Niewiele jest spraw w Polsce, co do których panuje powszechny konsensus wszystkich znaczących sił politycznych. Jedną z nielicznych jest budowa elektrowni atomowych. Za jest nie tylko Prawo i Sprawiedliwość, które negocjowało pod koniec swoich rządów umowy na budowę pierwszych siłowni jądrowych, ale i wszystkie główne partie tworzące obecną koalicję rządową. Nawet partia Lewica Razem (formalnie będąca jedynie członkiem koalicji parlamentarnej, a nie rządowej), w przeciwieństwie do swoich ideowych pobratymców w krajach Europy Zachodniej, popiera rozwój energetyki jądrowej. Jedynie Zieloni konsekwentnie się temu sprzeciwiają, ale ich znaczenie w polskiej polityce jest marginalne. A ponieważ skutecznie przykleili się do Platformy Obywatelskiej bez której w ogóle nie byłoby ich w Sejmie, swojego sprzeciwu nie nagłaśniają, nie mówiąc o jakimś spektakularnym opuszczeniu koalicji.

Koszt budowy pierwszej polskiej elektrowni atomowej „Choczewo” na Pomorzu (w okolicach Lubiatowa i Kopalina) przez konsorcjum amerykańskich firm Westinghouse i Bechtel wraz z inwestycjami towarzyszącymi ma wynieść 150 mld zł (jeszcze dwa lata temu miało to być 90-100 mld zł). Zgodnie ze wstępnymi założeniami ustawy budżetowej na rok 2025 do końca 2030 roku państwo ma wyłożyć na realizacje przedsięwzięcia 60 mld zł, co budzi pewne zdziwienie, ponieważ jednocześnie założenia mówią, że tylko 30% kosztów ma być pokryte kapitałem własnym. Trzy wybudowane w ten sposób bloki mają dostarczyć do polskiego systemu energetycznego prawie 4 GW (3750 MG) mocy, co przełoży się na około 15% zapotrzebowania na energię elektryczną w naszym kraju. Pierwszy blok ma być uruchomiony w 2040 roku (pierwotne plany przewidywały rok 2033). I tu zaczynają się rodzić poważne wątpliwości.

Trudno przewidzieć jakie będzie zapotrzebowanie na energię w Polsce za 15 lat. Biorąc pod uwagę politykę klimatyczną i rozwój polskiej gospodarki teoretycznie powinno stale znacząco rosnąć. Tyle, że w ubiegłym roku okazało się ono niższe niż w roku poprzednim, prawdopodobnie z powodu znaczącego spowolnienia gospodarczego. Nikt nie jest w stanie przewidzieć jak będzie wyglądał rozwój polskiej gospodarki w następnych latach. Nie wiadomo również czy polityka klimatyczna UE będzie kontynuowana z taką intensywnością jak do tej pory. Tym bardziej nie wiemy jak szybko będzie następował postęp techniczny, który może w znaczący sposób zmienić zarówno możliwości produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, jak i energochłonność gospodarki narodowej.

Wiadomo jednak jak szybko rozwija się produkcja prądu z odnawialnych źródeł energii. Mimo ustawy „wiatrakowej” uchwalonej przez zdominowany przez Prawo i Sprawiedliwość parlament niedługo po przejęciu przez partię Jarosława Kaczyńskiego władzy, produkcja prądu z turbin wiatrowych w ciągu ośmiu lat podwoiła się (realizowane były poprzednio zatwierdzone projekty). Prawdziwa eksplozja nastąpiła za to w zakresie energii uzyskiwanej z ogniw fotowoltaicznych – zaledwie w ciągu pięciu ostatnich lat zwiększyła się ona 40 razy! W sumie w roku ubiegłym odnawialne źródła energii dostarczyły już 27% ogólnego zapotrzebowania na energię elektryczną, a przy maksymalnej produkcji energii z OZE (co oczywiście się nie zdarza z powodu zmiennych warunków atmosferycznych i pory nocnej), pokryłaby ona to zapotrzebowanie w całości. Jeżeli tempo przyrostu zostałoby utrzymane, to już pod koniec obecnej dekady około połowy prądu pochodziłoby z OZE. A przecież projektowane zmiany w ustawie „wiatrakowej”, modernizacja sieci przesyłowych, których obecny stan blokuje rozwój fotowoltaiki i oddanie do użytku potężnych morskich farm wiatrowych na Bałtyku, mogą ten rozwój w następnej dekadzie jeszcze przyśpieszyć. Gdyby jeszcze pieniądze, które mają być przeznaczone na budowę elektrowni jądrowych, przeznaczyć na wsparcie inwestycji w OZE, to neutralność klimatyczną moglibyśmy osiągnąć wcześniej niż w 2050 roku.

Te widoczne tendencje w rozwoju odnawialnych źródeł energii mogą całkowicie zdezaktualizować aktualną strategię rozwoju energetyki w Polsce. Może się bowiem okazać, że uruchamianie kolejnych bloków elektrowni jądrowej w latach 40-tych będzie całkowicie niepotrzebne ze względu na wystarczającą ilość energii pochodzących z innych źródeł – w tym przede wszystkich znacznie tańszych w budowie i eksploatacji źródeł odnawialnych. Nawet gdyby okazało się, że przez jakiś czas potrzebne będą jeszcze rezerwowe źródła energii (nie zawsze świeci słońce i nie zawsze wieje wiatr, a magazynowanie energii dalej rodzi pewne problemy), to można z pełnym przekonaniem stwierdzić, że budowa pierwszej polskiej elektrowni atomowej nigdy się ekonomicznie nie zwróci.

Wątpliwości nie dotyczą jednak wyłącznie kwestii finansowych. Elektrownia „Choczewo” ma powstać w Nadmorskim Obszarze Chronionego Krajobrazu i w regionalnym korytarzu ekologicznym wyznaczonym przez władze województwa w planie zagospodarowania przestrzennego, który oczywiście jest w chwili obecnej zmieniany. Inwestycja wymaga wycięcia ponad 500 ha lasu, z czego obszar trwałego wylesienia ma wynosić aż 335-356 ha. Część naukowców protestuje przeciwko przyjętej metodzie tzw. otwartego chłodzenia (bez chłodni kominowych), co oznacza konieczność spuszczania bezpośrednio do Bałtyku 150 m³ wody na sekundę o temperaturze wyższej o 10 stopni niż ta w morzu, co może mieć bardzo negatywne konsekwencje dla całego ekosystemu.

Lokalizacja pierwszej polskiej elektrowni na Pomorzu ma jeszcze jedną wadę. Wraz z innymi źródłami energii (przede wszystkim morskimi farmami wiatrowymi) będzie w tym rejonie Polski wytwarzane około 30% energii. Tymczasem poza Trójmiastem i aglomeracją szczecińską nie są to ani najbardziej zurbanizowane, ani tym bardziej uprzemysłowione rejony naszego kraju. Przesłanie wytworzonego prądu na południe będzie wymagało budowy potężnej infrastruktury przesyłowej i powodować będzie znaczne straty energii. Zwiększa to również zagrożenie bezpieczeństwa energetycznego Polski. Wystarczy większa awaria spowodowana w sposób naturalny lub intencjonalny, a grozi nam poważny deficyt energii na innych obszarach Polski. Samo zresztą odprowadzenie wody chłodzącej reaktory do Bałtyku oznaczać będzie zmarnotrawienie ogromnej ilości energii cieplnej.

Alternatywą dla wielkiej elektrowni jądrowej są małe reaktory modułowe (smr). Znacznie tańsze, bardziej elastyczne w eksploatacji i przede wszystkim możliwe do znacznie szybszego uruchomienia. Dlaczego więc idziemy w tak ryzykowny i kosztowny projekt przy którym straty będące konsekwencją próby zbudowania elektrowni węglowej w Ostrołęce będą śmiesznie małe? Z jednej strony to nasza narastająca polityczna, a co za tym idzie także ekonomiczna, zależność od Stanów Zjednoczonych. Próba wycofania się z tej inwestycji przekracza możliwości mentalne polskich polityków – przecież nie możemy urazić Wielkiego Brata zza oceanu. Jest też jednak i druga, równie niepokojąca przyczyna o znacznie zresztą poważniejszych konsekwencjach. To całkowity brak umiejętności analizowania długofalowych konsekwencji podejmowanych działań. Liczy się tylko perspektywa najbliższych wyborów, a czasami nawet kolejnych sondaży opinii publicznej. A ponieważ poparcie dla budowy elektrowni atomowych w Polsce jest dość powszechne (i oczywiście całkowicie bezrefleksyjne), to trudno się sprzeciwić woli ludu. Nikt nie myśli co będzie za lat kilkanaście czy kilkadziesiąt, ponieważ zdecydowana większość obecnie sprawujących władzę będzie już na politycznej emeryturze. Boleśnie się właśnie o tym przekonują Niemcy, którzy przez lata popierali politykę Angeli Merkel. Teraz zorientowali się jak bardzo zacofany technologicznie, militarnie bezbronny i nieodporny na różnego rodzaju kryzysy jest ich kraj, co jest oczywiście w dużym stopniu dziedzictwem 16-letnich rządów uwielbianej niegdyś Mutti. Może lepiej w końcu zacząć się uczyć na cudzych błędach, a nie na swoich.

Karol Winiarski

Kontrasygnata premiera Donalda Tuska pod decyzją Prezydenta Andrzeja Dudy o mianowaniu sędziego (czy też neosędziego jak chcą niektórzy) Krzysztofa Wesołowskiego na przewodniczącego kolegium, które ma wyłonić prezesa Izby Cywilnej Sądu Najwyższego na trzyletnią kadencję, spowodowało wzmożenie środowiska sędziowskiego, a przynajmniej jego najbardziej radykalnej części. Fala krytyki, która spadła na szefa rządu zmusiła go do wyjaśnienia okoliczności złożenia przez niego podpisu pod tym dokumentem. Donald Tusk przyznał się do błędu, tyle że popełnionego przez najbliższego współpracownika – Macieja Berka. Ta mało honorowa wymówka (w końcu to premier złożył stosowny podpis i ponosi za niego odpowiedzialność), wzbudziła jednak wątpliwości co do jej prawdziwości, a co za tym idzie co do prawdziwych motywów podjęcia tej decyzji.

Twierdzenie o błędzie popełnionym przez urzędników Kancelarii Prezesa Rady Ministrów dość szybko zostało podważone przez dziennikarzy, którzy ujawnili wydarzenia poprzedzające nieszczęsną nominację. Okazało się, że pierwszą kandydatką Prezydenta była Małgorzata Manowska, Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego. Ze względu jednak na wątpliwości co do możliwości łączenia dwóch funkcji (pani prezes musiałaby sama do siebie przesyłać dokumenty), Maciej Berek doprowadził do wycofania się Prezydenta z tej propozycji. Trudno więc uwierzyć, że nie zwrócił uwagi na kolejny wniosek, który wpłynął z Kancelarii Prezydenta i bez głębszej refleksji podsunął go premierowi do podpisu. Zresztą minister nie poniósł żadnych konsekwencji za swój rzekomy błąd i do tej pory nie zabrał w tej sprawie głosu. Pokazuje to instrumentalny stosunek Donalda Tuska do własnych współpracowników i ich skrajną lojalność wobec szefa. Patologiczną lojalność.

Alternatywną koncepcją wyjaśnienia tajemnicy kontrasygnaty jest rzekomy układ zawarty pomiędzy Andrzejem Dudą a Donaldem Tuskiem w trakcie tajemniczego spotkania na okręcie wojennym. Zgodnie z nią Prezydent w zamian za kontrasygnatę miał obiecać ustąpienie w kilku ważnych dla Donalda Tuska kwestiach. W tym kontekście mówiono przede wszystkim o wyrażeniu zgody na zgłoszenie kandydatury Piotra Serafina na komisarza UE. Tyle, że był to sukces nie Donalda Tuska, a Andrzeja Dudy. Kandydatura Piotra Serafina nie była zagrożona. Nie ma powodów przypuszczać, że Ursula von der Leyen uwzględniłaby jakiekolwiek zastrzeżenia Andrzeja Dudy i nie zaakceptowała zgłoszonego przez Donalda Tuska kandydata. Za to premier występując do Prezydenta o zaakceptowanie tej kandydatury musiał (nie po raz pierwszy) połknąć własny język. Przez wiele miesięcy twierdził (a za nim oczywiście wszyscy politycy rządzącej koalicji), że uchwalona pod koniec poprzedniej kadencji ustawa przyznająca Prezydentowi znaczące uprawnienia w procesie nominacyjnym na stanowiska w instytucjach międzynarodowych, jest niekonstytucyjna (oczywiście kwestionowanie zgodności ustawy z Konstytucją jest zdaniem premiera w pełni z tą Konstytucją zgodne) i nie będzie stosowana. Tymczasem „zapominając” o własnych zapowiedziach, posłał stosowny wniosek do Prezydenta, a ten z satysfakcją go zaakceptował. Jeżeli mówimy o układzie, to właśnie w tym przypadku można się zastanawiać co w zamian za własną kapitulację uzyskał od Prezydenta szef rządu. Jeżeli nic, to włączając do tego nieszczęsną kontrasygnatę, rezultat ostatnich politycznych gier, tak ulubionych przez Donalda Tuska, wynosi 2:0 dla Andrzeja Dudy.

