedwabne, absolutnie nie wyróżniają nas spośród innych narodów okupowanej Europy, a oskarżenia o systemowy udział w zbrodniach holokaustu są niczym więcej jak obelżywym kłamstwem, w które zresztą nie wierzy nawet większość Żydów.

Problem leży głębiej. Otóż patrząc na zagraniczne portale i czytając między wierszami, można wysnuć wniosek, że w głowach wielu zachodnich czytelników funkcjonuje pogląd, jakoby Polacy co prawda nie budowali obozów i nie mordowali Żydów, ale i tak byli (i są nadal) zgrają zacofanych, podłych antysemitów, którzy jeśli do holokaustu się nie przyłączyli, to chyba tylko z tchórzostwa. Tezy o „tradycyjnym polskim antysemityzmie” widać tam na każdym kroku. I może należy zadać sobie pytanie: kto za taki obraz Polaków odpowiada? Wyobraźmy sobie na chwilę, że jesteśmy, dla ustalenia uwagi, Hiszpanami. Niezbyt interesuje nas polityka, ale mimo to codziennie przeglądamy jakiś portal informacyjny. I cóż byśmy tam przeczytali? Wspomnienia Ireny Sendlerowej albo powstańców warszawskich, czy raczej artykuły o wzbierającej w Polsce fali faszyzmu, informacje o tysiącach nazistów maszerujących przez Warszawę i wołania o pomoc okrutnie prześladowanych przez tyranię „poprawnych” dziennikarzy? Potem może chcielibyśmy pójść do kina i obejrzeć jakiś polski film, w końcu nie mieliśmy dotąd styczności z tamtejszym kinem. Idziemy na „Idę” Pawła Pawlikowskiego i co tam widzimy: dwie Żydówki wędrują po polskiej prowincji w poszukiwaniu szczątków ich krewnych zabitych przez szmalcowników. Niezbyt orientujemy się w historii, myślimy, że takie zachowania były normą wśród tej nadwiślańskiej dziczy. A potem nagle polskie władze usiłują wprowadzić kary za wspominanie o udziale Polaków w holokauście – czy nie bylibyśmy skonfundowani? Niebywałe, jak wiele wysiłku niektóre media wkładają w udowodnienie Polakom – i przy okazji zagranicy – że drzemie w nas głęboko zakorzeniony, zwierzęcy antysemityzm, którego owe media straszliwie się w naszym imieniu wstydzą. I to zazwyczaj te same media, które w innych przypadkach pierwsze sprzeciwiają się generalizowaniu, ocenianiu czynów jednostek pod kątem ich narodowości i wyznania, czy wreszcie obarczania ich odpowiedzialnością za czyny ich przodków. Dla nas jednakże robią wyjątek.

I oto na naszych oczach, w dniach kiedy Polacy nie znajdują słów oburzenia na dotykające ich kraj potwarze, Tomasz Lis na okładce „Newsweeka” umieszcza Jana Tomasza Grossa, autora bulwersującej książki „Sąsiedzi”, w której twierdził, że Polacy widłami i siekierami zarąbali bez mała 70 tysięcy Żydów. „Gazeta Wyborcza” swego czasu oklaskiwała autora za to, jak wspaniale dopiekł tym wstrętnym Polakom, obwołała go przy okazji „światowej sławy historykiem”. To bzdura, Gross z wykształcenia jest socjologiem, a elementarne błędy warsztatowe jego książki wytykali mu wszyscy historycy od Los Angeles po Władywostok; również liczba 70 tys. zabitych Żydów jest wyssana z palca. Mamy posła PO Marcina Święcickiego, który powiedział na antenie Polsatu, że „mordowaliśmy, tylko nie zakładaliśmy obozów śmierci” i że „takich miejscowości jak Jedwabne były dziesiątki”. Mamy TVN, które publikuje materiał z kilkoma wyrostkami obchodzącymi w lesie urodziny Hitlera i na tej podstawie wszczyna kampanię piętnującą kiełkujący w Polsce neonazizm, pomimo że w Niemczech co rusz odbywają się publiczne przemarsze nazistów, w których bierze udział po kilkaset osób. Mamy Marcina Gołaszewskiego, lidera łódzkiej Nowoczesnej, mówiącego, chyba niestety na trzeźwo, że Polska jest na drodze do powtórzenia holokaustu. Oni sieją wiatr, my wszyscy zbieramy burzę.

Na koniec przykład z innej beczki: w ostatnim czasie polscy himalaiści po brawurowej akcji uratowali uwięzioną na stokach Himalajów francuską wspinaczkę, nie podejmując próby ocalenia jej polskiego towarzysza. Myślicie może państwo, że nie stanowi to okazji do oplucia Polaków i pokazania nam wszystkim, gdzie nasze miejsce? Nic bardziej mylnego! Na stronie gazeta.pl ukazał się niedawno tekst zatytułowany „Przykro mi, Elisabeth. Nie wybaczymy ci, że przeżyłaś w górach.” Nie trzeba zagłębiać się w ten paszkwil, aby domyślić się, jak powstał. Otóż publicystka weszła w sekcję komentarzy na jednym z informacyjnych portali (kto do tych sekcji zagląda, ten sam sobie szkodzi), tam przeczytała wypociny jakiegoś trolla albo idioty, przed oczyma stanął jej tłum śmierdzących cebulą Polaków z widłami i pochodniami, wskutek czego postanowiła napisać oszczerczy artykuł. Ale zamiast udowodnić, że wszyscy Polacy trzęsąc się od gniewu życzyli Francuzce śmierci, wykazała tylko, że taki rodzaj publicystyki jest doprawdy jedyną rzeczą gorszą od ciągłego ukazywania Polaków jako prześladowanych przez historię męczenników.

Łukasz Marczak
Fot. germandeathcamps.org