Życie polega na przemijaniu. Tej nienaruszalnej prawdzie staramy się zaprzeczyć przez pielęgnowanie Pamięci o Zmarłych. Czym innym jest, jak nie powtórnym skazaniem na niepamięć, porzucenie ciążącego na nas, wszystkich żyjących, obowiązku?

Historia dawnego Cmentarza Starokatolickiego Kościoła Mariawitów (ówczesna ulica Daleka, obecnie Plonów) wiąże się z rozwojem Parafii, przy czym jego powstanie datuje się na okres wcześniejszy, niż wybudowanie istniejącego po dziś dzień Kościoła przy ulicy Rybnej. Siedziba Parafii powstała na Wygwizdowie dopiero około roku 1913, a pierwszych pochówków dokonywano w 1906 roku. Na przestrzeni lat Cmentarz zaczął popadać w ruinę, co wynikało z postępującego spadku liczby Wiernych, a tym samym pogarszającej się sytuacji finansowej Parafii. Ostatnie pochówki miały miejsce w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Chociaż w 1997 roku bramę oraz mur okalający Cmentarz wyremontowano, Nekropolia pozostawała zamknięta. Po dokonaniu ekshumacji terenu Cmentarza nie zabezpieczono należycie – doły grzebalne nie zostały zasypane, a mur wraz z bramą przez lata były dewastowane. Ekspansja działającej w bezpośrednim sąsiedztwie Firmy z branży transportowej skutecznie przyczyniła się do zdegradowania, już i tak skromnych, pozostałości Cmentarza.

W niedalekiej odległości, na terenie obecnego parku Tysiąclecia (skrzyżowanie ulic Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Podjazdowej), istniał do przełomu wieków XIX i XX Cmentarz epidemiczny. Założony na obszarze objętym wówczas działalnością wydobywczą, wraz z przeprowadzoną niedawno gruntowną rewitalizacją zielonej enklawy Milowic, jako jedna z nielicznych dawnych Nekropolii dzisiejszego Sosnowca doczekała się przywrócenia godnego miejsca w zbiorowej pamięci Mieszkańców.

Na Dębowej Górze – na wschód od Cmentarza Komunalnego przy ulicy Wojska Polskiego i na południe od zespołu osadników – znajduje się zarastający zbiornik, nazywany przez Mieszkańców Podsypą. Geneza akwenu wiąże się z eksploatacją pól piaskowych na potrzeby górnictwa węgla kamiennego, datowaną na okres międzywojenny. W latach osiemdziesiątych XX stulecia jego wody zalały nieużytkowane wyrobiska. W bliskim sąsiedztwie Podsypy istniał w XIX wieku bardzo mały Cmentarz choleryczny. Obecnie zidentyfikowanie Nekropolii jest praktycznie niemożliwe.

Na Zagórzu, u zbiegu obecnych ulic Teofila Lenartowicza i Karola Szymanowskiego, znajdował się w wieku XIX kolejny Cmentarz choleryczny. Zajmował on działkę przylegającą od wschodu do parceli zabudowanej parterowym domem. Przy ogrodzeniu posesji, od strony nieużytków, jeszcze przed kilkoma laty stał krzyż wykonany ze stali, pomalowany na czarno.

Mniej więcej w tym samym czasie funkcjonował na obszarze Modrzejowa Cmentarz o podobnym charakterze. Zlokalizowany był on na północ od zabudowań, nieopodal Czarnej Przemszy. Obecnie jego ślady odnaleźć można wyłącznie na planach z epoki.

W rejonie dzisiejszej ulicy Sikorek – według relacji okolicznych Mieszkańców, pamiętających jeszcze pozostałości nagrobków oraz pomników w pobliżu nasypu ulicy Czerpakowej – do połowy ubiegłego wieku istniał Cmentarz epidemiczny. Obecnie próżno szukać po nim, podobnie jak w przypadku Nekropolii modrzejowskiej, innych niż historiograficznych doniesień.

Ślad obecności Żydów pozostaje trwale zaznaczony w codzienności Miasta oraz Regionu. Obok wspaniałych przykładów zachowania Dziedzictwa Ofiar II Wojny Światowej, jesteśmy świadkami postępującego – i najpewniej nieodwracalnego – procesu jego niszczenia. Założony z końcem czwartej dekady XX wieku Kirkut przy północnym krańcu obecnej ulicy Stalowej, a wówczas Francuskiej, pełnił swą funkcję krótko, bowiem do czasu likwidacji Getta. Jego ufundowanie, o które zabiegano już w latach dwudziestych, związane było z zapełnieniem Cmentarza przy ulicy Książęcej (Gospodarczej). Jak wynika z przeprowadzonych w latach sześćdziesiątych prac inwentarzowych, Kirkut bardzo szybko popadał w ruinę. Do naszych czasów przetrwało, w różnym stanie zachowania, kilkanaście nagrobków, rozrzuconych na znacznym obszarze, pozbawionym ochrony.

Jakub Tomasz Hołaj-Krzak
Warszawa, 27 III 2022