Jeżeli nie błąd, nie układ, to co? Otóż dość prawdopodobna hipoteza (najkorzystniejsza z punktu widzenia Donalda Tuska) mówi o balonie próbnym. Zgodnie z nią Donald Tusk zrozumiał (o ile od początku o tym nie wiedział), że kampanijny pomysł wyeliminowania z sądownictwa kilku tysięcy tzw. neosędziów („wymuszony” przez Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iusticia) jest poronionym pomysłem i postanowił sprawdzić czy można się niego wycofać bez poważnych kosztów politycznych. W wielu innych sprawach udało się to osiągnąć i coraz trudniej jakikolwiek problem, w którym polityka obecnego rządu różniła się od poprzedników (PiS na potęgę zaczął wykorzystywać pieniądze publiczne dla celów partyjnych i osobistych w drugiej kadencji). Kwestie wymiaru sprawiedliwości były jednymi z ostatnich, w których były one jeszcze widoczne. Gdyby nominacja „neosędziego” Krzysztofa Wesołowskiego nie wywołała większych protestów, można byłoby stopniowo oswajać opinię publiczną z bardziej ograniczoną wersją weryfikacji środowiska sędziowskiego – eliminacji tylko tych, którzy najbardziej gorliwie wspierali poprzednią władzę, co w oczywisty sposób naruszało zasadę apolityczności. Pozwoliłoby to uniknąć paraliżu wymiaru sprawiedliwości i jednocześnie umożliwiłoby pozbycie się najbardziej skompromitowanych sędziów zgodnie z obowiązującymi zasadami. Tyle, że Donald Tusk zderzył się z murem.

Reakcja środowiska sędziowskiego, a w zasadzie grupy najbardziej nieprzejednanych radykałów (większość sędziów, podobnie jak w całym społeczeństwie, to konformiści, którzy biernie podporządkowują się największym krzykaczom) rzuciła się z furią na Donalda Tuska. Siła sprzeciwu mocno musiała go zaskoczyć. Dlatego musiał znaleźć wytłumaczenie swojego zachowania. Układ z Prezydentem byłby mocno kompromitujący. Wymyślono więc błąd, a apologeci lidera PO zaczęli wychwalać jego zdolność przyznania się do niego. Tyle, że błąd miał zostać popełniony przez innych, a w rzeczywistości prawdopodobnie w ogóle go nie było. Tusk po prostu wybrał – oczywiście z jego punktu widzenia – mniejsze zło.

Cała sytuacja fatalnie rokuje na przyszłość. Jeżeli za rok wybory prezydenckie wygra przedstawiciel obozu rządowego, problem neosędziów wróci na polityczną wokandę. Nie będzie już wówczas przeszkody, ale też i wygodnego wytłumaczenia, że wszystkie zmiany są niemożliwe z powodu oporu Andrzeja Dudy. Realizacja żądań sędziowskich radykałów doprowadzi do paraliżu wymiaru sprawiedliwości i odbiłaby się negatywnie na wizerunku koalicji – dla zdecydowanej większości Polaków kluczowe znaczenie ma szybkość postępowania sądowego, a nie mało zrozumiałe spory o legalność powołania neosędziów. Próba znalezienia bardziej umiarkowanego rozwiązania wywoła oskarżenia o zdradę i wiarołomność (skądinąd zresztą słuszne). Tym się kończy krytyka, która nie bierze pod uwagę, że w razie wyborczego sukcesu trzeba się będzie wywiązać z przedwyborczych obietnic. Nie zawsze da się z nich wykręcić bez większych politycznych kosztów. Co tym razem Donald Tusk uzna za mniejsze zło?

Karol Winiarski

W tym roku przypada 85 rocznica wybuchu II wojny światowej i wcześniejszych wydarzeń, które do niej doprowadziły. Rocznicowe obchody odbywają się jednak jakby z przyzwyczajenia i nie wzbudzają większego zainteresowania. Praktycznie nie ma już osób, które w nich czynnie uczestniczyły. Coraz mniej jest też wśród żywych tych, którzy w ogóle je pamiętają. Większość młodych ludzi nie wykazuje zainteresowania wydarzeniami, które są dla nich prehistorią i postulowane przez PSL wychowanie patriotyczne niewiele tu zmieni. Jednocześnie pojawiają się publikacje, które kwestionują niektóre do tej pory ugruntowane poglądy dotyczące okoliczności, które doprowadziły do tego największego (przynajmniej do tej pory) w dziejach ludzkości aktu autodestrukcji.

Wina nazistowskich Niemiec za wybuch wojny nie ulega wątpliwości. Hitler do niej dążył i ją wywołał. Wspierało go w tym szerokie grono współpracowników (także wojskowych) i jeszcze większe zwolenników. Nie znamy jednak rzeczywistego stosunku społeczeństwa niemieckiego do samego rozpoczęcia wojny. W wolnych wyborach NSDAP nigdy nie uzyskała większości. W ciągu kilku pierwszych lat rządów poparcie dla reżimu z pewnością wzrosło z powodu sukcesów w polityce gospodarczej (radykalny spadek bezrobocia i znacząca poprawa warunków życia) oraz międzynarodowej. Te ostatnie były osiągnięciami uzyskanymi drogą niekiedy brutalnych nacisków, ale bez bezpośredniego użycia siły. Agresja na Polskę według zgodnych relacji przebywających wówczas w Niemczech obserwatorów wzbudziła raczej niepokój niż radość. Dopiero kolejne militarne sukcesy, a zwłaszcza błyskawiczne pokonanie Francji, doprowadziło do fali nieopisanego entuzjazmu. Ale czy można się temu dziwić? Czy inne narody zareagowałyby inaczej?

Rozpoczynając wojnę III Rzesza była już militarną potęgą. Winę za dopuszczenie do takiej sytuacji ponoszą mocarstwa zachodnie, które przez wiele lat po dojściu Hitlera do władzy stosowały politykę appeasementu. Z pewnością, gdyby wcześniej podjęto interwencję, prawdopodobnie do tak wielkiej tragedii by nie doszło. Ale to wiedza, którą mamy dzisiaj. Wówczas trudno było przewidzieć, że konsekwencje ulegania żądaniom dyktatora będą tak tragiczne. Zarówno rządzący, jak i zwykli obywatele, pamiętali jeszcze koszmar I wojny światowej. Ich zasadniczym celem było niedopuszczenie do powtórzenia się rzeźni, której byli świadkami, a często sami w niej uczestniczyli. I dlatego uważali, że zaspokojenie roszczeń Hitlera jest mniejszym złem niż wybuch kolejnej wojny. Tym bardziej, że pierwsze żądania Hitlera nie wydawały się całkowite pozbawione podstaw.

Światowy porządek po I wojnie światowej został ustanowiony na konferencji wersalskiej. Nowym jego elementem miała być zasada samostanowienia narodów. Jej gorącym propagatorem był Prezydent USA Thomas Woodrow Wilson, chociaż początkowo nie rozumiał jej jako prawa do tworzenia przez każdy naród własnego państwa. Jeszcze w swoich 14 punktach ogłoszonych w początkach stycznia 1918 roku jedynym nowym bytem prawnym, który miał powstać była Polska. To raczej dynamika wydarzeń w ciągu następnych miesięcy, a zwłaszcza postępujący wewnętrzny rozpad Austro-Wegier i fakt, że nie chciały one zerwać wojennego sojuszu z Cesarstwem Niemieckim, doprowadził do rozszerzonej interpretacji tego pojęcia. Dotyczyło to jednak tylko Europy, a i to nie w pełni.

Zasada samostanowienia narodów kolidowała niekiedy z interesami wielkich mocarstw, a także rezultatami zakończonej właśnie wojny. Z jednej bowiem strony pokonane Niemcy traciły terytoria na rzecz Polski, Francji, Belgii, Danii, Litwy i Czechosłowacji, ale jednocześnie powinny uzyskać nowe obszary kosztem Austro-Węgier. Zdecydowana większość niemieckojęzycznych mieszkańców krajów austriackich (Austria Dolna, Austria Górna, Tyrol, Styria, Karyntia, Vorarlberg) czuła się Niemcami i wyrażała życzenie przyłączenia do Republiki Weimarskiej. Podobne oczekiwania mieli niemieckojęzyczni mieszkańcy Czech i Moraw oraz pozostałych w monarchii Habsburgów, po XVIII wiecznych wojnach toczonych między Prusami a Austrią, części Śląska (Opawski i Cieszyński), którzy stanowiąc około 30% mieszkańców tych ziem nie godzili się być największą mniejszością narodową w nowym państwie czechosłowackim ukształtowanym na zasadzie granic historycznych, a nie etnicznych. Trudno jednak dziwić się aliantom, że nie zamierzali się na to zgodzić. Zwłaszcza Francja dążąca do maksymalnego osłabienia Niemiec, zdecydowanie sprzeciwiała się połączenia wszystkich ziem zamieszkałych w większości przez ludność niemiecką w jednym państwie. Tym bardziej, że zamieszkałe przez Niemców ziemie dawnych Austro-Węgier były bardzo dobrze rozwinięte pod względem gospodarczym.

O ile w pierwszych latach po wojnie to wyłączenie zasady samostanowienia narodów w przypadku ludności niemieckiej nie wzbudzało większych wątpliwości, to z upływem czasu, gdy pamięć o I wojnie stopniowo słabła, coraz częściej pojawiały się głosy, że nie było to sprawiedliwe rozwiązanie. Wykorzystał ten fakt Adolf Hitler, który w przeciwieństwie do polityków okresu Republiki Weimarskiej dążących do rewizji traktatu wersalskiego, zaczął żądać włączenia wszystkich terenów zamieszkałych przez ludność niemiecką do III Rzeszy – bez względu do którego państwa należały przed wojną. Był to argument, który trafiał do przekonania przynajmniej części opinii publicznej. Także w Polsce, gdzie państwo czechosłowackie nie cieszyło się wielką sympatią. Dlatego też wykorzystaliśmy zaistniała po konferencji monachijskiej sytuację do zajęcia obszarów Zaolzia zamieszkałych w większości przez naszych rodaków, a przyznanych po I wojnie światowej Czechosłowacji.

Dzisiaj wiemy, że realizacja żądań Hitlera nie zaspokajała jego ekspansjonistycznych ambicji, a tylko wzmacniała siłę III Rzeszy i poparcie führera w niemieckim społeczeństwie. Ówcześni politycy liczyli, że będzie inaczej. Neville Chamberlain nie wiedział też, że zmiana tej polityki i będące jej wynikiem gwarancje dla Polski udzielone w końcu marca 1939 roku, nie powstrzymają wybuchu wojny, chociaż zasiały w umyśle Hitlera pewne wątpliwości. Francja i Wielka Brytania nie udzieliły nam efektywnej pomocy, ale 3 września wypowiedziały Niemcom wojnę. Miało to fundamentalne znaczenie, ponieważ oznaczało przekształcenie lokalnego polsko-niemieckiego konfliktu w wojnę światową (metropolię poparły też brytyjskie dominia). Przyszłość Polski zależała od tego momentu od ostatecznego wyniku wojny, a nie samej kampanii wrześniowej. W historiografii anglosaskiej do dzisiaj za dzień wybuchu II wojny światowej uważany jest 3, a nie 1, września.

