Od poniedziałku 15 maja w będzińskim szpitalu funkcjonować będzie nocna i świąteczna opieka zdrowotna, o stworzenie której od dawna zabiegał Starosta Będziński. – To ukłon w stronę Mieszkańców Będzina, tak by część świadczeń była realizowana tu –  w stolicy naszego powiatu – mówi Arkadiusz Watoła.

W ubiegłym roku wniosek Starosty Będzińskiego nie został przez poprzednią dyrekcję PZ ZOZ zrealizowany, starania nowej dyrekcji przyniosły jednak pełen sukces. Już od poniedziałku pacjenci z całego Powiatu Będzińskiego w sytuacji pogorszenia stanu zdrowia będą mogli skorzystać z opieki medycznej w szpitalu w Będzinie. Nocna i świąteczna opieka zdrowotna to świadczenia w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej udzielane od poniedziałku do piątku w godzinach od 18.00 do 8.00 dnia następnego oraz w soboty, niedziele i inne dni ustawowo wolne od pracy w godzinach od 8.00 do  8.00 dnia następnego.

– Od ponad roku zabiegałem o utworzenie punktu nocnej i świątecznej opieki medycznej, tak by zabezpieczyć też potrzeby będzinian, w końcu te starania przyniosły pozytywny skutek. To nie jest ostania dobra zmiana dla funkcjonowania PZ ZOZ w Powiecie Będzińskim, realizowany jest program restrukturyzacji szpitala, a o jego pozytywnych skutkach pacjenci przekonają się w najbliższym czasie – dodaje A. Watoła.

Wydział Informacji i Promocji Powiatu

24 kwietnia do Powiatu Będzińskiego zawitała niezwykła delegacja. Gościł Przedstawiciel Biura Gospodarczego i Kulturalnego Tajpej w Polsce pana Henry’ego M. J. Chena oraz towarzyszący mu Sekretarz Biura pan Yeh-Shin Chu. Dyplomaci zawitali w nasze strony, aby porozmawiać z włodarzami Powiatu o możliwościach nawiązania współpracy gospodarczej i budowaniu wzajemnych przyjaznych relacji.

Pierwszym przystankiem wizyty zagranicznych gości był budynek Starostwa Powiatowego w Będzinie. W sali sesyjnej, w obecności mediów, przywitali się przedstawiciele Powiatu Będzińskiego i tajwańscy dyplomaci. Aby jednak nie rozmawiać o codziennym życiu mieszkańców Powiatu jedynie z perspektywy urzędu, goście wraz z przedstawicielami jego władz – Starostą Będzińskim Arkadiuszem Watołą, Przewodniczącym Rady Powiatu Będzińskiego Mateuszem Drożdżowskim, Wicestarostą Sebastianem Szaleńcem oraz Członkiem Zarządu Powiatu Rafałem Pietrzykiem wyruszyli w podróż po naszej małej ojczyźnie. Zagranicznym gościom oraz włodarzom Powiatu towarzyszyli zagłębiowscy parlamentarzyści – Poseł na Sejm RP Waldemar Andzel oraz Senator Arkadiusz Grabowski.

W pierwszej kolejności goście odwiedzili Zamek Będziński. Warownia jest niezaprzeczalnie jednym z najbardziej charakterystycznych dla miasta, jak i całego Powiatu obiektem. Dyplomaci z zainteresowaniem obejrzeli mieszczące się w Zamku zbiory muzealne, po czym delegacja udała się z wizytą do Powiatowego Zespołu Zakładów Opieki Zdrowotnej. Odwiedzono zarówno będziński, jak i czeladzki budynek szpitala. Gościom zaprezentowano pozytywne zmiany, jakie ciągle zachodzą w powiatowej lecznicy, nie pomijając jednocześnie ważnych rozmów o ciągłych trudnościach finansowych, z jakimi się ona boryka. W budynku szpitala w Będzinie goście miło zaskoczyli naszych włodarzy przekazując dla PZ ZOZ sprzęt medyczny. Są to:

Aparat EKG MT4 – 12 kanałowy elektrokardiograf z interpretacją, z graficznym, kolorowym wyświetlaczem 5,7”, wózek pod aparat z wysięgnikiem (posiada CE), lampa zabiegowa bezcieniowa FLH-D3 LED ze statywem (natężenie światła: dla odległości 1,0 m – 50 000 lux), stół SP-E01 na stopkach z elektryczną regulacją wysokości za pomocą pilota ręcznego, podgłówek za pomocą sprężyny gazowej, podłokietniki, uchwyt na papier, opcja pilot nożny + ręczny.

Rektoskop, zestaw (istnieje możliwość dowolnej konfiguracji) na który składa się:

– głowica światłowodowa, okular powiększający x 1,5, rękojeść, insuflator (komplet wielorazowy):

– światłowód 300 cm, fi4,8mm, Olympus

– źródło światła dwukanałowe 150W

– tubus sigmoidoskopowy, stalowy (dł. 300mm, śr. 21mm)

– tubus proktoskopowy, stalowy (długość 100mm, średnica 21mm)

– szczypce biopsyjne

– watotrzymacz

– walizka.

Kamizelka stabilizacyjna zapinana na zamek błyskawiczny.

