Historia

Rycerskie tradycje Zagórza

Historia/ Informacje/ Kultura/ Sosnowiec

Rycerskie tradycje Zagórza

0 Comment

Na kartach historii Zagórze pojawia się po raz pierwszy w sierpniu Roku Pańskiego 1228, kiedy to zostaje podarowane przez Kazimierza – księcia opolsko-raciborskiego, palatynowi Klemensowi herbu Gryf.

 Dzisiaj o tamtych odległych czasach i rycerskich tradycjach sosnowieckiej dzielnicy świadczą murale malowane przez kibiców Zagłębia oraz pozostałości siedziby możnowładczej w postaci ziemnego kopca czyli tzw. gródka stożkowatego. Gródek zlokalizowany jest w sąsiedztwie ulicy ks. Popiełuszki. W pobliżu sklepu ogrodniczego znajduje się tablica informacyjna z mapką ułatwiającą dojście do tego unikatowego zabytku. Wiedzie do niego zapomniana uliczka o jeszcze bardziej zatartej w pamięci nazwie Browar. Onegdaj prowadziła ona do dworskiego browaru oraz do osiedla o tej właśnie nazwie. Obecnie na końcu uliczki znajdziemy prawdziwą niespodziankę – ziemny kopiec o średnicy 25 i wysokości około 6 metrów. Otaczają go pozostałości fosy napełnianej niegdyś wodami Potoku Zagórskiego, który w tej okolicy bierze swój początek. Jedno z kilku źródeł znajduje się u podnóża kopca.

 Na początku XX wieku malowniczo położony kopiec stanowił cel przechadzek i kontemplowania piękna natury. Zagórzacy zachwyceni urodą tego zakątka nazwali je „kopcem słowików”. Nazwa nawiązuje do ptaków, które w ciepłe majowe wieczory swymi pięknymi trelami umilały włościanom odpoczynek. Około 100 lat wcześniej, w pierwszej połowie wieku XIX, Mieroszewscy (właściciele dóbr zagórskich) postawili na szczycie kopca drewnianą altanę w kształcie wieży gotyckiej. Być może w pełni świadomie, a być może w sposób całkowicie przypadkowy nawiązali w ten sposób do średniowiecznego rodowodu tego tajemniczego wzniesienia. Do rzeczonej altany można było dojść jedynie od strony dworu, poprzez drewniany mostek wysoko zawieszony ponad fosą, stawami oraz rozległymi mokradłami pokrywającymi teren.

 W roku 1986 niepozorny, zarośnięty kopiec stał się obiektem badań archeologów. W wyniku prac prowadzonych przez Teresę Kosmalę uznano obiekt za zabytek datując go na XIV-XV stulecie. W czasie wykopalisk znaleziono liczne fragmenty ceramiki oraz relikty drewnianej konstrukcji mogącej stanowić pozostałości wieży mieszkalno-obronnej. Tego typu budowle były niegdyś wznoszone na szczytach gródków stożkowatych, pełniąc funkcje obronne oraz podkreślając status społeczny pana na włościach. Po raz kolejny wykopaliska przeprowadzono w roku 2011. Tym razem prace prowadziła archeolog Katarzyna Sobota-Liwoch z sosnowieckiego Muzeum. W wyniku badań sondażowych stwierdzono, że gródek jest stanowiskiem wielokulturowym. Odkryto artefakty charakterystyczne dla XI/XII, XIV, oraz XV stulecia. Co ciekawe znaleziono również przedmioty pochodzące z czasów romantycznej „gotyckiej” altany Mieroszewskich. Jednak do najciekawszych, wydobytych z ziemskich czeluści zabytków należy datowany na XV wiek denar koronny Władysława III Warneńczyka. Archeolodzy podczas eksploracji kopca natknęli się także na warstwę spalenizny, która stanowi pamiątkę po burzliwej i tragicznej przeszłość tej budowli.

 W bezpośrednim sąsiedztwie gródka rycerskiego znajdują się pozostałości osady produkcyjnej sprzed około tysiąca lat. To właśnie tutaj dawni, zagórscy hutnicy zajmowali się skomplikowanym procesem wytopu ołowiu i… srebra.

źródło UM

Sosnowiec godnie uczcił pamięć Żołnierzy Wyklętych

Historia/ Informacje/ Kultura/ Sosnowiec

Sosnowiec godnie uczcił pamięć Żołnierzy Wyklętych

0 Comment

Nareszcie Sosnowiec w należyty  sposób uczcił pamięć tych, którzy przez długie powojenne  lata w oficjalnym przekazie historycznym nie istnieli, albo nazywani byli członkami band reakcyjnego podziemia. Nasza historia jest bardzo złożona, ale dzisiejsze uroczystości dowodzą, że próba rugowania ze świadomości ludzkiej którejkolwiek jej części nie zda się na nic, bo zawsze znajdą się ludzie, którzy się o tę pamięć upomną. Dobrze byłoby, by pamiętali o tym na przyszłość ci z lewej strony sceny politycznej, jak i ci z prawej.