Stanowcza postawa ówczesnych władz polskich wobec niemieckich żądań (włączenie Gdańska do Rzeszy, eksterytorialna autostrada do Prus Wschodnich i przyłączenie się do Paktu Antykominternowskiego) przez wiele lat nie była kwestionowana. Nikt nawet nie próbował analizować konsekwencji ich ewentualnej akceptacji. Dość apriorycznie przyjmowano, że byłaby to kompromitacja polskiego państwa i narodu, a jej skutki byłyby tragiczne dla naszej przyszłości. Nie inaczej jest i w tej chwili, chociaż pojawiły się głosy wyłamujące się z tej jednolitej narracji. Zresztą nawet sanacyjne władze Rzeczpospolitej nie odrzuciły od razu w sposób stanowczy żądań niemieckiego dyktatora. Podjęte próby negocjacji zakończyły się jednak niepowodzeniem, ponieważ Adolf Hitler nie był zainteresowany szukaniem kompromisowych rozwiązań. Skutki ewentualnego porozumienia nie musiały być jednak tak jednoznacznie negatywne jak to zwykle przedstawiano. Można się śmiać z tchórzostwa Czechów, ale przeżyli oni wojnę bez większych strat ludzkich i materialnych. Inne państwa (Rumunia, Węgry) straciły dziesiątki tysięcy swoich żołnierzy na froncie wschodnim, ale ludność cywilna niewiele ucierpiała. Nawet kwestia holokaustu nie jest taka oczywista jak by się wydawało. Państwa współpracujące z Hitlerem potrafiły ochronić swoje żydowskie społeczności, a tragedia Żydów węgierskich zaczęła się dopiero po wkroczeniu na Węgry Wehrmachtu w 1944 roku. Rumuni co prawda wyręczyli Niemców w wymordowaniu żydowskiej społeczności Odessy, ale u siebie Żydów nie prześladowali. To jednak Polaków najczęściej oskarża się o współudział w holokauście. Trudno też uznać, że sojusznicy III Rzeszy zostali po wojnie potraktowane gorzej niż Polska, która przecież utraciła prawie połowę swojego przedwojennego terytorium na rzecz ZSRR. Znacznie mniejsze straty poniosły Rumunia (Besarabia, płn. Bukowina i płd. Dobrudża) oraz Czechosłowacja (Ruś Zakarpacka), a Bułgaria nawet powiększyła się terytorialnie.

Podobnie jednoznacznie oceniana jest obecnie (oczywiście za PRL-u było inaczej) odmowa władz polskich zawarcia sojuszu z ZSRR i zgody na wkroczenie Armii Czerwonej do Polski, na co naciskali nasi zachodni sojusznicy. Niebezpieczeństwem takiego rozwiązania była możliwa próba wywołania komunistycznej rewolty albo wsparcia separatystycznych dążeń ukraińskich. Oczywiście taka groźba istniała, ale czy w obliczu śmiertelnego niebezpieczeństwa ze strony III Rzeszy nie należało takiego ryzyka podjąć? Tym bardziej, że mogliśmy przecież wymóc na aliantach gwarancje dla integralności terytorialnej Polski. Wątpliwe, aby Stalin odważył się ryzykować konflikt z zachodnimi aliantami. Trudno zresztą zrozumieć pretensje kierowane pod adresem Sowietów, że takie żądanie zgłaszali. W jaki inny sposób mieli udzielić nam bezpośredniej pomocy, skoro nie graniczyli z Niemcami? Skończyło się na zawarciu paktu Ribbentrop-Mołotow i rozbiorze Polski pomiędzy dwóch agresorów. Co zadziwiające, o tajnym protokole, który to przewidywał, wiedzieli nasi sojusznicy. Nas nie poinformowali. Całkowicie zawiódł też polski wywiad, który ponoć tak wspaniale działał. Na usprawiedliwienie sanacyjnych władz można powiedzieć, że wierzyli w potęgę zachodnich aliantów i nie byli w stanie przewidzieć brutalności niemieckiej okupacji. Tym bardziej, że doświadczenia z czasów I wojny światowej były jednak zupełnie inne.

Bardziej zróżnicowane opinie wyrażano na temat konsekwencji II wojny światowej dla Polski. Oczywiście nie dotyczyło to skutków demograficznych. Śmierć kilku milionów obywateli polskich (z czego zresztą etniczni Polacy stanowili mniejszość, a dokładna liczba ofiar do dzisiaj jest nieznana) jest bez wątpienia wielką narodową tragedią. Powszechnie podkreślano też ogromne zniszczenia majątku narodowego, chociaż zwykle przy tej okazji wymieniana jest tylko Warszawa (inna sprawa, że jej zniszczenie pozwoliło ją odbudować w zdecydowanie bardziej nowoczesny – z architektoniczno-przestrzennego punktu widzenia – sposób). I nie jest to przypadek, ponieważ nie ma w zasadzie innego miasta, które ucierpiałoby w podobny sposób w wyniku toczących się działań wojennych czy świadomej działalności okupantów. Ale gdyby przeanalizować sytuację na pozostałych polskich ziemiach, to sprawa nie jest już taka oczywista. Zwłaszcza na obszarach włączonych do Rzeszy, na których Niemcy sporo inwestowali w rozwój infrastruktury, czego zresztą przykładem jest Sosnowiec. Tym samym wyliczenia kwoty ewentualnych reparacji (opierające się zresztą na wątpliwych także z etycznego punktu widzenia obliczeniach utraconej produktywności polskich obywateli, którzy stracili życie w wyniku wojny) są dość problematyczne. Nie biorą one zresztą pod uwagę terytorium Niemiec, które zostało nam przekazane w 1945 roku – ponad 100 tys. km². Mniej niż to co straciliśmy na wschodzie, ale przecież te nowe ziemie były mocno zurbanizowane i stały na zdecydowanie wyższym poziomie cywilizacyjnym niż tereny II Rzeczpospolitej. Na dodatek nie była to wyłącznie zmiana granic. Polska przejęła cały majątek należący do Niemców, który pozostawili na tych ziemiach. Może lepiej nie próbować szacować wartości tego co uzyskaliśmy. Bilans mógłby okazać się inny niż się powszechnie wydaje.

Podział świata na dwa przeciwstawne bloki, co było najważniejszym geopolitycznym skutkiem II wojny światowej, przyniósł zniewolenie narodom Europy środkowo-wschodniej. Ale przyniósł też trwający prawie pół wieku okres pokoju, zakończenie wewnętrznych konfliktów na tle narodowościowym i wielkie przemiany społeczne, które przynajmniej częściowo obaliły dotychczasowe bariery rozwojowe i pozwoliły milionom Polaków osiągnąć społeczny awans. Czy byłoby to możliwe w ramach dotychczasowego ustroju? Być może, ale pewności co do tego nie ma. W dłuższej perspektywie komunistyczny system gospodarczy okazał się skrajnie niewydolny, ale w pierwszych dziesięcioleciach przynosił też pozytywne rezultaty. Widzieli to żyjący wówczas Polacy, którzy może miłością nowej władzy nie darzyli, ale nie chcieli też powrotu przedwojennych stosunków.

Przede wszystkim jednak w naszej części świata nie toczyły się wojny. Dbały o to wielkie mocarstwa, które nie chciały dopuścić do eskalacji zimnowojennego konfliktu. Mimo wzajemnej nieufności, świat wydawał się w miarę stabilny i uporządkowany – przynajmniej na naszym kontynencie. Gdy powojenny porządek się rozpadł i narody odzyskały wolność, doszło do bratobójczej wojny na terenie rozpadającej się Jugosławii, a próba ukształtowania nowego ładu w tej części Europy wywołała nowe konflikty, których ostatnim uzewnętrznieniem jest wojna rosyjsko-ukraińska. Cena wolności bywa ogromna. Z punktu widzenia narodu warta jest poniesienia. Ale czy tak samo jest w przypadku pojedynczych ludzi? Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi.

Karol Winiarski

Niespodziewana ofensywa wojsk ukraińskich na terenach rosyjskiego obwodu kurskiego zaskoczyła Rosjan, zaskoczyła zachodnich sojuszników Ukrainy, zaskoczyła także tzw. „ekspertów”, którzy zresztą od początku wojny przedstawiają całkowicie odmienne oceny nie tylko dalszego przebiegu konfliktu, ale nawet jej bieżącego stanu. Oczywiście diametralnie różne są też przedstawiane przez nich wyjaśnienia przyczyn podjętych przez Ukraińców działań, jak i skutków tej ofensywy. Są też tacy, którzy uważają, że nie ma ona większego znaczenia z punktu widzenia dalszego przebiegu wojny. I to oni być może są najbliżej prawdy.

Ukraińska operacja jest spóźniona, przeprowadzana zbyt wolno i zbyt słabymi siłami. Idealny moment miał miejsce w ubiegłym roku. Zapowiadana wówczas od wielu miesięcy ofensywa przeprowadzana w kilku miejscach rosyjsko-ukraińskiego frontu rozbiła się o ufortyfikowane linie obrony wojsk Putina. Pokazało to nie tylko słabość ukraińskiej armii, ale przede wszystkim amerykańskich strategów, którzy brali czynny udział w jej przygotowaniu. Tymczasem jedynym sensownym kierunkiem ataku były ziemie rosyjskie graniczące od północy z Ukrainą. Pozwoliłoby to obejść rosyjskie umocnienia na pograniczu obwodów charkowskiego i ługańskiego, co umożliwiłoby wyzwolenie obszarów północno-wschodniej Ukrainy i stworzenie bezpośredniego zagrożenia dla wojsk rosyjskich w Donbasie. Alternatywnym rozwiązaniem byłoby zajęcie znaczących części obwodów kurskiego oraz biełgorodzkiego i propozycja ich wymiany na obszary okupowane przez Rosję. Brak zgody Prezydenta Bidena uniemożliwił realizację tego planu, zmusił Ukraińców do atakowania na innych odcinkach i w konsekwencji doprowadził nie tylko do fiaska ofensywy, ale też utraty wiary w możliwość odniesienia zwycięstwa, a przede wszystkim skutkował śmiercią tysięcy ukraińskich żołnierzy.

Decyzja o rozpoczęciu ofensywy przy wykorzystaniu ściągniętych z różnych odcinków frontu oddziałów ukraińskich jest raczej aktem desperacji ukraińskich przywódców widzących coraz sprawniej działającą rosyjską maszynę wojenną oraz wynikiem narastającego rozczarowania polityką państw zachodnich. Od wielu miesięcy wojska rosyjskie, powoli ale systematycznie, wypierają wojska ukraińskie z kolejnych wsi i miejscowości dążąc co najmniej do całkowitego opanowania obwodu donieckiego. Mimo wznowienia dostaw sprzętu amerykańskiego i ogromnych strat atakujących, obrońcy nie są w stanie na dłuższy czas ustabilizować frontu. Kolejne apele o zniesienie ograniczeń w ich użyciu napotykają na odmowę, chociaż wielokrotnie przekonywano się, ze nie ma żadnych czerwonych linii, po których groziłoby wykorzystanie broni jądrowej przez Putina. Poza kolejnymi stratami terytorialnymi ma to też swoje negatywne konsekwencje jeżeli chodzi o nastawienie społeczeństwa ukraińskiego do wojny – wiara w pełne zwycięstwo i zaufanie do polityków słabły z miesiąca na miesiąc, na co wyraźnie wskazywały badania opinii publicznej. Konflikt rosyjsko-ukraiński bardzo przypomina przebieg działań wojennych w trakcie I wojny światowej. A w niej zarówno dwie kolejne rewolucje w Rosji, jak i nagła klęska państw centralnych rok później były przede wszystkim efektem załamania społecznego morale, które przeniosło się na oddziały wojskowe znajdujące się na tyłach, żeby w końcu dosięgnąć oddziały frontowe.

Ukraińska ofensywa w dość powszechnym mniemaniu odniosła niespodziewany sukces. Po raz kolejny okazało się, że wojska rosyjskie zlekceważyły zagrożenie i nie były w stanie natychmiast skutecznie zareagować. Ale doświadczenie ostatnich dwóch lat pokazuje, że po pewnym czasie Rosjanie będą w stanie poradzić sobie z tym problemem. Zajęcie niewielkiego obszaru rosyjskiego terytorium nie przyniesie przełomu w wojnie. Władymir Putin nie zostanie obalony przez wściekłych z powodu niepowodzeń obywateli. Efekt może być dokładnie odwrotny. Agresja wojsk napoleońskich w 1812 roku zmobilizowała nawet rosyjskich chłopów, których sytuacja niewiele odbiegała od położenia niewolników, do obrony swojej ziemi przed najeźdźcą. Zajęcie Kijowa przez oddziały polskie w maju 1920 roku wzbudziło w społeczeństwie rosyjskim falę patriotyzmu. Do wojska masowo zgłaszali się oficerowie wojsk carskich, którzy do tej pory nie mieli zamiaru wspomagać bolszewickiego reżimu. To samo miało miejsce po ataku wojsk hitlerowskich i ich sojuszników na ZSRR w czerwcu 1941 roku. Stalinowskie zbrodnie przestały mieć znaczenie w obliczu zagrożenia ojczyzny. Teraz może być podobnie i niewielu Rosjan uzna oczywiste argumenty, że to oni są agresorami, a Ukraińcy jedynie odpowiadają na brutalny atak.

