Zachowane wapienniki powiatu będzińskiego oraz miast Sosnowca i Dąbrowy Górniczej.

Wapienniki[1] wraz z kamionkami[2] na terenie Zagłębia Dąbrowskiego pojawiły się już w połowie XV wieku. Jednak to na II połowę XIX wieku przypada apogeum ich liczby. Spowodowane to było zapotrzebowaniem na materiały budowlane, w tym wypadku wapno, dla rozrastających się ośrodków przemysłowych. Szczególnie silnie były rozwijane i modernizowane były na początku XX wieku. W okresie międzywojennym na terenie Zagłębia Dąbrowskiego działo ponad sto pięćdziesiąt wapienników. Do dziś na terenie powiatu będzińskiego oraz miast: Sosnowca i Dąbrowy Górniczej pozostało zaledwie sześć budowli zachowanych w bardzo różnym stopniu, całkiem niedawno rozebrano na terenie obecnego Sosnowca dwa takie obiekty.

Wapiennik w Dąbrowie Górniczej – Strzemieszycach – nazywany potocznie wapiennikiem Bordowicza lub wapiennikiem na Górze Bordowicza. Został założony około roku 1931[3] przez Władysława Bordowicza wapiennik pozyskiwał surowiec z pobliskich kamieniołomów. Wybudowany z kamienia wapiennego i z cegły o zwartej bryle z zaokrąglonymi narożnikami, posiadał u góry drewniane ganki (dziś już nieistniejące). W chwili obecnej zachowały się mur obwodowy zbudowany z kamienia wapiennego, oraz trzy wysokie kominy piecowe – wykonane z cegły. Jest niezwykle malowniczą ruiną znajdującą się na tym szlaku. Jego produkcja była dosyć znacząca i jest najmłodszym z zachowanych obiektów, jak jeden z nowocześniejszych. Z informacji dostępnych, wiemy, że produkcja była kontynuowana jeszcze w latach pięćdziesiątych XX wieku.

Wapiennik zlokalizowany jest w Strzemieszycach Wielkich przy trasie Katowice – Olkusz (Ul. Katowicka, trasa nr 94), wapiennik oddalony jest o około 800 metrów północny zachód od drogi. Jednak najlepiej dojść do niego Szlakiem Metalurgów, (aby do niego stosunkowo szybko dotrzeć najlepiej wejść na szlak tuż za wiaduktem przy ulicy Kruczej lub kilkaset metrów dalej przy ulicy Kamiennej. Wapiennik zlokalizowany jest w na końcu ulicy wapiennej (najlepiej dotrzeć od skrzyżowania ulic Gospodarczej, Wł. Sikorskiego, Związku Orła Białego i Wapiennej gdzie zlokalizowany jest przystanek autobusowy linii nr 84)

Wapiennik w Dąbrowie Górniczej – Ząbkowicach (przy ulicy Wapiennej) – został założony około roku 1919 przez Ziemowita Ładę w Ząbkowice (Dąbrowa Górnicza) przy dzisiejszej ulicy Wapiennej (w pobliżu linii kolejowej warszawsko –wiedeńskiej, niedaleko stacji kolejowej w Ząbkowicach). Surowiec jak w przypadku wapienników pobierano z pobliskich kamieniołomów, które również należały do rodziny Ładów. W roku 1920 wapiennik zatrudniał 47 osób, a jego produkcja w tym samym roku wyniosła 90 ton. W latach, 1922 – 1938 jako właściciel wymieniany był Stanisław Łada. Był to jeden z większych pieców do wypalania wapna gaszonego w okolicach Dąbrowy Górniczej. Jako wapiennik był czynny do 1992 roku, obecnie w jego budynkach mieści się prywatna firma.

Wapiennik w Dąbrowie Górniczej – Ząbkowicach (przy ulicy Górzystej) a właściwie jego ruiny mieszczące się przy drodze (na wschód od niej) na cmentarz w Ząbkowicach, czyli w kierunku południowym (około 50 metrów od ostatniego zabudowania). Wapiennik najprawdopodobniej został założony w latach 20. XX wieku. W 1938 roku jest wymieniany, jako zakład należący do firmy „Eltes” i spółka. Zakłady Wapienne i Dolomitowe. Ulica Górzysta odchodzi od ulicy Gospodarczej w pobliżu kościoła (na wschód od niego), obok jest przystanek autobusowy linii nr 84.

