Dwa weta Prezydenta Andrzeja Dudy zaskoczyły zdecydowaną większość Polaków. Najbardziej chyba polityków jego macierzystego obozu politycznego, którzy nie kryli zdenerwowania. Ich reakcje świadczą zresztą o tym, że o żadnej „ustawce” być nie może. Z kolei wedle dość powszechnej opinii Andrzej Duda w końcu wybił się na niepodległość, a przynajmniej rozpoczął proces uniezależniania się od swojego dotychczasowego środowiska. Niektórzy chcieliby już go widzieć jako twórcę nowego obozu politycznego i gwaranta utrzymania niezależności wymiaru sprawiedliwości. To stanowczo zbyt optymistyczne oczekiwania wobec Prezydenta RP, które na dodatek nie znajdują potwierdzenia w faktach.

Przede wszystkim w swoich wystąpieniach tłumaczących zawetowanie dwóch ustaw Prezydent nie wspomniał o ich niekonstytucyjności. Nie wynikało z nich również, że powodem odesłania obydwu ustaw do Sejmu był sprzeciw wobec skróceniu kadencji członków Krajowej Rady Sądownictwa (co ciekawe, kilka miesięcy wcześniej przez chwilę miał co do tego wątpliwości) czy też możliwość odesłania sędziów Sądu Najwyższego, w tym Pierwszego Prezesa tego organu, w stan spoczynku. W zasadzie jedynym merytorycznym powodem miało być przekazanie szerokich kompetencji w zakresie decydowania o składzie Sądu Najwyższego Prokuratorowi Generalnemu (w rzeczywistości Ministrowi Sprawiedliwości, ale po likwidacji niezależności prokuratury rok temu, stanowiska te są połączone), co rzeczywiście nie znajduje żadnego uzasadnienia ani w polskim prawie, ani w też w polskiej tradycji. Chodziło więc o osobę, a nie o same uprawnienia. Wygląda na to, że gdyby ustawa powierzyła te kompetencje Prezydentowi RP, Andrzej Duda nie miałby żadnych wątpliwości i ustawy zostałyby podpisane.

Brak sprzeciwu Prezydenta wobec istoty planowanych zmian potwierdza też podpisanie przez niego nowelizacji ustawy o sądach powszechnych. Również ona przewiduje możliwość odwołanie prezesów sądów i ich zastępców bez podania jakiegokolwiek uzasadnienia w ciągu pierwszych sześciu miesięcy jej obowiązywania. Decyzja należy do Ministra Sprawiedliwości, który na dodatek będzie mógł powoływać nowych prezesów sądów bez konieczności uzyskania zgody kogokolwiek (do tej pory kandydat ministra musiał uzyskać pozytywną opinię zgromadzenia ogólnego sędziów danego sądu lub Krajowej Rady Sądownictwa – wystarczyła pozytywna jednego z tych dwóch ciał). Może też odwołać powołanego przez siebie prezesa na podstawie bardzo subiektywnych przesłanek (np. niskiej efektywności działań w zakresie nadzoru administracyjnego lub organizacji pracy podległego sądu). W tym przypadku KRS będzie mógł co prawda „obronić” prezesa, ale większością 2/3 głosów. Nawet przy obecnej strukturze tej instytucji, w której ośmiu członków reprezentuje władzę ustawodawczą i wykonawczą, wymagałoby to jednomyślności sędziowskiej części KRS, co wydaje się bardzo wątpliwe. Po zmianie sposobu wyboru członków Krajowej Rady Sądownictwa będzie już w praktyce całkowicie niemożliwe.

Ustawa zawiera także zapisy pozornie dostosowujące kryteria wiekowe przejścia w stan spoczynku do tych, które powszechnie będą obowiązywały od października wszystkich Polaków (oczywiście z wyłączeniem służb mundurowych i górników) – czyli 65 lat dla mężczyzn i 60 lat dla kobiet. Różnica jednak polega na tym, że w przypadku innych zawodów to uprawnienie pracownika, a nie obowiązek. W przypadku sędziów sytuacja wyglądałaby inaczej – mogliby oni pracować dłużej, ale wyłącznie za zgodą Ministra Sprawiedliwości. Do tej pory wystarczało zaświadczenie lekarskie i oświadczenie sędziego. Wyłącznie więc od stanu zdrowia i woli sędziego zależał moment przejścia w stan spoczynku. Dopiero przekroczenie 70 roku życia powodowało nieodwołalne przejście na sędziowską „emeryturę”.