Obszar zajęty przez Ukraińców jest zbyt mały, aby stanowić poważny argument przetargowy w ewentualnych rokowaniach pokojowych. Jak na razie ograniczone sukcesy w obwodzie kurskim nie spowodowały też wstrzymania rosyjskiej ofensywy na innych odcinkach frontu, na co prawdopodobnie liczono w Kijowie. Operacja spowodowała za to odłożenie zaplanowanych już w Katarze rozmów pomiędzy przedstawicielami walczących państw. Rosjanie zrobią wszystko, aby wyprzeć Ukraińców ze swojego terytorium bez względu na ponoszone straty. To kwestia dla nich honorowa. A ponieważ Kijów będzie chciał za wszelką cenę utrzymać chociaż fragment zajętego obszaru, oznacza to kolejną rzeźnię podobną do tej w Siewierodoniecku, Bachmucie czy Wołczańsku.

Dominująca obecnie ocena sytuacji w wojnie rosyjsko-ukraińskiej wskazuje na brak szans na możliwość odniesienia zwycięstwa przez jedną ze stron. Tyle, że jest to stan obecny. Perspektywy dla Ukraińców są o wiele gorsze. Kijów ma o wiele bardziej ograniczone rezerwy, a w kwestiach finansowych i militarnych jest całkowicie uzależniony od Zachodu. Zwycięstwo Trumpa oznacza kompletną nieprzewidywalność polityki amerykańskiej. Nawet jeżeli wygrałaby Harris, to jej wyczulenie na rosyjskie zagrożenie może być mniejsze niż Bidena, który wkraczał w świat polityki w okresie zimnej wojny. W Stanach Zjednoczonych nasilają się zresztą tendencje izolacjonistyczne, z którą muszą się liczyć wszyscy politycy sprawujący władzę niezależnie od ich własnych poglądów. W państwach Europy zachodniej rosną wpływy partii prorosyjskich, które mają szansę na przejęcie władzy w kolejnych krajach, a przynajmniej mogą doprowadzić do modyfikacji obecnie prowadzonej polityki. Być może jest to ostatni moment, aby prowadzić rokowania na w miarę równoprawnych warunkach. Historia uczy, że zwłoka może się zakończyć katastrofą.

W państwach centralnych od 1916 roku narastało przekonanie, że szanse na pełne zwycięstwo w toczącej się wojnie może się okazać niemożliwe, a ekonomiczna i demograficzna przewaga Ententy musi w końcu doprowadzić do ich zwycięstwa, mimo wielu dotychczasowych niepowodzeń. Przywódcy Niemiec i Austro-Węgier będący pod silnym wpływem dowództwa wojskowego nie byli skłonni zaakceptować konieczności pójścia na ustępstwa. Udana ofensywa we Włoszech jesienią 1917 roku, pokój brzeski z Rosją radziecką i częściowe powodzenie wiosennych ofensyw 1918 roku na froncie zachodnim, przywróciło wiarę Berlina i Wiednia w możliwość odniesienia zwycięstwa. Okazało się, że był to łabędzi śpiew wojsk państw centralnych. Już w sierpniu 1918 roku dowództwo niemieckie uznało, że wojna jest przegrana i poinformowało władze cywilne, że konieczne jest podjęcie rokowań z Ententą, czemu do tej pory stanowczo się sprzeciwiało. Ale wtedy było już za późno. Ententa nie zamierzała negocjować. Konsekwencją była kapitulacja państw centralnych, narzucone im drastyczne warunki pokojowe, a w przypadku Austro-Węgier rozpad państwa i koniec trwającego ponad 600 lat panowania dynastii Habsburgów. Warto wyciągać wnioski z historii i uczyć się na cudzych błędach.

Karol Winiarski

XXXIII Letnie Igrzyska Olimpijskie przeszły do historii. Niewiele miały wspólnego z ideą olimpijską, która ponad sto lat temu urodziła się w umyśle barona Pierre de Coubertina. Szlachetna idea sportowej rywalizacji amatorów przerodziła się skomercjalizowane widowisko, w którym udział biorą zawodowi sportowcy. Oczywiście nie wszyscy zarabiają miliony dolarów jak gwiazdy NBA, ale dla przytłaczającej większości uczestników sport nie jest hobbistycznym zajęciem uprawianym po zajęciach zawodowych. Nie zmienia to faktu, że doskonale przygotowana przez francuskich organizatorów impreza przyciągała uwagę miliardów ludzi i wzbudzała ogromne emocje. Nie zawsze pozytywne.

W całej historii nowożytnych igrzysk olimpijskich polityka odciskała na nich piętno. Adolf Hitler wykorzystał ich organizację w Berlinie w 1936 roku do promocji nazizmu. Sportowcy z ZSRR po raz pierwszy mogli wziąć udział w olimpiadzie w Helsinkach w 1952 roku. W tym samym roku rozpoczął się bojkot igrzysk przez Chińską Republikę Ludową, która nie zgadzała się na udział sportowców z Tajwanu. Dopiero po śmierci Mao Zedonga kontynentalni Chińczycy wrócili na igrzyska. Co ciekawe, mimo że brali już udział w zimowych igrzyskach w Lake Placid w 1980 roku, to kilka miesięcy później do Moskwy nie pojechali. Po raz pierwszy pojawili się w Los Angeles, którą to olimpiadę zbojkotowały państwa komunistyczne (z wyjątkiem Rumunii i oczywiście Jugosławii) w odwecie za podobny bojkot igrzysk organizowanych w ZSRR cztery lata wcześniej (powodem była inwazja komunistycznego imperium na Afganistan).

Brak obecności reprezentacji niektórych państw nie wynikał wyłącznie z ideologicznej rywalizacji. W 1956 roku igrzyska odbywały się w australijskim Melbourne w końcu listopada (z powodu innego niż na północy rozkładu pór roku). Miało to poważne polityczne konsekwencje ze względu na bieżące wydarzenia polityczne. Atak Izraela na Egipt w końcu października tego roku, będący pretekstem dla Brytyjczyków i Francuzów do rozpoczęcia operacji „Muszkieter” (opanowania strefy znacjonalizowanego przez Egipcjan Kanału Sueskiego), doprowadził do zbojkotowania igrzysk przez Egipt, Irak i Liban. W tym samym czasie Armia Radziecka krwawo tłumiła powstanie węgierskie, co spowodowało, że Holendrzy i Hiszpanie w geście solidarności nie pojawili się w Australii. Dwadzieścia lat później igrzyska w kanadyjskim Montrealu na wezwanie Organizacji Jedności Afrykańskiej (poprzedniczka obecnej Unii Afrykańskiej) zbojkotowało ponad 30 krajów Czarnego Lądu. Powód wydawał się dość błahy. Reprezentacja rugby Nowej Zelandii wybrała się na tournée po Republice Południowej Afryki, która z powodu polityki apartheidu była od 1964 roku wykluczona z udziału w igrzyskach. Ponieważ MKOl odmówił wykluczenia Nowej Zelandii, kraje afrykańskie nie pojechały do Kanady. Być może także z tego powodu Polska uzyskała najlepszą w historii zdobycz medalową – w Moskwie zdobyliśmy co prawda więcej medali, ale zdecydowanie mniej złotych (3, podczas gdy w Montrealu aż 7), a poza tym w stolicy ZSRR brakło wielu sportowców z krajów zachodnich, którzy z pewnością ograniczyliby nasze medalowe osiągnięcia.

W Paryżu pojawili się nieliczni reprezentanci Rosji i Białorusi, co związane było oczywiście z agresją Rosji na Ukrainę. Już na poprzednich igrzyskach w Tokio Rosjanie nie mogli występować pod własną flagą z powodu afery dopingowej, która okazała się systemowym działaniem rosyjskich władz sportowych tuszowanym przez krajową agencję badań antydopingowych (RUSADA). Teraz zezwolono sportowcom z Rosji i Białorusi na występy w dyscyplinach indywidualnych pod warunkiem, że nie popierali rosyjskiej agresji i nie byli finansowani przez sektor wojskowy. Ta mocno krytykowana decyzja MKOl okazała się w praktyce barierą nie do przejścia dla większości reprezentantów tych państw. Tylko ci, którzy od lat mieszkają poza swoimi rodzinnymi krajami mogli sobie pozwolić na start wbrew woli Moskwy i Mińska. Dlaczego jednak podobne zasady nie objęły sportowców z innych krajów, zwłaszcza tych, które ściśle współpracują z agresorami? Dlaczego w ten sam sposób nie potraktowano reprezentantów Izraela i Autonomii Palestyńskiej, którzy również powinni być obarczeni odpowiedzialnością za morderczą wojnę toczoną od wielu miesięcy w Strefie Gazy? Dlaczego unikają sankcji sportowcy z krajów, które są zbrodniczymi dyktaturami prześladującymi swoich obywateli?

Uroczystość otwarcia olimpiady zapamiętana została przez niektórych wyłącznie z powodu rzekomej parodii ostatniej wieczerzy (a raczej jej wyobrażenia przekazanej na obrazie Leonardo da Vinci), chociaż dyrektor artystyczny i jej pomysłodawca zarzekali się, że chodziło o ucztę Dionizosa i że nie było żadnego odniesienia do chrześcijaństwa. Kilkudniowa burza pokazała albo narastający konflikt kulturowy w europejskich społeczeństwach, albo wyłącznie próby jego rozpalenia przez polityków i sprzyjających im dziennikarzy (ale też niektórych hierarchów Kościoła). Ponieważ temat po kilku dniach umarł śmiercią naturalną i nie doprowadził do masowych protestów społecznych, można domniemywać, że prawdziwa jest ta druga ewentualność. To jednak nie znaczy, że kiedyś te świadome próby rozpalenia emocji mogą wydać owoce, a liberalno-lewicowe środowiska domagające się poszanowania odczuć wszelkich mniejszości, powinny też brać pod uwagę wrażliwość osób bardziej osób o bardziej tradycjonalistycznych poglądach.

Drugim powodem wzmożenia prawicowych komentatorów był przypadek dwóch pięściarek (z Tajwanu i Algierii), które z powodu nadmiaru naturalnego (wytworzonego samorzutnie przez organizm) testosteronu zostały wykluczone przez federację pięściarską, ale dopuszczone do rywalizacji przez MKOl. W oczywisty sposób ta odmienność wzmacniała ich szanse, ale przecież każdy z nas różni się czymś od pozostałych członków gatunku homo sapiens. Czasami wynika to z cech indywidualnych, a czasami z powodu miejsca urodzenia albo pochodzenia naszych przodków. Nie jest przecież tajemnicą, że mieszkańcy wschodniej Afryki są bezkonkurencyjni w biegach długodystansowych, a ci z Afryki południowej lub zachodniej (a raczej ich potomkowie mieszkający na kontynencie amerykańskim) w biegach sprinterskich. Czy z tego powodu należałoby ich wykluczać z zawodów? Najdziwniejsze jednak jest to, że sprawę nagłaśniali prawicowi dziennikarze. Przecież obie panie biologicznie były kobietami. Nikt nie twierdził, że są mężczyznami. Czy więc krytycy ich startu uważali, że jest jakaś trzecia płeć jak twierdzą ich ideowi przeciwnicy ze środowisk liberalno-lewicowych?

Pojawiające się kontrowersje nie przesłoniły jednak sportowego wymiaru olimpiady. Wspaniały rekord świata Armanda Duplantisa w skoku o tyczce (6,25), podwójne zwycięstwo Remco Evenepoela w wyścigu kolarskim (zarówno w jeździe indywidualnej jak i ze startu wspólnego), pierwszy olimpijski sukces Novaka Djokovicia będący ukoronowaniem jego wspaniałej kariery, po którym płakał jak dziecko, a przede wszystkim fascynujące i trzymające do końca w napięciu dwa finałowe mecze w koszykówce (oba między USA a Francją i oba zakończone zwycięstwem Amerykanów), na długo pozostaną w pamięci. W przypadku zespołów kobiecych o porażce Francji zadecydowała część stopy Gabby Williams, która w ostatnim rozpaczliwym, ale trafionym rzucie w ostatniej sekundzie meczu, przekroczyła linię rzutów za trzy punkty, co oznaczało, że zespół zza oceanu zwyciężył jednym punktem. Oznaczało to jednocześnie zwycięstwo Amerykanów w klasyfikacji medalowej igrzysk (po raz dziewiętnasty w historii i czwarty pod rząd), ponieważ pozwolił się zrównać z Chinami w ilości złotych medali (po 40).