W ramach Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych, sosnowieckie obchody rozpoczęły się mszą św. w kościele św. Tomasza Apostoła, a następnie kontynuowane były pod pomnikiem „Pamięci męczeństwa kobiet polskich walczących w szeregach Armii Krajowej” przy skrzyżowaniu ul. Orlej i ul. Nowopogońskiej.

Organizatorami byli: Światowy Związek Żołnierzy AK, Jednostka Strzelecka 2037 i Urząd Miejski. Niedawno krytykowaliśmy organizację obchodów 152 rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego pod Dworcem Głównym i chyba władze miejskie wyciągnęły z tego wnioski, bo uroczystości tym razem miały właściwą rangę i oprawę. Życzylibyśmy sobie, by wszystkie uroczystości nad którymi patronat sprawuje Urząd Miejski tak właśnie wyglądały, ponieważ nie jesteśmy jakimś zaściankiem, tylko dużym miastem i Prezydent Miasta – kimkolwiek by nim nie był, i z jakiejkolwiek formacji by się nie wywodził – ma wyglądać dumnie, godnie i reprezentować miasto przy takich okazjach z odpowiednią asystą.

Pod pomnikiem przemawiała m.in posłanka Ewa Malik, prezydent Arkadiusz Chęciński, Jan Musiał ze Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Podczas obchodów przyrzeczenie strzeleckie złożyła młodzież z Jednostki Strzeleckiej 2037 w Sosnowcu. Wieniec pojawił się również przy Rondzie Żołnierzy Wyklętych na Dańdówce.

Więcej jeszcze na temat uroczystości powie Czytelnikom obszerna fotorelacja oraz pliki audio.

Przemówienie posłanki Ewy Malik


Przemówienie prezydenta Arkadiusza Chęcińskiego

 

Przemówienie Jana Musiała ze Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej

 

Roondo

Niepowtarzalne sosnowieckie klimaty, czyli spotkania „Przyjaciół Sosnowca”

Historia/ Informacje/ Kultura/ Sosnowiec

Niepowtarzalne sosnowieckie klimaty, czyli spotkania „Przyjaciół Sosnowca”

0 Comment

Wczoraj w „Stacji Sosnowiec” odbyło się trzecie już spotkanie „Przyjaciół Sosnowca”. Te spotkania są czymś zupełnie wyjątkowym i to chyba nie tylko w skali miasta, ale i większej. Imprezy nie mają żadnego instytucjonalnego patrona, to grupa ludzi, która w otwartej formule chce się spotkać i porozmawiać o Sosnowcu na przeróżniejsze tematy. Przyjść może każdy, zabrać głos i poznać ludzi, których serce bije w rytmie miasta. Przyjmując zaproszenie, zupełnie nie spodziewaliśmy się, że są tacy ludzie i takie niepowtarzalne klimaty w Sosnowcu, które wynikają chyba z tego właśnie, że nie ma tam ludzi przypadkowych pod względem utożsamiania się z miastem. Zapytany jeden z organizatorów tej inicjatywy Grzegorz Olszowski mówi krótko i na temat: „robimy to, bo po prostu kochamy to miasto i tyle” i chyba nie trzeba nic już dopowiadać.

Ta autentyczność zaangażowanych ludzi sprawia, że ani najlepszy wykład historyczny, ani wizyta w muzeum, film, czy cokolwiek innego, nie może się równać z tym, czego można doświadczyć na spotkaniach w „Stacji Sosnowiec„, która sama w sobie jako miejsce, ma swoją także unikalną atmosferę.

Na spotkanie przybyło ok. 40 osób i tematem przewodnim byli sosnowieccy artyści. Ten, kto myśli, że słynni artyści to tylko Szpilman, Kiepura, Cygan, jest w wielkim błędzie, jest ich kilkudziesięciu, wielu zrobiło światową karierę, tylko przez niepodtrzymywaną i wręcz zaniedbaną kulturalną pamięć historyczną, nazwiska te nie są powszechnie znane. Bardzo barwnie opowiadali o tym Janusz Osiński (autor trzech książek o Sosnowcu, konferansjer, animator kultury, żywa historia kultury miasta) Czesław Gałka (znany artysta operowy) i Tomasz Kostro (redaktor prowadzący SOSNart) i spontanicznie inni uczestnicy.