Dlaczego Andrzej Duda nie zawetował trzeciej ustawy. Być może uznał, że w tym przypadku to jedynie poszerzenie, chociaż bardzo znaczące, uprawnień Ministra Sprawiedliwości, którymi dysponował on już wcześniej. Możliwe, że nie chciał całkowicie ulegać presji „ulicy i zagranicy” i tym samym ostatecznie zrywać ze swoim obozem. Może nie chciał wetować ustawy, co do której do tej pory nie zgłaszał żadnych zastrzeżeń. Jednak niezależnie od powodów, które nim kierowały jak na razie nie widać, żeby Prezydent był przeciwny zasadniczemu kierunkowi dokonywanych zmian, a jego zastrzeżenia dotyczą raczej kwestii personalnych i szczegółów proponowanych rozwiązań.

Kluczowe dla poznania rzeczywistych motywacji Andrzeja Dudy będą dwie sprawy. Po pierwsze, poznanie treści uzasadnienia odmowy podpisania ustaw, co nastąpi w najbliższych dniach po przesłaniu do Sejmu formalnego wniosku o ponowne ich rozpatrzenie. Po drugie przedstawienie nowych projektów ustaw, co zgodnie z zapowiedzią Prezydenta ma nastąpić w ciągu dwóch miesięcy. Wtedy ostatecznie okaże się czy Andrzej Duda rzeczywiście przestał być notariuszem rządzącej partii, czy też był to raczej jednorazowy sprzeciw lekceważonego już nie tylko przez Jarosława Kaczyńskiego, ale też przez innych polityków Zjednoczonej Prawicy, Prezydenta. Szczególną zajadłość wykazują tu zresztą liderzy Solidarnej Polski. Wynika to chyba nie tylko z faktu, że to przecież lider tej partii Zbigniew Ziobro był autorem zawetowanych ustaw, ale też rozpoczynającej się walki o schedę po starzejącym się Jarosławie Kaczyńskim.

O rzeczywistej zmianie postawy Prezydenta mogłaby świadczyć inna zawetowana przez niego ustawa – o Regionalnych Izbach Obrachunkowych. W uzasadnieniu do swojej decyzji, która w ferworze sporu o sądy przeszła prawie bez echa, Andrzej Duda wyraźnie podkreśla, że naruszała ona autonomię samorządu terytorialnego. Szczególne zastrzeżenia Prezydenta wzbudziła możliwość natychmiastowego zawieszenia samorządowych organów wykonawczych (wójta, burmistrza lub prezydenta, zarządu powiatu oraz zarządu województwa) i wprowadzenia na dwa lata zarządu komisarycznego w razie braku uchwalenia przez organ stanowiący (radę gminy, radę powiatu, sejmik województwa) lub odrzucenia przez Regionalną Izbę Obrachunkową finansowego programu naprawczego. Jest on konieczny, gdy zadłużenie gminy przekracza określone w ustawie wskaźniki. Tym samym za decyzję jednego organu (na dodatek w przypadku RIO pochodzącego wyłącznie z nominacji Prezesa Rady Ministrów) ukarany byłby zupełnie inny organ. W chwili obecnej zawieszenie organów samorządu terytorialnego i wprowadzenie zarządu komisarycznego jest możliwe w „razie nierokującego nadziei na szybką poprawę i przedłużającego się braku skuteczności w wykonaniu zadań publicznych”. Ale zastosowanie takiego środka nadzorczego przed jej wejściem w życie podlegało do tej pory możliwości zaskarżenia do sądu administracyjnego. Teraz w opisanych wyżej przypadkach miałoby rygor natychmiastowej wykonalności.

Nowelizacja ustawy o Regionalnych Izbach Obrachunkowych była przedstawiana przez opozycję i część samorządowców jako próba przejęcia przez Prawo i Sprawiedliwość kontroli nad samorządem terytorialnym. Proponowane rozwiązania rzeczywiście wzmacniały wpływ administracji rządowej, ale ich praktyczne znaczenie nie byłoby zbyt duże. W roku 2016 Regionalne Izby Obrachunkowe sprawowały nadzór nad 2808 jednostkami samorządu terytorialnego – 2414 gminami, 66 miastami na prawach powiatu (powiatami grodzkimi), 314 powiatami ziemskimi i 16 województwami. Postępowanie naprawcze zostało wprowadzone jedynie w przypadku 14 jednostek (w przypadku 4 kolejnych decyzja RIO była negatywna) i to najczęściej niewielkich, a więc nie mających z politycznego punktu widzenia dużego znaczenia. Zagrożenia związane z wejściem w życie tej ustawy było więc stosunkowo niewielkie. A jednak Andrzej Duda zdecydował się na jej zawetowanie podczas gdy wcześniej bez wahania podpisywał np. kolejne ustawy dewastujące Trybunał Konstytucyjny. Być może więc decyzja Andrzeja Dudy miała jedynie na celu zasygnalizowanie opinii publicznej własnej „niezależności”, a nie rzeczywisty sprzeciw wobec stopniowego przejmowania pełnej kontroli przez Prawo i Sprawiedliwość nad wszystkimi organami władzy publicznej. Jej dość przypadkowe nałożenie się na spór dotyczący zmian w sądownictwie spowodowało, że efekt propagandowy, który chciał uzyskać Prezydent, przestał być możliwy do osiągnięcia.