Wizyta tajwańskiej delegacji w Powiecie Będzińskim zakończyła się w Domu Dziecka im. Dominika Savio w Sarnowie. Dyrekcja, pracownicy placówki i podopieczni ciepło powitali zagranicznych gości przedstawiając im budynek Domu Dziecka i opowiadając o codziennym życiu w jego murach. Również tu nie obyło się bez podarków. Pan Henry M. J. Chen przekazał placówce sprzęt turystyczny w postaci toreb i plecaków, przydatnych w wielu podróżach, które dzieci odbywają. Oprócz tego przekazane zostały: meble ogrodowe, basen oraz trampolina.

Uczestnicy i obserwatorzy mają nadzieję, że dzisiejsze spotkanie z przedstawicielami Tajwanu zaowocuje satysfakcjonującą współpracą, a panowie podali sobie ręce po raz pierwszy, ale nie po raz ostatni.

Paulina Nobis

Zdjęcia: Katarzyna Kieras

Dzięki uprzejmości Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach w holu obok Sali Sesyjnej w budynku Starostwa Powiatowego przy ul. Sączewskiego 6 gości wystawa „Niezłomna, wyklęta, przywrócona pamięci. Danuta Siedzikówna »Inka« 1928–1946″. Uroczyste otwarcie wystawy odbędzie się w dniu 6 kwietnia o godz. 14.00. Dokona go Starosta Będziński Arkadiusz Watoła.

Począwszy od 9 kwietnia wystawa będzie prezentowana w Sławkowie w Sali przy Plebani Parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, a następnie trafi do szkól ponadgimnazjalnych powiatu.

Wystawa „Niezłomna, wyklęta, przywrócona pamięci. Danuta Siedzikówna »Inka« 1928–1946″ została przygotowana przez  Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku. Jej autorami są Artur Chomicz i Krzysztof Drażba (pracownicy Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej w Gdańsku).

Wystawa została przygotowana w 70. rocznicę zamordowania przez komunistycznych oprawców w murach Więzienia Karno-Śledczego w Gdańsku niezłomnej sanitariuszki 5. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej Danuty Siedzikówny „Inki”. W tej samej egzekucji, przeprowadzonej rankiem 28 sierpnia 1946 r., został zamordowany inny żołnierz mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki” – Feliks Selmanowicz „Zagończyk”.

Ekspozycja, złożona 17 plansz, przybliża życiorys legendarnej sanitariuszki, której losy splotły się z tragiczną historią Polski okresu II wojny światowej. Patriotyczne korzenie i tradycyjne wychowanie oraz hekatomba wojny, która zabrała oboje rodziców, ukształtowały charakter „Inki”, która nie zawahała się poświęcić życia walce o Polskę „czystą jak łza”. Wierna ideałom i niezłomna do samego końca, potrafiła zachować się „jak trzeba”, mimo że w momencie śmierci nie miała ukończonych 18 lat.

Narracja wystawy nie kończy się na dniu zamordowania bohaterki, ale pokazuje postrzeganie postaci „Inki” po jej śmierci. „Wyklęta” przez komunistów, miała być zapomniana na zawsze. Jednakże po 1989 r. rozpoczął się powolny proces przywracania jej dobrego imienia. Obecnie stała się ikoną młodego pokolenia, a dzięki projektowi Instytutu Pamięci Narodowej „Poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego 1944–1956″ szczątki „Inki” w 2014 r.  zostały odnalezione na Cmentarzu Garnizonowym w Gdańsku.

Po raz pierwszy wystawa była prezentowana  w dniach  4–18 września 2016r. w Bazylice Mariackiej w Gdańsku.

Piotr Dudała

W Internecie oraz niektórych, papierowych publikacjach pojawia się wiele nieaktualnych bądź błędnych informacji na temat właścicieli dóbr Grodziec, a także przynależności administracyjnej tych terenów. Dlatego też, posiłkując się źródłami archiwalnymi oraz pracami naukowymi, chciałbym w sposób rzetelny i merytoryczny przedstawić najważniejsze fakty dotyczące wspomnianego tematu. Ich uzupełnieniem będą dane odnoszące się do liczby ludności na tym obszarze.

Od wieku XIII do lat 90. XVIII w. Grodziec był własnością klasztoru Norbertanek na Zwierzyńcu. Wcześniej, jak sugeruje historyk Jerzy Rajman, należał on najprawdopodobniej do książąt śląskich. Jeden z nich miał nadać go klasztorowi. Według kronikarza Jana Długosza, w zamian książę zyskał od norbertanek dziesięciny z dwunastu wsi, znajdujących się w obrębie kasztelanii bytomskiej. Transakcja ta miała umożliwić sfinansowanie konserwacji zamku w Siewierzu. Prawdopodobnie księciem tym był Mieszko Plątonogi. Ewentualnie mógł nim być jego syn – Kazimierz I.

W okresie średniowiecza, Grodziec będący własnością norbertanek, wchodził w skład księstwa siewierskiego, rządzonego przez książąt śląskich, a od 1443 r. przez biskupów krakowskich. Zakup księstwa zrealizował po niełatwych negocjacjach biskup krakowski – Zbigniew Oleśnicki.