Następne spotkanie za ok. miesiąc, o czym będziemy informować, tylko nie wiadomo, czy zrobimy tym samym przysługę organizatorom, bowiem może się okazać, że „Stacja Sosnowiec”nie pomieści wszystkich chętnych, wszak ilość peronów jest ograniczona.

Skromna inauguracja obchodów rocznicy Powstania Styczniowego – fotorelacja

Historia/ Informacje/ Region/ Sosnowiec/ Zagłębie

Skromna inauguracja obchodów rocznicy Powstania Styczniowego – fotorelacja

0 Comment

Prezydent Miasta i zaledwie garstka młodzieży ze szkół gimnazjalnych – zainaugurowali obchody 152 rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego i był to widok dość przygnębiający.

Bardziej niefrasobliwej godziny (godz. 14 –  przyp. red.) na początek uroczystości chyba już nie można było wymyślić, bo ani mieszkańcy pracujący na pierwszą zmianę nie mogli w nich uczestniczyć, ani ci pracujący na drugą.

Radni Miasta Sosnowca również się nie popisali. Na tą samą godzinę wyznaczono bowiem obrady Sesji Rady Miejskiej. Nasuwa się pytanie – jeśli nie radni, to kto powinien dać przykład wychowania patriotycznego?

Tym bardziej, że ta rocznica nie budzi kontrowersji wśród partii politycznych, czy klubów. Skoro popełniono błąd, to chyba najlepszym wyjściem było udanie się radnych – choćby na kilka minut – pod Dworzec Główny  i powrót na salę obrad, ale niestety nikt tego nie zaproponował.

Zagłębiowska tożsamość cz. I

Historia/ Informacje/ Kultura/ Region/ Zagłębie

Zagłębiowska tożsamość cz. I

            „Zagłębie całe, które z leśnej pustyni. W czasie niezmiernie krótkim zmieniło się na wieniec osad fabrycznych a niebawem może będzie jednym miastem począwszy od słupów granicznych, aż do Strzemieszyc wre, pracuje „wytwarza w mniemaniu, że czyni to wyłącznie dla siebie. Tymczasem dla siebie nie zrobiło ono prawie nic, a przynajmniej w porównaniu z tym, co powinno było zrobić, tak jak nic. To ogromne zbiorowisko ludzi, z których każdy jest „sam sobie sterem, żeglarzem, okrętem”, nie stanowi dotąd obywatelstwa, posiadającego jakieś zbiorowe potrzeby, zbiorowe wymagania, zbiorowe cele, – i nie posiada jakiejś zbiorowej myśli, która nazywa się opinią, wyrażającą owe potrzeby, wymagania, cele i walczącą w sposób na całym świecie praktykowany o to wszystko” 

„Sosnowiec i opinia publiczna” Andrzej Niemojewski (1898r.)[i]