Konflikt dotyczący sądów po raz kolejny wykazał słabość opozycji. Żadna z partii opozycyjnych nie miała przygotowanych projektów ustaw rzeczywiście reformujących polski wymiar sprawiedliwości (w pospiechu wyciągnięto z szuflady projekt stowarzyszenia sędziowskiego „Iusticia”) , chociaż każda zgadzała się z koniecznością dokonania w nim zmian. Kilka ogólnikowych własnych „propozycji” (informatyzacja, asystenci sędziów, zmiany procedury sądowej) to stanowczo zbyt mało jak na partie, których ambicją jest przejęcie władzy po następnych wyborach i które posiadają znaczące zaplecze finansowe i intelektualne. To nie opozycja także organizowała masowe protesty społeczne. Co więcej, obecność liderów partii politycznych na wiecach przed sądami była niepożądana, a gdy pojawili się przed Sejmem, to wzbudzali co najmniej mieszane uczucia, zwłaszcza wśród młodych ludzi. Widać to też po wynikach badania opinii publicznej, które nie odnotowały ani radykalnego spadku poparcia dla PiS, ani tym bardziej wzrostu notowań ugrupowań opozycyjnych. Po kilku miesiącach nie będzie po nich śladu, oczywiście o ile PiS nie podejmie kolejnych działań, które zresztą zapowiada Jarosław Kaczyński. Trudno więc uznać minione wydarzenia za przełomowe z punktu widzenia polskiej sceny politycznej.

Trudno też oczekiwać, że masowe, oczywiście jak na polskie warunki, protesty przekształcą się w nowy, zorganizowany ruch polityczny. Pod sądami w całej Polsce zebrali się ludzie o różnych życiorysach, bardzo zróżnicowanych poglądach i odmiennych politycznych temperamentach. Zdecydowana większość z nich nie zamierza angażować się w zorganizowane życie polityczne. Żadna nowa partia z tego nie powstanie, chociaż prawdopodobnie część z uczestniczących w protestach osób zaangażuje się w działalność już istniejących organizacji społecznych. I to będzie zdecydowanie najbardziej pozytywny efekt tego jednego z najbardziej burzliwych tygodni w najnowszej historii Polski.

Demokracja jest systemem, który dobrze funkcjonuje tylko w przypadku aktywnego zaangażowania społeczeństwa w życie polityczne. I nie chodzi bynajmniej o udział w wyborach czy referendach – ludzie, którzy głosują niekiedy robią to w sposób całkowicie przypadkowy traktując udział w głosowaniu jako „obywatelski obowiązek”, a nie jako świadomy wybór przedstawicieli, którzy w ciągu kilku najbliższych lat będą podejmowali decyzje także ich dotyczące. Ale nawet najbardziej przemyślany wybór nie wystarczy bez stałego monitorowania działalności wybranych posłów i radnych, a także wpływania na podejmowane przez nich decyzje. Także, chociaż nie wyłącznie, poprzez wiece i manifestacje. Każda władza, nawet ta obecna, musi się z tym liczyć. Nawet jeżeli cofnięcie jest wyłącznie taktyczne i czasowe, zgodnie z zasadą jeden krok w tył, dwa do przodu. Czy i tak będzie w przypadku wymiaru sprawiedliwości, zobaczymy za parę miesięcy. Z wielu wypowiedzi Jarosława Kaczyńskiego i jego współpracowników wynika, że tak właśnie może być. Ale też wiele wskazuje, że kolejne kroki w kierunku umacniania władzy rządzącego ugrupowania będą się spotykały z coraz większym oporem coraz liczniejszej aktywnej części naszego, która jest im przeciwna.

Widoczna zmiana w zachowaniach społecznych rodzi jednak także niebezpieczeństwa. Coraz bardziej widoczny jest podział Polaków na dwa wrogie plemiona, z których każda obejmuje około 1/3 społeczeństwa – pozostali są całkowicie bierni politycznie. Podziały dzielą dotychczasowych znajomych, przyjaciół, rodziny. Jak na razie agresja ogranicza się do coraz bardziej emocjonalnych i brutalnych wypowiedzi padających po obydwu stronach politycznej barykady. Ale granica, której być może nikt nie chce przekraczać, niebezpiecznie się zbliża. A po jej przekroczeniu już nigdy nie będzie tak jak było. I jak jeszcze jest.