W akcie sprzedaży księstwa siewierskiego przez książąt cieszyńskich Wacława i Bolesława biskupowi krakowskiemu znajdował się zapis (podany za Andrzejem Nowakowskim): Księstwo nasze i ziemię siewierską, która przypadła nam po ojcu, sprzedajemy przewielebnemu panu Zbigniewowi, po dojrzałej naradzie z baronami i naszymi doradcami, czując się w pełni zdrowia, nie zmuszeni do tego żadnym podstępem, zdradą lub chytrością, ani skutkiem błędu lub niespodziewanie, lecz pod wpływem szczerej i dobrowolnej woli.

W kolejnym dokumencie (z tego samego roku) książęta wybaczyli biskupowi jego zapowiedzi ewentualnego zerwania negocjacji dotyczących zakupu księstwa. Oba dokumenty są dowodami na to, że Oleśnicki, który do wspomnianej transakcji został namówiony przez Jana Długosza, znajdował się na uprzywilejowanej pozycji. Czechy, którego księstwo siewierskie było lennem, były wówczas pogrążone w wewnętrznych walkach o władzę, a książęta cieszyńscy borykali się z poważnymi kłopotami finansowymi. Dlatego też biskup wykorzystał sytuację, aby móc wynegocjować dla siebie jak najkorzystniejsze warunki, ograniczając w tym względzie do minimum pole manewru drugiej stronie.

Krakowscy biskupi, pełniący odtąd w księstwie władzę świecką, stali na straży jego niezależności od Korony, która wchłonęła je (w tym też Grodziec) dopiero pod koniec XVIII w. Warto w tym miejscu nadmienić, iż w XV-wiecznym dokumencie, dotyczącym sprzedaży wspomnianego księstwa zastrzeżono, iż jego właściciel nie posiada suwerennych praw do kilkunastu wsi. Jedną z nich był właśnie Grodziec. Chodziło tu zapewne o to, iż ówczesna wieś była częścią dóbr klasztornych.

W latach 1795 – 1806 Grodziec znajdował się w rękach pruskich. Wchodził wówczas w skład tzw. Nowego Śląska (Neu Schlesien). Ta zmiana administracyjna była efektem zapisów konwencji rozbiorowej z 24 października 1795 r. Jej sygnatariuszami były Austria, Prusy i Rosja. W 1796 r. władze pruskie przejęły, znajdujące się na tym terenie, majątki należące dotąd do duchowieństwa. Wówczas też, jak można przypuszczać, norbertanki straciły, obok innych nabytków, także Grodziec. Jego nowym właścicielem stał się generał major wojsk pruskich służący w regimencie huzarów Schimmelpfenniga von der Oye – Jerzy Ludwik Korwin-Wierzbicki.

Co ciekawe, przywołany tu pruski wojskowy – generał major Christian Ludwig Schimmelpfennig von der Oye (1738-1812) również miał związek z Zagłębiem Dąbrowskim. W roku 1803 nabył obecne dzielnice Sosnowca, tj. Modrzejów oraz Sielec.

Według „Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego”, wydanego w roku 1881, Wierzbicki stał się właścicielem dóbr Grodziec, poprzez nadanie mu ich przez rząd pruski. Niestety nie znamy dokładnej daty i okoliczności powstania tego aktu.

W roku 1799 Michał Bontani odkupił od niego grodziecki majątek za 31.500 talarów. Rodzina Bontanich była rodziną szlachecką, przybyłą do Polski z Włoch. Jej przedstawiciele w XVIII w. pojawili się na terenie księstwa siewierskiego, gdzie otrzymali szlachectwo. Mowa tu o Michale Bontanim – kapitanie konnej gwardii królewskiej oraz jego bracie Kazimierzu – namiestniku wspomnianej gwardii. Szlachectwo siewierskie nie było uznawane poza granicami księstwa. Dlatego po pewnym czasie braciom Bontanim udało się uzyskać nobilitację z rąk króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ich potomkowie legitymowali się szlachectwem również w pierwszej połowie XIX w.

W 1807 r. Grodziec, wraz z terenami określanymi później jako Zagłębie Dąbrowskie, wszedł w skład Księstwa Warszawskiego. Osiem lat później, ówczesna wieś znalazła się w granicach Królestwa Polskiego, nad którym władzę sprawowała carska Rosja. W latach 1815 – 1837 Grodziec był częścią województwa krakowskiego, od 1837 do 1841 r. guberni krakowskiej (1 marca 1837 r. województwa zostały zastąpione przez gubernie), a od 1841 r. – guberni kieleckiej. Cztery lata później Grodziec został włączony do guberni radomskiej.

W roku 1866 dokonano kolejnej reformy administracyjnej, w ramach „Ustawy o zarządzie gubernialnym i powiatowym w Królestwie Polskim”. Na jej podstawie zostały powołane do życia m.in. powiat będziński i wchodząca w jego skład gmina gzichowska. Grodziec stał się jej częścią. Wówczas też, w ramach nowego podziału administracyjnego Królestwa Polskiego (którego w tym czasie oficjalna, acz rzadko używana, nazwa brzmiała „Priwislanskij Kraj”) powstała gubernia piotrkowska. W jej skład wszedł wspomniany powiat będziński. Pierwszym gubernatorem piotrkowskim był gen. Iwan Kachanow (1867-1884), a ostatnim Michał Jaczewski (1910-1914). Pierwszym naczelnikiem powiatu będzińskiego został mjr Mikołaj von Gieince (1867-1884). Od 1905 r., aż do wybuchu pierwszej wojny światowej, funkcję tę pełnił baron Alfred Mirbach.