Przykład francuskiej koszykarki pokazuje zresztą problemy z tzw. reprezentacjami narodowymi. Gabrielle Lisa Williams urodziła się w Nevadzie i zgodnie z prawem ziemi obowiązującym w USA ma obywatelstwo amerykańskie. Ale ma też francuskie i właśnie w barwach Francji występuje w rozgrywkach międzynarodowych. Zdążyliśmy się przyzwyczaić do obecności czarnoskórych sportowców w barwach Francji, Wielkiej Brytanii czy USA, chociaż to swoisty bonus za czasy kolonializmu i niewolnictwa. Teraz jednak coraz więcej osób o takim kolorze skóry reprezentuje Niemcy, Hiszpanię czy Włochy. I coraz częściej nie urodzili się oni w krajach, które reprezentują. Wszyscy trzej medaliści skoku w dal przyszli na świat na Kubie. Ale żaden z nich nie reprezentował w Paryżu swojego kraju ojczystego. Etiopki czy Kenijki występują w barwach krajów niekiedy tak mało mających wspólnego z Afryką. Norah Jeruto przez lata reprezentowała Kenię. Od ponad dwóch lat występuje w barwach Kazachstanu. Czy w dalszym ciągu powinniśmy mówić o reprezentacjach narodowych?

A jak wypadli Polacy? Rzutem na taśmę dzięki pięknej walce Darii Pikulik w wieloboju kolarskim zdobyliśmy 10 medali – tyle co w większości poprzednich XXI-wiecznych igrzysk z wyjątkiem poprzedniej w Tokio (14 krążków) i wcześniejszej w Rio de Janeiro (11), chociaż w przypadku Pekinu i Londynu ich liczba wzrosła do 11 z powodu dyskwalifikacji niektórych zawodników z innych krajów za doping. Przełamaliśmy klątwę ćwierćfinału w przypadku męskiej drużyny siatkówki, zdobyliśmy pierwszy w tym wieku medal w pięściarstwie (w ogóle pierwszy jeżeli chodzi o boks kobiecy), a Aleksandra Mirosław i Aleksandra Kałucka zdominowały wspinaczkę sportową na czas (po raz pierwszy ta konkurencja znalazła się w programie igrzysk olimpijskich) zdobywając złoty i brązowy medal. Nie da się jednak ukryć, że były to najgorsze dla naszego kraju igrzyska od prawie siedemdziesięciu lat (i to zarówno w klasyfikacji medalowej jak i punktowej), od czasu gdy w Melbourne zdobyliśmy dziewięć medali. Wtedy jednak rywalizowano w 145 konkurencjach, a polska reprezentacja liczyła 64 zawodników i zawodniczek. W Paryżu liczba możliwych do zdobycia medali wzrosła do 329, a polskich olimpijczyków zwiększyła się do 210 (oczywiście wzrosła też liczba ekip z 72 do ponad 206). 42 miejsce w ogólnej klasyfikacji medalowej jest najgorszym w historii wszystkich naszych startów. W dyscyplinach, które zawsze przynosiły nam w ostatnich latach sukcesy albo nie zdobyliśmy w ogóle medalu (kajakarstwo), albo pojedyncze brązowe (wioślarstwo czy lekka atletyka). Tak źle nie było jeszcze nigdy. A może być jeszcze gorzej.

Karol Winiarski

Jak za starych, niedobrych czasów, doszło do wymiany więźniów między Rosją (kiedyś ZSRR) a blokiem państw zachodnich. W zamian za dwunastu więźniów skazanych z polecenia Putina na długoletnie więzienie za najczęściej wydumane przestępstwa, uwolniono ośmiu rosyjskich szpiegów i pracowników rosyjskiego wywiadu. Wśród wypuszczonych przez Kreml, oprócz obywateli amerykańskich, byli też działacze antyputinowskiej opozycji i obrońcy praw człowieka, na co bardzo nalegał zaangażowany w negocjacje kanclerz Niemiec, Olaf Scholz. Nie dożył dnia wymiany Aleksiej Nawalny, co zresztą przywróciło spekulacje co do powodów śmierci najbardziej znanego rosyjskiego opozycjonisty. Być może Władymir Putin, któremu bardzo zależało na uwolnieniu jego szpiegów, a jednocześnie nie chciał wypuścić z rąk Nawalnego, postanowił rozwiązać ten problem w sposób ostateczny. Tym samym sukces prowadzonych negocjacji oznaczałby dla niego wyrok śmierci. Nie jest to jedyna kontrowersja dotycząca całej operacji.

Wśród uwolnionych rosyjskich agentów znalazł się pułkownik Federalnej Służby Bezpieczeństwa Wadim Krasikow, który 2019 roku zamordował w Berlinie czeczeńskiego dowódcę partyzanckiego z czasów drugiej wojny rosyjsko-czeczeńskiej, Zelimchana Changoszwilego. Zatrzymany przez niemiecką policję dwa lata później został skazany przez berliński sąd na karę dożywotniego więzienia. Teraz, po pięciu latach odsiadki, wrócił do Rosji, serdecznie witany na moskiewskim lotnisku przez Władymira Putina. Nawet w czasach zimnej wojny mordercy nie podlegali wymianie. Z drugiej jednak strony Rosja traktowała Changoszwilego jako niebezpiecznego terrorystę. W podobny sposób swoich wrogów likwidują Amerykanie (od czasów Baracka Obamy zwykle za pomocą rakiet wystrzeliwanych z dronów, co niejednokrotnie powoduje także śmierć przypadkowych osób), a przede wszystkim Izraelczycy. Tylko w ostatnich dniach w ten sposób zginęli były premier Autonomii Palestyńskiej, a ostatnio lider politycznego skrzydła Hamasu Ismail Hanija (izraelscy agenci, wykorzystując fakt jego pobytu w Teheranie na zaprzysiężeniu nowego irańskiego Prezydenta, prawdopodobnie kilka tygodni wcześniej podłożyli ładunek wybuchowy w pokoju w pilnie strzeżonym ośrodku tamtejszych służb specjalnych) oraz wojskowy przywódca Hezbollahu Fuad Szukr (wyeliminowany przez izraelską rakietę w Bejrucie). Żadna z ofiar nie została skazana wyrokiem sądowym (co ciekawe, w Izraelu nie ma kary śmierci, a w Rosji obowiązuje moratorium na jej orzekanie), a różnica między terroryzmem a walką o niepodległość najczęściej zależy od poglądów osób oceniających.

Wśród odesłanych do Moskwy znalazł się też Paweł Rubcow zatrzymany przez ABW kilka dni po agresji Rosji na Ukrainę. Występujący oficjalnie jako hiszpański dziennikarz pod nazwiskiem Pablo Gonzales (jest synem córki hiszpańskich komunistów, którzy wyemigrowali do Związku Radzieckiego po zwycięstwie w wojnie domowej generała Franco), okazał się uśpionym agentem GRU. Przez ponad dwa lata toczyło się w jego sprawie śledztwo, a akt oskarżenia miał zostać przekazany do sądu w najbliższych dniach. Gdyby tak się stało, decyzję o jego zwolnieniu z aresztu tymczasowego musiałby podjąć sąd. Ponieważ jednak dalej trwało postępowanie przygotowawcze, decyzję mógł to zrobić prokurator. Decyzji tej nie podjął jednak prokurator prowadzący sprawę, a Prokurator Krajowy, Dariusz Korneluk. Nie został o tym poinformowany Wydział Prokuratury Zamiejscowej w Lublinie, w którym toczyło się postępowanie. Nie wiadomo nawet czy śledztwo będzie dalej prowadzone czy też zostanie umorzone. Tak w praktyce wygląda niezależność prokuratury.

Nie wiadomo za co dziękował Andrzejowi Dudzie Donald Tusk. Początkowo wydawało się, że Rubcow został przez Prezydenta ułaskawiony, podobnie jak wielu innych uczestników wymiany przez swoich prezydentów. Byłoby to praktyczne zastosowanie interpretacji pozwalającej Prezydentowi na skorzystanie ze swojego prawa na każdym etapie postepowania. Kancelaria Prezydenta zdecydowanie jednak temu zaprzeczyła. W tej sytuacji nie wiadomo jednak za co Prezydentowi dziękował premier, skoro do tej pory odmawiano mu realnego wpływu na działania polskiej dyplomacji.

W zamian za uwolnienie Wadima Krasikowa władze niemieckie odzyskały swojego obywatela, Rico Kriegera, skazanego przez Aleksandra Łukaszenkę (podobnie jak w Rosji białoruskie sądy niewiele mają wspólnego z niezawisłością) na karę śmierci (Białoruś jest ostatnim europejskim krajem, w którym ona obowiązuje). Jak widać wymiana nie dotyczyła wyłącznie więźniów siedzących w rosyjskich łagrach i Niemcy mogli wymienić swojego obywatela w zamian za rosyjskiego zabójcę. Łukaszenko nie dostał nic, ale musiał spełnić prośbę swojego kremlowskiego zwierzchnika. Tyle, że w dokładnie w tej samej sytuacji znalazła się Polska. W zamian za przekazanie Pawła Rubcewa, w przeciwieństwie do Niemców, nie dostaliśmy żadnego z Polaków więzionych w Rosji czy Białorusi. Szczególne oburzenie budzi brak uwzględnienia w całym procesie wymiany dziennikarza i działacza polskiej mniejszości narodowej w Białorusi, Andrzeja Poczobuta, który odbywa wieloletni wyrok więzienia i prawdopodobnie znajduje się w fatalnym stanie zdrowia. Po raz kolejny okazało się, że rację miał Radosław Sikorski gdy ponad dziesięć lat temu w rozmowie odbywanej w restauracji „Amber Room” z Jackiem Rostowskim stwierdził, że nasz sojusz z USA jest: „nic niewartym robieniem loda Amerykanom, którzy traktują nas jak murzynów”. Tyle, że zarówno wówczas, jak i teraz to on był i jest polskim ministrem spraw zagranicznych. A jeśli w ciągu kilku najbliższych miesięcy negocjacje, które podobno toczą się w jego sprawie z władzami Białorusi, nie przyniosą szczęśliwego zakończenia, to będzie to kompromitacja polskiego rządu i polskiej dyplomacji.

Największą kontrowersję budzi jednak sama wymiana. Władymir Putin witający na lotnisku swoich uwolnionych agentów uwiarygadnia się w oczach społeczeństwa i co najważniejsze służb, od których zależne są jego rządy. Może także w dalszym ciągu wysyłać swoich ludzi, także tych od mokrej roboty, do krajów Europy Zachodniej i USA. Nawet jeśli wpadną, zawsze można będzie aresztować cudzoziemców albo nawet wykorzystać więzionych opozycjonistów, aby mieć kogoś na wymianę. Dlaczego w takim razie Joe Biden zgodził się na zawarcie układu z rosyjskim dyktatorem i akceptacje państwowego terroryzmu, który on uprawia? Za trzy miesiące odbędą się w USA wybory prezydenckie. Amerykanie polityką zagraniczną niespecjalnie się interesują, ale losem własnych obywateli już tak. Dlatego Prezydent wraz Kamalą Harris witali na lotnisku uwolnionych obywateli swojego kraju. Dla wyborczego zwycięstwa można zapomnieć o wartościach, które się oficjalnie głosi. Zwłaszcza, gdy samemu stosuje się czasami podobne metody. Oczywiście w imię obrony demokracji i praw człowieka. Czyli amerykańskich interesów.

Karol Winiarski

Za kilka dni będziemy obchodzili 80 rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego. O 17.00. zawyją syreny, będą uroczyste przemówienia, msze za Ojczyznę, ambasada niemiecka opuści flagę do połowy, być może na obchodach pojawi się niemiecki prezydent, który po raz kolejny przeprosi za zbrodnie dokonane przez nazistowski reżim, narodowcy i kibice odpalą race, a przedstawiciele obecnej władzy zostaną wygwizdani na Cmentarzu Powązkowskim. Taka istniejąca od wielu lat norma. I oczywiście powrócą dyskusje o sens wybuchu tego najbardziej tragicznego pod względem liczby ofiar polskiego zrywu narodowego.

Argumenty militarne, polityczne i moralne od lat są takie same. Trudno oczekiwać, że pojawią się nowe fakty, które mogłyby kogokolwiek skłonić do zmiany poglądów. W gruncie rzeczy nie mają one często większego znaczenia. Dla sporej grupy osób zainteresowanych historią (z roku na rok coraz mniejszej), na ocenę wydarzeń z historii Polski znacznie istotniejszy wpływ mają ich poglądy polityczne i ideologiczne. Przyjmowane są tylko te fakty, które służą poparciu z góry założonej tezy. Nie inaczej jest w kwestii Powstania Warszawskiego i innych zrywów narodowo-wyzwoleńczych.