Karol Winiarski        

Będąc senatorem ze Śląska, tak podczas spotkań z wyborcami, jak i w biurze, wysłuchuję non stop skarg na polski wymiar sprawiedliwości. Ludzie skarżą się na niesprawiedliwe wyroki, sprawy ciągnące się latami, niekończące się wymiany pism, utratę zdrowia i pieniędzy. Bodaj jeden przykład: 10 miesięcy więzienia dostaje ktoś, kto rzucił tortem w panią sędzię, która złamała wszelkie zasady prawne i moralne wydając skandaliczny wyrok w stosunku do Kiszczaka, a ktoś, kto był zaangażowany w bardzo poważną działalność przestępczą, łącznie z napadami i pobiciami, dostał 10 miesięcy więzienia z zawieszeniem.

Trójpodział władzy polega na tym, że każda z władz jest kontrolowana przez obywateli, niestety, stało się tak, że naród kontroluje tylko parlament, rząd i prezydenta, natomiast trzecia władza jaką są sędziowie, zamieniła się w „nadzwyczajną kastę”: sami się wybierają, awansują i wynagradzają. To dlatego Prawo i Sprawiedliwość umówiło się z Polakami w kampanii wyborczej na reformę wymiaru sprawiedliwości, na reformę sądownictwa. Dzisiaj obietnicy dotrzymaliśmy.

To zrozumiałe, że każde nawet minimalne zreformowanie wymiaru sprawiedliwości, budzi odruch obronny tego środowiska. Najlepiej świadczy o tym wypowiedź prezes Sądu Najwyższego Małgorzaty Gersdorf, iż w wyniku działań rządzących może dojść „do zburzenia tego, co zbudowaliśmy od czasu po zaborach”. Z pewnością pani Prezes chodziło o to, by rządzący uszanowali konstytucyjną niezawisłość władzy sądowniczej. Zgadzam się. Ale przecież niezawisłość sędziego nie oznacza niezawisłości od obowiązującego systemu prawa. Podobnie też niezależność sądu nie może być niezależnością od powszechnie przyjętych zasad. Praworządność wymaga, aby każda władza, nie wyłączając sędziowskiej, nie tylko prawo stosowała, ale była mu podporządkowana.

Rozpoczęta reforma nie jest zamachem na niezawisłość sędziowską, ponieważ to Krajowa Rada Sądownictwa – według poprawki prezydenta wybrana przez Sejm 3/5 głosów – będzie decydować o składzie Sądu Najwyższego, co oznacza konieczność wypracowania politycznego porozumienia ponad podziałami w celu mianowania większości członków KRS. To bardzo ważny głos prezydenta, który powinien rozwiać większość obaw o upolitycznienie sądów.

Nie jest też zamachem na sędziowską niezawisłość rozszerzenie kompetencji ministra sprawiedliwości przy powoływaniu prezesów i wiceprezesów sądów, ponieważ oni sprawują tylko funkcje administracyjne. W zasadzie wszystkie zmiany w trzech ustawach – o ustroju sądów powszechnych, o KRS i o Sądzie Najwyższym – mają usprawnić tok postępowań sądowych, zlikwidować biurokrację, przerost funkcyjnych stanowisk i zagwarantować rzeczywistą niezależność szeregowym sędziom (sędziowie z niższych szczebli mówią wprost, że prezesami sądów zostaje się po „znajomości”, że liczy się „towarzyski układ” a nie kompetencje, że w polskim sądownictwie istnieje bizantyjski system powiązań i „folwarków prezesów”). Jednym słowem, to środowisko jest bardziej lojalne wobec siebie nawzajem niż wobec interesu Polski.

Nie będę wspominał o patologiach w środowisku sędziowskim, na które zbyt słabo reagowały Krajowa Rada Sądownictwa oraz Sąd Najwyższy. Obywatele często są traktowani w sądach skandalicznie, bardzo często wyroki sądowe są wyrazem dowolności orzeczniczej, a nierzadko i przekupstwa. Np. ileż krzywd doznali od wymiaru sprawiedliwości weterani opozycji niepodległościowej tak przed 1989 r., jak i po tej dacie. Niezweryfikowani prokuratorzy i sędziowie wszystkich szczebli wydawali i wydają nadal haniebne orzeczenia niezgodne z obowiązującym prawem. Swoją nieudolność i arogancję podpierają majestatem Rzeczypospolitej.

Z burzliwej sejmowej i senackiej debaty, a przede wszystkim z butnego zachowania środowiska sędziowskiego wynika wprost, że reforma sądownictwa jest jedną z najtrudniejszych. Wspomniana prezes SN M. Gersdorf nie ukrywa, że najbardziej niepokojąca w ustawie o SN jest Izba Dyscyplinarna. Te słowa wprost pokazują, o co naprawdę chodzi w tym sporze: sędziowie najbardziej obawiają się, że przestaną być bezkarni, że nie będą mogli tuszować afer swoich kolegów po fachu. Immunitet ma chronić niezawisłość, a nie gwarantować bezkarność.