W międzyczasie (tj. w latach 1799-1866) grodzieckie dobra zmieniły właściciela. W 1838 r. Maurycy Tadeusz Kossowski (1795-1864) wydzierżawił je od Józefa Bontani, a następnie w tym samym roku kupił za sumę 80 000 złp.

W 1843 r. komornik przy Trybunale Cywilnym Guberni Kieleckiej zajął grodziecki majątek z przyległościami. Był to skutek m.in. problemów finansowych M. T. Kossowskiego. W roku następnym wspomniany Trybunał zadecydował, iż grodzieckie dobra zostaną sprzedane na publicznej licytacji. I tak się też stało.

W roku 1844, w wyniku licytacji, dobra Grodziec stały się własnością Klary Jasińskiej, która zapłaciła za nie 42 000 rbs. Ta zaś, w tym samym roku, przekazała grodziecki majątek swojemu zięciowi – Janowi Jakubowi Ciechanowskiemu (ożenionemu w 1829 r. z Pauliną Marianną Klarą Jasińską) w zamian za 20.828 rbs. i 25 kop. oraz zgodę na dopełnienie przez niego warunków licytacyjnych.      

Do roku 1915 Grodziec był częścią wspomnianej gminy gzichowskiej. W tymże roku, podczas pierwszej wojny światowej, niemieckie władze przeniosły siedzibę gminy z Gzichowa do Grodźca. Stało się to na mocy rozporządzenia niemieckiego naczelnika powiatu będzińskiego – Roberta Büchtinga z 15 lipca 1915 r. Jednocześnie Gzichów i pobliski Małobądz zostały włączone do Będzina.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego Grodziec wraz z całym Zagłębiem Dąbrowskim znalazł się w województwie kieleckim. Stan ten utrzymał się aż do wybuchu drugiej wojny światowej, kiedy ziemie te zostały włączone do Trzeciej Rzeszy. Zagłębiowska gmina stała się wówczas częścią rejencji katowickiej, należącej początkowo do prowincji śląskiej, a następnie od 1941 r. do prowincji górnośląskiej.

W 1945 r. Grodziec znalazł się w granicach województwa śląsko-dąbrowskiego. Od 1950 do 1998 r. był częścią województwa katowickiego, a od roku 1999 wchodzi w skład województwa śląskiego.

We wspomnianym 1945 r., w Grodźcu powstała Gminna Rada Narodowa. Do naszych czasów zachował się protokół wspomnianej Rady z 19 października 1945 r. Jej przewodniczącym był Stanisław Pasternak, wiceprzewodniczącym Władysław Ciapała, a wójtem Roman Krzyczkowski, który na tym stanowisku zastąpił wybranego przez Okręgową Radę Narodową Stefana Będkowskiego.

Sześć lat po zakończeniu wojny (w 1951 r.) Grodziec zyskał prawa miejskie. Starania o ich nadanie trwały dwa lata. Z czasem został opracowany herb miasta Grodźca. Był on jednak niezgodny z zasadami heraldyki, a to dlatego, iż odwoływał się do współczesności. Stanowił graficzne połączenie elementów architektury dwóch najważniejszych zakładów w mieście: kopalni i cementowni.  

W 1975 r. Grodziec stał się dzielnicą miasta Będzina. Rok wcześniej uchwały w tej kwestii podjęły Miejskie Rady Narodowe w Będzinie i Grodźcu. Następnie, we wspomnianym 1975 r., Powiatowa Rada Narodowa w Będzinie, również poprzez uchwałę, przychyliła się do połączenia obu miast oraz zobowiązała naczelnika powiatu do wystąpienia do Wojewody Katowickiego w przedmiocie złożenia wniosku do Urzędu Rady Ministrów o wydanie rozporządzenia w sprawie postulowanej zmiany granic miast Grodźca, Będzina i powiatu będzińskiego. Na marginesie należy dodać, iż dwa lata wcześniej do Będzina przyłączono Łagiszę. Od 1977 do 1991 r. należały do niego także Wojkowice Komorne.

Poświęćmy teraz chwilę na sprawę przynależności kościelnej parafii p.w. św. Katarzyny w Grodźcu. Szacuje się, iż w 1340 r. parafię zamieszkiwało 285 osób. W jej skład wchodziły wówczas: Grodziec, Łagisza, Gródków oraz Psary. Roczny dochód parafii w XVIII w. wynosił 900 florenów. Z zachowanych źródeł wynika, iż w 1787 r. zamieszkiwało ją 1091 katolików. W tym czasie, na terenie wsi, nie stwierdzono obecności protestantów bądź Żydów.

Kiedy Grodziec był częścią Nowego Śląska, parafię p.w. św. Katarzyny przeniesiono do diecezji wrocławskiej. W 1808 r. trafiła do diecezji krakowskiej, a następnie, w drugiej połowie XIX w., znalazła się w granicach diecezji kieleckiej. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, na mocy bulli papieża Piusa XIVixdum Poloniae Unitas z 1925 r., grodziecka parafia stała się częścią diecezji częstochowskiej.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego z parafii p.w. św. Katarzyny wydzielono obszary, z których utworzono parafie w Łagiszy i Psarach. Tak opisane zostało to w grodzieckiej kronice parafialnej (wpis pochodzi z drugiej połowy lat 30. XX w.): Wielkim wydarzeniem w ubiegłym roku w naszej parafii był jej podział. Już przed kilkunastu laty była raz podzielona nasza parafia. Wtedy odpadła Łagisza wraz z osiedlami: Jazowe, Pustkowie i Stachowe. W roku ubiegłym znowu ze starej Grodzieckiej parafii wydzieliła się nowa i powstała parafia Psary (…). Owe trzy wspomniane osiedla zostały w pewnym momencie odłączone od Grodźca i stały się częścią Łagiszy.