Animozje śląsko – zagłębiowskie, temat raczej mało znany w Polsce. Wydaje się wręcz, że samo istnienie Zagłębia Dąbrowskiego, jest czasami faktem mało znanym a i pomijanym często z różnych powodów. W czasach PRL-u, pewnie niejednemu mieszkańcowi – czy to Sosnowca czy Dąbrowy Górniczej lub Będzina, podczas urlopu nad morzem na przykład, przytrafiała się taka rozmowa: Skąd pan przyjechał? Z Sosnowca … Aha… Ze Śląska … A mówi pan czysto po polsku a nie gwarą … Po sprostowaniu, że nie ze Śląska tylko z Zagłębia, niektórzy zaczęli coś kojarzyć z tym określeniem, najczęściej Edwarda Gierka i dodawali zaraz Czerwone Zagłębie – ale na tym przeważnie ich wiedza się kończyła. Największym nośnikiem tożsamości regionalnej był wtedy klubu piłkarski Zagłębie Sosnowiec oraz jego kibice, podtrzymujący animozje regionalne ze śląskimi drużynami oraz odwieczną zgodę z Legią Warszawa, co przeniknęło nawet wtedy do anegdoty mówiącej o Sosnowcu, jako najbardziej na wysuniętej na południe dzielnicy Warszawy. Każdy, kto mieszkał w Zagłębiu Dąbrowskim w czasach PRL-u znał te wszystkie anegdoty ( włącznie z tą najczęściej powtarzaną, o konieczności posiadania paszportu podczas podróży z Sosnowca do Katowic czy odwrotnie), nazywał czasami mieszkańców Śląska „Hanysami” i przyjmował bez większej obrazy określenie „Gorol”, jakim był pewnie nieraz obdarzany będąc na Śląsku. Miały określenia oczywiście charakter pejoratywny, ale mieściły się w ogólnie przyjętej konwencji poprawnych stosunków międzyludzkich. Dzisiaj nawet trudno jest dociec etymologii tych określeń. Chyba powodem większego napięcia mogło być w tym czasie nierozumienie niektórych określeń śląskiej gwary, co wywoływało przeważnie kpiny ze strony Ślązaków. Samo Zagłębie nie wzbudzało wtedy większych emocji. Oczywiście była radość ze zwycięstwa drużyny z Sosnowca o tej nazwie, czy to piłkarskiej czy hokejowej. Jednak krajobraz wypełniony ulicami i zakładami z czerwonym w nazwie, nazwiskami różnych komunistycznych oraz radzieckich bohaterów nie wydawał się zbyt atrakcyjny, szczególnie w kontekście coraz bardziej ujawnianych faktów historycznych, dotyczących systemu komunistycznego i jego zbrodni. Proces ten równoległy z przywracaniem pamięci o II Rzeczpospolitej przywoływał wspomnienia starszych ludzi wspominających przedwojenną biedę, bezrobocie, strajki oraz nędzne domostwa, w jakich wielu z nich mieszkało przed wojną. Ten konglomerat nowych faktów i dawnych wspomnień, raczej nie stwarzał przychylnego nastawienia do bycia dumnym ze swego miejsca urodzenia czy zamieszkania w Zagłębiu. Dodatkowo, fala wielkich wyburzeń zabytkowych kamienic i innych obiektów, które nie zawsze były ruderami, jak to próbują przedstawić obecni entuzjaści Edwarda Gierka nie budziła szacunku dla tradycji. Burżuazyjną architekturę miały zastąpić przeszklone centra handlowe dla klasy robotniczej i w ogóle wszystko miało być nowe a zgodnie z polityką ówczesnych władz: „młode pokolenia mieszkańców Zagłębia, a zwłaszcza migranci z Polski centralnej, których wielu tu przybywało do pracy w kopalniach czy hutach wierzyło głęboko, iż właśnie ów robotniczy charakter jest jedynym wspólnym elementem subregionu, przy czym dodawano do tego tradycje lewicowe, które rozwijały się właśnie dzięki temu robotniczemu środowisku, jako swoistą waloryzację. Potwierdzane to było i elementami symbolicznymi (pomniki, nazwy ulic itd.) i typem edukacji, w której np. wydarzenia rewolucyjne roku 1905 były kojarzone właśnie m.in. z Zagłębiem”[ii]. Historia gasła wraz z niszczeniem jej najbardziej widocznych oznak a przecież czekała nas jeszcze cała dekada marazmu, po wprowadzeniu stanu wojennego.

„Śląsk i Zagłębie to terminologia komunistyczna”[iii]

Całkiem sporo ludzi wyrosło w przekonaniu, że w Zagłębiu Dąbrowskim praktycznie wcześniej nie działo się nic. Rosły sobie tylko lasy a kiedy odkryto węgiel rozwinął się przemysł i ruch robotniczy. Sytuacja ta trwała do początku lat 90-tych, kiedy to Polskę ogarnęła kolejna fala przemian. Wybrane wtedy po raz pierwszy władze Sosnowca, pochodzące z „ Solidarności”. Postanowiły one niezwłocznie, w sposób symboliczny dokonać rozrachunku z przeszłością zaczynając od demontażu tzw. „rur”, czyli pomnika Czynu Rewolucyjnego ( podobno najwyższego w Europie – 56 m), postawionego w 50-tą rocznicę wybuchu Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji Październikowej. Ta spektakularna akcja, likwidującą miejsce tradycyjnych uroczystości partyjnych ( a wypada dodać, że składali w tym miejscu kwiaty obok polskich sekretarzy, Leonid Breżniew, Fidel Castro a także Mirosław Hermaszewski i Piotr Klimuk) spotkała się z napiętnowaniem sporej części mieszkańców jak się okazało i ukazała prawdziwą siłę mitu Czerwonego Zagłębia. Władzy postsolidarnościowej nie wybrano potem już nigdy, ( chociaż oczywiście wiadomo, że zburzenie pomnika nie było tego jedynym powodem). Cały czas do tamtej pory rządzą postkomuniści a po kilku latach ze składek ich sympatyków, postawiono skromny monument w tym miejscu, z wyeksponowanym wizerunkiem orła białego i napisem: Wolność, Praca, Godność, odcinając się tym samym od internacjonalistycznej, rewolucyjnej symboliki, co było także widocznym efektem przemian. Podobna sytuacja walki z totalitarnymi symbolami miała miejsce w Dąbrowie Górniczej, podczas próby likwidacji pomnika poświeconego: „ Bohaterom Czerwonych Sztandarów”. Młodzież zaproponowała aby go pozostawić i poświęcić pamięci Jimiego Hendrixa, ale nie udało się to tak do końca. Jimmy wylądował na ławeczce przy pomniku… Dzisiaj stoi on znowu w pierwotnej formie, tylko do napisu na tablicy: „Bohaterom Czerwonych Sztandarów.” Dodano jeszcze: ” Dąbrowiakom” oraz nieco enigmatyczne: „Twórcom dziejów walk o narodowe i społeczne wyzwolenie”[iv]. Dzisiaj pod tym pomnikiem można spotkać świętujących 1-go Maja działaczy Komunistycznej Partii Polski ( nazwa oczywiście nie przypadkowa), z siedzibą w Dąbrowie Górniczej. ” Przez całe dziesięciolecia powojenne wytwarzany był tylko jeden element tożsamości zagłębiowskiej – był to robotniczy charakter tego subregionu, do czego dodawano już wspólny z częścią śląską górniczo przemysłowy charakter tradycji robotniczej. Nie miejsce tutaj uzasadniać, dość oczywisty dla czytelników interes władzy, która właśnie ten element tradycji zagłębiowskiej tak mocno podkreślała.”[v]. Władze PRL. odcinając wszystkie inne korzenie tradycji niż te komunistyczne w Zagłębiu, oraz inicjując szeroką akcję migracyjną miały ściśle określony cel polityczny jak uważa prof. J. Wódz. Wykorzystać ten region, jako narzędzie do scalenia Górnego Śląska, z Polską , który wcześniej 600 lat był poza orbitą polskiej państwowości a w II RP miał swoisty status autonomicznego województwa. Będzie to dopiero początek tzw. antagonizmu śląsko-zagłębiowskiego. Jego nasilenie zaś notujemy od czasów tzw. upadku komunizmu, bo jak wiadomo totalitarna władza krępowała wolną dyskusję. I aby go w miarę obiektywnie przedstawić, wypada jak się wydaje sięgnąć do odległych czasów. Albowiem historia śląsko-polskiego pogranicza wydaje się mało znana w kraju.