Jeszcze raz podkreślę: reforma wymiaru sądownictwa jest po to, aby Polacy przekonali się, że idą do sądów po sprawiedliwość. Muszą wiedzieć, że zawsze kiedy potrzebują ochrony, sąd szybko i sprawnie im pomoże. A tak, niestety, nie jest. Czas to zmienić, ta reforma należy się Polakom.

Czesław Ryszka
Senator RP

Ps. Weto prezydenta wobec dwóch z trzech ustaw reformujących wymiar sprawiedliwości – Sądu Najwyższego i Krajowej Rady Sądownictwa – większość Polaków przyjęła z zaskoczeniem. Czyżby to oznaczało koniec reformy sądownictwa? Mam nadzieję, że skoro prezydent wziął na swoje barki reformę sądownictwa, uznał, że skoro mianuje sędziów, to powinien kontrolować ich przydatność oraz niezawisłość – reforma sądownictwa nastąpi, choć zapewne się opóźni.

   Tymi słowami pierwsza Rzecznik Praw Obywatelskich prof. Ewa Łętowska pożegnała telewidzów jednej ze stacji telewizyjnych. Powtórzyła w ten sposób słowa, którymi żegnał się z widzami legendarny dziennikarz amerykańskiej stacji CBS (radiowej, a później również telewizyjnej) Edward R. Murrow, który zasłynął z niezłomnej postawy najpierw w okresie II wojny światowej, gdy był korespondentem w bombardowanym Londynie, a potem w haniebnych czasach maccartyzmu prowadząc cotygodniowe programy telewizyjne. Słowa wypowiedziane przez prof. Ewę Łętowską jeszcze przed słynnym wystąpieniem prezesa Jarosława Kaczyńskiego w Sejmie („Ja panie Marszałku bez  żadnego trybu”, „zdradzieckie mordy”, „kanalie”) nieprzypadkowo nawiązują do najsmutniejszych lat XX-wiecznej historii naszej planety.

   Radykalizm zgłoszonej z zaskoczenia projektu ustawy o Sądzie Najwyższym wydawał się początkowo zagrywką taktyczną, po której nastąpi rezygnacja czy też złagodzenie najbardziej kontrowersyjnych zapisów. Tym samym Prawo i Sprawiedliwość mogło stworzyć wrażenie, że jest gotowe do kompromisu, chociaż nikt chyba nie miał wątpliwości, że zasadnicze elementy projektu nie ulegną zmianie. W toku błyskawicznych prac nad ustawą okazało się, że o żadnym kompromisie i o żadnych ustępstwach mowy być nie może.

   Krótkotrwałe nadzieje wzbudziła inicjatywa Andrzeja Dudy, która przez niektórych uznana została nawet za ultimatum postawione Prawu i Sprawiedliwości i dowód na uniezależnienie się Prezydenta od macierzystej partii. Nieliczni politycy byli nawet autentycznie zachwyceni. I to nie tylko Paweł Kukiz, który jako pomysłodawca propozycji zgłoszonej przez Prezydenta, do której namawiał go dzień wcześniej, mógł się poczuć w pełni usatysfakcjonowany. Entuzjazm przebijał też z pierwszej wypowiedzi Grzegorza Schetyny, który zaraz po orędziu Prezydenta pojawił się ze swoimi zausznikami przed kamerami. Następnego dnia mówił już jednak coś innego, co pokazuje jak niebezpieczna jest presja parcia na szkło bez przemyślenia i szczegółowego przeanalizowania tematu, co do którego ktoś chce się wypowiedzieć. A propozycja Andrzeja Dudy, po bliższym przyjrzeniu nie tylko przestała być tak rewolucyjna, ale wręcz może jeszcze bardziej przyczynić się do upolitycznienia sposobu wyłania Krajowej Rady Sądownictwa.