Obecnie parafia p.w. św. Katarzyny wchodzi w skład diecezji sosnowieckiej, utworzonej w roku 1992 na mocy bulli papieskiej Totus Tuus Poloniae Populus. Pierwszym zwierzchnikiem nowej diecezji był ks. dr biskup Adam Śmigielski (1933 – 2008). W Grodźcu funkcjonuje jeszcze jedna parafia, tj. pod wezwaniem błogosławionego Honorata Koźmińskiego. Została powołana do życia pod koniec XX w.

Przejdźmy teraz do danych liczbowych. W 1792 r. Grodziec zamieszkiwało 456 osób. W 1861 r. ich liczba zwiększyła się do 1068. W latach 90. XIX w. w Grodźcu żyło 2787 osób. W 1911 r. liczbę mieszkańców szacowano na ok. 6 tysięcy. Wśród nich żyło tu ok. 400 Żydów.

W roku 1921 Grodziec zamieszkiwały 8192 osoby. W tej grupie było wyznania: rzymsko-katolickiego 7994 osób, mojżeszowego 162, ewangelickiego 15, greko–katolickiego 13, prawosławnego 7, muzułmańskiego 1. Pod względem pochodzenia przebywało tu: 8134 Polaków, 40 Żydów, 9 Rusinów, 6 Rosjan oraz 1 Białorusin, 1 Francuz i 1 Niemiec.

Ostatnie dane dotyczące dwudziestolecia międzywojennego pochodzą z lat 30. XX w. Według Katalogu kościołów i duchowieństwa Diecezji Częstochowskiej na rok 1939, w tym czasie w Grodźcu żyło 9658 katolików.

Po zakończeniu drugiej wojny światowej, Grodziec, według dokumentów z 1945 r., zamieszkiwało 7599 osób wyznania rzymsko-katolickiego, 7 prawosławnych i 4 badaczy pisma świętego. Według danych z 2004 r. w obecnej dzielnicy Będzina żyje 8289 grodźczan. Jest to liczba mniejsza o ponad półtora tysiąca w stosunku do 1986 r. kiedy żyło tu 9918 osób.

Na zdjęciu tytułowym widok Grodźca w okresie drugiej wojny światowej (Zdjęcie ze zbiorów B. Ciapała. Repr. Jerzy Sz. Wieczorek)

Dariusz Majchrzak

Bibliografia (wybór):

I. Źródła archiwalne:

1. Archiwum Państwowe w Katowicach:

• Parafia Rzymskokatolicka Grodziec 1663 – 1939
• Starostwo Powiatowe Będzińskie [1914] 1918 – 1939
• Starostwo Powiatowe w Będzinie [1939] 1945 – 1950
• Gminna Rada Narodowa w Grodźcu [1933] 1945 – 1949
• Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Grodźcu [1949] 1951 – 1973

II. Źródła drukowane:

1. Kalendarz Zagłębia Dąbrowskiego na rok przestępny 1912, Sosnowice 1912
2. Materiały do Słownika Historyczno-Geograficznego Województwa Krakowskiego w dobie Sejmu Czteroletniego (1788 – 1792), oprac. K. Buczek, T. Czort, J. Szczudło, A. Szumański, Warszawa – Wrocław – Kraków 1960
3. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, T. 3: Województwo kieleckie, Warszawa 1925
4. „Statystyka Polski”, T. 17: Pierwszy Powszechny Spis Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 września 1921 roku. Mieszkania. Ludność. Stosunki Zawodowe. Województwo kieleckie, Warszawa 1927

III. Opracowania, gazety i in.:

1. Będzin 1358 – 2008, T. 2, praca pod red. J. Sperki, Będzin 2008
2. Będzin 1358 – 2008, T. 3, praca pod red. A. Glimos – Nadgórskiej, Będzin 2008
3. „Gazeta Świąteczna”, 1911, nr 1561
4. Katalog kościołów i duchowieństwa Diecezji Częstochowskiej na rok 1939, Częstochowa 1939
5. Majchrzak D., Gospodarcza, społeczna i kulturowa ewolucja Zagłębia Dąbrowskiego na przestrzeni wieków na przykładzie Grodźca – maszynopis
6. Nawrot D., Powstanie na Nowym Śląsku w 1806 i 1807 roku. U źródeł Zagłębia Dąbrowskiego, Czeladź 2016
7. Nowakowski A., Dzieje ustroju i prawa księstwa siewierskiego, Warszawa 1993
8. Polaczkówna H., Szlachta na Siewierzu biskupim w latach 1442 – 1790, Lwów 1913
9. Rajman J., Klasztor Norbertanek na Zwierzyńcu w wiekach średnich, Kraków 1993
10. Rajman J., Pogranicze śląsko-małopolskie w średniowieczu, Kraków 2000
11. Słownik miejscowości księstwa siewierskiego, oprac. Z. Noga, Katowice 1994
12. Smyk G., Administracja publiczna Królestwa Polskiego w latach 1864 – 1915, Lublin 2011
13. Sosnowiec. Obraz miasta i jego dzieje, T. 1, praca pod red. A. Barciaka i A. T. Jankowskiego, Sosnowiec 2016
14. Starościak D., „W dziełach swoich…”. Przemysłowcy i społecznicy Zagłębia Dąbrowskiego w XIX i XX wieku, Dąbrowa Górnicza 2014
15. Wiśniewski J., Diecezja częstochowska. Opis historyczny kościołów i zabytków w dekanatach: będzińskim, dąbrowskim, sączowskim, zawierckim i żareckim oraz parafji Olsztyn, Marjówka Opoczyńska 1936
16. Zagłębie Dąbrowskie zanim powstało (od pradziejów do końca XVIII wieku), praca pod red. J. Walczaka, Sosnowiec 2007