Część II tutaj

Grzegorz Towarek

[i]
Ekspres Zagłębiowsk-Magazyn,nr1(62)1995, s.2-3.

[ii]
Kazimiera Wódz, Jacek Wódz, „Jaka tożsamość?”, Nowe Zagłębie, https://www.nowezaglebie.pl/spoeczestwo/1-jaka-tosamo-kazimiera-wodz-jacek-wodz.html, data dostępu: 20.12.2013r.

[iii]
Jan Przemsza-Zieliński, Komu potrzebny jest spór o Zagłębie, Ekspres Zagłębiowski-Magazyn, nr24(51)1993, s.7-10.

[iv]
Wikipedia, hasło: Pomnik Bohaterom Czerwonych Sztandarów w Dąbrowie Górniczej, https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_Bohaterom_Czerwonych_Sztandar%C3%B3w_w_D%C4%85browie_G%C3%B3rniczej , , data dostępu: 20.12.2013r.

[v]
Kazimiera Wódz, Jacek Wódz, op.cit.

Zagłębiowska tożsamość cz. II

Historia/ Informacje/ Kultura/ Region/ Sosnowiec/ Zagłębie

Zagłębiowska tożsamość cz. II

 Czy mieszkamy na Śląsku?

Walczące obecnie o swoją tożsamość Zagłębie Dąbrowskie, leży na ziemiach które, od najdawniejszych czasów stanowiły zachodnią rubież państwa Wiślan. Informacje o tym znajdujemy już w pochodzących z IX wieku źródłach, takich jak ” Geograf Bawarski ” („Opis grodów i ziem z północnej strony Dunaju „). Kilka kilometrów na zachód od Będzina ( przez obszar dzisiejszych Katowic ) przebiega linia wododziału oddzielającego dorzecza Wisły i Odry. Teren ten stanowił wówczas rozległe rubieże. Wiślanie sąsiadowali przez niego na zachodzie z plemieniem Opolan a na południowym – zachodzie z plemieniem, Gołęszyców. Trudno obecnie stwierdzić, ponieważ spór o tę kwestię toczą do dzisiaj naukowcy czy tereny te były włączone lub uzależnione od państwa wielkomorawskiego czy czeskiego następnie. Wydany około 991 r. dokument: „Dagome iudex” mówi, iż Śląsk ( w tym ziemie Opolan i Gołęszyców) wchodzi w skład państwa Mieszka I oraz utworzonego w czasie zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 roku, biskupstwa wrocławskiego, które objęło swym zasięgiem cały obszar Śląska. Jednak w świetle wymienionego dokumentu, nie jest tak jasna sprawa przynależności ziem Wiślan do państwa Mieszka I ( państwo Gnieźnieńskie). Dopiero niemiecki biskup i kronikarz Thietmar, w relacji z fundacji arcybiskupstwa gnieźnieńskiego (999 r.) potwierdza przynależność Krakowa ( ziemi krakowskiej) do Polski[i] i podporządkowanie ich erygowanej przez papieża Sylwestra II diecezji krakowskiej. Takie były początki w skrócie, kształtowania się dwóch ważnych dzielnic Śląska i Ziemi Krakowskiej ( późniejszej Małopolski) i ich włączenia do państwa Piastów. Sytuacja ta trwa do roku 1179, kiedy to, najmłodszy syn Bolesława Krzywoustego – książę Kazimierz Sprawiedliwy, w okresie buntu książąt i możnych krakowskich przeciwko despotycznym rządom Mieszka Starego, postanawia dla ugruntowania swej władzy na ziemi krakowskiej, zawrzeć układ z książętami śląskimi, braćmi ( synami Władysława Wygnańca) Bolesławem Wysokim oraz księciem opolsko-raciborskim Mieszkiem Plątonogim. W ramach tego układu Bolesław Wysoki odzyskał władzę nad całym Dolnym Śląskiem a Mieszko Plątonogi w ramach rekompensaty za utraconą część Dolnego Śląska dostaje od Kazimierza Sprawiedliwego fragment Małopolski: kasztelanie bytomską i oświęcimską z grodami Bytom, Siewierz, Pszczyna, Oświęcim, Zator i Chrzanów[ii]. Terytoria te stały się na 246 lat częścią Śląska, chociaż pod względem kościelnym były nadal podporządkowane diecezji krakowskiej, co przypominało o ich pierwotnej przynależności[iii]. Śląscy książęta piastowscy stopniowo, na skutek różnych wydarzeń politycznych, składają hołd lenny królowi czeskiemu i odchodzą od Korony Polskiej, ( chociaż wielu z nich jeszcze będzie długo się tytułować książętami polskimi, co pozwala z kolei pamiętać im o swoich korzeniach). Kolonizują swoje ziemie w coraz większym stopniu