   Prawdziwe powody nagłej aktywności Andrzeja Dudy widoczne są po przeanalizowaniu historii prac nad projektem nowelizacji ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa. Został on złożony do laski marszałkowskiej w marcu br. W przeciwieństwie do ustawy o Sądzie Najwyższym był to projekt rządowy, co wymuszało przeprowadzenie konsultacji. Swoje opinie zgłosiły różne instytucje i organizacje społeczne. Prezydent żadnych uwag nie przedstawił, o żadne zmiany nie wnosił. Nie przeszkadzało mu wówczas, że sędziowscy członkowie KRS mają być wybierani zwykłą większością głosów, co oddawało decyzję w tej kadencji w ręce posłów Prawa i Sprawiedliwości. W końcowym okresie prac w parlamencie ustami swojego rzecznika ogłosił nawet, że nie widzi przeszkód w podpisaniu ustawy. Swoją niespodziewaną nowelizację złożył, gdy proces legislacyjny w parlamencie został już zakończony. Dlaczego? Zadecydowały polityczne kalkulacje i narastające protesty społeczne. Złożony nagle przez posłów PiS projekt ustawy o Sądzie Najwyższym i błyskawiczny tryb jego procedowania wywołał oburzenie społeczne. Andrzej Duda zdaje sobie sprawę, że jego ewentualna reelekcja za trzy lata nie będzie możliwa bez poparcia Prawa i Sprawiedliwości (czytaj Jarosława Kaczyńskiego). Ale też dobrze wie, że samo poparcie prezesa może nie wystarczyć. Obecne notowania Prawa i Sprawiedliwości rzadko przekraczają 40%. A to oznacza, że do zwycięstwa potrzebne będzie poparcie elektoratu innych partii, a przynajmniej ludzi niezaangażowanych politycznie. Dlatego od czasu do czasu Prezydent musi wykazać swoją „niezależność”. Ale jednocześnie nie może zakwestionować fundamentalnych planów Jarosława Kaczyńskiego. Do takich zaś należy realizowany od wielu miesięcy plan przejmowania wymiaru sprawiedliwości.

   Wbrew opinii niektórych komentatorów i polityków, inicjatywa Andrzeja Dudy nie była ustawką. Wywołała autentyczną konsternację w otoczeniu prezesa i konieczność zgłoszenia nieprzewidzianych wcześniej poprawek do własnej ustawy. To z kolei wymusiło przeforsowanie kuriozalnego sposobu blokowego przyjęcia zmian proponowanych przez klub PiS i również blokowego odrzucenia poprawek zgłoszonych przez kluby opozycyjne. Na dodatek w pośpiechu doszło do kompromitującego niedopatrzenia. Otóż w § 12, ust 2 zapisano pierwotnie, że Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego będzie przedstawiało trzech kandydatów na stanowisko Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. Po wejściu Prezydenta do gry posłowie PiS podwyższyli tą liczbę do pięciu. Zapomnieli jednak, że w § 18 pozostał zapis mówiący o tym, że Zgromadzenie Sędziów Sądu Najwyższego wybiera kandydatury trzech sędziów, które przedstawia Prezydentowi. Powstała ewidentna sprzeczność, której zresztą początkowo nie widzieli wiceminister sprawiedliwości Marcin Warchoł, ani jego zwierzchnik Zbigniew Ziobro. W ten sposób zastosowali w praktyce słynne zdanie z orędzia Jarosława Kaczyńskiego z 2006 roku: „Nie damy sobie wmówić, że białe jest białe, a czarne jest czarne”.

   Podniesienie progu wyboru członków Krajowej Rady Sądownictwa do 3/5 posłów dotyczy tylko sędziów – do wyboru pozostałych wybieralnych członków rady (czterech posłów i dwóch senatorów) wystarczy już zwykła większość. Nie zmienia to oczywiście podstawowej zmiany, która została wprowadzona przez PiS, a mianowicie tej, że sędziowskich członków rady wybierają posłowie czyli politycy, a nie tak jak do tej pory sami sędziowie (ci ostatni przedstawiają jedynie kandydatów na kandydatów). Oznacza to upartyjnienie wyboru Krajowej Rady Sądownictwa z konsekwencjami takimi jak w przypadku Trybunału Konstytucyjnego, gdzie również sędziów wybierają politycy. Podniesienie progu koniecznego do wyboru oznacza jedynie, że Prawo i Sprawiedliwość będzie musiało się podzielić miejscami w KRS z innymi ugrupowaniami. Jacykolwiek kandydaci nie mający poparcia partyjnego nie będą mieli żadnych szans. Najbardziej kuriozalne jest to, że rozwiązanie takie promuje Paweł Kukiz, który przy każdej okazji ubolewa nad upartyjnieniem polskiej polityki.