Źródło: klubzaglebiowski.pl

W niedzielę, 5 marca w auli I Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Będzinie pod patronatem Starosty Będzińskiego Arkadiusza Watoły oraz Przewodniczącego Rady Powiatu Będzińskiego Mateusza Drożdżowskiego, odbył się wyjątkowy koncert historyczno-patriotyczny w wykonaniu grupy rockowej „Forteca”.

Starosta Będziński Arkadiusz Watoła oraz Przewodniczący Rady Powiatu Mateusz Drożdżowski zapraszają uczniów More →

 Artykuł ten nie jest monografią Ochotniczej Straży Pożarnej „Grodziec”, ale przypomnieniem najważniejszych informacji dotyczących genezy jej powstania. To także wyraz szacunku dla ludzi, którzy podczas akcji pożarniczych niejednokrotnie ryzykują własne życie.

Pożary były zmorą każdej miejscowości, w której dominowała drewniana zabudowa. W Królestwie Polskim w XIX i na początku XX w. najczęściej były to tereny wiejskie. Pomoc miejscowej ludności w gaszeniu ognia nie zawsze wystarczała. Nierzadko żywioł okazywał się silniejszy od człowieka. Stąd też zaistniała potrzeba stworzenia służb, które o ile nie byłyby w stanie zapobiec katastrofie, o tyle mogłyby w znaczącym stopniu ograniczyć jej skutki. W latach 30. XIX w., w Warszawie, zaczęła działać zawodowa straż pożarna. Pierwsza Ochotnicza Straż Pożarna powstała w roku 1864 w Kaliszu. Po niej powstawały kolejne. W roku 1898, z inicjatywy Rosyjskiego Towarzystwa Ogniowego, weszły w życie zapisy ustawy „O Straży Ogniowej w Królestwie Polskim”. Umożliwiło to, jak twierdzi historyk Marek Nita, „oficjalne powoływanie społecznej straży pożarnej złożonej z ochotników”.  

Także w Grodźcu (obecnej dzielnicy Będzina) pożary stanowiły poważny problem. Dlatego też Jan Jakub Ciechanowski, który w 1844 r. nabył dobra Grodziec, trzy lata później ubezpieczył je od ognia. Ówczesna „Ustawa o ubezpieczeniu nieruchomości od pożaru” rozróżniała cztery klasy rodzajów zabudowań ze względu na użyty do ich budowy materiał. Klasa pierwsza dotyczyła budynków wykonanych z kamienia, których dachy były pokryte blachą lub dachówką,  klasa czwarta natomiast odnosiła się do wszelkiego rodzaju zabudowań (prócz murowanych), krytych słomą lub trzciną. Wspomniana ustawa w każdej klasie przewidywała trzy stopnie niebezpieczeństwa od ognia. Prócz tego przepisy wspominały także o czwartym, „wyjątkowym stopniu niebezpieczeństwa”. Pierwszy stopień traktował o „budowlach mieszkalnych bez ognisk” oraz „budowlach mieszkalnych zwyczajnych”, a czwarty o infrastrukturze przemysłowej (np. „wielkie piece”), która zlokalizowana była w zabudowaniach drewnianych.

O ile ubezpieczenie grodzieckiego majątku od ognia było jak najbardziej rozsądną decyzją, o tyle nie dawało gwarancji, iż zapobiegnie to pożarowi. W 1887 r. „Gazeta Warszawska” doniosła, iż: „wszczął się pożar browaru parowego we wsi Grodziec, w pow. Będzińskim, w gub. Piotrkowskiej. Pomimo energicznej pomocy, danej natychmiast z Będzina, Dąbrowy i Sosnowca, browar ze wszystkiemi budynkami spłonął do szczętu”.