osadnikami z Niemiec i odchodzą od obyczaju polskiego, co wypomina im w swoich kronikach Jan Długosz. W końcu król Kazimierz Wielki zmuszony rozwojem sytuacji międzynarodowej, w 1348 roku podpisuje z królem Czech Karolem IV Luksemburskim pokój w Namysłowie, kończący okres polsko-czeskich wojen o Śląsk, będący już wtedy lennem czeskim w całości (chociaż historycy zauważają, że formalnie Kazimierz Wielki nigdy nie zrezygnował ze Śląska). Sto metrów od zamku będzińskiego powstaje granica polsko-czeska. Poza państwem polskim pozostaje ziemia siewierska, Czeladź, większa część ziem obecnego powiatu będzińskiego, część obecnego Sosnowca… Sytuacja ta zmienia się dopiero w Wigilię 1443 roku, kiedy to biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki dokonuje skutecznej rewindykacji części dawnych ziem małopolskich, wykupując je z rąk księcia cieszyńskiego Wacława Księstwo Siewierskie ( już była wtedy ta nazwa w użyciu ) – przesuwając tym samym granicę z Czechami ( Śląskiem ) nad Brynicę ( nie udało mu się odzyskać ziemi bytomskiej w całości). Rodzi się tym samym ciekawa historia właściwie suwerennego państwa – Księstwa Siewierskiego ( w historii dla odróżnienia od okresu śląskiego nazywanego teraz okresem biskupiego Księstwa Siewierskiego). Pozostaje ono w trwałym związku z Królestwem Polskim chociaż rządzący księstwem biskup krakowski ma na swoim terenie władzę prawie absolutną ( z wyjątkiem polityki zagranicznej, która była prowadzona za pośrednictwem króla Polski) i sprawuje ją w sposób bardzo surowy. ” Kradnij, zabijaj, ale Siewierz omijaj” mówi przysłowie jakie narodziło się tamtych czasach …To pogranicze, żyjące w dużej części z handlu z sąsiednim Śląskiem, często również miejsce przemytu i rozbojów, dlatego biskupi muszą dbać o porządek i dobrobyt poddanych żelazną ręką. W 1790 roku aktem Sejmu Wielkiego Księstwo Siewierskie zostaje inkorporowane do Rzeczpospolitej, która poszukuje sposobów aby nadrobić swoje ubytki terytorialne i dochody tym samym, spowodowane rozbiorem. Następuje unifikacja Księstwa Siewierskiego z Polską ( jeszcze tylko pozostaje drobny epizod niezależnego księstwa z czasów napoleońskich ). Obecnie Księstwo Siewierskie, jest z najsłabszym chyba elementem zagłębiowskiej tożsamości, chociaż część autorów uważa, że dzięki niemu możemy dzisiaj wyróżnić nawet dwa różne kulturowo obszary późniejszego Zagłębia Dąbrowskiego[iv], z granicą na Czarnej Przemszy[v]. Bardzo ciekawe pewnie byłyby rozważania, tak w ramach historii alternatywnej, co by było gdyby Księstwo Siewierskie przetrwało do dzisiejszych czasów. Takie właściwie kościelne państwo, na wzór dzisiejszej Andory na terenie Zagłębia Dąbrowskiego. Czy ono samo byłoby dzisiaj czerwone? Ale to już zupełnie inny temat. Po powstaniu Księstwa Siewierskiego, granica oddzielająca od Śląska staje się jedną z najtrwalszych w historii naszego państwa w ogóle. Przetrwa do I wojny światowej, z wyjątkiem lat 1795-1806, kiedy to Prusy zagarniają część dawnego województwa krakowskiego ( w tym Będzin, Sławków oraz Siewierz) pierwszy raz w historii spajając go administracyjnie z pruskim państwem jako prowincję Nowy Śląsk. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego a później Królestwa Polskiego zespolonego z Cesarstwem Rosyjskim ziemie te wchodzą dalej w jego skład województwa krakowskiego, chociaż sam Kraków pozostaje za granicą ( Rzeczpospolita Krakowska). Stolicą krakowskiego bez Krakowa stają się najpierw Miechów potem Kielce ( w 1837 zniesiono województwa i utworzono gubernie na wzór carski ).Tereny dzisiejszego Zagłębia Dąbrowskiego pozostają na 100 lat pod panowaniem rosyjskim i tereny późniejszego Zagłębia stają się częścią guberni krakowskiej, kieleckiej, radomskiej