   Oczywiście do porozumienia w sprawie wyboru członków KRS może nie dojść, co spowoduje, że sędziowscy członkowie tego organu w ogóle nie zostaną wybrani, a ponieważ mandaty dotychczasowych jego członków zostaną wygaszone, Krajowej Rady Sądownictwa w pełnym składzie w ogóle nie będzie. Ale nie przeszkodzi to w przejęciu kontroli przez PiS nad Sądem Najwyższym. Po pierwsze to Minister Sprawiedliwości wskazuje tych dotychczasowych sędziów Sądu Najwyższego, którzy pozostaną na swoich stanowiskach, co zresztą nie znajduje żadnego oparcia w jakimkolwiek przepisie Konstytucji RP i zostało uznane za niekonstytucyjne nawet przez Biuro Legislacyjne Senatu. Prezydent może jedynie nie zgodzić się na pozostanie w jego składzie, tych sędziów którzy z łaski Zbigniewa Ziobry nie zostaną odesłani w stan spoczynku. Po drugie, to Minister Sprawiedliwości składa kandydatury do uzupełnienia wakujących miejsc w Sądzie Najwyższym po czystce, którą sam przeprowadzi. Podlegają one co prawda zatwierdzeniu przez Krajową Radę Sądownictwa większością 2/3 głosów, ale ma ona na to tylko 14 dni. Jeżeli do tego czasu izba sędziowska nie zostanie wybrana, to zgodnie z poprawką wprowadzoną do ustawy w drugim czytaniu, kandydatury te Prezydentowi przedstawi wyłącznie izba złożona w większości z polityków wybranych przez Sejm i Senat. A ponieważ jej członkowie wybierani są zwykłą większością głosów, to PiS zapewni sobie w niej większość potrzebną do przegłosowania wszystkich kandydatur. W ten sposób wszyscy członkowie zreformowanego Sądu Najwyższego będą wybrani przez Zbigniewa Ziobrę. Prezydentowi Dudzie pozostanie zatwierdzenie kandydatur, na które nikt poza PiS-em nie będzie mieć żadnego wpływu. W ten sposób głowa państwa (podobnie zresztą jak Paweł Kukiz) została w dziecinny sposób ograna przez Jarosława Kaczyńskiego i jego zauszników, a niezawisłość Sądu Najwyższego w Polsce przejdzie do historii. O ile oczywiście ustawa w tym kształcie wejdzie w życie.

   Co może zrobić Andrzej Duda? Pierwsze wyjście to schowanie głowy w piasek i podpisanie wszystkich trzech ustaw. Taką taktykę wybrał Jarosław Gowin, który „zaprzedał duszę diabłu” głosując wraz z innymi za nowymi ustawami zaprzeczył całej swojej dotychczasowej drodze życiowej. To chyba najbardziej smutny przejaw moralnego upadku człowieka, który kiedyś odważył się stawić czoła Donaldowi Tuskowi, a teraz firmuje swoim nazwiskiem działania Jarosława Kaczyńskiego prowadzące do likwidacji niezależnej władzy sądowniczej. Może być pewien, że kiedy tylko przestanie być potrzebny zostanie odsunięty na boczny tor. Być może liczy, że jego obecna lojalność uchroni go przed oddaniem w ręce zreformowanego wymiaru sprawiedliwości. Przecież Jarosław Gowin był wicepremierem w rządzie Donalda Tuska i stanowczo zaprzeczał wówczas „smoleńskiemu zamachowi”. Takich rzeczy Jarosław Kaczyński nie wybacza.

   Andrzej Duda nie jest jednak tak zależny od Jarosława Kaczyńskiego jak Jarosław Gowin – prezes PiS nie może go odwołać. To pozwala mu wybić się na „niepodległość” bez groźby utraty stanowiska. Zawetowanie wszystkich trzech ustaw umożliwiłoby podjęcie prac nad rzeczywistą reformą polskiego wymiaru sprawiedliwości. To jednak scenariusz, który wydaje się mało prawdopodobny. Tak jednoznaczne wystąpienie przeciwko macierzystemu obozowi politycznemu wymagałoby determinacji i hartu ducha, a te cechy naszego Prezydenta raczej nie cechują. Tym bardziej, że gruntowna reforma wymiaru sprawiedliwości była także elementem jego programu wyborczego, chociaż może jej kształt, a przede wszystkim sposób wprowadzania w życie, wyobrażał sobie trochę inaczej. Z drugiej jednak strony nie może całkowicie ignorować wielotysięcznych demonstracji, w których po raz pierwszy udział biorą także młodzi ludzie oraz sondaży, w których większość Polaków domaga się od niego zawetowania wszystkich trzech ustaw. Tym samym Andrzej Duda znalazł się między młotem a kowadłem.

   Dodatkowym problemem Andrzeja Dudy jest to, że żądany przez niego zapis dotyczący konieczności uzyskania większości 3/5 głosów przy wyborze sędziowskich członków Krajowej Rady Sądownictwa został wpisany przez PiS do ustawy o Sądzie Najwyższym. Podpisanie ustawy o KRS, przy jednoczesnym zawetowaniu lub odesłaniu do Trybunału Konstytucyjnego ustawy o Sądzie Najwyższym, oznacza, że postulat Prezydenta nie zostanie spełniony. Tym samym rządząca większość mogłaby wybrać wszystkich członków Krajowej Rady Sądownictwa bez konieczności zawierania porozumienia z innymi ugrupowaniami. Oznaczałoby to ostateczne ośmieszenie Andrzeja Dudy, który okazałby się politykiem całkowicie nieskutecznym.