W roku 1901 r., w wyniku pożaru w Grodźcu, spłonęło 19 zagród włościańskich. Tak wydarzenie to opisywał „Kurjer Sosnowiecki”: „Z 19 na 20 czerwca powstał (…) w Grodźcu pożar. Zgorzało 19 domów mieszkalnych włościańskich, nie licząc budynków gospodarczych. Zaalarmowano wszystkie straże naszej okolicy o godzinie pół do 6 po poł. Pierwsza na miejsce pożaru przybyła straż z walcowni Milowice, następne w następującym porządku: z kop. hr Renarda, z fabr. Ditla, Fitznera i Gampera, w końcu z huty Katarzyna. Z sikawek prywatnych pierwsza przybyła sikawka z kopalni „Saturn”. Brak wody utrudniał walkę z ogniem, udało się go jednak w końcu umiejscowić, gdyż budynki dworskie i sam dwór zostały ocalone. Walka była nadzwyczaj trudna, gdyż wiatr ten największy wróg strażaka, szedł w kierunku dworu. Wielką odwagą odznaczył się topornik A. Nowakowski, który widząc lament jakieś kobiety przed palącym się domem i dowiedziawszy się, że jej o cały majątek chodzi, bo w pokoju został kufer, wpadł do pokoju, mając palący się dach i pułap nad sobą, w mgnieniu oka wyniósł rzeczony kufer, w którym ów mniemany majątek miał się mieścić. Okazało się tymczasem, że w kufrze prócz kilku starych koszul, staników i kaftaników było zaledwie gotówki!.. 1 rb. 35 kop. W chwilkę potem dach i pułap runęły ! Administracja dóbr Grodziec łaskawie dostarczyła strażakom furmanek dla powrotu do domu. Zaznaczamy w końcu, że ugoszczono suto strażaków na dworskim podwórzu, nie czyniąc względów strudzonym 8 godzinną mozolną pracą pp. brandmajstrom, których zdaniem naszem należało zaprosić pod strzechę”.  

Jak widać w obu opisanych przypadkach (w 1887 i 1901 r.) niezbędna okazała się pomoc straży pożarnych z sąsiednich miejscowości. Był to dowód na to, iż w sytuacji zagrożenia zdrowia i życia ewentualne antagonizmy oraz rozbieżne interesy między zagłębiowskimi miastami i towarzystwami przemysłowymi stawały się nie istotne. Był to także poważny sygnał, iż Grodziec potrzebuje własnej straży pożarnej.

Niektórzy właściciele zgorzałych, w opisywanym pożarze, zabudowań, odbudowując swoje domy nie odtwarzali ich takimi jakimi były pierwotnie, ale stawiali budynki mieszkalne o wyższym standardzie. Jest o tym mowa w pamiętniku z lat 60. XX w. autorstwa urodzonego w 1898 r. w Grodźcu mjr Bolesława Zagórnego. Tak opisuje on budowę nowego domu spalonego w  pożarze w 1901 r.: „W ciągu roku nowa chata została wybudowana. (…) Już podpiwniczona, kryta papą, ściany z drewna i cegły. W chacie są trzy pokoje z kuchnią i sień bez studni. (…) Życie naszej rodziny w nowej chacie było przyjemniejsze, ponieważ (…) posiadała lepsze wygody: pokoje duże, podłogi, duże okna i piece kaflowe”.

W roku 1909 rozpoczęto starania o założenie w Grodźcu Towarzystwa Ochotniczej Straży Ogniowej. Pomysłodawcami tego przedsięwzięcia byli: Marceli Turski, Stanisław Ulanowski, Jan Wieczorek, Stanisław Ciapała i Piotr Zagórny. Udało się w tej sprawie zyskać poparcie władz powiatu będzińskiego. Aby gubernator (w tym przypadku piotrkowski) zatwierdził – zgodnie z ówczesnym prawem – powstanie ochotniczej straży pożarnej, należało przesłać do jego kancelarii projekt statutu organizacji, informacje o pożarach z ostatnich trzech lat oraz o poniesionych w ich wyniku stratach, jak również spis osób pretendujących do roli czynnych bądź wspierających członków straży. Władze wymagały także pisemnej zgody mieszkańców Grodźca, mających prawo głosu na zebraniu gromady wsi.

Niestety część mieszkańców była przeciwna powstaniu Towarzystwa, obawiając się, iż po jego utworzeniu zostaną obarczeni obowiązkiem jego utrzymania. A to wiązałoby się z roczną składką, przeznaczoną na utrzymanie straży pożarnej. Co istotne, większość mieszkańców wsi, która nie posiadała prawa głosu na zebraniu, nie miała nic przeciwko planowanemu przedsięwzięciu. Wielu z nich zapisało się na członków mającej powstać we wsi straży. Wśród nich byli zarówno rolnicy jak i robotnicy, pracownicy umysłowi, a nawet właściciel grodzieckiego majątku – Stanisław Ciechanowski wraz ze swoim synem Janem, a także Stanisław Skarbiński senior oraz proboszcz grodzieckiej parafii – ks. Wincenty Cheliński. Wspomnianą czwórkę należy traktować jako honorowych członków, którzy zapewne chcieli swym autorytetem dopomóc w powstaniu organizacji.

Dopiero dwa lata później, w 1911 r., udało się przekonać włościan do zmiany zdania, chociaż nadal pozostawali dość sceptyczni. Ostatecznie grodziecką ochotniczą straż pożarną udało się powołać do życia w roku 1912.  

Historyk pożarnictwa – Tadeusz Olejnik, pisząc o grodzieckiej Ochotniczej Straży Pożarnej, przywołuje fragment artykułu, opublikowanego w magazynie „Zorza” w 1912 r., w którym tak oto została opisana grodziecka straż: „Dzięki jednostkom z inteligencji zawiązała się Straż Ogniowa ochotnicza, na ochotników zapisało się zaledwie 5 gospodarzy, a reszta sami robotnicy z kopalni i cementowni. Jeszcze na urządzenie tej Straży ogniowej nikt z gospodarzy kopiejki nie dał, mówią mądrale, że nam tej „biedy” nie potrzeba, więc straż ogniowa na wsi to bieda! Już z tego można mieć pojęcie, jak oświata u nas kwitnie”.