Józef Giedroyć twierdził, że polską świadomością polityczną rządzą dwie trumny – Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego. Twórca paryskiej „Kultury” nie zgadzał się z żadną z nich. To skrajnie odmienne podejście do kwestii politycznych i społecznych tych dwóch zasłużonych dla odzyskania niepodległości Polaków przejawiało się również w ocenie walk narodowo-wyzwoleńczych. Józef Piłsudski wyrósł na powstańczej tradycji, a cała jego działalność niepodległościowa wzorowana była tajnej działalności spiskowej polskich insurekcjonistów. W przeciwieństwie do niego Roman Dmowski miał do niej skrajnie negatywny stosunek. Zgadzał się w tej kwestii z krakowskimi Stańczykami, że o ile I Rzeczpospolitą zgubiło liberum veto, to naród polski zginie z powodu liberum conspiro. Paradoksem jest, że obecne środowiska skrajnie narodowe gloryfikują tradycję powstańczą wbrew poglądom swojego ideowego patrona.

Praktycznie wszystkie badania opinii publicznej wskazują na zdecydowane pośmiertne zwycięstwo Józefa Piłsudskiego. Zdecydowana większość Polaków popiera decyzję o wybuchu Powstania Warszawskiego, a ich przewaga nad myślącymi inaczej wzrasta z dekadę na dekadę. Podobnie jest także w przypadku XIX-wiecznych zrywów niepodległościowych, tym bardziej, że nie przyniosły one aż tak wielkiej ilości ofiar jak dwumiesięczne walki 80 lat temu, chociaż polityczne konsekwencje były chyba nawet bardziej katastrofalne niż w przypadku Powstania Warszawskiego. Można oczywiście tłumaczyć to zjawisko coraz większą historyczną ignorancją młodych ludzi (decyzja minister Nowackiej o likwidacji przedmiotu historia i teraźniejszość z pewnością pogłębi ten stan), ale powód jest chyba znacznie poważniejszy. Mentalność większości naszych rodaków jest zdominowana przez romantyczne mity i żadne historyczne doświadczenia czy fakty nie są w stanie zmienić ich emocjonalnego podejścia do przeszłości. Problem jednak polega na tym, że nie dotyczy to tylko historii.

„Szabel nam nie zabraknie, szlachta na koń wsiędzie,
Ja z synowcem na czele, i – jakoś to będzie !”

Ten słynny cytat z „Pana Tadeusza” jest kwintesencją narodowego modus operandi, które przejawia się w działaniach nie tylko zwykłych ludzi, ale także instytucji państwowych i samorządowych. Po zmianie ustroju, gdy Polska starała się o członkostwo w instytucjach europejskich, wydawało się, że wymusi to na nas stopniową zmianę sposobu działania. Gdy jednak nasze starania zakończyły się sukcesem, motywacja się skończyła i zaczęła wracać typowa polska bylejakość. Efekty tej zmiany było widać w różnych przejawach działalności polskiego państwa w ostatnich latach – Polski Ład, który trzeba było zmieniać w trakcie realizacji; ogrodzenie na granicy, którego szczeble można rozgiąć lewarkiem samochodowym w kilkadziesiąt sekund; katastrofalny stan wyposażenie żołnierzy wysłanych na granicę polsko-białoruską; bezsensowne zakupy uzbrojenia bez jakiejkolwiek refleksji po doświadczeniach wojny w Ukrainie, likwidacja gimnazjów mimo pozytywnych efektów edukacyjnych ich wprowadzenia, zmiany w wymiarze sprawiedliwości, które nie przyniosły nawet o politycznych korzyściach, nie mówiąc o poprawie jego funkcjonowania. To tylko niektóre przykłady konsekwencji braku analizy możliwych skutków podejmowanych decyzji. Jeżeli ktoś miał nadzieję, że zmiana władzy doprowadzi przywrócenia racjonalności działań rządzących, to pierwsze miesiące musiały być wielkim rozczarowaniem. Niekiedy wydaje się nawet, że jest gorzej niż było.

Narodowa mentalność okazuje się ważniejsza niż polityczne podziały. Nie oznacza to jednak, że zmiany nie są możliwe, chociaż do tej pory zachodziły bardzo powoli. Ostatnio przyśpieszyły, ale nie w kierunku, który można uznać za pożądany. Co najgorsze nie dotyczą one tylko naszego kraju, ale także wielu innych państw i społeczeństw. Dawno minęły czasy, gdy wyborcy powierzali władzę politykom mającym wizję rozwoju kraju obejmującą zdecydowanie więcej niż najbliższa kadencja parlamentu. Problemy, które stoją przed społeczeństwami państw demokratycznych wymagają działań, których wdrożenie zajmie lata, a efekty pojawią się jeszcze w dłuższej perspektywie. Tymczasem wyborcy oczekują szybkiej i widocznej poprawy sytuacji. Często zresztą głosują bardziej przeciw niż za. W obawie przed utratą społecznego poparcia, a co za tym idzie władzy, politycy starają się kupić czas, co oczywiście przynosi tylko krótkotrwałe efekty, ale w dłuższej perspektywie jeszcze bardziej pogarsza sytuację. Przykładowo, gdyby po przejęciu władzy Prawo i Sprawiedliwość zamiast rozdawać pieniądze, zainwestowało je w poprawę usług publicznych, a zwłaszcza opieki zdrowotnej, mielibyśmy dzisiaj w tej sferze życia znacznie lepszą sytuację. Ale pewnie wtedy nie wygraliby wyborów w 2019 roku.

Co mają wspólnego polskie powstania narodowe z obecną polityką? Wbrew pozorom bardzo dużo. Zarówno wtedy, jak i teraz, przy podejmowaniu decyzji przywódcy narodu kierowali się i kierują emocjami, a nie chłodną analizą sytuacji. Reakcje społeczeństwa też są podobne – początkowo euforia, potem rozczarowanie. Teraz oczywiście konsekwencje podejmowanych przez przywódców narodu decyzji nie są tak dramatyczne jak w czasach narodowej niewoli, ale długofalowe efekty mogą być nawet gorsze. Tragedia narodowych powstań wywoływała chociaż chwilowe otrzeźwienie. Teraz nawet na to nie można liczyć.

Karol Winiarski

Prawie zupełnie niezauważona przeszła okrągła rocznica jednego z najważniejszych wydarzeń, które wydarzyły się w polskiej polityce w XXI wieku. Wydarzenia, które całkowicie zmieniło nie tylko polską scenę polityczną, ale też losy naszego kraju. 19 lipca 2014 roku Solidarna Polska Zbigniewa Ziobro i Polska Razem Jarosława Gowina podpisały Porozumienie z Prawem i Sprawiedliwością. W ten sposób powstała Zjednoczona Prawica, która rozpoczęła zwycięski marsz po władzę.

Pierwszy sprawdzian nowej koalicji nie wypadł najlepiej. Co prawda w wyborach do sejmików województw (najbardziej upartyjnionych spośród wszystkich wyborów samorządowych) mających miejsce jesienią 2014 roku najlepszy wynik uzyskał nowy sojusz wyborczy, ale przewaga nad Platformą Obywatelską wyniosła tylko 0,6 punktu procentowego. A jeśli brać pod uwagę ilość mandatów, to partia Ewy Kopacz (Donald Tusk tydzień wcześniej ustąpił ze stanowiska przewodniczącego w związku z jego wyborem na szefa Rady Europejskiej) zdobyła 8 mandatów więcej niż największe ugrupowanie opozycji. Było to tym bardziej rozczarowujące, że pół roku wcześniej w wyborach do Parlamentu Europejskiego o 0,35 punktu procentowego lepszy wynik uzyskała PO, ale stało się to w warunkach samodzielnego startu przyszłych koalicjantów PiS-u, którzy w sumie zdobyli ponad 7% głosów (3,98% Solidarna Polska i 3,16% Polska Razem). Wydawało się więc, że połączenie sił przyniesie zdecydowanie bardziej przekonujące zwycięstwo. Bardzo dobry wynik Polskiego Stronnictwa Ludowego (aż 23,88% głosów) – koalicjanta Platformy Obywatelskiej – spowodował jednak, że Zjednoczona Prawica sprawowała władzę wyłącznie w samorządzie województwa podkarpackiego.

Zaskoczenie dość przeciętnym wynikiem było tym większe, że wybory samorządowe były pierwszymi po wybuchu afery podsłuchowej, która miała pogrzebać rządzące ugrupowania, a przede wszystkim Platformę Obywatelską. Tymczasem po chwilowym spadku notowań, już po kilku tygodniach partia Donalda Tuska powróciła do dawnych notowań, a po objęciu funkcji premiera przez Ewę Kopacz, osiągnęła w badaniach opinii publicznej najlepsze od wielu miesięcy wskaźniki poparcia. Dopiero niespodziewana porażka Bronisława Komorowskiego w wyborach prezydenckich z Andrzejem Dudą radykalnie odmieniła sytuację. To wówczas okazało się jak łatwo rozhuśtać społeczne nastroje dzięki mediom społecznościowym, co skutecznie udało się Pawłowi Kukizowi, któremu w ciągu kilku dni marginalne początkowo poparcie urosło do ponad 20%. Nóż w plecy Platformy Obywatelskiej wbił Ryszard Petru tworząc Nowoczesną, która odebrała część elektoratu Platformy uniemożliwiając jej choć częściowe odzyskanie społecznego poparcia, które załamało się po przegranych przez jej kandydata wyborach prezydenckich.

Zwycięstwo Zjednoczonej Prawicy w większym stopniu niż zasługą polityków tej formacji było spowodowane zmęczeniem rządami koalicji PO-PSL i rozczarowaniem brakiem widocznej poprawy sytuacji życiowej znacznej części społeczeństwa, a także fatalnie przeprowadzonymi reformami (praktyczna likwidacja OFE, podniesienie wieku emerytalnego, obniżenie wieku szkolnego), które zniechęciło do Platformy różne grupy elektoratu. Obietnica przywrócenia poprzedniego stanu (poza OFE) miała o wiele większe znaczenie niż socjalne obietnice opozycji, w których spełnienie mało kto wierzył. Zaskoczeniem było spełnienie większości z nich w trakcie pierwszej kadencji rządów Zjednoczonej Prawicy. Zapewniło to koalicji pod przewodem Jarosława Kaczyńskiego odniesienie kolejnych sukcesów wyborczych – w wyborach samorządowych w 2018 roku, w wyborach do PE w roku 2019, a przede wszystkim w najważniejszych z punktu widzenia prezesa PiS-u wyborach parlamentarnych jesienią tegoż samego roku.

Układ trzech partii koalicyjnych nigdy nie był związkiem równorzędnych partnerów. Dominacja Prawa i Sprawiedliwości miała być zagwarantowana także poprzez brak prawa do otrzymywania subwencji z budżetu państwa. Jarosław Kaczyński nigdy nie zgodził się na stworzenie formalnej koalicji, co umożliwiłoby podział budżetowych pieniędzy pomiędzy wszystkie tworzące go partie. To między innymi dlatego działacze Solidarnej Polski uczynili sobie z Funduszu Sprawiedliwości i Lasów Państwowych dojne krowy, z których szerokim strumieniem płynęły pieniądze na promocję polityków tej partii. Czerpali też osobiste korzyści zajmując dobrze płatne posady nie zawsze mając ku temu stosowne kompetencje. Co ciekawe, ta ostatnia patologia nie stała się przedmiotem dociekań prokuratury i to nie tylko z powodu problemów z udowodnieniem bezprawności takich działań (bezprawność wydatków z Funduszu Sprawiedliwości też niełatwo będzie obronić w sądzie, ponieważ wcześniej zmienione zostały przepisy określające cele, na które środki mogły być przeznaczane). Zatrudnianie swoich ludzi w instytucjach kontrolowanych przez polityków jest w Polsce zjawiskiem powszechnym i nikt nie ma zamiaru tego likwidować.

Hegemonia Prawa i Sprawiedliwości nie była jednak całkowita. Partia Jarosława Kaczyńskiego bez swoich przystawek nie miała większości w Sejmie. O ile w pierwszej kadencji Jarosław Kaczyński mógł jeszcze liczyć na stopniowo rozpadający się klub Pawła Kukiza, to po wyborach w 2019 roku pole manewru zostało mocno ograniczone. Mimo najlepszego w historii III RP wyniku wyborczego, przewaga w Sejmie była minimalna, a zarówno Solidarna Polska (przemianowana pod koniec kadencji na Suwerenną Polskę), jak i Porozumienie (nowa nazwa Polski Razem) dysponowały kilkunastoma mandatami bez których Prawo i Sprawiedliwość nie miało większości. Wykorzystywał to Zbigniew Ziobro, który wywoływał kolejne konflikty w koalicji wiedząc, że może sobie na to pozwolić. Jednocześnie radykalizacja polityki, którą to drogą poszedł Jarosław Kaczyński, doprowadziła do konfliktu z Jarosławem Gowinem i częścią jego zwolenników. W przeciwieństwie jednak do Solidarnej Polski, Porozumienie nie było tak zwartym i lojalnym wobec swojego lidera ugrupowaniem jak partia Zbigniewa Ziobro. Pozwoliło to Jarosławowi Kaczyńskiemu na rozbicie ugrupowania Jarosława Gowina i przejęcie zdecydowanej większości jego parlamentarzystów. Filozof z Krakowa, który jeszcze w 2020 roku był jednym z głównych rozgrywających w Sejmie, znalazł się na śmietniku polskiej sceny politycznej.