   Ostatnie wypowiedzi rzecznika Prezydenta wskazują, że ustawa o Sądzie Najwyższym nie zostanie przez Prezydenta podpisana. Zastrzeżenia strażnika Konstytucji nie dotyczą jednak kwestii zasadniczych, a przebiegu procesu legislacyjnego i sprzeczności dwóch przepisów określających ilość kandydatów przedstawianych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego Prezydentowi na stanowisko Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. Co ciekawe, gdy tylko ten błąd jeszcze w czasie obrad w Senacie „wyłapał” senator Marek Borowski, przedstawiciele rządu udowadniali, że wszystko jest w porządku. W efekcie tej ewidentnej sprzeczności w zapisach ustawy nie wyeliminowano. Gdy jednak kilka godzin później rzecznik Prezydenta Krzysztof Łapiński stwierdził, że to poważny błąd, ci sami urzędnicy, a także Marszałek Senatu Stanisław Karczewski przyznali, że te zapisy rzeczywiście trzeba poprawić. Ten ostatni zadeklarował nawet przeprowadzenie stosownej nowelizacji już w następnym tygodniu, co oznaczałoby, że rozpoczęłoby prace nad zmianą ustawy, która jeszcze nie weszła w życie, a nawet nie została podpisana przez Prezydenta i opublikowana. Tak to ślepa wierność partii i jej prezesowi prowadzi do autokompromitacji wydawałoby się poważnych ludzi jakimi przecież są członkowie Senatu RP.

   Andrzej Duda najprawdopodobniej wybierze jedno z dwóch rozwiązań – skieruje ustawę do ponownego rozpatrzenia przez Sejm (czyli zastosuje prawo veta), albo przekaże ją do Trybunału Konstytucyjnego w celu sprawdzenia z Konstytucją RP. Z politycznego punktu widzenia różnica między tymi dwoma decyzjami jest ogromna. Pierwsza oznaczałaby sprzeciw wobec decyzji swojej macierzystej partii. Odesłanie do sądu konstytucyjnego to jedynie zgłoszenie wątpliwości prawych. Na dodatek Trybunał Konstytucyjny jest przy swoim orzekaniu związany zakresem wniosku Prezydenta. A ten nie musi dotyczyć zasadniczych kontrowersji związanych z konstytucyjnością tej ustawy.

   W praktyce jednak to czy Prezydent ustawę zawetuje, czy skieruje do Trybunału Konstytucyjnego, nie ma większego znaczenia. Sejm veta co prawda nie odrzuci, ale za kilka miesięcy ustawa z drobnymi poprawkami i być może w trochę bardziej cywilizowanym trybie legislacyjnym, zostanie ponownie uchwalona i wprowadzona w życie. Trybunał Konstytucyjny nawet jeżeli uzna niekonstytucyjność mniej znaczących przepisów (co i tak jest bardzo wątpliwe biorąc pod uwagę gorliwość nowo wybranych sędziów, którzy stanowią już większość składu TK), to jednocześnie na mocy art. 122, ust. 4 uzna, że nie są one nierozerwalnie związane z ustawą, co otworzy Prezydentowi drogę do jej podpisania z wyłączeniem zakwestionowanych przepisów. Niezależnie od wybranej drogi, można z dużą dozą prawdopodobieństwa założyć, że za kilka miesięcy Sąd Najwyższy znajdzie się w rękach Zbigniewa Ziobry.

   Czy oznacza to, że protesty społeczne nie mają sensu? Wręcz przeciwnie. Poza ogromnym znaczeniem dla budowy społeczeństwa obywatelskiego widać wyraźnie, że wpłynęły one decydująco na zmianę  postawy Andrzeja Dudy, który początkowo nie miał zamiaru w żaden sposób przeciwstawiać się woli Jarosława Kaczyńskiego. Nawet jeżeli tym razem nie przyniosą pełnego sukcesu, to i tak mogą mieć znaczenie na przyszłość i powstrzymać rządzących (nie tylko Prawo i Sprawiedliwość) przed kolejnymi zmianami demontującymi stopniowo polską demokrację. Zwiększają też szanse na to, że za dwa lata o wyniku kolejnych wyborów będą decydowały rzeczywiste decyzje wyborców, a nie tych, którzy te głosy będą liczyli. I może już nikt nie będzie musiał żegnać się z widzami lub słuchaczami słowami Edwarda R. Murrowa.

Karol Winiarski