Grodziecką straż wspierało finansowo Grodzieckie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Przemysłowych, które – do czasu jej powstania – dotowało będzińską straż pożarną. W sprawozdaniu Grodzieckiego Towarzystwa Kopalń za rok 1913 znajdujemy informację, iż przedsiębiorstwo przeznaczyło fundusze ze swoich zysków m.in. na straże pożarne w Będzinie i Grodźcu.  

Grodziecka straż przeszła pierwszy poważny test najprawdopodobniej w lipcu 1916 r., kiedy to we wsi miał miejsce duży pożar. Pochłonął on wówczas 50 domów i 70 stodół. Nie wiadomo czy były ofiary śmiertelne. Według pamiętnika Jana Nawrota, Stanisław Ciechanowski nie zgodził się wówczas na wykorzystanie wody ze swojej sadzawki do gaszenia pożaru. Jednakże z powodu luk w materiale źródłowym nie sposób obecnie zweryfikować tej informacji. Grodziecki proboszcz w kronice parafialnej tak wówczas podsumował to wydarzenie: „Oby ta klęska mogła opamiętać i do dobrej myśli naprowadzić krnąbrnych parafian a głównie mieszkańców grodzieckich !”.

W roku 1932 grodziecka straż obchodziła dwudziestolecie swojego istnienia. Wówczas miała miejsce uroczystość poświęcenia nowego sztandaru OSP. Wśród rodziców chrzestnych sztandaru znaleźli się m.in.: starosta powiatu będzińskiego Józef Boxa wraz z małżonką, Stanisław Morak, Mieczysław Zarębski z żoną Janiną, małżonka Stanisława Skarbińskiego juniora oraz Maria Ciechanowska.

Swoistą ciekawostką jest fakt, iż przez pewien czas, w okresie dwudziestolecia międzywojennego, w Grodźcu, funkcjonowała tzw. warta nocna, która miała za zadanie wykrywać ewentualne ogniska pożarów. Jednakże grodziecka gmina starała się u będzińskiego starosty o zlikwidowanie warty, uzasadniając to istniejącym już, odpowiednim zabezpieczeniem wsi w tej dziedzinie.

Własne służby pożarnicze stworzyły z czasem także Grodzieckie Towarzystwo Kopalń i lokalna fabryka cementu portlandzkiego. Były one niezbędne, aby w razie pojawienia się ognia, móc do minimum ograniczyć wyrządzone przezeń szkody i jednocześnie zapobiec przerwaniu pracy zakładu.

Na koniec warto dodać, iż w zbiorach Centralnego Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach znajduje się sztandar Ochotniczej Straży Pożarnej Zakładów „Solvay” w Grodźcu, a także samochód marki Bedford. Po drugiej wojnie światowej dysponowała nim straż pożarna grodzieckiej cementowni.

OSP „Grodziec”. Ok. 1923 r.

(Zbiory F. Morak)

Władze OSP „Grodziec”. 1933 r.

(Zbiory A. Bielska; repr. Jerzy Sz. Wieczorek)

 Ochotnicza Straż Pożarna Zakładów „Solvay” w Grodźcu. 1926 r.

(Zdjęcie ze zbiorów OSP „Grodziec”)

Straż pożarna cementowni „Grodziec”. 1936 r.

(Zbiory Jerzego Sz. Wieczorka)

Na zdjęciu tytułowym członkowie Ochotniczej Straży Pożarnej „Grodziec”. Ok. 1928 r. (Zbiory B. Małek)

Dariusz Majchrzak

Bibliografia (wybór):

I. Źródła archiwalne:

1. Archiwum Państwowe w Katowicach:

•   Akta Gminy Grodziec 1831 – 1939
•   Grodzieckie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Przemysłowych w Grodźcu Spółka Akcyjna 1891 – 1945 [1958]

II. Opracowania, czasopisma i in.:

1. Będzin 1358 – 2008, T. 3, praca pod red. A. Glimos – Nadgórskiej, Będzin 2008
2. Chlebowski C., Bez pokory, T. 1, Warszawa 1997
3. Majchrzak D., Miejsca pamięci w Będzinie, Będzin 2010
4. Majchrzak D., Gospodarcza, społeczna i kulturowa ewolucja Zagłębia Dąbrowskiego na przestrzeni wieków na przykładzie Grodźca – maszynopis
5. Muzealny Rocznik Pożarniczy, T. 6 (1995), Warszawa – Łódź 1996
6. Starościak D., „W dziełach swoich…”. Przemysłowcy i społecznicy Zagłębia Dąbrowskiego w XIX i XX wieku, Dąbrowa Górnicza 2014
7. Wieczorek W., Tradycje piwowarskie Zagłębia Dąbrowskiego, Sosnowiec 2015
8. Zagórny B., Chłopak spod Strzechy. Pamiętnik, oprac. D. Majchrzak, J. Wywiał, Będzin 2014

Źródło: klubzaglebiowski.pl