Na listach Prawa i Sprawiedliwości w 2023 roku znaleźli się przedstawiciele szeregu różnych kanapowych ugrupowań, z których część to popłuczyny po Porozumieniu. Niektóre z nich (Partia Republikańska Adama Bielana) zasiliła później szeregi partii Jarosława Kaczyńskiego. Wydawało się, że los ten nie grozi Suwerennej Polsce, która po raz kolejny zameldowała się w Sejmie z silną i zwartą kilkunastoosobową reprezentacją, zdolną nawet do utworzenia własnego klubu parlamentarnego. Wszystko jednak zmieniła choroba Zbigniewa Ziobro, który od ponad pół roku nie uczestniczy czynnie w polskim życiu politycznym. Pozostawieni bez przywództwa politycy Suwerennej Polski zachowują się jak dzieci we mgle. Na dodatek, machlojki będące ich udziałem stały się głównym celem rozliczeń dokonywanych przez nową koalicyjną większość.

Los Suwerennej Polski nie jest przesądzony. Janusz Kowalski już uciekł jak szczur z tonącego okrętu, chociaż zapowiadał, że prędzej zrezygnuje z mandatu niż porzuci swoją partię. Inni czekają na rozwój sytuacji czyli efekty leczenia swojego lidera. Jeżeli jednak Zbigniew Ziobro nie wróci do czynnej polityki, większość z nich będzie chciała zasilić szeregi Prawa i Sprawiedliwości, a Jarosław Kaczyński im nie odmówi. Lepiej mieć tak popularnych polityków w swojej partii niż u konkurencji. Tym samym Zjednoczona Prawica ostatecznie przejdzie do historii. Oczywiście grozi to nasileniem walk frakcyjnych w partii, których świadkiem byliśmy ostatnio w sejmiku małopolskim, ale wyrażane po raz kolejny proroctwa o końcu Prawa i Sprawiedliwości są dalekie od spełnienia. Dopóki Jarosław Kaczyński kieruje partią, dopóty nic poważnego na polskiej narodowej prawicy nie powstanie. A nic nie wskazuje na to, żeby prezes wybierał się na emeryturę. Przecież jest o kilka lat młodszy od dwóch głównych kandydatów na Prezydenta USA.

Karol Winiarski

Odrzucenie projektu nowelizacji Kodeksu Karnego w zakresie karalności aborcji wstrząsnęło rządzącą koalicją. Mimo, że projekt nie był rządowy i nie znajdował się w zapisach umowy koalicyjnej, to jednak wydawał się wstępem do liberalizacji ustawy antyaborcyjnej, co było jedną z głównych obietnic wyborczych nie tylko Lewicy, ale przede wszystkim Koalicji Obywatelskiej. Nieobecność kilku posłów tej ostatniej (a także Polski 2050) oraz sprzeciw męskiej części klubu Polskiego Stronnictwa Ludowego, spowodował, że zabrakło czterech głosów do przegłosowania ustawy przez Sejm. Ta prestiżowa porażka Donalda Tuska, który kilka dni przed głosowaniem zapowiedział pełne poparcie dla tego projektu, uchroniła jednak koalicję przed jeszcze większą kompromitacją. Gdyby bowiem nowelizacja weszła w życie, jej skutki wzbudziłyby najpierw konsternację, a potem oburzenie opinii publicznej.

Dotychczasowe brzmienie art. 152 Kodeksu Karnego, który określa sankcję za złamanie ustawy antyaborcyjnej brzmi następująco:

Art. 152. § 1. Kto za zgodą kobiety przerywa jej ciążę z naruszeniem przepisów ustawy, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto udziela kobiecie ciężarnej pomocy w przerwaniu ciąży z naruszeniem przepisów ustawy lub ją do tego nakłania.

§ 3. Kto dopuszcza się czynu określonego w § 1 lub 2, gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Propozycja Lewicy zgłoszona niedługo po ukonstytuowaniu się nowego parlamentu przewidywała zmianę tych zapisów:

Art. 1. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2022 r. poz. 1138, 1726, 1855, 2339 i 2600 oraz z 2023 r. poz. 289, 818, 852, 1234, 1834 i 1860) w art. 152 wprowadza się następujące zmiany:

1) w § 1 wyrazy „karze pozbawienia wolności do lat 3” zastępuje się wyrazami „grzywnie albo karze ograniczenia wolności”;

2) uchyla się § 2;

3) w § 3 skreśla się wyrazy „lub 2”;

4) dodaje się § 4 i 5 w brzmieniu:

„§ 4. Nie popełnia przestępstwa, kto za zgodą kobiety przerywa jej ciążę, jeżeli od początku ciąży nie upłynęło więcej niż 12 tygodni.

§ 5. Nie podlega karze, kto za zgodą kobiety przerywa jej ciążę, jeżeli badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu.”.

Jak widać, wbrew szumnym zapowiedziom o całkowitej depenalizacji (braku kary przy formalnym pozostawieniu bezprawności czynu) zabiegu przerywania ciąży, zmiana proponowana przez Lewicę nie była aż tak radykalna. Wyłączała całkowicie karalność pomocnictwa, ale samo przeprowadzenie aborcji w dalszym ciągu miało podlegać karze, o ile zostałoby dokonane po 12 tygodniu ciąży, chociaż sankcje karne w tym przypadku miały być złagodzone (grzywna i ograniczenie wolności, ale nie jej pozbawienie). Zasadniczą zmianą miało być też wprowadzenie możliwości dokonania aborcji „gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu.”. Wnioskodawcy nie przewidzieli tutaj żadnego ograniczenia czasowego, co oznacza, że przerwania ciąży można byłoby dokonać nawet w jej końcowej fazie.

Komisja nadzwyczajna powołana do rozpatrzenia kilku projektów dotyczących aborcji przedstawiła poprawioną wersję ustawy nowelizującej Kodeks Karny.

Art. 1. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2024 r. poz. 17) wprowadza się następujące zmiany:

1) w art. 152:

a) uchyla się § 1 i 2,

b) § 3 otrzymuje brzmienie: „§ 3. Kto za zgodą kobiety przerywa jej ciążę poza przypadkami wskazanymi w ustawie, jeżeli od początku ciąży upłynęło więcej niż 12 tygodni, podlega karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 5.”,

c) dodaje się § 4 w brzmieniu: „§ 4. Nie popełnia przestępstwa określonego w § 3 lekarz, pielęgniarka lub położna, jeżeli przerwanie ciąży jest następstwem zastosowania procedury medycznej potrzebnej do uchylenia niebezpieczeństwa grożącego zdrowiu lub życiu kobiety ciężarnej lub gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkich i nieodwracalnych wad płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu.”;

2) w art. 154:

a) uchyla się § 1,

b) § 2 otrzymuje brzmienie: „§ 2. Jeżeli następstwem przestępstwa określonego w art. 152 § 3 lub w art. 153 jest śmierć kobiety ciężarnej, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 15.”.

3) w art. 157a § 2 otrzymuje brzmienie: „§ 2. Nie popełnia przestępstwa lekarz, pielęgniarka lub położna, jeżeli uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia dziecka poczętego są następstwem zastosowania procedury medycznej potrzebnej dla uchylenia niebezpieczeństwa grożącego zdrowiu lub życiu kobiety ciężarnej albo dziecka poczętego.”.

Z jednej strony nowa wersja nowelizacji utrzymywała karę pozbawienia wolności dla osób dokonujących zabiegu przerwania ciąży po upływie 12 tygodni od jej powstania i to nawet jeżeli płód nie osiągnął jeszcze zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety, w wymiarze większym niż w obowiązujących w chwili obecnej przepisach (do 5, a nie 3 lat jak w obecnym stanie prawnym), chociaż jednocześnie zmniejszeniu uległoby zagrożenie karą w przypadku aborcji dokonanej w sytuacji, gdy płód taką zdolność osiągnął (do 5, a nie 8 lat). Tym samym medycznie nieuzasadniona granica 12 tygodnia ciąży stałaby się jedyną z punktu widzenia dopuszczalności aborcji. Brak jakiejkolwiek kary dla osób dokonujących takiego zabiegu oznaczałby w praktyce jego legalizację. Jedyną dolegliwością mogłyby być sankcje nałożone przez sąd lekarski, w tym utrata prawa wykonywania zawodu, ale tylko o ile zabieg zostałby dokonany przez lekarza, ponieważ projekt nie zakładał takiej konieczności.

Nowym zapisem była możliwość przerwania ciąży w przypadku zagrożenia życia i zdrowia kobiety, co jednak niczego w stanie prawnym nie zmieniałoby, ponieważ byłoby tylko powtórzeniem już obowiązujących przepisów. Utrzymany został zapis z pierwotnego projektu przewidujący niekaralność aborcji w przypadku, gdy „badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkich i nieodwracalnych wad płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu”, chociaż tym razem ograniczony wyłącznie do lekarza, pielęgniarki lub położnej. Oczywiście ponownie nie został określony graniczny termin dokonania zabiegu ani rodzaj uszkodzenia płodu. W praktyce oznaczałoby to możliwość dokonania aborcji tuż przed narodzinami dziecka i to nawet, gdy wada nie byłaby letalną, a więc nie zagrażałaby jego życiu. Wystarczyłoby kilka przypadków aborcji płodów z zespołem Downa w późnym okresie ciąży, gdy dziecko poczęte ma już zdolność do życia poza organizmem matki, a opinia publiczna, która obecnie popiera depenalizację aborcji, całkowicie zmieniłaby zdanie odsądzając pomysłodawców od czci i wiary. Zapewne posłowie głosujący za projektem twierdziliby, że nie zdawali sobie sprawę z takich konsekwencji, a głosowali za wyłącznie z powodu dyscypliny klubowej, co zresztą w kwestiach aborcji nie było do tej pory praktykowane. Donald Tusk dobrze wiedział o możliwych skutkach ustawy, ale był przekonany, że przegłosowana przez parlament ustawa zostanie zawetowana przez Prezydenta Andrzeja Dudę, a więc nigdy nie wejdzie w życie. A ponieważ stało się inaczej, strzelił sobie samobója.

Największe gromy ze strony Lewicy spadły na Romana Giertycha. Tak naprawdę główni pomysłodawcy ustawy wykorzystali jego zachowanie do pośredniego ataku na Donalda Tuska. To on przecież wprowadził swojego kolegę i pełnomocnika prawnego, znanego z mocno prawicowych przekonań, na listy Koalicji Obywatelskiej. Gwoli prawdy należy jednak przypomnieć, że zostało to formalnie zaakceptowane przez Zarząd Krajowy Platformy Obywatelskiej, w którym połowę składu stanowią kobiety. Oczywiście to nie one podejmowały decyzję, ale nie zwalnia ich to z odpowiedzialności za obecność Romana Giertycha w polskim Sejmie.

Tłumaczenia byłego lidera Ligi Polskich Rodzin wskazujące na absurdalność niektórych zapisów projektu są przynajmniej częściowo uzasadnione. Nie można się natomiast z nim zgodzić w kwestii możliwej odpowiedzialności osób dokonujących aborcji i pomagających w jej przeprowadzeniu za zabójstwo zgodnie z art. 148 Kodeksu Karnego. Gdyby uchyleniu uległ cały art. 152, to taka interpretacja miałaby rację bytu. Jeżeli jednak depenalizacja przerwania ciąży miałaby być tylko częściowa, to karanie osób dokonujących aborcji przed upływem 12 tygodnia ciąży w sposób bardziej drastyczny (co najmniej 10 lat pozbawienia wolności) niż w przypadku tego samego czynu w późniejszym okresie, w tym także gdy płód miałby już zdolność do samodzielnego życia poza organizmem matki (do 5 lat pozbawienia wolności), byłoby całkowicie pozbawione elementarnej logiki. Roman Giertych ma zostać za swój czyn pozbawiony funkcji wiceprzewodniczącego klubu. Nic więcej mu nie grozi. I to nie tylko dlatego, że nikt poza sądem nie może go pozbawić mandatu. Jest zbyt przydatny Donaldowi Tuskowi do realizacji zasadniczego celu, który ten sobie postawił – politycznej anihilacji Prawa i Sprawiedliwości.