Wapiennik w Sosnowcu – Dańdówce a właściwie jego ruiny zlokalizowane się przy końcu ulicy Stromej (tuż za cmentarzem mieszczącym się przy ul. Gen. W. Andersa, którym również możemy dotrzeć do niego). Wybudowany z kamienia wapiennego, na początku XX wieku. W okresie międzywojennym jego właścicielem, a być może jego budowniczym był Jan Dydzik. Jego produkcja była niewielka około 120 ton rocznie, i zatrudniał około 35 osób. Wytwarzał wapno, podobnie jak wiele innych wapienników prowadził swoją produkcję jeszcze w latach sześćdziesiątych XX wieku. Ruiny wapiennika znajdują się u podnóża tzw. Jeneralskiej Góry[4], obok znajdują się zarośnięte resztki kamieniołomu, (czyli tzw. Kamionki). Wapiennik został założony najprawdopodobniej na początku wieku XX i był użytkowany do końca lata 40. XX wieku.

Wapiennik w Górze Siewierskiej (Gmina Psary, powiat będziński) – położony na pograniczu miejscowości Strzyżowice i Góra Siewierska nad cmentarzem katolickim na wzgórzu. Wybudowany w latach 20. XX wieku, działał jeszcze długo po II wojnie światowej. W okresie międzywojennym wapiennik zatrudniał około 40 osób.

Wapiennik w Mierzęcicach – Wapiennik położony na pograniczu miejscowości: Pyrzowice (gm. Ożarowice) i Mierzęcic (gm. Mierzęcice), i jest jedynym zachowanym tego typu obiektem w gminie Mierzęcice z pośród trzech istniejących przed II wojną światową. Zlokalizowany jest przy ul. Kolejowej tuż za granicą Pyrzowic.

B I B L I O G R A F I A :

Strona internetowa: www.wikizaglebie.pl

Archiwum Państwowe w Kielcach, Zespół: Urząd Wojewódzki Kielecki I (1918 – 1939), sygnatura: 12940;

[1] Wapienniki (również: piece wapiennicze lub piece wapienne) – są to piece szybowe przeznaczone do wypalania wapna i skał wapiennych (kamień wapienny), w celu uzyskania z nich wapna palonego.

Piec pracował w sposób ciągły. Przez otwór w górnej części szybu zasypywano na przemian warstwami kamień wapienny i paliwo (węgiel drzewny, torf lub węgiel kamienny). Dostawa surowca do pieca odbywała się zazwyczaj po drewnianej estakadzie z poziomu eksploatacji kamienia do otworu zasypowego. Wsad obsuwając się w dół szybu pieca był podgrzewany spalinami ze strefy wypału, następnie węgiel ulegał zapaleniu i w strefie wypalania gdzie temperatura dochodziła do 1200 °C, kamień wapienny ulegał rozkładowi według reakcji: CaCO₃ → CaO + CO₂ Dwutlenek węgla CO₂, ze spalinami uchodził do atmosfery, a wapno palone w dolnej części pieca ochłodzone, było wybierane przez dolną furtę jako gotowy produkt.

Szyb pieca wapiennego w swojej górnej części miał zazwyczaj nadbudowany zwężającym się kominem z cegły, w celu uzyskania większego ciągu i szybszego przebiegu procesu technicznego.

[2] Kamionka – jest to potoczna nazwa kamieniołomu (np. wapienia) stosowana m.in. w Zagłębiu Dąbrowskim.

[3] W wapienniku umieszczona jest tablica, na której umieszczono napis następującej treści: BOŻE BŁOGOSŁAW NAM W PRACY. FUNDATOR WŁ. BOROWICZ. ROK 1931.

[4] Jeneralska Góra – to niewysokie, wapienne wzniesienie (z pozostałościami kamieniołomu i wapiennika) w Sosnowcu, na którego stoku, według legend, miał zostać pochowany jeden z właścicieli majątku Sielce – Modrzejów – pruski generał dywizji kawalerii, Chrystian Ludwig Schimmelpfenig von der Oye. Generał miał spocząć w 1812 roku w okazałym, wykutym w skale grobowcu wraz ze swym ulubionym koniem i psem. Grób ten uwidoczniony jest na mapie Hempla z 1856 roku. Po grobowcu najprawdopodobniej nie zachował się dziś żaden ślad.

Grzegorz Onyszko