następnie piotrkowskiej. Wreszcie za sprawą Józefa Patrycego Cieszkowskiego (1798-1867), zajmującego w latach 1843-61 stanowisko naczelnika Oddziału Kopalń Okręgu Zachodniego w Królestwie Polskim, z siedzibą w Dąbrowie Górniczej – powstaje termin zagłębie i wchodzi powoli do obiegu powoli. Najpierw jest on używany tylko w znaczeniu geologicznym czy technicznym ( Cieszkowski opracował specjalną metodę wydobywania węgla z tutejszych złóż, zwaną zagłębiowską lub dąbrowską)[vi]. Na przełomie wieków XIX/XX termin Zagłębie Dąbrowskie wchodzi już w powszechne użycie, jako określenie, wyróżniające uprzemysłowioną część ziemi krakowskiej, różnicując ją od Zagłębia Staropolskiego ( Kielecczyzna) czy Zagłębia Krakowskiego ( Chrzanów, Jaworzno). Kolejny raz połączono administracyjnie ze Śląskiem część Zagłębia Dąbrowskiego podczas I wojny światowej, w 1914 r., gdy opanowali je Niemcy i Austriacy. W cesarskich Niemczech rodzi się plan stworzenia tzw. Polskiego Pasa Granicznego (niem. Polnischer Grenzstreifen), obejmujący zasiegiem również Zagłębie Dąbrowskie na południu. Jego celem jest wysiedlenie z tych terenów ludności polskiej oraz żydowskiej i zastąpienie ich kolonistami z Niemiec. Zyskał on wtedy poparcie rządu niemieckiego a także szerokie wsparcie wśród przemysłowców oraz niemieckiej ludności zamieszkałej w Królestwie Polskim: „Widzimy – pisali w owym memorjale (przedstawiciele Niemców zamieszkałych w Królestwie Polskim) – we wzmacnianiu się polskości, pod jakąkolwiek postacią, niebezpieczeństwo dla cesarstwa niemieckiego. Temu niebezpieczeństwu dałoby się zapobiec tylko przez zupełne odgraniczenie prowincyj wschodnich niemieckich od ośrodka polskości, od Warszawy. Jesteśmy przeto za przesunięciem na wschód niemieckiej granicy wschodniej. Sądzimy, że konieczną byłaby intensywna kolonizacja nowo przyłączonych obszarów; tutaj należy osadzać Niemców z innych części teraźniejszego Królestwa Polskiego etc.” (fragm. rozdziału „Niemcy łódzcy”)[vii]. Na szczęście Niemcy przegrały wojnę a Polska wywalczyła dla siebie część Górnego Śląska. Granica została przesunięta, ale w drugą stronę i przestała oddzielać Zagłębie od Śląska po blisko 600 latach. Kolejna niemiecka okupacja po następnych 20 latach przynosi „twórcze” rozwinięcie tzw.” Polnischer Grenzstreifen”. Niemcy włączają tereny wchodzące w skład Zagłębia, bezpośrednio do III Rzeszy – Rejencji katowickiej (niem. Regierungsbezirk Kattowitz) w ramach pruskiej prowincji Śląsk (Provinz Schlesien z siedzibą we Wrocławiu) i aby zatrzeć przedwojenne granice przyłączają też do niej część terenów należących w latach 1922−39 do Niemiec. Po klęsce nazistów w 1945 roku, Zagłębie powraca na krótko do województwa kieleckiego, jak w drugiej RP, po czym staje się częścią województwa najpierw śląsko-dąbrowskiego, ( chociaż ta funkcjonująca w powszechnym obiegu nazwa nigdy nie została oficjalnie zatwierdzona w PRL), potem stalinogrodzkiego, katowickiego i wreszcie śląskiego znowu jak podczas wojny. I to już podobno na stałe, jak próbują nam wmówić różni pragmatycy. Ograniczmy się, więc tylko do przytoczenia spostrzeżenia pana J. Krajniewskiego, z eseju „ Niezwykła granica”: „Ziemia, którą zwiemy Zagłębiem Dąbrowskim, a która z trudem dobija się o regionalną tożsamość, niemal nigdy nie miała nic wspólnego ze Śląskiem. W ciągu tysiącletnich dziejów państwa polskiego tylko trzykrotnie powiązana była z nim administracyjne: po raz pierwszy – po III rozbiorze, kiedy powstał tzw. Nowy Śląsk, drugi – w czasie I wojny światowej, trzeci – od 1939 roku (najpierw III Rzesza, potem województwo nazywane czasem śląsko- dąbrowskim, czasem stalinogrodzkim, a czasem katowickim). Za każdym razem była to jakaś okupacja…”[viii]