Odrzucony przez Sejm projekt był radykalną próbą praktycznej legalizacji aborcji tylnymi drzwiami. Przerywanie ciąży jest kwestią światopoglądową, co do której żaden zadowalający wszystkich kompromis nie jest możliwy. Jeżeli ktoś uważa moment poczęcia za początek ludzkiego życia, uznaje zdecydowaną większość przypadków aborcji za morderstwo. Część z tych osób popełnia zresztą grzech niekonsekwencji, ponieważ jednocześnie opowiada się za łagodniejszą odpowiedzialnością karną niż w przypadku zwykłego zabójstwa. Ci, którzy negują ten pogląd są oczywiście zwolennikami legalizacji przerywania ciąży. Tyle, że są równie niekonsekwentni co ich przeciwnicy. Skoro bowiem ich zdaniem kobieta powinna decydować o swoim ciele, a takiego zwykle argumentu używają, to dlaczego opowiadają się za dopuszczalnością aborcji tylko do 12 tygodnia ciąży? Czy przez pozostałe pół roku nie powinna już mieć takiej możliwości i pełnić wyłącznie funkcję naturalnego inkubatora?

Ostatnie dziesięciolecia to zdecydowane sukcesy zwolenników legalizacji przerywania ciąży. Według Center for Reproductive Rights (CRR) w ciągu poprzednich 30 lat ponad 60 krajów i terytoriów zliberalizowało swoje przepisy dotyczące aborcji, a tylko cztery państwa zaostrzyły przepisy – są to Stany Zjednoczone, Salwador, Nikaragua i Polska. Nie oznacza to jednak, że w przyszłości podobny trend się utrzyma. Sto lat temu w wielu krajach (np. rządzonej przez socjaldemokratów Szwecji), stosowano eugenikę jako metodę (w tym przypadku przymusową sterylizację) ulepszania gatunku ludzkiego. Obecnie uważa się takie działania za całkowicie sprzeczne z prawami człowieka i po prostu barbarzyńskie. Nikt nie jest w stanie przewidzieć, co w sprawie aborcji będą sądziły następne pokolenia.

Niezależnie od dalszych losów antyaborcyjnego ustawodawstwa w Polsce pomysły jej depenalizacji są wyjątkowo szkodliwe. Negatywną konsekwencją takiego podejścia do prawa jest bowiem brak szacunku do obowiązujących przepisów. Jeśli coś jest zakazane, a jednocześnie za złamanie obowiązującego zakazu nie ponosi się żadnych konsekwencji, to pojawia się pokusa omijania także innych norm prawnych. Jeżeli więc już cokolwiek zmieniać w obowiązującym prawie, to zdecydowanie lepszym rozwiązaniem byłaby częściowa legalizacja aborcji w niektórych, ściśle określonych, przypadkach niż demoralizujące ze społecznego punktu widzenia eliminowanie sankcji karnych przy pozostawieniu formalnej nielegalności takich działań.

Karol Winiarski

Wizyty Victora Orbana w Kijowie i w Moskwie, a zwłaszcza to co w czasie nich mówił, wzburzyło europejskich polityków. Pokazało też po raz kolejny słabość ustrojowych rozwiązań funkcjonujących w Unii Europejskiej. Nie wiadomo bowiem czy premier Węgier, sprawujących w tym roku przewodnictwo w UE, reprezentował wyłącznie swój kraj, czy też całą wspólnotę. Nawet jeżeli uznamy, że Victor Orban przekroczył swoje formalne uprawnienia, to w dalszym ciągu nie wiadomo czy stanowisko 27 krajów członkowskich reprezentuje Przewodniczący Rady Europejskiej, Przewodniczący Komisji Europejskiej czy Wysoki Przedstawiciel do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa? A przede wszystkim kto to stanowisko ustala?

Victor Orban od dawna gra na dwa fronty starając się czerpać korzyści zarówno z członkostwa w Unii Europejskiej, jak i z utrzymywania dobrych stosunków z największymi konkurentami i przeciwnikami świata zachodniego czyli Chinami i Rosją. Może niewiele to ma wspólnego z europejską solidarnością, ale z pewnością służy realizacji wewnętrznych interesów węgierskiego państwa. Oczywiście ryzyko takiej politycznej gry polega na możliwości wstrzymywania wypłaty unijnych funduszy dla Węgier, co zresztą już się dzieje. Ale jednocześnie zasada jednomyślności przy podejmowaniu najważniejszych decyzji daje Węgrom możliwość uzależniania swojej zgody od uruchomiania kolejnych finansowych przelewów. Z której to możliwości coraz częściej korzystają.

Rozgrywka, którą prowadzi Victor Orban jest jeszcze bardziej skomplikowana ze względu na trzeciego gracza – Stany Zjednoczone. O ile w sprawie rosyjsko-ukraińskiej wojny stanowisko USA i UE – przynajmniej obecnie – jest w miarę tożsame, to już relacje z Chinami dzielą obydwie strony. Tu zresztą większym problemem są rozbieżne interesy poszczególnych członków europejskiej wspólnoty, które nie są w stanie uzgodnić wspólnego stanowiska w sprawie relacji gospodarczych z Państwem Środka ze względu na całkowicie niekiedy odmienne interesy. W tym przypadku Węgry są i będą dokładnie po przeciwnej strony niż Stany Zjednoczone i to niezależnie od tego, kto za ponad pół roku będzie Prezydentem USA – wrogi stosunek do Chin jest jedną z nielicznych spraw, w której Demokraci i Republikanie mają dokładnie to samo stanowisko. Dlatego być może węgierski premier otwarcie popierający kandydaturę Donalda Trumpa chce pokazać, że w sprawie wojny na wschodzie Europy może być adwokatem amerykańskiego stanowiska wobec innych europejskich przywódców. Tym samym Victor Orban przejąłby rolę jaką w pierwszej kadencji Trumpa starały się odgrywać ówczesne polskie władze. A Budapeszt, jako stolica państwa neutralnego, mógłby nawet się stać miejscem prowadzenia ewentualnych rozmów pokojowych. Jak sam, niestety słusznie, zauważył premier Węgier: „W tej; chwili jestem jedynym zachodnim przywódcą, który może prowadzić rozmowy jednocześnie w Kijowie i Moskwie”.

Pełnej jednomyślności wśród amerykańskich polityków nie ma w przypadku stosunku do wojny rosyjsko-ukraińskiej. Demokraci są zdecydowanie za dalszym wspieraniem Kijowa, tym bardziej że zdecydowana większość pieniędzy pozostaje w amerykańskich firmach zbrojeniowych. W przypadku Republikanów zdania są podzielone, a przede wszystkim jak zwykle nieprzewidywalne jest stanowisko samego Donalda Trumpa. Gdyby jednak kierować się opiniami jego doradców do spraw polityki zagranicznej, a także niektórymi jego własnymi wypowiedziami (jak zwykle buńczucznymi i niejasnymi), to celem nowej administracji będzie doprowadzenie do szybkiego zakończenia militarnej fazy konfliktu kosztem częściowego zaspokojenia terytorialnych żądań Kremla (utrzymania dotychczasowych zdobyczy Moskwy). Ma to być wymuszone swoistym szantażem skierowanym do obydwu stron. W przypadku Ukrainy byłaby to groźba wstrzymania militarnej pomocy. W przypadku Rosji – jej zwielokrotnienia.

Pozbawienie Ukrainy części terytorium budzi zdecydowany sprzeciw. Brak kary, a wręcz nagrodzenie rosyjskiego agresora, jest sprzeczne z podstawowymi wartościami naszego kręgu cywilizacyjnego. Może też zachęcać Rosję oraz inne państwa do kolejnych napaści. Tyle, że w realnej polityce nie zawsze zwycięża prawo i sprawiedliwość, które zresztą różnie może być rozumiane. Można tworzyć idealne scenariusze rozwiązywania konfliktu, ale bez szans na ich urzeczywistnienie, jest to bezproduktywne i szkodliwe bujanie w obłokach. Brak realnego planu zakończenia wojny może doprowadzić do urzeczywistnienia w przyszłości znacznie gorszego scenariusza od tego, który obecnie byłby możliwy do realizacji.

Odzyskanie wszystkich utraconych przez Ukrainę terenów – wraz z Donbasem i Krymem – jawiło się jako realne jeszcze rok temu. Po niespodziewanych sukcesach ukraińskiej kontrofensywy jesienią 2022 roku wydawało się, że możliwe jest całkowite wyparcie rosyjskiego agresora i przywrócenie granicy sprzed 2014 roku. Rzeczywistość okazała się brutalna. W roku następnym Rosjanie bez większych problemów powstrzymali ukraińskie natarcie, a następnie sami przeszli do ofensywy uzyskując niewielkie i okupione ogromnym kosztem, ale ze strategicznego i psychologicznego punktu widzenia, ogromnie ważne zdobycze terytorialne. Wiosną wydawało się, że powodem jest brak dostaw amerykańskiej broni ze względu na pat w Kongresie. Rzeczywiście po ich wznowieniu w kwietniu udało się powstrzymać rosyjskie natarcie na Charków. Tyle, że na innych odcinkach frontu Rosjanie ciągle posuwają się do przodu. Okazało się, że broń to nie wszystko. Ktoś jeszcze musi ją obsługiwać. A Ukrainie dramatycznie zaczyna brakować żołnierzy, podczas gdy Rosjanie są w stanie co miesiąc wysyłać na front co najmniej kilkanaście tysięcy nowych rekrutów. Żadna pomoc Zachodu nie wyrówna tych dysproporcji.

Za kilka miesięcy sytuacja geopolityczna Ukrainy może się dramatycznie zmienić. Coraz bardziej prawdopodobne jest zwycięstwo Donalda Trumpa w wyborach prezydenckich. W kolejnych krajach UE do władzy dochodzą siły radykalnie prawicowe. I chociaż nie wszystkie z nich są jawnie prorosyjskie, to narastające zmęczenie europejskich społeczeństw i coraz trudniejsza sytuacja gospodarcza, mogą doprowadzić do znaczącego ograniczenia pomocy dla Ukrainy. Rosja przestawiła gospodarkę na produkcję dla armii. Korzysta też z broni zakupionej od Iranu, Korei Płn. i być może innych krajów. Sankcje nie przynoszą na razie przewidywanych konsekwencji dla rosyjskiej gospodarki. Nie ma też żadnych oznak społecznego buntu. Jeżeli Kijów zostanie odcięty od dostaw broni i amunicji, to front może zostać przełamany, a odwrót wojsk ukraińskich przerodzić w paniczną ucieczkę. Wówczas nie będzie już mowy o stratach terytorialnych, a o suwerenności państwa ukraińskiego. Utworzenie marionetkowego rządu w Kijowie, co od początku było celem Putina, oznaczać będzie poważny wzrost zagrożenia Polski i innych krajów Europy środkowo-wschodniej. Na bezpośredni atak rosyjski dyktator się nie zdecyduje (to tchórz, a nie fanatyk), ale nasilenie prowokacji byłoby w tym przypadku raczej pewne.

Plan przerwania krwawej jatki trwającej w Ukrainie proponowany przez doradców Donalda Trumpa jest mocno kontrowersyjny. Ale jest jedynym w miarę realnym pomysłem na zakończenie wojny. Victor Orban, który ma podobne poglądy w tej kwestii, podobno wielokrotnie pytał się na posiedzeniach Rady Europejskiej jaki jest plan innych przywódców na zakończenie konfliktu. Sensownej odpowiedzi nie było – od początku zresztą oficjalnie miała to być wyłączna decyzja władz w Kijowie. Przerzucanie odpowiedzialności na przywódców państwa ukraińskiego byłoby sensowne, gdyby jej los nie był uzależniony od zachodniej pomocy. Trudno też oczekiwać od Prezydenta Zełeńskiego, że zdobędzie się na zaprzeczenie całej dotychczasowej narracji i uznanie chociażby częściowych strat terytorialnych swojego kraju. Niestety, ale trzeba go tego „zachęcić”. Dla dobra samych Ukraińców. I reszty Europy. Od przywrócenia dawnych granic i odzyskania utraconych terenów, na co i tak nie ma większych szans, zniszczonych i zamieszkałych przez ludność często wrogo nastawioną do ukraińskiego państwa, ważniejsze jest utrzymanie niezależności od Rosji i odbudowa kraju, który pogrąża się w cywilizacyjnej zapaści. A to bez zakończenia wojny nie będzie możliwe.

Karol Winiarski