Część III tutaj

Grzegorz Towarek

[i]
Wikipedia, hasło: Wiślanie, https://pl.wikipedia.org/wiki/Wi%C5%9Blanie, data dostępu 22.12.2013r.

[ii]
Alicja Galas i Artur Galas, „Dzieje Śląska w datach”, s. 34, Wrocław 2004

[iii]
Rudolf Žáček, „Historia Górnego Śląska”, s. 105, Gliwice 2011

[iv]
                        „W Sosnowcu i Będzinie linię graniczną Ducatus Severiensis wyznaczała Czarna Przemsza (oczywiście mowa o współczesnych obszarach tych miast). Śródmieście Sosnowca było więc jego częścią, ale zdecydowana większość obecnego terytorium miasta – nie. Odwrotnie rzecz się ma w przypadku Będzina. Historyczny Będzin pozostawał zawsze poza księstwem, ale większa część jego obecnego terytorium to ziemie dawnego Księstwa Siewierskiego. W Dąbrowie linię graniczną wyznaczała rzeka Trzebyczka – w jego skład wchodziły więc północne dzielnice obecnej Dąbrowy Górniczej: Ujejsce i Trzebiesławice. W Czeladzi linię graniczną księstwa stanowiła natomiast Brynica (tereny po drugiej stronie rzeki należące do mieszczan czeladzkich zostały z czasem włączone w granice miasta). (…)Patrząc historycznie Czeladź przez większą część swego istnienia była częścią Księstwa Siewierskiego położonego pomiędzy Śląskiem a Polską i mającym odrębną państwowość. (…) Tymczasem Zagłębie zawsze stanowiło część Małopolski. Zachodnia część Małopolski w XIX wieku przekształciła się w Zagłębie. Dziś zwykle zalicza się do niego Czeladź, ale w świetle danych, które przytoczyłem jest to nieco dziwne i historycznie nie bardzo uprawnione. Dlatego uważam, że my Czeladzianie nie jesteśmy ani Ślązakami ani Zagłębiakami ale całkowicie odrębna nacją mająca za sobą 350 lat niepodległej państwowości!„, źródło: https://silesiana.republikasilesia.com/#bytomska, data dostępu 22.12.2013r

[vi]
Niedziela Tygodnik Katolicki, Pamięci Józefa Patrycego Cieszkowskiego, https://www.niedziela.pl/artykul/62795/nd/Pamieci-Jozefa-Patrycego-Cieszkowskiego, data dostępu 22.12.2013r.

[vii]
” Tzw.Polski Pas Graniczny. Niemiecki plan wysiedleń Polaków”, https://nick.salon24.pl/551494, tzw-polski-pas-graniczny-niemiecki-plan-wysiedlen-polakow-14-18, data dostępu 22.12.2013r.
               

[viii]          – ” Niezwykła granica”, https://www.montes.pl/Montes18/montes_nr_18_16.htm, data dostępu 04.12.2014r.

«< 7 8 9 10 11 >
Facebook